FRIESLAND IN EUROPA LF 2018 BEELDEND WOORDKUNSTENAAR CONNIE HARKEMA
In het kader van Culturele Hoofdstad Leeuwarden heeft beeldend woordkunstenaar Connie Harkema ruim 70 schilderijen en gedichten gemaakt. Zij waren het hele jaar in verschillende samenstellingen en op diverse locaties te bezichtigen onder de titel "Friesland in Europa", onder andere in haar eigen galerie "Kunst in Beweging" te Koudum. De tentoonstelling gaat om de positie die Friesland binnen Europa inneemt, met de nadruk op 'iepen mienskip': de gemeenschapszin. Het gaat om het samen doen, het overkoepelend thema van 2018. Maar je kunt pas bruggen bouwen wanneer je je openstelt voor anderen en zelf open bent over wat je doet en laat zien waarvoor je staat. Met dit doel heeft Connie schilderijen en gedichten gemaakt zowel over een aantal Europese steden als over Friesland en zijn bewoners. Sommige werken roepen op tot verdraagzaamheid en verbinding. Als aanvulling op de expositie is er een dun boekje, bedoeld als samenvatting. BASIS De basis voor dit project lag in twee bestaande series (schilderijen met gedichten): De Friese Elfsteden en Stadssonnetten (over Europese steden) Met de komst van LF2018 was een combinatie gauw gemaakt: Friesland in Europa. Vervolgens heeft Connie deze twee series aangevuld met drie nieuwe series en een op zichzelf staand werk, waardoor de verbindende factor tot stand kwam.
FRIESE ELFSTEDEN
LEEUWARDEN Leeuwarden, uit drie terpnederzettingen ontsprongen, werd als Oldehove, Nijehove en Hoek bedwongen. Ooit opgeworpen aan een inham van de Middelzee deed deze plaats na dichtslibbing aan inpoldering mee. Daaraan voorafgaand was ‘n vrouw aan ‘t breien en, terwijl ze er al handwerkend zat uit te dijen, dreef een oude toren op een stukje land voorbij. ‘Hou alde, hou!’ (Stop oude, stop), zeide zij. De toren luisterde braaf naar de Friese kreet; als de “Aldehou” staan blijven, dat was wat hij deed, en werd in het Nederlands “Oldehove” genoemd. De toren was reeds in bouwfase tot scheefte gedoemd. Verzakkingen werden al wel met de bouw gecorrigeerd, maar door “te lood” te metselen ging het nog meer verkeerd, en werd de scheve toren ook nog eens een “kromme”. De Oldenhove blijft immer een enorme kostenpost. Uiteindelijk is het mysterie van ’t bouwwerk opgelost: waar de toenmalige bouwmeesters niet op hadden gelet was, dat ze de toren op ‘t talud van ‘n oude terp hadden gezet! Vroeger als grootste symbool en gezicht van deze 11-stedenstad, is nu de Achmeatoren de hoogste op de Noord-Nederlandse meetlat. Leeuwarden, lang geleden uit drie terpnederzettingen ontsprongen.
SNEEK Sneek, ooit op een hoge zandige landtong ontstaan, drie eeuwen later was het al met de stad gedaan; een grote, alles verzengende brand legde alles plat... Stadsgracht en stadsmuur kwamen twee eeuwen later, plus een bolwerk en een markante poort aan het water. Sneek werd de enige ommuurde stad, een mooie start. Samen met de Grote of Martinikerk, als kloppend hart, behoorden zowel de Binnenstad als Stationsbuurt tot beschermd stadsgezicht, vol overgave bestuurd. Inmiddels zijn er ook woonwijken buiten de grachten en industrieterreinen die werkgelegenheid brachten. Daarbij nog veel parken en natuurlijk groenbeheer met Sint Maarten, als beschermheilige, een heer. Goedklinkende namen als kledingwinkelketen C&A, King pepermuntjes uit de suikerwerkfabriek Tonnema en kledingmerk Gaastra vinden in Sneek hun oorsprong. Evenals het “Zouthoudertje”, een dropje voor op de tong, en de “Salmiakklinker”, familie van de bekende “Oldtimer”. Op al dat lekkers zuigend verzink je algauw in gemijmer over die mooie Friese stad in een karakteristieke streek, als enige beroemd om zijn zomerse watersportweek. Sneek, ooit op een hoge zandige landtong ontstaan.
IJLST In IJlst, waar Geeuw en Ee zijn samengevloeid, draaide het om scheepsbouw en rijke handel. Nog altijd zijn er boten; zij worden vaak geroeid. En langs 't water mensen aan de wandel, genietend van de tuinen, mooi verzorgd, direct grenzend aan de frisse gracht; altijd in particulier bezit ondergebracht. Dat heeft de Friese overheid zo geborgd. Het zijn de overtuinen, oftewel bleken, zoals men ze ook wel vaak noemde toen de schone was nog op de groene grasdeken lag uitgespreid en bijen erboven zoemden. Het stadhuis heeft zich als politiebureau gemanifesteerd, voordat het als decorstuk diende voor de “Kameleon”, een familiefilm door Steven de Jong geregisseerd met een schippersduo dat vrijpostig avonturieren kon. Met de fabricage van schaatsen en houten speelgoed hielden fabrieksarbeiders van “Nooitgedagt” zich zoet. Zij maakten gereedschappen, tot aan de bedrijfssloop; slechts de verhoogde schoorsteen bleef behouden. Nog wel volop in productie is houtzagerij De Rat: ‘n Unieke molen, het gedraai en gestamp nooit zat. IJlst, waar Geeuw en Ee zijn samengevloeid.
