Missie, Visie en uitgangspunten Stichting Koninklijke Defensiemusea De Stichting Koninklijke Defensiemusea bestaat uit vier vestigingen, verspreid over Nederland: het Nationaal Militair Museum te Soesterberg, het Marinemuseum te Den Helder, het Mariniersmuseum te Rotterdam en het Marechausseemuseum te Buren. Missie Zij hebben als missie met kracht het militaire verhaal en het verhaal van militairen een plek te geven in publieke discussies, door zoveel mogelijk mensen de krijgsmacht in heden en verleden te laten beleven, omdat oorlog en conflict onlosmakelijk verbonden zijn met de wereld waarin we leven en dus met ons. De krijgsmacht vervult een belangrijke kerntaak van de overheid. Het is voor de maatschappelijke legitimatie van de krijgsmacht – als ook voor de motivatie van de mannen en vrouwen die er werken – essentieel dat een substantieel deel van de samenleving zich bewust is van het waarom van een krijgsmacht en zich een mening kan vormen over de manier waarop de krijgsmacht haar taken uitvoert. Daarom bieden de Defensiemusea een venster op verleden, heden en toekomstige ontwikkelingen van de krijgsmacht, op een niet-vrijblijvende manier. De Defensiemusea willen de bezoekers raken door: • emoties van militairen als kameraadschap, moed, betrokkenheid en angst tastbaar te maken; • te laten zien dat het maken van keuzes noodzakelijk is; • te tonen dat met dreiging van wapens soms de vrede bewaard kan worden; • te laten voelen, proeven, ruiken en horen wat het betekent om te werken voor vrede en veiligheid; • de wederkerige invloed van krijgsmacht op samenleving vanuit meerdere perspectieven te belichten. De Defensiemusea beogen een ‘transformerende ervaring’, wat wil zeggen dat een bezoek aan een van de Defensiemusea de blik van het publiek op de krijgsmacht kan veranderen. De stichting handelt bij het realiseren van haar doel zoveel mogelijk volgens de Governancecode Cultuur en volgens de door de International Council of Museums (ICOM) opgestelde Ethische Code voor Musea (art.3.2. Statuten). Vier merkwaarden Er zijn vier merkwaarden ontwikkeld, die bepalend zijn voor het karakter en de identiteit van de musea en die gelden voor alle medewerkers binnen de stichting: BRAVOURE Wij hebben Bravoure. We zijn jongensachtig, ondeugend en bekijken het leven met een knipoog. We zijn onverschrokken en stoer. INTEGER Wij zijn Integer. We zijn eerlijk, geloofwaardig en oprecht. We laten altijd meerdere perspectieven zien en zijn evenwichtig. ENERGIEK Wij zijn Energiek. We zijn ondernemend en creatief. We zijn actief, fris en aanstekelijk. VERRIJKEND Wij zijn Verrijkend. We zijn boeiend en inspirerend. We zijn enthousiasmerend en zorgen dat wat we doen beklijft. We zijn uitnodigend.
Missie, Visie en uitgangspunten Stichting Koninklijke Defensiemusea Bestuursverslag 1. Bericht van de Raad van Toezicht 2. Voorwoord Algemeen Directeur 3. Publieksbereik Presentaties en Tentoonstellingen in 2018 Evenementen Educatie Marketing en Communicatie 4. Collectie 5. Personeel en Organisatie 6. Zakelijk beleid Privacyy Risicomanagement 7. Toekomst 8. Prestatieverantwoording en kerncijfers Jaarrekening 9. Balans 10. Exploitatierekening 11. Toelichting op de jaarrekening 12. Toelichting op de onderscheiden posten van de balans 13. Niet in balans opgenomen rechten en verplichtingen 14. Toelichting op de onderscheiden posten van de exploitatierekening 15. Overige toelichtingen 16. Ondertekening van de jaarrekening Overige gegevens 17. Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Bijlagen 18. Nevenfuncties leden van de Raad van Toezicht 19. Organogram Stichting Koninklijke Defensiemusea Samenstelling Managementteam Samenstelling Ondernemingsraad 20. Overzicht Collectieaanwinsten NMM 21. Overzicht Collectieaanwinsten Marinemuseum 22. Overzicht Collectieaanwinsten Mariniersmuseum 23. Overzicht Collectieaanwinsten Marechausseemuseum 24. Overzicht uitgaande bruiklenen NMM 25. Overzicht uitgaande bruiklenen Marinemuseum 26. Overzicht uitgaande bruiklenen Mariniersmuseum 27. Overzicht uitgaande bruiklenen Marechausseemuseum 84 88 94 96 97 99 126 130 43 44 48 50 53 57 63 65 77 78 79 81 83 24 33 37 3 7 9
Ambitie Moderne technologie heeft een revolutie ontketend voor museale verbeelding. Statische voorwerpen behouden natuurlijk hun waarde, al is het door hun kwaliteit en hun originaliteit. In combinatie daarmee of aanvullend daarop kunnen museumbezoekers steeds intenser betrokken worden bij de museale omgeving door zelf ervaringen te ondergaan. Simulatoren en informatietechnologie scheppen instant werkelijkheden. Ook de confrontatie met dilemma’s vergroot het inzicht van de bezoeker in de keuzes die gemaakt moeten worden door militairen in vaak uiterst moeilijke omstandigheden. Vanuit het publiek groeit de vraag naar deze moderne vormen van museale beleving. De Raad van Toezicht stelt met waardering de ambitie vast die directie en medewerkers ter zake laten zien. In het bijzonder het Nationaal Militair Museum in Soesterberg kan hier zelfs internationaal imponeren. De huisvesting en omgevingsfactoren zijn van invloed op de mogelijkheden om een museum optimaal tot zijn recht te laten komen en daarmee ook het aantal bezoekers te doen toenemen. De Raad van Toezicht heeft waardering voor de inspanningen die de directies van het Marechausseemuseum in Buren en het Mariniersmuseum in Rotterdam hier laten zien. Het Marinemuseum in Den Helder zal de komende jaren zelfs volledig op de schop gaan. Meegaand in de grote veranderingen die de stad Den Helder en het Marineterrein te wachten staan, ontstaat voor het Marinemuseum een unieke mogelijkheid om een forse stap voorwaarts te zetten naar de state of the art van het Nationaal Militair Museum. Een delegatie van de Raad van Toezicht volgt de ontwikkelingen hier op de voet. Drukke tijden dus, met name in Den Helder, waar commandeur b.d. Kees Boelema Robertus de directeursfunctie heeft overgenomen van Paul van der Sijs. Ook in de Raad van Toezicht waren er mutaties. Luitenant-generaal b.d. Dirk Starink werd opgevolgd door de voormalig CZSK luitenantgeneraal der Mariniers b.d. Rob Verkerk. De Raad werd bovendien uitgebreid tot tien leden door de toetreding van de voormalig PCDS, luitenant-generaal b.d. Hans Wehren. Hans Hillen Voorzitter Raad van Toezicht 3
De samenstelling van de Raad van Toezicht is per 31/12/2018: Drs. J.S.J. Hillen (voorzitter) W.I.I. van Beek (lid auditcommissie) Dr. W. Bijleveld Ing. R. H. Berkvens Drs. H.H. Hulshof (lid auditcommissie) M. Schouten Mr. M.G.H.A. Soeteman-Reijnen Drs. Y. Shitrit R. Verkerk De leden van de RvT zijn benoemd voor een periode van vier jaar. Zij kunnen volgens de statuten voor een tweede termijn van vier jaar worden benoemd. In de bijlagen is een overzicht van nevenfuncties van de leden van de Raad van Toezicht en de Algemeen directeur opgenomen. 5
Het is met enige aarzeling dat ik dit voorwoord bij het jaarverslag schrijf. Ten eerste omdat ik uit principe liever vooruit kijk dan terug. Maar het is nu eenmaal inherent aan het medium jaarverslag, dus daar kan ik me makkelijk overheen zetten. Een tweede reden is gelegen in het contrast tussen dat wat we ons hadden voorgenomen en dat wat er werkelijk gebeurd is. Niet dat de resultaten zo tegenvallen, integendeel. Maar we hadden binnen het managementteam afgesproken dat 2018 het jaar zou worden van rust in de gelederen. Dat was een nobel streven maar aan het eind van het jaar moesten we constateren dat er van enige rust allesbehalve sprake is geweest. (En bovendien dat de samenstelling van datzelfde MT in een jaar tijd nogal wat wijzigingen had ondergaan.) Voor mij persoonlijk was het ook een dynamisch jaar, omdat ik vanaf 1 maart de functies van algemeen directeur en vestigingsdirecteur NMM combineer. Maar ik doel vooral op de vele, vele activiteiten die onze bevlogen collega’s allemaal hebben ondernomen. Het bewijs daarvoor vindt u op de komende pagina’s. Ik ben ieder zeer erkentelijk voor de bergen werk die zijn verzet. Trots en dankbaar zijn we ook dat zoveel gulle gevers onze musea een warm hart toedragen. Dankzij de structurele steun van het ministerie van Defensie en bijdragen van fondsen, vrienden, partners en donateurs zijn we in staat om ons werk te doen, onze prachtige collecties te beheren en honderdduizenden mensen een onvergetelijke dag te bezorgen. Als ik dan ten slotte toch even vooruitblik naar alle ambities en plannen voor 2019, kan ik me niet voorstellen dat we wat betreft dynamiek in rustiger vaarwater komen. Er staat nog zo veel te gebeuren, dat ik me nu al verheug op het volgende jaarverslag. Paul van Vlijmen Algemeen directeur 7
De vier Defensiemusea verbinden mensen, objecten en militaire geschiedenis met elkaar. Ieder museum doet dat met een open blik naar de wereld, het verleden, maar ook de hedendaagse tijd. De vier musea hebben in totaal 2018 400.527 bezoekers ontvangen. Vooral het Mariniersmuseum en het Marechausseemuseum deden het ten opzichte van het jaar ervoor erg goed. De bezoekersaantallen van het Nationaal Militair Museum en het Marinemuseum daalden iets. Aantal NMM Bezoekcategorie Vol betalend Defensie Scholen Korting Derden Museumkaart Gratis Evenementen Totaal 63.295 16.288 17.271 39.425 15.985 92.415 11.784 15.784 272.247 Marinemuseum Mariniersmuseum 49.601 3.260 2.387 8.504 2.671 16.166 3.868 551 87.008 3.896 2.287 676 982 3.909 3.892 608 1.431 17.681 Marechausseemuseum 2.842 1.132 55 914 77 4.235 7.524 6.812 23.591 Als museumgroep wordt er gestreefd naar een veelzijdig aanbod van tentoonstellingen en presentaties, voor een breed en divers publiek. Alle vier de musea blijven zich de komende jaren richten op de grootste doelgroep: families. Daarbij wordt gebruikgemaakt van de vier centrale kernwaarden bravoure, verrijkend, integer en energiek. Ieder museum heeft daarnaast een eigen onderscheidende kernwaarde gekregen, de zogeheten signatuurwaarde. Voor het Nationaal Militair Museum is dit actueel, voor het Marinemuseum grandeur, het Mariniersmuseum onderscheidt zich met heldhaftig en voor het Marechausseemuseum is onderzoekend de signatuurwaarde. Deze signatuurwaarden zien we meer en meer terug in de programmering van de vier musea. In het Nationaal Militair Museum is een aparte werkgroep Actueel ingericht. Deze werkgroep heeft in 2018 twee (foto)tentoonstellingen gerealiseerd, meerdere lezingen en er is een online blog waarin conservator Dirk Staat actuele onderwerpen op geheel eigen wijze becommentarieert. 9
