Column Met gedragswetenschappen kom je achter de voordeur Door Esther de Wit-De Vries MSc MA, WUR - Wageningen Environmental Research Hoe zorg je dat iemand korter doucht of zijn zwembadje niet vult in de zomer? Dat een boer bovenwettelijke maatregelen neemt of een arts minder injectiespuiten leeg spuit in de gootsteen? Er zijn talloze regels in Nederland die moeten helpen om de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater op peil te houden, zodat we dit ook in de toekomst kunnen blijven gebruiken. Maar met regels bereik je niet elk gedrag. Toch kan het gedrag van bepaalde groepen wel heel bepalend zijn voor de waterkwaliteit. Om dat gedrag te veranderen kan de inzet van gedragswetenschappen helpen. In de watersector liggen nog veel kansen voor het oprapen. Er wordt echter nog niet zo vaak over het inzetten van gedragswetenschappen nagedacht. Soms wordt er zelfs huiverig op gereageerd omdat men bang is ‘mensen te manipuleren’. Helaas voor deze mensen: niet manipuleren gaat niet. Door elke vorm van communicatie wordt er ‘gemanipuleerd’ en dan kun je het maar beter goed doen. Anders loop je het risico een bord te plaatsen waarop staat dat er geen eendjes gevoerd mogen worden, maar dat uitstraalt dat het wél mag (echt gebeurd). Of is er onvoldoende respons op je subsidieregeling voor bovenwettelijke maat regelen (helaas ook dagelijkse praktijk). Gedragsbeinvloeding kan wel degelijk op een respectvolle manier, die mensen nog steeds de vrije keus laat. Je kunt ze een duwtje geven in de juiste richting. Gewenst gedrag Veel gedrag gaat op de automatische piloot. En die piloot heeft soms een goede navigator nodig. Waar in het verleden vaak is ingezet op informeren, weten we ondertussen dat informatie over ongewenst gedrag, of gevolgen daarvan, vaak niet leidt tot het vertonen van het gewenste gedrag. Voor het doen van het juiste, moeten mensen weten wat het juiste gedrag is, op het juiste moment getriggerd worden om dat gedrag te vertonen en gefaciliteerd worden om zich juist te gedragen. Tijd dus om kansen voor het inzetten van gedragsverandering te gaan signaleren en gedrag dat eerder onbereikbaar was op een vriendelijke manier te beïnvloeden. Al was het maar door duidelijk te maken wat het gewenste gedrag dan wel is. Bijvoorbeeld door artsen te vragen te beloven om hun injectiespuit voortaan op een papiertje leeg te spuiten en dat weg te gooien (het kan helpen om je goede voornemens aan iemand te vertellen, dan hou je je er beter aan). En ze een poster geven die ze als reminder bij hun wasbak kunnen ophangen. Of het gewenste gedrag makkelijk te maken, bijvoorbeeld door inleverpunten voor medicijnresten beter zichtbaar te maken en op de juiste plek neer te zetten. Waar liggen die kansen dan? Bij al het gedrag wat ‘achter de voordeur’ plaatsvindt, oftewel waarop regels geen vat hebben, kun je nadenken over het inzetten van gedragswetenschap. Gedragswetenschap kan ook helpen in aanvulling op andere instrumenten, bijvoorbeeld om boeren te werven voor een subsidieregeling. Een goede vuistregel is dat degene die het gedrag moet gaan vertonen, wel een persóón moet zijn – een bedrijf zelf vertoont geen gedrag, dat doen zijn medewerkers. In het project gedragswetenschappen binnen de kennisimpuls waterkwaliteit wordt de watersector hiermee op weg geholpen. Kijk voor meer inspiratie op www.kennisimpulswaterkwaliteit.nl WATERFORUM DECEMBER 2020 53
54 Online Touch Home