SLOTEN Naast een van Slotens mooie waterpoorten staat de Korenmolen, krachtig en achtkantig. Draaiende wieken zwaaien zwierig en parmantig de tarwe vermalend tot broodverse soorten. Binnen de zware vestingwallen en veilige poorten vloeien voortdurend de heldere waterstromen; kabbelt een gracht, omgeven door lindebomen. Over ‘t Diep schijnt schriel het zonnetje. Op het molenerf een kloek kanonnetje, zomers afgeschoten door de schutterij. Eromheen koeien in een drassig wollige wei. Plaats van mooie monumentale koopmanshuizen, zonder vlugge voertuigen die er aan voorbij suizen. Een stad van historisch statige hals- en trapgevels. Boven het meer hangen de dampige mistnevels. 't Is een treffen van rustieke land- en waterwegen; daar waar de inwoners leven, met eigen wil en zege. Ook vroeger al, ten tijde van Pier Lupckes’ verraad. Samen met de Spaanse troepen van Philips II dacht hij de stad te veroveren, vanuit zee. Een verhaal dat de stadsomroeper nog altijd verslaat. Een listige daad, mislukt, volkomen onbezonnen, ook al was hij verstopt op een boot vol biertonnen. Onthoofding deed ten slotte de blanke botten kraken. De hoofden stonden dagenlang op slanke staken, naast een van Slotens mooie waterpoorten.
STAVOREN Het vrouwtje van Stavoren heeft haar stad verloren. Omwille van stoere hoogmoed haar schepen verspeeld. Verbolgen over de meegebrachte graanteelt smeet ze de kostbare lading subiet over boord. Stilletjes aan, de stroming ruw verstoord, verzandde de toegankelijkheid van de Staverse kust. Meegevoerd door een water wreed van onrust spoelden schip voor schip de wrakken aan. Het was met het voortvarende Stavoren gedaan. Een sieraad vormde de rampzalige aanleiding. Hooghartig gooide de vrouw haar schitterende ring het water in, naar ze dacht voor eeuwig. Maar een vis, slagvaardig, sluw en stevig keerde er onverrichter zake mee terug het stadje in. Verdwenen waren voorspoed en het rijk gewin. Als een kaartenhuis stortte de handel in elkaar. Vanaf de kust slechts de graanhalmen zichtbaar. Het vrouwtje versteende door uitblijvende vangst. Moest lijdzaam ondergaan, gekweld door angst, hoe haar hart in de golvenstroom verdween; gelijk een pompeblêd in het blauw-wit verscheen, meanderend als een vlag in de waterkoude wind. Het vrouwtje van Stavoren heeft haar hart verloren.
HINDELOOPEN Hindeloopen is een vreemde eend in de Friese bijt. 't Heeft een eigen dialect met middeleeuwse klinkers en was, als een van de Friese 11-stedenuitblinkers, een belangrijke vissersplaats en Hanzestad. Opmerkelijk, omdat het geen echte haven had! Grootschippers hebben op de Oostzee handel gedreven. Puike producten als jenever en wollen stoffen vergeven in ruil voor hout, dat naar de overkant werd gebracht; naar Amsterdam en de Zaanstreek, vracht na vracht. Ook naar Engeland gingen ze met hun fluitschepen. Werden door de taal van Amsterdamse kooplieden gegrepen en creëerden zo al snel hun eigen Hollands-Friese dialect, dat nog altijd niet voor iedere andere Fries echt lekker bekt. Hindeloopen - gerechtelijk tot stad gebombardeerd - heeft statig en stijfkoppig een eigen stijl gecreëerd, is folkloristisch met een fraaie kleurrijke klederdracht: schitterende patronen gebaseerd op prentenboekenpracht. Tafels, kastjes, reiskoffers, stoelen en miniaturen, gracieus in echt Hindelooper motieven beschilderd; compleet met rode, witte, blauwe en groene figuren en kenmerkende krullen, bloemen en bladeren om zo blijvend de achttiende eeuw te benaderen. Hindeloopen: immer een vreemde eend in de Friese bijt.
WORKUM Workum, schilderachtig jonge Friese 11-stedenstad. Als een van de laatste steden 't recht verworven. Nu de schilderijen van Jopie Huisman georven, zo vol met liefde voor de natuur, en mededogen; 't onaanzienlijke waarde gegeven, binnen z’n vermogen. Een stad nog altijd interessant in het heden met rijksmonumenten uit een roemrucht verleden; met de Merk en de Grote Sint-Gertrudiskerk, vlak na de middeleeuwen zo jammerlijk verkracht. Een noodlot, voor krampachtig behoud te sterk in de genadeloos vlammende brandverspreiding door een felle strijd onder Karel V’s leiding tegen een in de kerk verschanste troepenmacht. Voor de losstaande toren nu een bronzen beeld die de Workumer monnik Uffing verbeeldt. Scheepsbouw en molenbouw kondigden zich aan, leidden verzanding en inpoldering in goede baan. Maar misschien nog wel het bekendste kenmerk is het eenvoudig bruin Workumer aardewerk, zo mooi gedecoreerd in ringeloortechniek, waardoor nog altijd wonderbaarlijk authentiek. Workum, schilderachtig oude Friese 11-stedenstad.