Willem – Nationaal Militair Museum 25 april 2018 – 1 oktober 2018 De tentoonstelling Willem gaf een uniek beeld van een relatief onbekende periode in het leven van Willem van Oranje als jonge edelman, militair en veldheer, ver voordat de Tachtigjarige Oorlog of de Nederlandse Opstand uitbrak. Duidelijk werd hoe hij de leider van de Opstand werd en waarom hij gezien wordt als Vader des Vaderlands. Aanleiding voor de tentoonstelling was het feit dat 450 jaar geleden de Tachtigjarige oorlog uitbrak. Een van de topstukken was de bevelhebberstaf (baton) van een aanvoerder van het opstandelingenleger van Willem van Oranje. De baton met zilverbeslag is een uniek exemplaar en draagt het wapen van Willem van Oranje. De baton was exclusief te zien in het NMM. Op de foto overhandigt Z.M. de Koning de baton officieel aan Willem van Oranje. Foto: openingshandeling overhandiging baton. Dochters van de Zon – Nationaal Militair Museum September 2018 – 6 januari 2019 Geïntrigeerd door berichten over vrouwelijke militairen die tegen Islamitische Staat (IS) vechten, reisde fotografe Claire Felicie samen met filmmaker Roy Dames naar de Koerdisch autonome regio in Noord-Irak. Ze fotografeerde daar vrouwelijke peshmerga; letterlijk vertaald zij die de dood in de ogen zien. De reis werd vastgelegd in deze foto-expositie. De afgelopen jaren streden de Koerden op de grond (zowel in Syrië als in Irak) tegen Islamitische Staat (IS) als belangrijkste bondgenoten van de westerse geallieerden. Militairen van de Koninklijke Landmacht en het Korps Mariniers trainden Koerdische gevechtseenheden in NoordIrak. Dit vormde een belangrijke link met het Nationaal Militair Museum, hoewel de expo hier niet over uitweidt. Ook de vrouwelijke peshmerga werden opgeleid, zij het niet door Nederlandse, maar door Italiaanse militairen. Uruzgan Nu/Now – Nationaal Militair Museum 6 Maart – 18 juni 2018 10
Over de missie in Uruzgan wordt vaak gezegd dat de Nederlandse inzet ‘niet voor niets is geweest’. Deze tentoonstelling laat zien dat de inzet van de Nederlandse Krijgsmacht in Uruzgan wel degelijk positieve veranderingen heeft gebracht, maar ook dat er ruimte is voor verbetering met het oog op toekomstige missies. Zeeslag – Marinemuseum Vanaf 16 juni 2017 De tentoonstelling Zeeslag zet twee zeeslagen tegenover elkaar, de Tocht naar Chatham en de Slag in de Javazee. Een zeeslag lijkt soms net een spel, met de zee als een uitgestrekt blauw speelbord en de schepen als spelstukken. Daarachter schuilen honderden zeelieden die hun leven op het spel zetten voor het vaderland. Wat zij delen is hoop. Hoop op een glorieuze overwinning en een eeuwige roem. En vooral de hoop op overleven. Aan de hand van een aantal personages beleeft de bezoeker de zeeslagen van dichtbij mee. Noodhulp op Sint-Maarten – Marinemuseum Eind 2017 opende het Marinemuseum een kleine fototentoonstelling over de noodhulp die de Koninklijke Marine op Sint-Maarten geboden heeft. De tentoonstelling heeft tot en met de Voorjaarsvakantie 2018 gestaan. De commandant van de Zr. Ms. Zeeland heeft de fotowanden overgenomen; hiermee kan hij tijdens presentatiedagen de missies van zijn patrouilleschip tonen. Audiotour – Marinemuseum Om de Duitstalige en Engelstalige bezoekers extra te kunnen bedienen, werd de audiotour naar het gehele museum uitgebreid. Sinds mei 2018 kunnen Duitstalige en Engelstalige bezoekers van de uitbreiding gebruik maken. Het gebruik is sinds de lancering van de audiotour in 2013 nog nooit zo succesvol geweest. Met name Duitse bezoekers lenen de Podcatcher; in de maand augustus is 990 keer de Duitse versie afgespeeld en 36 keer de Engelse versie. Voor de toekomst is het wenselijk om ook de interactieve spellen die niet in de audiotour zijn opgenomen naar het Duits om te zetten. Daarbij ontstaat er in de Geschutmakerij een lijn in de verschillende presentaties waarbij Duitse bezoekers volledig kunnen worden bediend. Zeesoldaten – Mariniersmuseum Vanaf 24 februari 2018 Het Mariniersmuseum heeft de vaste opstelling op de schop genomen. De frisse interactieve inrichting op de derde etage daagt jong en oud uit zich voor even marinier te voelen. Zeesoldaten vertelt het verhaal van het Korps Mariniers vanaf 1665 tot nu. De Verhalen Baret – Mariniersmuseum In de entreehal van het museum was de gehele zomer de Verhalenbaret te zien (samenwerking met het Nationaal Comité Veteranendag). Deze Veterans View was een unieke installatie van een militaire baret op poten. Erelijst Mariniers – Mariniersmuseum De afdeling collectie maakte in 2018 de Erelijst Mariniers digitaal toegankelijk middels een prettig doorzoekbaar systeem dat gesneuvelde en omgekomen mariniers van 1940 tot heden op integere wijze een gezicht geeft. Schietgame VUUR! – Mariniersmuseum VUUR! is een schietgame op de derde etage waar het afvuren van een echte mitrailleur vanaf een bewegend marineschip op zee wordt gesimuleerd. Het doel van het spel is het stoppen van een kaping door piraten. Het toepassen van geweld wordt door mariniers alleen gebruikt als uiterst middel om veiligheid te forceren. De game leert de bezoeker dan ook dat schieten serious business is, en dat je met schieten ook zaken kunt afdwingen zonder iemand te raken. Het spel sluit goed aan op de mini-expositie Antipiraterijmissies Somalië. 11
Operatie Schiphol – Marechausseemuseum 25 mei 2018 – 1 oktober 2018 De foto-expositie Operatie Schiphol stond in het teken van de moderne en vaak jonge Marechaussee op de grootste luchthaven van Nederland (Schiphol). Pop-up expositie Gelders Erfgoed – Marechausseemuseum 14 juni 2018 – 1 oktober 2018 Het erfgoedfestival Over Grenzen van Gelderland stelde als doel de Gelderse geschiedenis laagdrempelig toegankelijk te maken. In heel de provincie waren tal van activiteiten rond het thema met onder meer theaterstukken, pop-uptentoonstellingen, wandel- en fietsroutes en lezingen ingezet. In het kader van het erfgoedfestival was in het Marechausseemuseum een popup tentoonstelling te zien waarbij de bijzondere verhalen van Gelderlanders over Grenzen werden verteld. Prijswinnaar KunstKastjes – Marinemuseum Begin 2018 deden vijftien organisaties een gooi naar de gemeentelijke cultuurprijs 2018, zo ook het Marinemuseum met KunstKastjes. Tijdens de uitreiking in maart bleek dit plan een van de winnende ideeën te zijn. Samen met kunstenaar Ard Doko werden de voorbereidingen getroffen voor het aanbrengen van maritieme wijkverfraaiing in Den Helder. Bij het Marinemuseum en op een aantal maritieme locaties in de stad zullen met dit project elektriciteitskastjes, (ondergrondse) afvalcontainers en glasbakken tot kunstwerken worden omgetoverd. Het project, dat vanaf 2019 wordt uitgevoerd, sluit aan op de wens van Citymarketing om het imago van de stad voelbaar te maken en op de al bestaande projecten van de Wervianen in de Beatrixstraat en het maritiem icoon dat bij het stationsplein komt te staan. 12
Nacht van de Militaire Muziek – Nationaal Militair Museum 17 maart 2018 In het NMM vond op 17 maart 2018 de vierde editie van de Nacht van de Militaire Muziek plaats. Op de mooiste plekken in het museum presenteerden 200 militaire musici 36 concerten en gingen de muziekgezelschappen bijzondere samenwerkingen aan. Speciale gasten dit jaar waren: jazzfluitist musicoloog Ronald Snijders, Efraim Trujillo, Trompetten van Oranje en DJ Jimmy Ouwens. Met ruim 2600 bezoekers was het muziekfestival helemaal uitverkocht. Soesterberg Luchtvaartdagen – Nationaal Militair Museum 24 en 25 augustus 2018 Het NMM heeft de grootste collectie vliegtuigen en helikopters van Nederland. Tijdens de Luchtvaartdagen werden op het terrein rond het museum meer dan 20 vliegtuigen tentoongesteld. Van een linnen Curtiss P-1 Hawk tot de supersonische F-4 Phantom. Zo dichtbij kwam je nog nooit. Reünie oud-dienstplichtigen – Nationaal Militair Museum 20 oktober 2018 Honderdduizenden jonge mannen hebben tijdens de Koude-Oorlogperiode hun dienstplicht vervuld en daarmee verdienen zij een plek in het museum. Oud-dienstplichtigen kunnen deel uitmaken van dit unieke project door foto's uit diensttijd met het NMM te delen. Op 20 oktober 2018 werd de eerste reünie van dienstmakkers georganiseerd waarbij ruim 350 mannen zich gemeld hebben. 13
Geheime Dieptes, Kennis door theater – Marinemuseum De nieuwste theatervoorstelling Geheime Dieptes nam de bezoekers mee naar het werk en leven aan boord van onderzeeboot Tonijn. Deze sloeg in als een bom! De reacties van bezoekers én vrijwilligers waren en zijn zeer positief. De voorstelling versterkt het bezoek aan de Tonijn en plaatst de onderzeeboot en zijn (geheime) missies in een context. Helders Next Top Matroos – Marinemuseum Naast de theatervoorstelling werd in de zomer elke dag Helders Next Top Matroos aangeboden, het vervolg van Word matroos voor 1 dag. Bij de balie werd gevraagd of kinderen de nieuwe Top Matroos denken te zijn en het aandurven om te leren marcheren, salueren en de conditie te testen. Zo’n 930 kinderen gingen de uitdaging aan. De korte opleiding tot matroos vond plaats onder leiding van een gediplomeerde trainer van Rik Bodylanguage. Net als bij een eerdere activiteit was de samenwerking met deze buurman op Willemsoord zeer prettig. Open Sloepenloods – Marinemuseum Tijdens de herfstvakantie was – voor het eerst – de Sloepenloods uit 1833 opengesteld voor publiek in exclusieve rondleidingen. De rondleiders besteedden aandacht aan de geschiedenis van de loods zelf, aan de objecten die daar tijdelijk staan opgeslagen, en aan de werkzaamheden die onze Beheer & Behoud-vrijwilligers in de loods verrichten. Vanwege de grote belangstelling waren er extra rondleidingen ingepland. In totaal hebben 212 bezoekers deelgenomen aan de 15 rondleidingen. Feestdagen aan boord – op en onder water – Marinemuseum Met de Kerstvakantie was het thema Feestdagen aan boord – op en onder water. Er waren rondleidingen in het Torentje en bij wijze van experiment was de Tonijn aangekleed zoals het wachtvolk dat rond Kerstmis wel deed. Museumnacht010 – Mariniersmuseum Traditiegetrouw werd de maand maart afgetrapt met de Rotterdamse Museumnacht010. Honderden bezoekers kozen ervoor om het Mariniersmuseum te bezoeken. Er waren re-enacters van Equipage De Delft aanwezig die op de net nieuw geopende basispresentatie Zeesoldaten oude tijden deden herleven. 14
