inconveniënte uren, consignatie), voorzieningen (bijzonder verlof, ouderschapsverlof, mantelzorgverlof, seniorendagen, functioneel leeftijdsontslag (FLO), studieverlof), vrijstellingen (voor overwerk, ploegenwerk, nachtarbeid) of andere toeslagen of regelingen. Hierbij kun je niet kiezen of je er als individuele medewerker behoefte aan hebt of wat in de collectieve regeling bijvoorbeeld als ‘inconveniënt’ wordt aangeduid, ook voor jou daadwerkelijk inconvenient is. Zo is het traditionele ‘dagvenster’: ‘de gebruikelijke arbeidsuren zijn van maandag tot en met vrijdag van 08.00 tot 18.00 uur’. Daarbuiten is het overwerk of inconveniënt en moet er extra betaald worden, nog een residu uit de jaren ’50 van de vorige eeuw. De kostwinner moest op tijd thuis zijn voor de aardappels en de kinderen, anders moest de werkgever ervoor boeten. Voor veel huidige werknemers gelden andere normen. Maar in de cao geldt: iedereen hetzelfde, zoals het vroeger was. In dit hele ‘verlof- en toeslagendomein’ gaat al snel 15 tot 20 procent van de loonsom zitten. Dit kun je slimmer en meer op het individu toegesneden besteden. ‘Herverdeling’ van dit aanzienlijke deel van de loonsom kan, zonder dat de totale kosten toenemen, leiden tot als beter ervaren en beter passende arbeidsvoorwaarden. Er zijn meer mogelijkheden om tijd en geld tegen elkaar uit te ruilen en er zijn mogelijkheden om medewerkers meer zeggenschap te geven, bijvoorbeeld over hun eigen arbeidstijden (zelfroosteren) (de Korte, 2012). Meer keuzemogelijkheden en meer zeggenschap sluiten aan bij de plurifomiteit en het gegroeide zelfbewustzijn van werkenden in Nederland. 4 DEMOCRATISERING VAN HET PROCES VAN ARBEIDSVOORWAARDENVORMING Veel cao-onderhandelingen verlopen volgens een met rituelen omgeven proces. Inzetnota’s of onderhandelingsbrieven tussen werkgever en vakbonden uitwisselen, de spanning opvoeren, de pers of de publieke opinie bespelen, dreigen met acties of acties voeren, lange nachtelijke onderhandelingen en, in veel gevallen, de witte rook in de vroege ochtend als er een onderhandelingsakkoord is gesloten dat beide partijen ‘voor de poorten van de hel’ hebben weggesleept. Een spel dat door een beperkt aantal spelers veelal in afzondering wordt gespeeld. Werknemers spelen slechts op bepaalde momenten een rol en dan vaak nog alleen als ze lid van een vakorganisatie zijn. De laatste jaren zien we een aantal mooie voorbeelden van democratisering en innovatie van dit proces. Het NCSI was een tijdje trendsettend met projecten om het proces van arbeidsvoorwaardenvorming op een nieuwe wijze vorm te geven met de ’Cao-wasstraat’, de ‘Battle of concepts’ voor de cao van de toekomst, het project ‘Zelfroosteren’ en de ‘Destination innovation’-bijeenkomsten 206 STAAT VAN DE AMBTELIJKE DIENST 2015
209 Online Touch Home