BOLSWARD Bolsward, op drie oude terpen ontstaan. Drie verhogingen in het landschap vormden de eerste onzekere stap voor het oudste gebouw van deze stad: de Broerekerk in - ook drie - beuken gevat. Verworden tot een ruïne vervallen schone schat met een overkapping geveld door brand. Nu zonder toren en een dakloos glazen gat grondig geconserveerd als monumentaal pand. Bolsward, een Hanzestad voortvarend in bloei. Het stadhuis prominent en protserig aanwezig. Japick Gysberts was er met het ontwerp bezig: een burgemeester in de dop, altijd in de weer. Toch wilde men later qua uitstraling iets meer: uitbundige tierlantijnen, rococostijl op de groei. Maar de bekendste Bolwarder man was de schrijver Gysbert Japicx. Hij viste woorden uit de Renaissancevijver. Zijn Friese rijmelarij bestond uit volksversjes en -verhalen, serieuze tweegesprekken en liederen. Vol ijver kon hij Psalmen en geestelijke liederen vertalen. Gaf het Fries een plaats tussen Europese cultuurtalen. Ten slotte is er Sonnema Berenburg, een kruidenbitter bedacht door Fedde, een Dokkumer eenmanspitter. Met zijn recept is de distilleerderij van start gegaan. Aan de Snekerstraat bleef bierbrouwerij Us Heit bestaan. Dat alles in Bolsward, op drie oude terpen ontstaan.
HARLINGEN Harlingen is wellicht de minst Friese stad. Niet nationalistisch en Hollands georiënteerd liep het met de handel ontzettend gesmeerd. Het heeft de belangrijkste haven van de provincie: menig coaster legt er aan vanwege de zoutindustrie. Vrachtroutes naar Scandinavië worden onderhouden en een grote Urker vloot ijverig in stand gehouden. Meer zuidwaarts ligt de Afsluitdijk, de verbindingsbaan; veerboten leggen bij Terschelling en Vlieland aan. In het centrum vind je de robuuste verdedigingswerken, grachtengordels, huizen met ornamenten als merken waaraan het beroep van de vroegere bewoners is af te lezen, en pakhuizen waar arbeiders heel hard moesten pezen. De trein passeert de Stenen Man, een standbeeld langs de dijk, ter nagedachtenis aan de grootse dijkherstelling; zo belangrijk. Stadhouder Caspar de Robles kreeg de Friezen op één lijn: wie niet meewerkte zou als onwillige met de galg bedreigd zijn. In de volksmond kreeg het beeld de functie van ooievaar: driemaal om 't beeld heen en een broertje of zusje was daar. Schrijver en dichter Simon Vestdijk werd in Harlingen geboren. Zijn geboortehuis staat nog altijd in de Voorstraat te gloren. Hier staat ook het beeld van Anton Wachter, een romanfiguur. Vestdijks standbeeld staat in Doorn. Een beetje zuur voor Harlingen, nog altijd gezien als minst Friese stad.
FRANEKER Even leek Franeker de Friese hoofdstad te worden. Hertog Albrecht van Saksen wilde er zelfs wonen, doch Leeuwarden ging grotere stadsallures vertonen. Wel kwam er een universiteit: de Franeker Academie voor rechten, medicijnen, klassieke talen en theologie. Ook wijsbegeerte en wis- en natuurkunde werden onderwezen. Helaas moesten studenten na een tijd voor opheffing vrezen. ‘t Was Napoleon die voorgoed de deuren van ‘t studiehuis sloot. Nu fungeert de Franeker Martinikerk nog als kleine poot van Rijksuniversiteit Groningen, voor Friese thema's. Buitengewoon leraar was de zoon van de Eisinga's: Eise, verantwoordelijk voor het prachtige planetarium: nog steeds 's werelds oudst werkende instrumentarium. Ook broer Stephanus Jeltes was hierin geïnteresseerd. Eise had zijn boterham weliswaar als wolkammer verdiend, maar intussen een boek over zonnewijzers gepubliceerd. Nu vergaapt Franeker zich jaarlijks aan de kaatswedstrijd PC in de wetenschap dat Eise Eisinga haar ereburger werd. Een roman verscheen, een straat kreeg zijn naam mee. Eise kreeg veel roem. Uiteraard was hij niet onsterfelijk, wel ontving het planetarium het predicaat Koninklijk. Toch zal Franeker nooit de Friese hoofdstad worden.