Sinterklaas – Mariniersmuseum Sint-Nicolaas is niet alleen een kindervriend, hij is tevens beschermheilige van zeevarenden. Volgens een legende kalmeerde Sint-Nicolaas een woedende zee en redde zo het leven van zeelieden. Veel havensteden kozen dan ook Sint-Nicolaas als beschermheilige en kennen een Nicolaaskerk, zo ook Rotterdam. Rond Sinterklaas konden jonge bezoekers hun pietendiploma behalen in het Mariniersmuseum, uiteraard door toepassing van vaardigheden die mariniers ook bezitten. Boekpresentatie Liggen Blijven! – Mariniersmuseum Op 5 november vond er in het Mariniersmuseum de boekpresentatie van Liggen blijven! plaats. Het boek, geschreven door journalisten Olof van Joolen en Silvan Schoonhoven, biedt een inkijkje achter de schermen bij de mariniers die de Bijzondere Bijstandseenheid (BBE) vormden tijdens de bevrijding van de gekaapte trein bij De Punt in 1977. Het eerste exemplaar werd uitgereikt aan de commandant van het Korps Mariniers, brigadegeneraal Jeff Mac Mootry. Festival De Marechaussee op Schiphol – Marechausseemuseum 26 en 27 mei 2018, 13 oktober 2018 In het weekend van 26 & 27 mei vond het festival De Marechaussee op Schiphol plaats. In de tuin van het museum werden tal van activiteiten georganiseerd: van een paspoort atelier tot een demonstratie met een ware marechausseehond. Eén ding hadden de activiteiten gemeen: het draaide om de Marechaussee op Schiphol. Het grootste werkgebied van de Nederlandse Marechaussee. Naast een uitgebreid buitenprogramma voor het gezin was er voor de liefhebber de foto-expositie Operatie Schiphol. Het festival vond op 13 oktober nogmaals plaats. Buren bij Kaarslicht – Marechausseemuseum 15 december 2018 Tijdens Buren bij Kaarslicht was de stad Buren feestelijk verlicht met alleen maar kaarsen en traden koren, harmonieorkesten en solisten op in het historische centrum. Het Marechausseemuseum was deze avond feestelijk verlicht en open voor bezoek. Stay safe – Kerstvakantie alle vier Defensiemusea In de Kerstvakantie deden alle vier de musea mee met Stay Safe. Tijdens deze periode konden bezoekers een kaartje sturen aan een uitgezonden militair en uitvinden hoe de militaire post is georganiseerd. 15
In 2018 bezochten ruim 20.389 scholieren de Defensiemusea. Museum Aantal scholieren NMM Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum 17.271 2.387 676 55 Onderwijsaanbod Ook in 2018 is het onderwijsaanbod van de Defensiemusea weer uitgebreid en verbeterd. De Canon van Nederland – Nationaal Militair Museum Het NMM is een van de Canonmusea in Nederland. Dit netwerk selecteert topstukken uit de eigen collecties die gezamenlijk het verhaal van de Canon van Nederland verbeelden. Het NMM illustreert met een zestal topstukken de canonvensters De Republiek, De Tweede Wereldoorlog, Indonesië en Srebrenica. Klas van ’45 – Nationaal Militair Museum De Klas van ’45 is een interactieve belevingstour die start in een klaslokaal uit de jaren veertig. De leerlingen nemen plaats in de schoolbanken en worden voorgesteld aan de kinderen Cor, Jack, Frits, Corrie en Ad. Vijf schoolkinderen wier leven geraakt werd door de Tweede Wereldoorlog. Na een korte kennismaking stappen ze door een van de vijf deuren uit de klas en maken ze een reis langs de verhalen van de kinderen. De ontroerende scenario’s zijn gebaseerd op waargebeurde verhalen. Xplore – Nationaal Militair Museum Xplore is een aparte ruimte met veel interactieve activiteiten. In de Xplorezaal mogen leerlingen overal aanzitten en zelf van alles ontdekken: hoe bestuur je een F-16, hoe maak je buskruit en hoe is het om in een geschutskoepel te zitten? Deze hands-on tentoonstelling maakt deel uit van de vaste expositie en is speciaal ontworpen voor kinderen van 8 t/m 14 jaar. Militaire Uitvindingen – Nationaal Militair Museum Tijdens de rondleiding Militaire uitvindingen neemt de rondleider de leerlingen mee langs een serie topstukken uit de collectie. Ze maken op interactieve wijze kennis met de belangrijkste militaire uitvindingen en ontwikkelingen en krijgen antwoord op vragen als hoe werkt een kanon, wat is morsecode, en hoe bestuur je een F-16. Ontdek de geheimen van Vliegbasis Soesterberg – Nationaal Militair Museum Een gids van het Utrechts Landschap voert je langs een oude schuilkelder, commandobunker en vliegbaan; geheimzinnige overblijfselen van de oude vliegbasis. De oude vliegbasis ligt deels verscholen in de bossen. Onderweg van het ene gebouw naar het andere leren de leerlingen sporen van mens en dier te herkennen. Tot slot strijden de leerlingen in een jongens tegen de meisjesquiz om een trofee! Wie zijn de beste vliegbasiskenners; de jongens of de meiden? Periscoop – Nationaal Militair Museum Soldaten willen de vijand zien zonder dat de vijand hen ziet. Een periscoop is daarbij een handig hulpmiddel, want met een periscoop kijk je letterlijk om een hoekje. In deze workshop maken de leerlingen onder begeleiding van een workshopdocent een uitschuifbare periscoop. Ze ontdekken daarbij hoe de vorm van een periscoop samenhangt met de functie. 16
Bootcamp – Nationaal Militair Museum Leerlingen sportief uitdagen en ook de waarde van discipline en samenwerken ontdekken. Daarvoor is de NMM-bootcamp zeer geschikt. De leerlingen worden onder leiding van een professioneel buitensportinstructeur gedrild en gaan met zijn allen de hindernisbaan over. Veteraan vertelt – Nationaal Militair Museum In samenwerking met het Veteraneninstituut biedt het NMM de mogelijkheid om in het museum een veteraan te ontmoeten die de leerlingen over zijn of haar ervaringen vertelt. Er zijn veteranen van diverse missies beschikbaar als gastspreker, denk bijvoorbeeld aan Bosnië en Afghanistan. Tijdens de ontmoeting gaat de veteraan met de leerlingen in gesprek over de lastige keuzes die een militair soms moet maken. Levend Stratego – Nationaal Militair Museum Levend Stratego is een uitdagend spel, waarbij de leerlingen in twee teams worden ingedeeld die elkaars vlag proberen te veroveren. Jagen op anderen, sluipen, tactisch spel: Levend Stratego heeft het allemaal in zich. Pas op dat je de bom niet tegenkomt! De spelleiding is in handen van een professionele sportinstructeur. Het spel vindt plaats in de indrukwekkende arena op ons buitenterrein. Speurtochten – Nationaal Militair Museum • Kraak de Kluis van de Kolonel – met dit speurboekje gaan de leerlingen op zoek naar 8 voorwerpen in het museum. Bij elk voorwerp beantwoorden ze een vraag en plakken ze de bijbehorende sticker op de kluiskaart. • Missie NMM- Met behulp van een speurboekje gaan de leerlingen samen op missie in het museum om de NMM-code te kraken. • Je ogen bedrogen – Militairen maken net als dieren vaak gebruik van camouflage. Bij camouflage is er sprake van gezichtsbedrog. De bekendste vorm is de schutkleur; waarbij de militair de kleur aanneemt van de achtergrond. Met deze speurtocht ontdekken leerlingen alles over camouflage in het leger. • Stratego Challenge – Met deze speurtocht gaan de leerlingen in het museum op zoek naar alle rangen uit het Strategospel. Welk team verovert als eerste de vlag? De speurtochten voeren langs harnassen, kanonnen, ziekenwagens, tanks, vliegtuigen en helikopters. Wanneer ze de kaart inleveren krijgen ze een stoere dogtag. Bunker ’83 – Nationaal Militair Museum Bunker ‘83 is lesverrijkend bij Koude Oorlog geschiedenisonderwijs. Leerlingen maken in 45 minuten kennis met belangrijke aspecten van De Koude Oorlog, zoals de strijd om hegemonie en de nucleaire dreiging. De klas wordt verdeeld over twee teams om in Bunker ‘83 tegen elkaar te spelen. Voor het voortgezet onderwijs biedt Bunker ‘83 een educatieve ervaring in combinatie met een bezoek aan het Nationaal Militair Museum. Door hen in de context van de Koude Oorlog zelf aan het werk te zetten en beslissingen te laten nemen, ervaren zij de grote verantwoordelijkheid van hun eigen acties. Wat zou jij beslissen? – Nationaal Militair Museum Stap in de schoenen van een militair en bepaal de uitkomst van een militaire missie. Tijdens de missies moeten er vaak in enkele seconden levensbepalende beslissingen genomen worden. In dit interactieve programma worden leerlingen geconfronteerd met moeilijke beslissingen uit het leven van een militair. Militaire verhalen & verhalen van militairen – Nationaal Militair Museum Welke bijzondere verhalen gaan achter de collectiestukken schuil? Leerlingen luisteren en worden geprikkeld na te denken tijdens deze interactieve rondleiding. 17
Constructie Challenge – Nationaal Militair Museum We gaan sleutelen met hout, bouten en schroeven. De leerlingen werken samen om zo snel mogelijk een stabiel gewondentransport in elkaar te zetten. Techniekroute – Nationaal Militair Museum Van buskruit tot robotica: technische uitvindingen hebben altijd een grote rol gespeeld in de militaire wereld. Leerlingen ontdekken met deze route de techniek achter belangrijke militaire middelen van vroeger en nu. Bushmaster – Nationaal Militair Museum In Afghanistan reed het Nederlandse leger in Bushmasters, een pantservoertuig dat speciaal ontworpen is om te kunnen rijden in een woestijngebied. In deze workshop leren leerlingen meer over pantservoertuigen en hoe de vorm samenhangt met de functie. Daarna gaan de leerlingen zelf aan de slag en maken ze een model van een Bushmaster met een echt motortje erin. Als de Russen komen – Nationaal Militair Museum In deze tijdelijke tentoonstelling over de Koude Oorlog nemen we de leerlingen mee op een sonic journey door de jaren ’50, ’60, ’70 en ’80. De tour met 3D-geluid laat de leerlingen een wereld beleven die was verdeeld in Oost en West. De rol van Nederland in internationale context staat hierin centraal. Nieuwe werkwijze rondleiden – Nationaal Militair Museum De in 2017 afgeronde nieuwe werkwijze voor rondleidingen werd in 2018 geïmplementeerd. De nieuwe reader voor rondleiden belicht van zo veel mogelijk objecten niet alleen de objectinformatie maar ook relevante verhalen van militairen en achtergrondinformatie. Uit de reader kan de rondleider gemakkelijk een rondleiding op maat samenstellen, afhankelijk van de vraag van de bezoeker. Speurtocht Zeeslag ‘Echt of Nep?’ – Marinemuseum Bij de nieuwe tentoonstelling Zeeslag! is de speurtocht Echt of Nep? ontwikkeld, waarin kinderen van groep 6 t/m 8 spelenderwijs meer komen te weten over de Tocht naar Chatham en de Slag in de Javazee. Werfgeheimen – Marinemuseum In de ontdekkingstocht Werfgeheimen maken jonge bezoekers kennis met de werfkinderen Nelly en Simon, die hen alles vertellen over het leven en werken op de werf. Verspreid door de expositie Schip en Werf staan zes kisten waarin onder andere wordt ingegaan op het gebruik van schepen. Op speelse wijze komen de leerlingen zo in aanraking met scheepsbouw en scheepstechniek. Zeeheldenzoektocht – Marinemuseum In de Zeeheldenzoektocht krijgen leerlingen meer inzicht in het verleden van de Nederlandse Marine. Ze volgen Puppes-3, de jongste matroos aan boord. Samen met hem maken ze kennis met Nederlandse zeehelden en staan stil bij de vraag wat is een held?. Missie Marinemuseum – Marinemuseum Tijdens Missie Marinemuseum gaan leerlingen als verkenner op onderzoek uit in het museum en voeren ze opdrachten uit. De Werfcourant – Marinemuseum Leerlingen uit het voortgezet onderwijs maken kennis met de tentoonstelling Schip en Werf door de Werfcourant. De bouw en het onderhoud van marineschepen in de 19e en 20e eeuw staan centraal. 18
