wel iets in de boedel waarmee schuldeisers kunnen worden betaald, maar in het geval dat zo’n bedrijf ook al uitstel van betaling heeft gekregen, is het dus één en al belastingschuld. Het gevolg is een groter domino effect voor de keten dan je normaal zou zien. Dat is best gevaarlijk. Kijk dus kritisch naar de kredietwaardigheid van je partners. Er zijn nu zombie bedrijven die proberen om je debiteuren rekening binnen te komen. Dit soort bedrijven waren onder normale omstandigheden al omgevallen en bestaan nu bij de gratie van staatssteun. Dan wil je echt niet.” De toename in werkloosheid direct na het uitbreken van de eerste golf, is volgens Bouman vrij onschuldig. “Als je goed naar de cijfers kijkt, zie je dat het vooral over bijbaantjes in de horeca gaat. dat is natuurlijk niet zo heel spannend. De afgelopen zomer steeg de werkgelegenheid alweer.” Begrijpelijk ‘Never waste a good crisis’, zegt men weleens. Is dit hét moment om verduurzaming in de procesindustrie te versnellen? Bouman “Dit is zeker een kans om te investeren, mits je goed gefund bent. Ik geloof alleen niet dat de mens in z’n zwartste tijd ineens heel groen gaat doen. Kijk maar, we steunen vooral de bedrijven met veel banen: KLM en Tata. Niet de schoonste bedrijven, maar wel zeer begrijpelijk. Bij vorige recessies was de correlatie tussen een crisis en daaruit ontstane vergroening negatief. Dus nee, de ervaring leert dat crises niet tot vergroening leiden.” Anders is het als er win-win mogelijkheden ontstaan: “Een investering die banen oplevert en groen is. Als een investering alleen maar groen is, wint de banenmachine het toch altijd.” Wie is er de baas? Wat we tijdens deze crisis wel met enige regelmaat gezien hebben, is dat politici proberen om groene voorwaarden te verbinden aan overheidssteun. Bouman vindt dat een bijzonder slecht idee: “Je wilt ten eerste ook de vieze bedrijven redden om de banen te behouden, maar ten tweede kan het niet zo zijn dat je als overheid pas voorwaarden kunt stellen als je met geld over de brug kunt komen. Als je KLM steunt en met de voorwaarde komt dat er minder nachtvluchten plaats dienen te vinden, laat je dus als overheid merken dat je zonder die steun dus kennelijk niks over die nachtvluchten te zeggen hebt? Wie is er nu de baas? Dat is echt lafheid vanuit de overheid.” Lockdown Er wordt, niet alleen in Nederland, veel gediscussieerd over de verhouding tussen effectiviteit en economische gevolgen van de lockdowns. En dan zien we volgens Bouman iets interessants: “Het type lockdown lijkt niet zoveel invloed te hebben op de mate van economische krimp. Enerzijds hebben we Zweden met een milde lockdown en een krimp van 8,6% en anderzijds hebben we Finland met een strenge lockdown en een krimp van slechts 3,2%. Als je er dan toch een wetmatigheid uit moet halen, lijkt het er op dat een korte, maar strenge lockdown minder nadelige economische gevolgen heeft dan een lange, milde lockdown. Kijk, een lockdown is niet goed voor de economie, begrijp me niet verkeerd, maar het is vooral de angst voor het virus die voor krimp zorgt.” Zombie bedrijven De diverse overheidsmaatregelen hebben tot nu toe 35 miljard euro gekost: 5 miljard minder dan begroot en daarmee waarschijnlijk ook het eerste overheidsproject dat minder kostte dan begroot was. “Dat krijg je als het laat uitvoeren door ondernemers”, grapt Bouman. Een van die steunmaatregelen is uitstel van betaling aan de belastingdienst. Die maatregel is belangrijk in het overeind houden van bedrijven, maar er zit ook een addertje onder het gras, meent Bouman: “Normaal gesproken zit er bij een faillissement nog Opknappen Volgens sommige mensen is de crisis de gelegenheid om te investeren. Bouman: “Kijk maar naar de formule 1. Als de gele vlag gezwaaid wordt en iedereen langzaam moet rijden, maken alle coureurs nog even een pitstop. Het tijdverlies is dan namelijk kleiner dan wanneer je voluit mag rijden. En dat zagen we deze zomer ook in de Nederlandse horeca. Ondernemers die voldoende liquide middelen hadden, grepen de lockdown aan om hun tent eens even goed op te knappen. In de industrie kan je dat ook doen, door bijvoorbeeld te kijken naar het opleidingsniveau van je mensen, de digitalisering van de voorraad, enzovoorts.” Een van de mooiste voorbeelden van investeren in crisistijd is volgens Bouman ASML die in 2009 al hun orders zagen verdwijnen en vervolgens gezamenlijk aan de slag gingen om ‘die onmogelijke machine’ van de grond te krijgen. “En nu zijn ze wereldmarktleider”, vult Bouman aan. Personeelstekort Een van de grootste problemen in de procesindustrie voor het uitbreken van de coronacrisis, was het personeelstekort. En dat probleem blijft voorlopig nog wel even bestaan. “Een slimme ondernemer bereidt zich nu voor op nieuwe arbeidstekorten”, vindt Bouman. “Je moet nu dus die vacatures open zetten. De vergrijzing gaat ook gewoon echt door.” Er is nu nog één hele grote zorg volgens Bouman: “We weten nog niet eens wat de gevolgen van een no-deal Brexit zouden zijn. Een slechte deal is ook niet fijn, maar dan weet je in ieder geval wat je als bedrijf in Nederland moet gaan regelen. Nu weten we nog niks en dat is echt een heel groot probleem. De Brexit is volledig ondergesneeuwd door de coronacrisis.” “Vergis je niet: al onze problemen van voor corona zijn er nog”, vervolgt Bouman. “Ze hebben alleen twee jaar stilgelegen.” 17
18 Online Touch Home