DOKKUM Dokkum, grens tussen Kleistreek en Friese Wouden, stond ooit in open verbinding met de zee en deed, als belangrijk strategisch pion, mee in de Tachtigjarige oorlog tegen Spanje. Stadswallen omzoomden de stad als franje. Doch toen slibde het Dokkumergrootdiep dicht en werd de open vaarverbinding definitief afgesloten. De Vestingwallen bleven als indrukwekkend gezicht, al zaten ze de stad na een poosje niet meer als gegoten. Kanonnen op de bastions dreven uitbreiding in het nauw: oude gebouwen moesten wijken voor de nieuwe bouw, waardoor het binnen het schootsveld vrij baan kon blijven. Verder verdween met de trein het Dokkumer lokaaltje, dat als volksliedje nog wel af en toe komt bovendrijven. Op De Zijl staat een knap geconstrueerd gietijzeren kunststaaltje van Gerrit Terpstra: een vertolking van het verborgen verleden. ’t Zijn twee schelpachtige vormen die als zonnewijzer fungeren, gestoeld op de moord door een missionaris geleden: Bonifatius die Friesland tot het christendom wilde bekeren, nu dus vereeuwigd als standbeeld van het verkondigde woord. Dokkum, bekend als katholiek bedevaartsoord, vormt de grens tussen Kleistreek en Friese Wouden.
STADSSONNETTEN
WINTER IN VENETIË Een zeldzaam mooie maar zinkende stad, zeker in het winterseizoen wanneer overstromingen ziltig oprukken vanuit de Adriatische Zee en je Venetië slechts op tijdelijke verhogingen kunt verkennen, gedwee; je verbazend over de rijke historie en bezienswaardigheden van toen. Van zo’n oude stad, gebouwd op eilanden in een lagune, raak je uit je doen. Wennen aan noodgedwongen transporten over water geschiedt van lieverlee. Kanalen en gondels brengen romantiek en aantrekkingskracht met zich mee, maskers en snuisterijen van glas verleiden je al dobberend tot een zoen. Venetië, vurig en waterrijk tegelijk, vraagt gretig om te worden bekeken. Het Canal Grande, de levensader, met daaroverheen de oude Rialtobrug en winkeltjes zo knus om je heen, terwijl de gondels er onder doorsteken. En wanneer het water stijgt, begint de priester in de kathedraal te preken, hopend dat Dogepaleis en Campanile op 't San Marcoplein niet losweken, want van wassend water in de Venetiaanse winter heb je echt nooit terug.
WINTER IN ROME Rome, robuust en rond in de kunst van bouw met als best bewaard gebleven monument het pantheon, waar je als mens zo nietig bent onder het hemelgat, aan alle goden trouw. Een zweem van oneindigheid, flauw en gauw. Alleen de oculus die 't natuurlijk licht zendt, terwijl 't oog aan 't donkere binnenste went, gelijk een treurende vrouw in zwarte rouw. Sneeuw in een van de nieuwe wereldwonderen: het grootste Romeinse amfitheater aldaar. Gladiatoren die mensenmassa’s overdonderen. Duizend stralende sterren om te bewonderen. Wanneer de winter zich begint af te zonderen liggen op de Spaanse trappen bloemen klaar.
LENTE IN BERLIJN West- en Oost-Berlijn gruwelijk gescheiden. Prikkeldraad; door stenen stevig ommuurd. Achtentwintig harde jaren te lang geduurd. Koude Oorlog: 't lijden was niet te vermijden. Soms een smalle doorgang, beter te mijden. Vanaf Checkpoint Charlie scherp getuurd. Opgesloten, overgelopen, de jaren verglijden, totdat niemand meer vervolgt en vuurt en de Muur in een kunstwerk verandert; schuldbewust als scheiding uiteenvalt en doelloos tussen Oost en West meandert. De lente die het leed achter zich verbrandt; de vuisten niet langer tegen vrijheid balt, maar zoete kaarsjes van bloemen brandt.
LENTE IN PARIJS In Parijs bloeien de bloemen, de liefde en het licht. Om zijn zwoele avonden staat deze stad bekend met een ijzeren toren als meest bezochte monument. 's Avonds twinkelend van het licht: ‘n blinkend gezicht. 't Onofficiële wereldwonder als een verfrissend gedicht, met antennes die radioberichten op lange afstand verzendt. Ooit bedoeld als tijdelijk Wereldtentoonstellingsevenement is de Eiffeltoren nu een zwierend gebouw van gewicht. Net als de mooie heuvelbasiliek vol fleur: de Sacré-Coeur. Regendruppels verbleken het calciet afscheidend steen en maken het sprankelend wit zonder vervuilende kleur. Kortom, lente in Parijs trekt je uit de slome sleur. Met de Arc de Triumph van een grandioze grandeur, waar de winter met de onbekende soldaat verdween.