Expeditie Speurneus – Mariniersmuseum In het Mariniersmuseum kunnen leerlingen en gezinnen ook in 2018 de educatieve familietentoonstelling Expeditie speurneus 2.0 bezoeken. Kinderen maken kennis met combat trackers van het Korps Mariniers. Combat trackers zijn dé militaire spoorzoekers van het Korps Mariniers. Zij kunnen heel kleine veranderingen in de omgeving herkennen. Zij zien dingen die lang niet iedereen ziet. Spelenderwijs leert de jonge bezoeker sporen herkennen, begrijpen en volgen. Muziekworkshop – Mariniersmuseum Gedurende het hele jaar geven de Tamboers en Pijpers van het Korps Mariniers unieke muziekworkshops aan klassen. Leerlingen leren muziek te gebruiken om gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. Tamboers en Pijpers lopen voor de troepen uit en zorgen er door middel van hun muziek voor dat de manschappen in de pas lopen. Lespakket groep 4 & groep 7 basisonderwijs – Marechausseemuseum In samenwerking met Erfgoed Gelderland ontwikkelde het Marechausseemuseum 2 lesbrieven voor het basisonderwijs (groep 4 en groep 7). Groep 4 is onderdeel van de leerlijn Reizen in de Tijd. In de les onderzoeken de leerlingen de collectie van het Marechausseemuseum in het depot en in een museumzaal. Groep 7 is ook onderdeel van de leerlijn Reizen in de Tijd. Tijdens dit bezoek maken leerlingen kennis met Pieter, Jacob, Gijs en Antonie: vier vrienden uit heel verschillende gezinnen. 19
Marketingcampagnes In 2018 is marketingbureau SILO aan de slag gegaan voor twee campagnes; Willem van het Nationaal Militair Museum en Het stoerste uitje van Rotterdam van het Mariniersmuseum. Willem – Nationaal Militair Museum Voor de campagne van Willem is gebruikgemaakt van drie acteurs die de personages van Willem, Filips en Anna vertolkten. De uitingen waren statisch (posters, facebook-carrousel), maar ook bewegend (video-interviews met Willem, Anna en Filips). Zo kon er een mix van online- en offline media ingezet worden. Foto: campagnebeeld Willem & Anna Het stoerste uitje van Rotterdam – Mariniersmuseum Het concept van ‘Het stoerste uitje van Rotterdam’ sloeg de spijker op zijn kop. Aan het eind van het proces zijn er door het museum uitingen vormgegeven, dit traject krijgt in 2019 haar vervolg. Marketingacties – gezamenlijke ticketverkoop via derden Ook in 2018 boden we op meerdere plekken tickets van alle vier de musea aan. Niet omdat er zulke lange wachtrijen staan bij de kassa’s maar omdat potentiële bezoekers steeds meer verwachten dat ze alle informatie over dagjes uit in het algemeen en musea in het bijzonder op een plek vinden en direct tickets kunnen bestellen. Voordeel voor de musea is dat de inkomsten binnen zijn, ook al komen mensen pas veel later of soms zelfs niet. In 2018 waren de tickets te koop via: ANWB, Dagjeweg.nl, Kaartjes.nl, Minicards, Tiqets.nl. Voor het NMM konden bezoekers ook bij een aantal hotels in de omgeving kaarten kopen. Online aanwezigheid Jaar Websitebezoekers Nationaal Militair Museum Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum 472.861 70.434 24.929 20.269 546.267 90.634 30.045 20.928 2018 2017 21
In aanloop naar de invoer van de AVG-wetgeving is de Google Analytics aangepast. Dit bleek te rigoreus waardoor er in periode 23 februari tot 27 maart geen gegevens binnengekomen zijn. De lichte daling in websitebezoek kan hierdoor verklaard worden. Jaar Facebook-volgers Nationaal Militair Museum Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum Jaar Twitter-volgers Nationaal Militair Museum Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum Jaar Instagram-volgers Nationaal Militair Museum Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum Jaar Youtube-abonnees Nationaal Militair Museum 90 85 Mijlpalen online 2018 • Google Analytics; in 2017 zijn we gestart met het inrichten van Google Analytics, hierdoor konden we het online bezoek beter meten. In 2018 zijn hier 4 dashboards aan toegevoegd om nog makkelijker de belangrijkste data te verzamelen. • Google AdWords; in 2018 zijn de Google Adwords gehanteerd. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van Google Grants. • Na het NMM en het Marinemuseum zijn ook het Mariniersmuseum en het Marechausseemuseum begonnen met online adverteren via facebook & Instagram. Aanwezigheid externe evenementen Ook in 2018 waren de musea gezamenlijk aanwezig op de belangrijke externe presentaties. Hieronder vallen de Vakantiebeurs, 5 mei Bevrijdingsdag Wageningen, Veteranendag, de Marinedagen en de Wereldhavendagen. Publieksonderzoek Om beter inzicht te krijgen in de bezoekers van de afzonderlijke musea werd in alle vier de musea publieksonderzoek gedaan. Kwalitatief onderzoek – Mystery Review Op gezette tijden bezochten Mystery Guests de musea, zij brachten de hele klantbeleving in kaart, van moment van aankomst per auto of openbaar vervoer tot het moment van afscheid nemen. In 2018 zijn de musea alle vier ieder kwartaal bezocht. 22 2640 450 394 322 2018 1025 nvt nvt nvt 2017 3060 438 234 nvt 2018 2873 421 nvt nvt 2017 24934 4388 1971 2390 2018 20.203 3237 1753 2081 2017 2018 2017
Kwantitatief onderzoek – Museummonitor Het Nationaal Militair Museum en het Marinemuseum deden mee aan de Museummonitor: een steekproef van de bezoekers werd gevraagd mee te doen aan onderzoek. De resultaten worden niet alleen tussen deze twee musea onderling vergeleken maar ook afgezet tegen een benchmark van vergelijkbare musea uit heel Nederland. Kwalitatief onderzoek Incidenteel werd in de vestigingen zelf onderzoek uitgevoerd. Zo werd aan de balie in het NMM regelmatig geturfd hoeveel bezoekers uit het buitenland kwamen en heeft het Mariniersmuseum sinds 2018 achter op haar plattegrond een uitgebreide bezoekersenquête staan. Hieruit bleek dat de bezoekerswaardering voor Zeesoldaten in het Mariniersmuseum hoog is. Gemiddeld scoorde deze een 8+. 23
In 2018 verscheen het collectieplan voor het NMM met de titel Ontsluiten, verdiepen en verrijken. Dit collectieplan, een verdere uitwerking van het collectieplan van de SKD uit 2017, geeft de prioriteiten en daaraan gekoppelde acties aan voor de periode 2018-2021. Speerpunten daarin zijn onder andere collectiewaardering, digitalisering van de rijke fotocollectie, verbetering van opslagmethoden collectie in depot en het groot meerjarig onderhoud aan de buitencollectie. Verwervingen Ten aanzien van verwervingen voor de collectie van het NMM, met name het aannemen van schenkingen, blijft het beleid onveranderd (nee, tenzij). Afgelopen jaar werden meer dan 1300 objecten ingeschreven in de collectie. Dit aantal geeft een ietwat vertekend beeld omdat daarin een zeer grote documentaire schenking (fotografie) zat van een particulier over de geschiedenis van de Vliegbasis Soesterberg. Hieronder een overzicht van enkele bijzondere aanwinsten. Aanwinsten: • Uit de nalatenschap van een particulier werd een grote verzameling geluidsdragers van militaire muziek verworven. Door deze schenking bezit het NMM nu de grootste verzameling militaire muziek in ons land. Deze wordt momenteel geregistreerd en deels gedigitaliseerd. De collectie vormt een belangrijk bestanddeel voor de tentoonstelling over 200 jaar militaire muziek die tot en met september 2019 te zien en te beluisteren is in het NMM. • Eveneens een grote verwerving betrof een collectie prentbriefkaarten en foto’s van Nederlandse kazernes, legerplaatsen, kampementen en militaire gebouwen in Nederland maar ook in uitzendgebieden zoals Duitsland, Frankrijk, Nederlands-Indië en de Antillen van de afgelopen 100 jaar. Deze collectie wordt momenteel geïnventariseerd en in een later stadium zal registratie plaatsvinden. Deze collectie biedt veel aanknopingspunten voor nader onderzoek en om te geo taggen. Oud-dienstplichtigen kunnen zo eenvoudig aangeven waar ze gelegerd waren. • Individuele topstukken waren er ook, zoals bijvoorbeeld het pistool van Arthur Seyss-Inquart. Een bijzondere aanwinst die het al aanwezige ensemble van de hoogste Duitse vertegenwoordiger tijdens de bezetting complementeert. • In dezelfde categorie paste de aankoop aan het eind van het jaar van een veldgrijze jas van een Nederlandse SS’er. Een bijzondere jas waarvan nader onderzoek hopelijk de naam van de drager gaat opleveren. • Van geheel andere aard was de mede door de Stichting Vrienden mogelijk gemaakte aankoop van het schilderij van Johan Cornelis van Braams. Van Braams was lijfwacht van de Prins van Oranje in 1813. Deze eenheid van lijfwachten, opgericht in verband met de terugkeer van de Oranjes heeft maar kort bestaan en er is bijna niets aan objecten bewaard gebleven van deze eenheid. Vanwege de matige staat van het schilderij is het werk gerestaureerd. 24
Foto: Schilderij van Johan Cornelis van Braams • De verworven passagierslijsten van het MS Oranje, een van de retourschepen uit NederlandsIndië ten tijde van de Politionele acties zijn grotendeels digitaal ontsloten en momenteel te zien in het Nederlands Scheepsvaartmuseum in Amsterdam. • Voor de tentoonstelling over de Koude Oorlog Als de Russen komen zijn verscheidene objecten verworven waaronder een Fliegercamera voor fotografie van het IJzeren Gordijn en omgeving, een model van een Luchtwachttoren en een waarschuwingsbord voor het IJzeren Gordijn. • Vanuit de kernwaarde Actueel van het NMM is ook materiaal van actuele missiegebieden welkom in de collectie. In dat kader werd een elektrische fiets verworven die gebruikt was tijdens de missie in Mali. Deze fiets, met het woestijnzand nog op de banden, heeft inmiddels een plaats gekregen in de vaste opstelling. Restauratie/ Conservering In de afgelopen jaren lag vooral de nadruk op het op orde brengen van het depot. Dit zal ook de komende jaren prioriteit krijgen. Door het ontbreken van een eigen staf van restauratoren staat preservering centraal. Toch zijn er afgelopen jaar, mede door de inhuur van externe specialisten diverse projecten op het terrein van restauratie gerealiseerd. Zo kon op een Fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in het Brabantse Giessen een gerestaureerd 15 cm kanon in gebruik worden genomen. Dankzij bijdragen van derden is het gelukt om dit unieke stuk geschut in oude staat te herstellen inclusief replica kunststof loop. Voor de tentoonstelling Willem werden diverse harnassen gepreserveerd zodat deze in de expositie in aanvalsstand konden worden getoond aan het publiek. Spectaculair was in dit kader de presentatie van een ruiter te paard in volle uitrusting, getooid met een toernooilans. Al geruime tijd bestaat de wens om een tweetal toestellen als poortwachter op te stellen buiten het museumterrein, daarmee een blikvanger creërend om bezoekers te lokken voor het museum. 25
Lange tijd stond dit project stil maar afgelopen jaar is de vergunning rondgekomen en recent zijn de locaties definitief vastgesteld. Er is een Fries bedrijf gevonden voor de conservering van de F104 zodat dit project naar verwachting in het voorjaar van 2019 kan worden afgerond. Komende jaren zal de buitencollectie extra onderhoud krijgen. Hiervoor is een meerjarig onderhoudsprogramma in voorbereiding. Om ervoor te zorgen dat de toestand van de buitencollectie op peil blijft is afgelopen najaar samen met een vijftal vrijwilligers onder de veelzeggende naam wasploeg 5 (W5) onderhoudsproces opgestart. Verder werden onder andere in het verleden beschadigde schetsboeken van Hoynck van Papendrecht geconserveerd en werden als gevolg van waterschade in het Legermuseum door roest aangetaste vuurwapens geconserveerd. Het NMM heeft een bijzonder vliegtuigwrak in de collectie: een Messerschmidt 262, de eerste Duitse straaljager uit de Tweede Wereldoorlog. Het vliegtuig is in 1944 in de buurt van Nijmegen neergekomen. Het wrak wordt geconserveerd door vrijwilligers van Museum Deelen, waar het ook tentoongesteld gaat worden. Het NMM begeleidt deze conserveringsoperatie en steunt deze met bedrijfsmiddelen. Ten behoeve van het evenement Luchtvaartdagen in augustus 2018 zijn alle vliegtuigen in het depot onder handen genomen: ze zijn gereinigd, de banden zijn opgepompt, en tevens zijn kleine reparaties aan plaatwerk en vleugels verricht. Een groot aantal vliegtuigen is tijdens de Luchtvaartdagen buiten tentoongesteld aan het publiek. Sommige, zoals de F4 Phantom voor het eerst. Dit trok spotters aan vanuit heel Nederland, en zelfs enkele bezoekers uit Duitsland, die speciaal voor de Phantom naar Soesterberg kwamen. Een van de speerpunten in het nieuwe collectieplan is het verbeteren van de opbergmethoden in depot en het daaraan gekoppelde streven om de collectie beter vindbaar en bereikbaar te maken. Voor dit doel is de hal met vliegtuigen opnieuw ingericht en wordt momenteel gewerkt aan het maken van steunen voor het opslaan van bijvoorbeeld vleugeldelen. In het depot kleine middelen is een belangrijk deel van de collectie blanke wapens geplaatst. Deze collectie, bestaande uit meer dan 3000 objecten zoals sabels en degens, zat nog in haar verhuisverpakking. Deze berging was niet langer verantwoord en moest dus worden aangepakt. In overleg met verschillende partijen zijn ten behoeve van de berging stellingen uitgerust met speciaal op maat gemaakte planken die aan de bovenzijde werden voorzien van foam. Het foam is dusdanig ingesneden dat elk individueel object met de kling naast elkaar kan worden gelegd. Door de efficiënte indeling konden velen objecten in grote dichtheden boven elkaar worden geplaatst. Tijdens deze acties zijn de objecten ook gecontroleerd op standplaats en fysieke toestand. Een vervolg van dit project staat in de steigers voor de deelverzameling bajonetten. Mede met het oog op de tentoonstelling Militaire Muziek en de daaraan gekoppelde verwerving van een grote collectie geluidsdragers zijn deze met de al aanwezige collectie langspeelplaten omgepakt, gereinigd, geregistreerd en ten dele gedigitaliseerd. Daarmee is deze collectie beter ontsloten en geborgen. Er is een start gemaakt met de centralisatie van de SKD-collecties. Zo zijn delen van de objecten van het Marinemuseum overgebracht naar Soesterberg en daar ondergebracht, later gevolgd door objecten van het Marechausseemuseum. Bruiklenen Het NMM heeft afgelopen jaar circa 1000 objecten uitgeleend aan meer dan 80 instellingen. Het grootste deel hiervan betrof langdurige bruiklenen. Komende jaren worden deze in kaart gebracht en worden de contracten vernieuwd. Daarbij komt ook de vraag aan de orde wat de waardebepaling van deze objecten voor de collectie is. Van een groot aantal bruiklenen is door een stagiaire een rapport opgesteld. Komende jaren worden de hieruit voortkomende acties in werking 26
gezet. Naast langdurige bruiklenen zijn er ook tijdelijke bruiklenen verstrekt aan en ontvangen van kleine en grote musea. Enkele voorbeelden in willekeurige volgorde: • Het Museum Jan Cunen in Oss vroeg voor de tentoonstelling over opgebaggerde bodemvondsten een keltische helm in bruikleen. In het kader van het themajaar Tachtigjarige Oorlog werkten wij mee aan de tentoonstelling Tachtig Jaar Oorlog in het Rijksmuseum in Amsterdam. Voor deze tentoonstelling werden door ons een piek en een kuras uitgeleend. • Hoogtepunt was uiteraard onze tentoonstelling Willem. Hiervoor werden door verschillende instellingen uit binnen- en buitenland vele topstukken in bruikleen aan ons afgestaan, zoals het Smeekschrift der Edelen, de eerdergenoemde bevelhebbersstaf, de bokaal van Maximiliaan van Egmont van de stad Veere en diverse schilderijen gerelateerd aan Willem van Oranje, waaronder topwerken uit Sienna en Mantua. • In februari 2018 is de schatkamer heringericht in het kader van het Willem van Oranje-jaar. Vijfentwintig olieverfportretten van bevelhebbers van het Staatse leger, geschilderd door Jan van Ravesteyn, zijn in bruikleen genomen van het Mauritshuis in Den Haag. Zij zullen de komende jaren worden geëxposeerd. Expositie onderhoud & aanpassing In het thema Militairen is een nieuw kabinet opgeleverd. De zeventiende-eeuwse kolonel van het Staatse Leger Schelte van Aysma, waarvan we de helm in permanent bruikleen hebben gekregen, staat hierin centraal. Aan de hand van persoonlijke documenten van de kolonel is zijn levensverhaal gereconstrueerd. Ook zijn naar aanleiding van de tentoonstelling Willem vitrines in het thema Oorlogen en in de fortvitrine van het Arsenaal opnieuw ingericht. Teksten zijn aangepast en Hangaar 8 is als museale presentatieruimte in gebruik genomen. Hiervoor is deze oudste hangaar op het terrein ingericht met een replica van de Fokker C10 en de G1. Verder is de ruimte ingericht met oude meubels passend bij de tijd en stijl van de hangaar. De ruimte wordt onder andere gebruikt bij publieksactiviteiten in de vakantieperiodes. De andere helft van de hangaar is ingrijpend gerenoveerd deze ruimte is in gebruik als stalling van de rekwisietvoertuigen. Foto: Helm Schelte van Aysma 27
Publicaties en Onderzoek Voor de tentoonstelling Willem heeft intensief wetenschappelijk onderzoek plaatsgevonden dat vele nieuwe inzichten aan het licht heeft gebracht over onze collectie uit de periode van de Tachtigjarige Oorlog. De uitkomsten hiervan zijn gebundeld in de publicatie die bij de tentoonstelling is uitgebracht. Hiervan is inmiddels een tweede druk uitgebracht. Een bijzonder noemenswaardig project was ook het onderzoek rond de officier van het Staatse Leger Schelte van Aysma. Mede door onderzoek vanuit het NMM konden de stoffelijke overblijfselen van de officier in de kerk van Schettens worden geïdentificeerd en als sluitstuk vond afgelopen mei, met militair eerbetoon zijn herbegrafenis plaats. De originele helm is inmiddels als bruikleen aan het NMM afgestaan. In het kader van de collectiewaardering vond een onderzoek plaats naar de stokwapens in onze collectie. De uitkomsten hiervan worden komend jaar gepubliceerd. Komende jaren zullen meer collectiedelen in het kader van de waardering worden onderzocht. Ten behoeve van de verdiepte registratie is een pilot gestart met de verzameling hoofddeksels. Doel hiervan is te komen tot een uniforme beschrijving en gebruik van termen van de hoofddeksels van het voormalige Legermuseum en Militair Luchtvaartmuseum. Dit wordt komend jaar afgerond. Digitalisering Een van de speerpunten in het collectieplan van het NMM is de digitalisering van de collectie fotografie. Daarmee is in 2018 een aanvang gemaakt. In totaal zullen enkele tienduizenden foto’s worden gedigitaliseerd. Na digitalisatie vindt verdiepte registratie plaats, om uiteindelijk deze unieke collectie aan het publiek te kunnen presenteren via de website die aan de database is verbonden. Dit project legt substantieel beslag op de capaciteit van de gehele afdeling collectie: behoudsmedewerkers, registrators, conservatoren en de digitaal contentbeheerder werken gezamenlijk aan het resultaat. Dienstverlening De dienstverlening van het NMM is op orde. In 2018 waren we drie dagen per week open voor bezoekers die op afspraak terecht kunnen. Dit heeft ongeveer 210 bezoekers opgeleverd die met specifieke vragen door de studiezaalbeheerder, bijgestaan door vrijwilligers, zijn geholpen in hun onderzoek. Daarnaast heeft de studiezaal ongeveer 1000 vragen verwerkt die met de collectie of het onderzoeksveld van de conservatoren te maken hebben. We zien dat het fysieke studiezaalbezoek flink is toegenomen ten opzichte van de periode 2014-2017, en het aantal inhoudelijke vragen dat binnenkomt stabiel blijft. Overigens zijn de vragen die via info@nmm.nl binnenkomen hierin niet meegenomen, dat zijn er ook enkele honderden. Regelgeving In 2018 is zijn de werkzaamheden in het licht van de vergunning ten aanzien van het hanteren van radio actief materiaal (RA) voortgezet en uitgebreid. De RA-functionaris van de SKD, behoudsmedewerker Richard Smit, heeft de vestigingen geadviseerd en controles uitgevoerd, daar waar nodig geassisteerd door een extern adviseur. Ten aanzien van asbest zijn in 2018 na de eerdere saneringen geen verdere acties noodzakelijk geweest. Het ITAR-dossier houdt de aandacht. De collectie wordt vanaf 2018, doorlopend in 2019, verder gescreend voor zover het landmachtmaterieel betreft. Vanwege ITAR-awareness moesten in een aantal gevallen vragen voor het inzien van documentatie afgewezen worden. Hernieuwde aandacht in de media voor de problematiek rond Chroom-6-verf heeft er toe geleid dat in 2018 is begonnen met een traject waarin behoudsmedewerkers van de afdeling collectie zullen worden gaan opgeleid in het herkennen van de risico’s van Chroom-6 en het uitvoeren van risicoanalyses. 28