LENTE IN AMSTERDAM Een stad met het grootste inwonersaantal van Nederland, de hoofdstad, kent mooie musea en ondeugende attracties. Urenlang dool ik er rond, in de weeïge geur van cannabis, manoeuvrerend langs Amsterdammertjes op de trottoirband. Bordeauxrood, drie kruisjes als kusjes, charismatisch charmant; subtiel verwijzend naar prostitutie op de Wallen. Kies of vies? Bruggen buigend over grachten, met massa's fietsen tegen de lies. Bruisend leven in een pand, aan de overzijde van de waterkant. Ik zie duizend duizelingwekkende dingen, de lente staat op springen! Grauwgrijze grachtengordels ontwaken uit hun wollig gure winterslaap. “Tulpen uit Amsterdam”, ik hoor mensen schateren en opgetogen zingen. Schel rinkelend met hun fietsbellen, niet langer de handen wringen. Door te dansen en te springen de zorgen voor morgen bedwingen. Het nieuwe leven is overweldigend! Nog een enkele onderdrukte gaap…
ZOMER IN PRAAG De Moldau een golvende tweeverdeler met baldadig blauw stromend water. Van beide kanten komend geschater, huizenstraten stralen geler en geler. De Praagse Burcht, een oogstreler en blijvende herinnering voor later, reikt naar het plein met de uitbater; dakrood schijnend, steeds sensueler. Aan de overzijde het Oude Stadsplein met een klok die slechte tijden heelde en verschilde door astronomisch te zijn. Tussendoor het zomers muzikantenfestijn. Een sfeer zo sprookjesachtig. In rechte lijn de Karelsbrug, blozend van barokbeelden.
ZOMER IN FRANKFURT Een Europese metropool met alle allures van een wereldstad; een beursstad, gedomineerd door wolkenkrabbers, zo hoog; Mainhattan waar de Altstadt door oorlog onfortuinlijk vervloog. Op het centrale plein vullen de nieuwe vakwerkhuizen het gat. Vanwege Deutsche Bundesbank en de Beurs op de financiële lat: als brutaal boegbeeld de grote gele euro met sterren in een boog; gelijk een stekelige doorn, koortsachtig prikkend in Occupy’s oog, de macht van grote ondernemingen en financiële instellingen zat. Links en rechts, politiek lijnrecht tegenover elkaar gepositioneerd. Dit in tegenstelling tot de linker- en rechterzijde van de rivier, door negentien bruggen met elkaar verbonden. Heel begeerd. Een prachtig gezicht op de skyline, dat geen hoogbouw weert; Zoete zonnestralen zo weerkaatsend dat het niemand deert. De glazen wolkenkrabbers zorgen voor zompig zomerplezier.
ZOMER IN MALMÖ Kamperen naast Malmö's lagune is een dubbel geluk: de ene kant Denemarken en de andere kant Zweden. Landen die zich onlangs van individualisme ontdeden door het bouwen van een sierlijk overbruggingsstuk: De Sontbrug, van stoer en stevig staal zonder opsmuk. Toegankelijkheid voor twee Scandinavische steden. Terwijl de vissersboten over het koude water gleden, vlogen meeuwen in hun kielzog, vliegensvlug en druk. Twee vlaggen met eenzelfde kruis, verschillend van kleur. Rood-wit en blauw-geel wapperen zij elk naar de overkant de zomer omarmend; vrolijk en eensgezind, zonder gezeur. Deense tuidraden aan de brug als een geopende deur. Nieuwe architectuur doorbreekt eenzaamheid en sleur. De Turning Torso kronkelt aan de rand van het land.
HERFST IN FLORENCE Bekend om rijke historie, mooie kunst en architectuur. Met de Dom als dominerend kathedraal stadssymbool: een basiliek, qua versiering bijna bombastisch frivool. De koepel met marmeren steunbalken staat best duur. De op drie na grootste kerk van Europa in herfstig guur. Gauw naar binnen waar ik langs het sobere interieur dool met in de koepel "Het Laatste Oordeel" als tegenpool. Bij dit fresco denk ik aan de Campanile als naaste buur. Ook deze toren is met diverse soorten marmer bekleed en heeft maar liefst 414 treden te beklimmen naar de top. Ondertussen spreidt rivier de Arno haar blauw stromend kleed, en is de Ponte Vecchio - waar rijk ooit het gewone volk meed via een extra doorgang bovenop - nu voor samensmelting gereed. Herfst in Florence, antieke architectuur nog niet in het slop.
HERFST IN LONDEN Londen gevangen in een statige stadsstructuur, hiërarchische patronen, ingekerfde tradities. En keurige parades, volgens koninklijk devies langs grote en parkgroene huizenarchitectuur. De wisselende wacht voor Buckingham’s muur, present bij het paleis, perfect en pijnlijk precies. Dan het parlement. Big Ben's klokkeninstallaties beluiden er 't Londens eigenzinnige politiek vuur. Verderop, van armoede naar kunstzinnig ontluiken: Bricklane. Linksrijdend verkeer, dubbeldekkerrood, markt, straatcultuur. Blaadjes gaan van de struiken. Onder de hoge brug zo vreemd blauw en groot vaart op de Theems de herfst voort in een boot. Golven passeren de Tower, juwelen en gebruiken.
HERFST IN TRONDHEIM In het Noorse noorden kleuren van zacht pastel. Trondheim, zo nat en koud van sneeuw en regen, valt qua schoonheid en vertier beslist niet tegen. Aan de rivier Nidelva fleuren de pakhuizen bijna fel. Zwaar leunend op lange houten palen, 't Onderstel heel fragiel. Daarmee ooit het waterpeil ontstegen. Aan de overkant de Nidaros Kathedraal gelegen. Gaan over de oude brug voelt haast als een bevel. Herfst lijkt winter, de kathedraal doemt op in de mist. Een gotisch monument, ooit befaamd pelgrimsoord met kroningen van Noorse koningen, nooit uitgewist. Op de gevel Bijbelfiguren, door regenbuien opgefrist. Een Dom van ongeëvenaarde schoonheid, onbetwist. Herfstgebladerte in de kiem door koude gesmoord.