In februari werd het Collectieplan Marinemuseum vastgesteld. In navolging daarvan werd doorgegaan met de waardering van verschillende deelcollecties (schilderijen, aquarellen, affiches, fotoalbums) en daarmee samenhangend de uitwerking van Spectrum procedure 11 (risicobeheer). Het hele jaar werd gewerkt aan de inventarisatie van de collectie van de vroegere traditiekamer van het Marine Elektronisch en Optisch bedrijf. Deze zal naar alle waarschijnlijkheid eind 2019 zijn afgerond. In juni sloot het Marinemuseum aan bij de pilot van het Digital Access Management System van het NMM. In dit kader is een start gemaakt met het opschonen van een uitgebreide scheepsnamenlijst ter voorbereiding op het toekennen van Persistent Identifiers aan de verschillende schepen die ooit bij de marine in gebruik zijn geweest of dat nog altijd zijn. • Restauratie. Naast de noodzakelijke reguliere restauratiewerkzaamheden is het Marinemuseum gestart met de restauratie van het Brugdeel van de O1, in aanloop naar het Marinemuseum 2.0. • Het UV-werend folie in de Geschutmakerij is vervangen. • Naast het reguliere onderhoud van de schepen is de Tonijn geschilderd. Daarnaast is er groot onderhoud gepleegd aan de ra’s van de Schorpioen. • De schepen Schorpioen en Abraham Crijnssen zijn in 2018 enkele malen versleept als gevolg van de werkzaamheden aan de (defensie)kades. • Het collectieplan is formeel goedgekeurd. • Waardering deelcollectie aquarellen en deelcollectie affiches is afgerond. • Het omzetten van de controle en registratie deelcollectie Marine Elektronisch en Optisch bedrijf is gestart. • Controle en inventarisatie groot kaliber munitie heeft plaatsgevonden. Aanwinsten • Een werfmodel (1:200) van het patrouillevaartuig Zr.Ms. Holland (aankoop). • Portretten van VADM E.G. van de Plaat (1793-1874) en diens echtgenote, door H.A. Sangster, 1856 (verworven middels een donatie van de Stichting Vrienden van het Marinemuseum). • Een schilderij van Victor Trip, te weten Hr.Ms. Soemba in actie voor Sicilië, augustus 1943. • Een bronzen buste van Prins Hendrik in marine-uniform van de hand van Toon Dupuis en een ensemble m.b.t. de marinecarrière van LTZ1A H.L.B. Mahieu (1930-2019). Behouds- en beheerprojecten Buiten de reguliere werkzaamheden is de aanbestedingsprocedure voor het groot onderhoud schepen in de 2018 afgerond en gegund aan VenKo. Deze partij heeft het schilderwerk van de Tonijn in de periode september tot en met december uitgevoerd. Daarnaast is in de groot onderhoudsplanning het onderhoud van de ra's van het ramschip de Schorpioen uitgevoerd. Het scheepsvlak van de Schorpioen is in volle glorie van een verflaag voorzien en een deel van het interieur zit opnieuw in de verf. Er is een wand op het tussendek verwijderd en beide trapafgangen vanaf het eerste dek hebben een facelift ondergaan. Mede onder leiding van de centrale wapenbeheerder van de SKD is er gewerkt aan de opslag van de wapens, munitie en het geschut in de Sloepenloods. De totale wapencollectie is geïnventariseerd, opgeschoond en opnieuw geplaatst. Tevens is er een inventarisatie gemaakt van de aanvullende beveiligingsmaatregelen die nodig zijn voor de Sloepenloods. De aanpassingen aan het alarmsysteem zijn in het najaar uitgevoerd. Registratie en conservering van de collectie is volgens de jaarplanning uitgevoerd. Enkele lijsten van schilderijen zijn gerestaureerd en een deel van de picturaliacollectie is door het restauratieatelier in Zaandijk onder handen genomen. Een zeventiende-eeuwse scheepsbel, afkomstig van het marine-etablissement in Amsterdam is voor een groot deel gerestaureerd en de scheepsbel van de Java, te zien in de tentoonstelling Zeeslag, heeft een jaarlijks terugkerende 29
onderhoudsbeurt ondergaan. Het Behoud & Beheerplan bevindt zich in een vergevorderd stadium en zal in de eerste helft van 2019 afgerond worden. Op gezette tijden is bijstand verleend in de verschillende tentoonstellingen. Vrijwilligers Behoud & Beheer en projectleiders museumschepen hebben gedegen werk afgeleverd. Collectiebeheer De collectie van het Mariniersmuseum is afgelopen jaar gefaseerd verhuisd naar de depots van het NNM in Soesterberg en het Mariniersmuseum in Rotterdam. Dit is in het laatste kwartaal van 2018 afgerond. In totaal zijn 3.224 objecten verhuisd naar het NMM, waaronder uniformen en uitrusting, vuurwapens en radioactief materiaal. De verhuizing gaf een uitgelezen kans om de collectie nog eens zorgvuldig onder de loep te nemen, wat heeft geleid tot het ontzamelen van 166 objecten. Collectieregistratie De collectie is voor 99% geregistreerd in het collectieregistratiesysteem Adlib. Hiermee is de standplaats van de gehele collectie – zo’n 51.400 objecten – te traceren. De 1% speling is te wijten aan de nog in te voeren nieuwverworven objecten. Het doel is om in 2019 een grote slag te maken met het digitaliseren van de collectie, door in Adlib beeldmateriaal toe te voegen van zoveel mogelijk objecten. Momenteel ligt dat op 85%. Het streven is om voor eind 2019 90% van de collectie van digitaal beeldmateriaal te hebben voorzien. Aanwinsten In 2018 heeft het Mariniersmuseum een omvangrijke en letterlijk beeldbepalende schenking gekregen van het Korps Mariniers. Het betreft veelal fotografisch materiaal van de meer recente jaren. Opvallend is dat er recentelijk relatief veel wordt aangeboden door erfgenamen van mariniers uit de periode van de Mariniersbrigade (1943-1949). Hieruit zijn met veel zorg weloverwogen keuzes gemaakt. Via erfgenamen konden ook enkele aanwinsten uit de periode mei 1940 aan onze collectie worden toegevoegd. Dit jaar zijn er tevens enkele bijzonder fraaie historische stukken aangekocht, die een zeer waardevolle aanvulling zijn voor de collectie van het museum. Het betreft onder andere een pyrotechnische donderbus en een enterhouwer (zie verder onder aankopen). In totaal zijn er 552 aanwinsten aan de collectie toegevoegd, waarvan er zes zijn aangekocht. Bruiklenen De vernieuwde basisexpositie bevat enkele historische bruiklenen van het Scheepvaartmuseum en het Rijksmuseum. Het meest opmerkelijk zijn die van het Rijksmuseum. Een mariniershoed M1817, waarvan nog slechts één exemplaar bekend is, en een verwrongen entersabel, afkomstig van de kanonneerboot van Van Speijk die in 1831 de lucht in ging bij Antwerpen. In totaal betreft het acht inkomende bruiklenen. Daarnaast werden er binnen de Stichting Koninklijke Defensiemusea een aantal objecten geleend. Dit jaar was er geen uitgaand bruikleenverkeer. Restauratie Het schilderij Het Transport der Kolonialen (kopie naar Isaac Israëls, 1965) is in 2018 gerestaureerd door Pauline Marchand en Jolijn Schilder en werd opnieuw ingelijst. Het doek met een indrukwekkend formaat, werd in 1965 ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan van het Korps Mariniers geschonken en werd vervaardigd door de uit Opperloo afkomstige kunstschilder Mart van den Brink. Het originele schilderij maakt deel uit van de collectie van het Kröller-Müller Museum en neemt de kijker mee naar een gebeurtenis in de tweede helft van de 19de eeuw. In die periode vertrekken ruim 70.000 militairen van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger naar Nederlands-Indië. Te zien is hoe een groep KNIL-militairen over de Koningsbrug in Rotterdam loopt om zich in te schepen voor de lange reis. De kolonialen worden op hun route van Station Maas naar de haven begeleid door gewapende mariniers, om te voorkomen dat iemand zich nog voor de inscheping bedenkt en er vandoor wil gaan. Voor de colonne lopen een tamboer en pijper 30
van het Korps Mariniers. In 2019 zal het weer in volle glorie in het Mariniersmuseum op zaal te zien zijn. Foto: restauratie schilderij Transport der Kolonialen Aankopen In het kader van de herinrichting op de tweede etage aangaande Moderne Missies zijn drie hedendaagse voertuigmodellen gekocht. Met dank aan de Stichting Vrienden van het Mariniersmuseum en de Stichting Historische Verzameling Korps Mariniers heeft het museum de volgende stukken kunnen aankopen: • een pyrotechnische donderbus van de Admiraliteit Amsterdam uit 1793; • een enterhouwer van de Admiraliteit Rotterdam uit 1732; • een Kapmes Marine model M1898. De donderbus en de enterhouwer hebben inmiddels een fraaie plek in de basisexpositie, in een speciaal hiervoor vervaardigde vitrine. Collectiebeheer De jaarcijfers 2018 van de collectie van het Marechausseemuseum zijn lastig vast te stellen. De afdeling collectie was in 2018 sterk onderbezet en ondanks de persoonlijke inzet niet in staat om alle collectiebewegingen voldoende te monitoren, een volledige bruikleen- en aanwinstenadministratie bij te houden, en de registratie van de objecten op het gewenste niveau door te voeren. Daarnaast is geconstateerd dat de oude registratie in Adlib voor 2018 niet betrouwbaar is. Deze bevat veel omissies en dubbele registraties. Daarom is het voor het jaarverslag van 2018 niet mogelijk om concrete cijfers te geven. In 2018 werd geconstateerd dat de klimaatomstandigheden in de depots niet voldeden aan de eisen die hieraan gesteld worden. De hulp van de firma Art Salvage werd ingeroepen om het klimaat te monitoren, de temperatuur en relatieve luchtvochtigheid in zekere mate te beheersen. Zij reinigden bovendien een deel van de collectie van het stof en de schimmels die inmiddels 31
ontstaan waren. Vanwege de tijdsdruk (slechte bewaaromstandigheden in het depot) kreeg een vlotte verhuizing voorrang boven een gecontroleerde administratie hiervan. Er is in het depot een eerste selectie gemaakt in de collecties ingelijst beeldmateriaal, textiel, hoofddeksels en schoenen, waarna deze door Pot Art Logistics zijn verhuisd naar hun depot in Amersfoort, in afwachting van verdere afhandeling en eventuele afvoer. Met behulp van extern adviseur Rob Boom is een selectie gemaakt in de collectie vuurwapens, waarvan een deel begin 2019 naar het depot van het NMM zal verhuizen en het overige deel zal worden afstoten. Daarnaast wordt conform de wapenwetgeving het wapenverlof weer op orde gebracht. Tijdens dit proces werden ernstige tekortkomingen geconstateerd. Ook de registratie voor dit collectiedeel is weer up-to-date. 32