SPIEGELING VERBINTENIS 'Spiegeling' (links) is een compilatie van de Europese, Friese en Leeuwarder vlag. Als je de Friese vlag spiegelt staan de strepen goed. Aan de achterkant moeten ook de pompeblêdden worden gespiegeld. Verder slaat de titel op het feit dat Leeuwarden zich wil spiegelen aan andere grote Europese steden, en dat de stad daardoor van trots glimt als een spiegel. ' Verbintenis' (rechts) slaat op de samenstelling van de Friese vlag. Op de kopse kanten staat een kort gedicht: Rood wit blauw Strepen en organisme Vinden elkaar Verbintenis Deze blokpanelen zijn ook onderdeel geweest van de expositie “Kunstenaar laar je kunsten zien op 20 x 18 in 2018”.
REIZEN & THUISKOMEN
Weken loop je je te verheugen op dat wat snel komen gaat. Nieuwe oorden in overdaad die je blijvend zullen heugen. Vrolijk de koffers inpakken, weg van de dagelijkse sleur. Sluiten die vertrouwde deur; 't avontuur heeft je te pakken. Zorgeloos genieten die eerste dag. Dan, langzaam, komen de scheuren door vieze vlekken en gore geuren. Het eten dat je toch niet zo mag. Te veel tijd en te veel indrukken, het gemis van familie en vrienden. Veel slordige en brutale bedienden, een vreemde taal die niet wil lukken. Als de irritaties hoog zijn opgelopen wordt het tijd om naar huis te gaan. Dan is 't even met het reizen gedaan; ga je op een goede thuiskomst hopen.
ZIJ HOREN ER OOK BIJ (FRIESE EILANDEN)
Los van het land drijven ze daar: eilanden dobberend naast elkaar. Vuurtorens in woeste woelige baar. Wind, water, zand als ingrediënt maken dat de vrijheid snel went. Vuurtorens raken gauw verwend. Dan wordt het water weggezogen, leggen zandbanken zich te drogen. Vuurtorens over enkel land gebogen. 't Is de ongerepte natuur van het wad; van land naar land een drassig pad. Vuurtorens zijn een Unesco-schat. Sterren kijken op het stille strand met een zere rug te rood verbrand. Vuurtorens verlichten 't natte zand. Gasboringen verstoren ’t onthaasten; schreeuwen van meeuwen weerkaatsen. Vuurtorens deinzen terug, verplaatsen. Wind door je haar, zout op de lippen; in de lucht zwoel de zwaluwstippen. Vuurtorens die door het slik hippen. Hoe lang nog?
INGEZOOMD (OP VLAGGENSTOF) Vier met de hand aan elkaar genaaide lappen stof met afdrukken van vlaggen, schilderijen en gedichten over Europa, Nederland, Friesland en Leeuwarden. In dit werk is het iepen mienskip-idee het meest zichtbaar. Alle gedichten roepen op tot verdraagzaamheid, verbinding, saamhorigheid, harmonie en acceptatie. Door in te zoomen van een continent naar de hoofdstad van de provincie Friesland wordt tevens de titel van de expositie “Friesland in Europa” verklaard.
EUROPA Twaalf sterren staan symbool. Verenigen een Europees continent. Bevinden zich als cijfers op een wijzerplaat cirkelvormig van verdraagzaamheid België, Bulgarije, Cyprus, Denemarken Duitsland, Estland, Finland Frankrijk, Griekenland , Hongarije Ierland, Italië, Kroatië Lotgenoten in de strijd naar vrede. Verbinding en toegankelijkheid, creatie van gemeenschapszin met eerbied en ontzag. Letland, Litouwen, Luxemburg Malta, Nederland, Oostenrijk Polen, Portugal, Roemenië Slovenië, Slowakije , Spanje Tsjechië, Verenigd Koninkrijk, Zweden Twaalf sterren stralend in verscheidenheid. Respect en integratie is wat hen verbindt. Het cultureel erfgoed als stimulans; waarden en normen in balans. Laat je niet door angst regeren, maar raadpleeg je geweten.
NEDERLAND Klein, laag landje aan de zee; groen, door dikke dijken omgeven. Rivieren en polders onder bewaking; het water nauwkeurig gemanaged. Windmolens, klompen, tulpen, Kaas, rauwe haring, kroketten, Drop, stamppot, oliebollen, Pannenkoeken en stroopwafels Het land waar alles kan en mag. Tolerant in drugsbeleid, vrij in meningsuiting en altijd vreedzaam in overleg. Poffertjes, pepernoten, vla, Hagelslag, erwtensoep, oranje, Speculaas, marsepein, schaatsen, Grachten, koeien en Sinterklaas Zo trots op het verworven recht, dat steeds minder vanzelfsprekend lijkt. Onzekerheid speelt parten; een roep om normen en waarden Keer de kentering de rug toe en laat je hart ruimhartig zijn.
FRIESLAND Met een volk zo trots op de eigen taal, wapen, volkslied en markante vlag: blauw/wit gestreept met pompeblêd, een soort van hartje -zeven- rood op rij. “Fryske Sûkerbôle” en “dúmkes” Suikerbrood en duimpjes van anijs “Sukerlatte”, “koeke” en “kjellepaot” Suikerlat, koek en kalfspoot In de zomer “skûtsjesilen” -oude vrachtschepen trekken ten strijdkaatsen of “fierljeppen”, met de polsstok over een sloot. “Ús memkes” en “Fierljepstokken” Koeien en polsstokken van drop “Fryske keatsballen” en “Alve stêdendrop” Kaatsballen en de Elf Steden in een emmertje Friesland is uniek in de eigen dingen, handelt betrokken en verenigd. Een saamhorige gemeenschap; "Mienskip”: openheid voor iedereen. Samen de wereld een beetje mooier maken. Laat de cultuur spreken en de harmonie floreert.
LEEUWARDEN Culturele hoofdstad: een centrum van vernieuwing en cultuur tussen dorpen en steden, provincies en landen onderling. Start en finish Elfstedentocht Vliegbasis, Joint Strike Fighter, Museumhaven, Blokhuispoort, Prinsentuin en Oldehove Samenvloeiing van reuring en rust. Samen genieten van kunst, cultuur en van de stille schone natuur. Deel, ervaar en vier de verschillen! De Waag, Stadhouderlijk hof, Bierkelders, Achmeatoren, Oude stadsbegraafplaats, IJshal en Crystalic business center. Accepteer de huidige realiteit niet, maar creëer nieuwe initiatieven. Geef samenwerking een nieuwe kans, zodat de samenleving zich kan hervormen. Aan de slag met een uitgestoken hand naar iedereen. Omarm de ondernemingszin!
Omdat de Europese Culturele Hoofdstad een internationaal evenement is, bestaan er van deze vier gedichten ook een Duitse en Engelse vertaling. Met dank aan Brigitte Harkema uit Viersen voor de Duitse versie en Sanne van Renesse uit Groningen voor de Engelse.
VERHAALPORTRETTEN Over bekende Friezen die het in de wereld hebben gemaakt: de dichter J. Slauerhoff, de exotisch danseres Mata Hari, en de kunstenaars M.C. Escher en Lourens Alma-Tadema. Alle vier de personen hebben in Leeuwarden gewoond. De titel van deze serie slaat op het feit dat elk leven in één voorstelling is geportretteerd.
Kunstenaar Maurits Cornelis Escher (1898-1972) is bekend om zijn houtsneden, houtgravures en lithografieën, waarin hij vaak speelde met wiskundige principes. Op het schilderij links het geboortehuis en rechts een deel van het Alhambra paleis in Granada (Spanje), waar Escher zich liet inspireren door de ingewikkelde patronen op de azulejos (keramische tegeltjes). Zo met wiskundige principes spelen, dat perspectieven wankelen gaan. Met scheppingen die nooit vervelen bedrieglijk onmogelijke wegen inslaan. Creaties, waarin niets is wat het lijkt. Bezield door islamitische kunsttechniek heeft Escher eindeloze herhaling bereikt in een regelmaat van patronenacrobatiek.
Mata Hari (1876-1917) is het pseudoniem van Margaretha Geertruida Zelle. Zij was een exotische danseres en trad op in Parijs. Daar werd ze beschuldigd van spionage, waarvoor de Fransen haar op jonge leeftijd fusilleerden. Op het schilderij haar geboortehuis aan de Kelders, dat nog niet zo lang geleden grote rook- en waterschade opliep. Margaretha Geertruida Zelle is een naam die niemand kent of ooit zal noemen. In het dansen was ze heel bekwaam; menig man zal haar daarom roemen. Knap en exotisch vertrok ze naar Parijs. Daar raakte ze als spion in de penarie; gefusilleerd zonder vaststaand bewijs. Haar pseudoniem luidde Mata Hari.
De dichter J. Slauerhoff (1898-1936) werkte na zijn studie geneeskunde soms als scheepsarts en soms als arts op het vasteland. Zijn hele leven had hij een zwak gestel. Hij was vaak ziek en leed aan depressies. Op dit schilderij heb ik gekozen voor gedeeltes uit zijn gedichten “Woninglooze” en “Het einde”. In het geboortehuis van Slauerhoff is nu een interieurwinkel gevestigd. Soms zit je niet goed in je vel, ben je depressief en vaak ziek. Heb je gewoon een zwak gestel; daarin was Slauerhoff niet uniek. Maar hij was ook arts op een schip, werkte als dichter, midden op zee. Arbeid haalde hem niet uit zijn dip. Hij stierf jong, onwel en ontevree.
Kunstenaar Lourens Alma Tadema (1836-1912) is geboren in Dronrijp en later verhuisd naar een pand in Leeuwarden, waar nu café De Ossekop is gehuisvest. In zijn werk brengt hij de klassieke oudheid tot leven. Alma-Tadema is een half Engelsman; in Londen zelfs tot Sir gekroond. Vrouw en bloem, daar hield hij van, secuur met verf en kwast gekloond; volgend de academische traditie. Op marmer smachtende figuren badend in luxe en decadentie, terwijl ze over blauwe zeeën turen.