Organisatieontwikkeling In 2018 is er veel aandacht besteed en ruimte gegeven aan de ontwikkeling van de medewerkers. Er zijn ongeveer 45 medewerkers geweest die een cursus, training, workshop, opleiding, seminar of iets soortgelijks hebben gevolgd. Hiermee is aandacht besteed aan de individuele medewerker, maar er zijn ook teams begeleid. Op alle vestigingen is de aandacht voor ontwikkeling nagenoeg gelijk. Personeelsbestand Op 31 december 2018 waren bij de SKD 74 medewerkers in dienst, waren er drie medewerkers via detachering/payroll aan het werk en waren er ruim 380 vrijwilligers in de vier vestigingen actief als gastheer/gastvrouw, portier, rondleider of bij het behoud en beheer van de collectie. Gedurende 2018 zijn er 15 nieuwe medewerkers gestart bij de SKD verdeeld over de vestigingen, Drie daarvan werkten al als uitzendkracht bij de stichting. Er zijn twaalf medewerkers vertrokken, onder wie twee vestigingsdirecteuren. Er hebben vier HBO- of WO-stagiairs hun stage gelopen op een van de vier vestigingen en vijf leerlingen van het middelbaar onderwijs hebben een maatschappelijke stage gelopen. In december 2018 is de heer C.H. Boelema Robertus aangenomen om per 1 februari 2019 te starten in de functie van vestigingsdirecteur van het Marinemuseum te Den Helder. HR-cyclus 2018 heeft vooral in het teken gestaan van het opstarten van de nieuwe beoordelingssystematiek. Aan het begin van het jaar zijn de laatste groepen medewerkers door middel van een training/workshop geschoold in hun eigen rol in de uitvoering van de nieuwe systematiek. Vanaf eind 2017 met doorloop in 2018 zijn de eerste ambitiegesprekken gevoerd met de medewerkers. Gedurende het jaar 2018 zijn tussentijdse evaluatiegesprekken gevoerd en aan het einde van het jaar de Eindevaluaties. Met daaropvolgend de ambitiegesprekken voor 2019. De nieuwe beoordelingssystematiek wordt volgens afspraak met de OR eind 2019/begin 2020 geëvalueerd. Organisatieontwikkeling (Verbinding) Vanaf 1 maart 2018 is de algemeen directeur de taken van vestigingsdirecteur in het NMM (Soesterberg) gaan waarnemen. Dit heeft er toe geleid dat de vestiging in Utrecht gedurende het jaar 2018 is opgeheven en alle medewerkers van het Bedrijfsbureau vanaf de locatie Soesterberg zijn gaan werken. Op 6 maart is het intranet in een nieuw jasje gepresenteerd aan de nieuwe medewerkers. Alle computers op de vier locaties waren versierd met een gouden strik en elke medewerker trof een prijsvraagpuzzel aan en de handleiding voor het intranet. Op 26 september 2018 is de SKD-Gids gepresenteerd aan alle medewerkers. Deze gids vervangt daarmee het Personeelshandboek zoals deze sinds 2015 gebruikt werkt in aanvulling op de arbeidsovereenkomsten en de CAO. De gids is in gedrukte vorm uitgereikt en digitaal beschikbaar op het intranet. Voor de voormalig medewerkers van de Stichting Museum der Koninklijke Marechaussee en van het Legermuseum, rustte er nog een Addendum op het Personeelshandboek. In overleg met OR is het doel om zoveel mogelijk voor iedereen een gelijk beleid te voeren. In 2018 is hier al een start in gemaakt, wat in 2019 een vervolg zal krijgen. Verzuim Het gemiddelde ziekteverzuim in 2018 bedraagt 2,33%. Dit is bijna de helft lager dan in 2017 (4,13%). De reden van deze daling is het kunnen afsluiten van een paar langdurige verzuimdossiers begin 2018 en voldoende aandacht vanuit de leidinggevende en P&O bij verzuim. De ziekmeldfrequentie is iets gestegen van 0,99 keer naar 1,2 keer per jaar, maar daarmee nog steeds gelijk aan het landelijk gemiddelde. 33
De samenstelling van het gehele personeelsbestand op 31 december in dienst verhoudt zich als volgt: 2018 Mannen Vrouwen 2017 Mannen Vrouwen 2016 Mannen Vrouwen 2015 Mannen Vrouwen Aantal 35 39 36 37 39 31 47 38 FTE 29,7 28,1 31 29,3 32,5 22,3 44,6 23,7 % 51% 49% 49% 51% 56% 44% 55% 45% Arbeidsvoorwaarden Op 9 januari 2019 is er een akkoord bereikt tussen de werkgevers en de bonden voor een nieuwe Museum CAO welke met terugwerkende kracht per 1 oktober 2018 is ingegaan. De lonen zijn per die datum met 2,25% gestegen en er is nog een aantal andere (kleine) wijzigingen doorgevoerd in de nieuwe CAO. Ondernemingsraad In 2018 zijn er twee van de vier OR-leden uitdienst getreden bij de SKD. Voor één plek is er een oproep voor een nieuw lid gedaan, dit leverde helaas niks op. De OR is in afgeslankte vorm wel blijven functioneren, maar heeft in overleg met de bestuurder besloten de verkiezingen die voor het najaar van 2019 gepland staan naar voren te halen en begin 2019 uit te voeren. Gedurende het jaar 2018 heeft de ondernemingsraad vier keer vergaderd met de bestuurder. De SKD-Gids en beleid van het intranet waren de belangrijkste onderwerpen op de agenda. 34
NMM Zakelijk In het laatste kwartaal vond de afronding plaats van de inrichting van NMM Zakelijk. Een samenwerkingsverband tussen Heijmans, Vermaat en het NMM op het gebied van activiteiten voor de zakelijke markt. Dit heeft veel inzicht en structuur verschaft. Over de verdeling van lasten en lusten van de zakelijke markt zijn nu beter overleg en duidelijke afspraken mogelijk. Daarbij zijn ook afspraken herijkt over de omgang met partijen vanuit Defensie. Kortingen en dergelijke zijn opnieuw vastgelegd. Dit lijkt te hebben geleid tot een betere verstandhouding met de diverse afnemers vanuit Defensie. Geef8 Aan de kant van het cultureel ondernemerschap zijn verdere stappen gemaakt in de richting van de oprichting van een business circle onder de naam Geef8. Deze zal begin 2019 haar officiële vorm aannemen. Inleiding Binnen de SKD wordt gewerkt met persoonsgegevens van bezoekers, medewerkers en (keten)partners. Persoonsgegevens van medewerkers worden voornamelijk verzameld voor het uitvoeren van wettelijke taken. Persoonsgegevens van (potentiële) bezoekers worden verzameld voor marketingdoeleinden. Gegevens van (keten)partners worden verzameld voor het goed kunnen onderhouden van de relatie. Iedereen moet erop kunnen vertrouwen dat de SKD zorgvuldig en veilig met de persoonsgegevens omgaat. In deze tijd is ook de SKD meegegaan met nieuwe ontwikkelingen. Nieuwe technologische ontwikkelingen, innovatieve voorzieningen, globalisering en steeds meer digitale diensten stellen andere eisen aan de bescherming van gegevens en privacy. De SKD is zich hier van bewust en zorgt dat de privacy gewaarborgd blijft, onder andere door maatregelen op het gebied van informatiebeveiliging, dataminimalisatie, transparantie en gebruikerscontrole. Verantwoording In 2018 is een privacycoördinator benoemd en zijn diverse stukken opgesteld: Nulmeting, Verwerkingsregister, Privacybeleid, Privacyreglement, Privacyprocesbeschrijving en Procedure rechten van betrokkenen. Op de website is een privacystatement geplaatst. Juridisch advies is ingewonnen voor de controle op deze stukken. De jurist heeft ook geadviseerd ten aanzien van een project waarin foto’s van dienstplichtigen worden gepubliceerd op social media. In de afdelingen is voorlichting gegeven en waar nodig zijn extra beschermende maatregelen genomen. Proceseigenaren zijn zich bewust van hun verantwoordelijkheid en raadplegen regelmatig de privacy coördinator, die hen indien nodig doorverwijst naar de jurist. Met de Privacy Officer van de consortiumpartner zijn alle processen die onder het DBFMOcontract vallen onderzocht op de rollen die bij de onderaannemers zijn belegd en is een verwerkersovereenkomst opgesteld. Een indicatie van de privacyrisico’s van de SKD op basis van de aard van de primaire processen is opgesteld. De primaire processen van de SKD zijn collectiebehoud en beheer en publieksprogrammering.Deze processen dragen een laag tot gemiddeld privacyrisico. De ondersteunende processen op het gebied van personeel, vrijwilligers en marketing dragen gemiddelde privacyrisico’s. In 2018 is het e-mailadres privacy@defensiemusea.nl tien maal benaderd. In alle gevallen betroffen dit e-mails met vragen over de handelswijze met betrekking tot de dienstplichtapplicatie. Er zijn geen verzoeken geweest om verwijdering van gegevens. De 37
vriendenstichtingen dragen zelf verantwoording voor het voldoen aan wet- en regelgeving van hun administraties. Klachten die bij de SKD binnenkomen ten aanzien van privacyregels van die administraties worden door SKD doorgeleid en gemonitord op afhandeling. Focus voor 2019 In 2019 zal de nieuwe directiesecretaris de rol van privacycoördinator op zich nemen. De te verwachten acties voor 2019 zijn: • procesbeschrijvingen actualiseren; • verdere focus op de interne bewustwording door communicatie over het privacybeleid; • opleiding; • privacy-gedragscode; • procedures; • revisie van de arbeidsovereenkomsten; • verbeteren van de relatiedatabase; • opstellen van interne controlemaatregelen. Het gewenste volwassenheidsniveau in de SKD is op termijn niveau 4 en dat is ingegeven door de hoge impact die datalekken en non compliance kunnen hebben op ons imago en dat van onze subsidiënt. Hiermee hangt samen dat dit ook voor andere wet- en regelgeving het niveau is dat de SKD nastreeft (bijvoorbeeld ITAR, Aanbestedingswet). Het huidige volwassenheidsniveau van de organisatie kan worden geïndiceerd als niveau 2; Herhaalbaar. De eerste stappen voor bewustwording zijn gezet. Maatregelen krijgen vorm, maar er kan nog veel verbeteren. De stichting dient een algemeen belang, wordt merendeels met publiekelijk geld gefinancierd en heeft een wettelijke taak. Tegelijk wordt verwacht dat we ondernemend zijn, met het doel om a) de publieke investering maximaal te laten renderen en b) voldoende inkomsten te verwerven om onze doelstellingen te kunnen realiseren. Wij maken dan ook een bewuste afweging tussen de (publieke en commerciële) doelstellingen en de risico’s die we bereid zijn te nemen om de doelstellingen te bereiken. Dit continue proces wordt verankerd in ons risicomanagementbeleid. Uitgangspunten van het risicomanagementbeleid: • het afwegen van risico’s wordt structureel onderdeel van de planning- en control cyclus; • we richten systemen van risicobeheersing en interne controle in. Deze dienen om significante risico’s te identificeren, realisatie van doelstellingen te bewaken en naleving van wet- en regelgeving te waarborgen; • directie en management zijn verantwoordelijk voor de systemen van risicobeheersing en interne controle en de werking ervan; • de algemeen directeur is eindverantwoordelijk voor de risicobereidheid: het bepalen van wat acceptabel is bij de (mate van de) risico’s die genomen worden. 38