OVERZICHT EUROPA Zij deden hun best zich te verenigen met voor de meeste landen een gemeenschappelijke munt. Twee van hen bouwden een brug en één brak een muur af. Eén land scheidt zich af; één land is intern verdeeld. Ons land blijft fier overeind en drijft op de kracht van provincies, waarvan zich één in taal en vorm onderscheidt: Fryslân, het dak in taal en landschap.
FRYSLÂN, HET DAK IN TAAL EN LANDSCHAP Water, bossen, weilanden, dorpen en steden, behorend bij het schone Friese verleden, nog altijd ongeschonden en intact. Meren, kanalen, vaarten en sloten door vaardige surfers en schippers overgoten; de wind in de zeilen bijeengepakt. Glorende vergezichten, een glooiend weiland, door statige eeuwenoude bossen omrand: een sprookjesachtig decor, nimmer uitgevlakt. Grazende koeien, een vriendelijke groet: dat is wat de bezoeker ontmoet. Kerktorens en boerderijen, ruim bedakt. In de steden monumenten, bruggetjes en sluizen, soms wallen, molens vlak bij huizen: cultuurhistorische bezienswaardigheden, mooi gelakt. Het Friese land ademt fris en onbedorven dankzij de uitstraling die het heeft verworven. Menigeen is al naar deze mooie regio afgezakt.
FOLDER
EXPOSITIES GALERIE “KUNST IN BEWEGING” Verspreid over het jaar in verschillende samenstellingen, met in het aangrenzend winkeltje kaarten, geïllustreerde gedichtenbundel en bedrukte tegeltjes van de Elfsteden.
ANTONIUS ZIEKENHUIS SNEEK
KANSELARIJ LEEUWARDEN Het daar tentoongestelde werk maakte deel uit van de Art Tour, georganiseerd door Art Connection.
ZIENN LEEUWARDEN Met Fryslân pal naast het werk van Ans Markus
IN DE MEDIA De volgende media besteedden wekelijks of tweewekelijks aandacht aan de tentoonstelling: Aktief krant, Blik op Weststellingwerf Friesch Dagblad Friesland Post, Radio Stad Harlingen, Rondom Drachten, Rondom Heerenveen, Rondom Leeuwarden, Rondom Sneek, Rondom De Stellingwerven. www.koudum.nl en www.waddenpost.nl plus een telefonisch interview, live in de uitzending van Afslag Harlingen, een programma van Radio Stad Harlingen en een vermelding in Art Alert. Daarnaast is Connie door Rondom Leeuwarden uitgenodigd om een column over de Culturele Hoofdstad te schrijven.
Er is zelfs een filmploeg uitgerukt voor een interview in het Antonius Ziekenhuis Sneek en voor een aansluitend bezoek bij Connie in de galerie. Kiekes, het videodagjournaal LF 2018 van de Leeuwarder Courant, dat speciaal voor jongeren in het leven is geroepen. Het eerste gedeelte van het filmpje in het ziekenhuis Sneek (= 2e item) kun je bekijken via deze link: https://youtu.be/30oJtiV_ROk Het tweede gedeelte over de eigen galerie (= 3e item) via deze link: https://m.youtube.com/watch?v=Nxii4irBpt8 Tot slot vroeg VVV Sneek Connie een poster te ontwerpen die ze t/m augustus in een stoepbord plaatste.
AANVULLINGEN DEELNAME AAN HET GESAMMTKUNSTWERK “COLOURFIELD PERFORMANCE” In Sloten werkte men aan een veld vol kleur. Voor dit doel stonden maar liefst 499 panelen van elk 122 x 122 opgesteld in een megadriehoek van 144 meter per zijde. Het getal 144 is afkomstig uit de reeks van Fibonacci die is verbonden met de maatverhouding van de Gulden Snede. De driehoek staat voor de beginselen van Gelijkheid, Vrijheid en Broederschap. Initiatiefnemer van dit landart-project was Dirk Hakze. Connies bijdrage bestond uit "Initialen". CH staat namelijk niet alleen voor Culturele Hoofdstad maar ook voor Connie Harkema.
POEZIEROUTE LEEUWARDEN Connie was een van de achttien dichters die meededen aan de Poëzieroute Leeuwarden, georganiseerd door kunstenaar, dichter en organisator Henk Dillerop. Een poëtische zwerftocht rondom School 4 (het huidige theater De Bres), waarbij elke dichter werd gekoppeld aan een ‘eigen’ fotograaf. In dit geval Yvonne Bergsma. Opmerkelijk detail is dat de eerste print al direct zijn weg heeft gevonden naar een beleidsmedewerker Cultuur van de gemeente Leeuwarden en de tweede is gestolen.
BUITENKUNSTROUTE LEEUWARDEN (rond de Bagijnestraat) georganiseerd door kunstenaar Marten Sale Brouwer
GALLEREI Henk Dillerop nodigde Connie uit een bijdrage te verzorgen voor “Gallerei”, een krant vol kunst en gedichten uitgegeven door het dichterscollectief GAL (waarvan Henk deel uitmaakt) www.connieharkema.nl
1 Online Touch