Risicobereidheid De mate waarin de stichting bereid is risico’s te lopen bij het nastreven van haar doelstellingen verschilt per doelstelling en risicocategorie. Risicocategorie Risicobereidheid Strategisch Gematigd Toelichting Strategische risico’s worden zorgvuldig afgewogen. We zoeken steeds de balans tussen onze maatschappelijke functie (lage risico-acceptatie) en onze commerciële ambities (hogere risico-acceptatie). Operationeel Laag Onze kerntaak is gericht op het behouden en beheren van de rijkscollectie van (militaire) historie als bron van informatie voor onderzoek, educatie en presentatie. Continuïteit is daarmee inherent aan onze doelstelling. Risico’s die de continuïteit in gevaar kunnen brengen willen we zoveel mogelijk inperken. Op gebied van veiligheid en beveiliging van museumbezoekers, werknemers en gasten willen we risico’s zoveel mogelijk vermijden. Hetzelfde geldt ten aanzien van de collectie. Financieel Zeer laag Als het gaat om financiële risico’s staan wij voor een stabiel beleid met minimale en beheersbare risico’s teneinde een solide financiële positie te waarborgen en te allen tijde correcte besteding van publiek geld te kunnen verantwoorden. Compliance Nul Op het gebied van compliance met wet- en regelgeving hanteren wij geen tolerantie en streven we naar volledige compliance. We hebben daarbij speciale aandacht voor wet- en regelgeving op het gebied van veiligheid en beveiliging, milieu, aanbestedingen en privacy/informatiebeveiliging. Risico-inventarisatie Strategische risico’s 1. Verandering in de bezoekaantallen, tegenvallende inkomsten Onverwachte veranderingen in bezoekaantallen kunnen leiden tot een tekort aan directe inkomsten. Ook kan het invloed hebben op de afspraken met het ministerie van Defensie en zo ook op de structurele subsidie. Verder heeft risico invloed op relaties met sponsors en fondsen. Beheersmaatregelen We onderhouden intensief contact met de relevante stakeholders, met name het ministerie van Defensie. Op basis van jarenlange ervaring worden bezoekaantallen aan de hand van scenario’s ingeschat. We begroten terughoudend, bij voorkeur op basis van ervaringscijfers. Eventueel grijpen we – na analyse – in door: intensiveren van de (marketing)inspanning om de resultaten te verbeteren en/of te besparen op de kosten. In geval de inkomsten structureel achterblijven, kan de keuze ook zijn om een activiteit te beëindigen. 39
2. Politiek Beheersmaatregelen De afhankelijkheid van de subsidie van de rijksoverheid is groot. Politieke besluitvorming brengt risico’s met zich mee t.a.v. uit te voeren taken, te behalen resultaten en hoogte van en voorwaarden voor subsidie. Het risico is dat SKD te maken krijgt met de effecten van een negatief oordeel van publieke en politieke opinie op het bereikte resultaat in relatie tot hoeveelheid subsidie. 3. Imago Hoewel de SKD in 2014 op afstand is geplaatst zijn voor het publiek de Defensiemusea onderdeel van de Defensieorganisatie. Het risico dat imagoschade van SKD afstraalt op de subsidiegever is groot. 4. ICT-infrastructuur en informatie IT-systemen en -applicaties zijn in groeiende mate een strategisch asset. Achterblijvende doorontwikkeling, storingen in of uitval van bedrijfskritische IT-systemen of ongeoorloofde toegang kan onze bedrijfsvoering en onze reputatie negatief beïnvloeden. Dit risico neemt toe naarmate we onze ambitie om onze digitale capaciteiten uit te breiden gaan uitvoeren. Participatie in overlegorganen / discussies. In contact blijven met stakeholders. Monitoren van (politieke) besluitvormingstrajecten en ontwikkelingen op wetgevingsgebied. Beheersmaatregelen Zero tolerance op niet voldoen aan wet- en regelgeving. Monitoren van de risicogebieden. Transparantie naar Defensie op basis van early warnings, no surprises. Beheersmaatregelen Met de DBFMO-partner is een verbeterplan opgesteld voor de beheersing van het risico van dataverlies en het verhogen van draagvlak voor aanvullende maatregelen die het aanmelden op systemen beter beveiligen (bijvoorbeeld 2-factor authentication). Bewustwordingscampagnes voor medewerkers op het gebied van ICT-risico’s worden ingebed in een kalender van regelmatig terugkerende sessies over veiligheid in de breedste zin van het woord. Operationele risico’s Operationele risico’s betreffen de assets, human resources, en . In het algemeen worden deze risico’s beheerst door middel van verzekeringen en inspectie door de Erfgoedinspectie. 5. Veiligheid en beveiliging, fraude Er zijn veel zaken die risico opleveren voor de gezondheid van medewerkers, bezoekers en omwonenden. Naast algemene risico’s op bijvoorbeeld brand, overstroming en instorting, gelden bij het werken met collectie specifieke risico’s. Hierin noemen wij met name Radioactiviteit en Chroom-6. In het bijzonder voor de collectie, maar ook voor de overige spullen geldt een risico op ontvreemding. Ten slotte bestaat een risico op fraude. Beheersmaatregelen • Arbo-systematiek Veiligheidszorg. • Trainingen en oefeningen. • Noodplannen en -procedures. • Veiligheidsscans. • Verzekeringen. • Veiligheidsvoorzieningen. 40
6. Kwaliteit talent / personeel Beheersmaatregelen De SKD is een fusie-organisatie en sporen van de reorganisatie die daaraan vooraf ging zijn nog aanwezig. De organisatiecultuur is nog niet optimaal open. Wisselingen in het managementteam hebben een stevige ontwikkeling van de saamhorigheid tussen de vestigingen in de weg gestaan. Het risico dat organisatiedoelen niet worden gehaald is groot als deze niet breed worden gedragen. De betrokkenheid van de medewerkers is groot, de veranderbereidheid bleek in een werkbelevingsonderzoek aan de lage kant. Het risico van niet tijdig meebewegen met de markt is daardoor aanwezig. 7. Financiële risico’s De SKD heeft te maken met marktrisico, prijsrisico en liquiditeitsrisico. Het liquiditeitsrisico hangt samen met de tijdige betaling van de subsidie. • Veel aandacht voor teambuilding en onderling vertrouwen • Bewustwording kweken van de ‘tone at the top’. • Investeren in interne communicatie • Interne mobiliteit stimuleren • Organisatiebrede projecten opzetten • Beleid op alle gebieden vastleggen. Beheersmaatregelen Er wordt gestreefd naar een buffer van de omvang van 50% van de personele lasten in het eigen vermogen voor het geval de eigen inkomsten tegenvallen. Ook is het in dat geval mogelijk om beoogde projecten uit te stellen, zodat negatieve exploitatieresultaten worden voorkomen. 8. Risico’s ten aanzien van wet- en regelgeving (compliance) Wetgeving die het beheersingskader vormt, betreft voornamelijk Nederlands recht – met daarbinnen specifieke wetgeving bijvoorbeeld aangaande de rijkscollectie, maar ook zeer specialistische wetgeving die van toepassing is op de collectie die de SKD beheert. Het niet voldoen aan de wet- en regelgeving kan schadelijk zijn voor de reputatie en negatieve operationele of financiële gevolgen hebben. Hierbij specifiek aandacht voor ITAR, radioactiviteit, Chroom-6, aanbestedingen, veiligheid/beveiliging en privacy/informatiebeveiliging. 9. Risico’s ten aanzien van integriteit Een gebrek aan integriteit en verantwoord zakelijk gedrag kan schadelijk zijn voor onze reputatie en leiden tot schending van wet- en regelgeving. Beheersmaatregelen Hanteren van de gedragscodes Governancecode Cultuur, de ICOM Code of Ethics. Het opstellen van een SKD gedragscode en een klokkenluidersregeling. Gespecialiseerde adviseurs begeleiden de organisatie op het gebied van de kernenergiewet, ITAR, wapenbeheer en de aanbestedingswet. Deze adviseurs leiden SKD-medewerkers op en geven periodiek workshops ter vergroting van de bewustwording. Interne beheersmaatregelen voor het voldoen aan de ITAR zijn getroffen. Beheersmaatregelen • administratieve organisatie (scheiding beschikkende, bewarende, registrerende, uitvoerende en controlerende functies); • Beperking autorisatiebedragen. • Vier ogen-principe bij factuurfiattering • Fraudeworkshops voor snelle herkenning van risicovolle situaties • Voor bancaire transacties zijn altijd twee handtekeningen noodzakelijk. 41
Risicomanagement in 2018 In 2018 is begonnen met het vastleggen van het HR-beleid. Diverse deelbeleidsnota’s zijn opgesteld, enkele ervan zijn al gedeeld met de OR. De personeelsgids is in 2018 herschreven en in moderne vorm gepubliceerd. De personeelsadministratie wordt niet in een geautomatiseerde omgeving gevoerd. Hierdoor is het declaratieproces tijdrovend en inefficiënt en is het risico van fouten tegen de privacywet aanwezig. In 2018 is besloten tot de overstap naar een modern systeem voor de personeelsadministratie. Dit systeem wordt in 2019 ingericht en in gebruik genomen. In de financiële administratie ontbreekt een koppeling met de verplichtingenadministratie. Dit zorgt in toenemende mate voor inefficiënte bedrijfsvoering en ook een groeiende kans op fouten. Inrichting van een aan de factuurfiatteringssoftware gekoppeld system is in 2018 gestart maar lijkt niet succesvol te worden afgerond. In 2019 wordt gezocht naar één moderne cloudbased geïntegreerde ER- softwareoplossing. Dit zorgt voor een betere beheersing van de administratieve bedrijfsprocessen. Het uit 2014 stammende besluit om de financiële administratie uit te besteden wordt in dit proces heroverwogen. De SKD heeft te maken met het verwerken van persoonsgegevens. Het risico dat er fouten worden gemaakt en/of er niet conform de wet wordt gewerkt is afgenomen doordat in 2018 in kaart is gebracht welke maatregelen genomen moeten worden om te voldoen aan de vereisten gesteld in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Er zijn diverse protocollen en werkbeschrijvingen opgesteld, waaronder privacy-beleid en privacy-statement, protocol datalekken, protocol tot verzoek van inzage, aanpassing of verwijdering van persoonsgegevens. In 2019 worden workshops georganiseerd om de bewustwording verder uit te bouwen en de interne beheersmaatregelen. De plannen voor de bouw/renovatie van het Marinemuseum brengen vanwege de omvang en complexiteit financiële risico’s met zich mee. In 2018 zijn de marktprijzen voor bouwmaterialen en werkzaamheden verder gestegen als gevolg van de groeiende economie. Als gevolg daarvan heeft de planvorming te maken met risico’s op oplopende kosten. De Raad van Toezicht heeft een begeleidingscommissie voor de ontwikkeling van de plannen van het Marinemuseum 2.0 ingesteld en de SKD betrekt een bouwmanagementadviseur bij de doorrekening van de kosten. De SKD beheert een wapencollectie van ongeveer 8.000 vuurwapens die elk onder een ander regime van controle en toezicht vielen. In 2017 is aangevangen met de inventarisatie en aan dit project is in 2018 voortvarend doorgewerkt. Een aantal onvolkomenheden en mogelijke kwetsbaarheden voor de SKD werden weggenomen en in overleg met landelijke politie en de dienst Justis, onderdeel van het ministerie van Justitie en Veiligheid is een unieke maatwerk vergunningsstructuur overeengekomen. Alle SKD-locaties zijn naar eenzelfde stelsel van registratie en toezicht gebracht. Concreet heeft dit geleid tot een aantal grote inventarisatie- en opschoningsprojecten. De prognose is dat begin 2019 alle collecties zijn opgefrist, alle kwetsbaarheden zijn weggenomen, elke museumlocatie over een correct en sluitend verlof beschikt en dat deze tezamen onder één SKD-brede Ministeriële ontheffing vallen. Medio 2019 beschikken we daarmee over een uniek wapenbeheersmodel dat specifiek is toegesneden op de SKD. 42
Te zien in 2019 Onder de activiteiten van 2019 zijn drie bijzondere en op ieders eigen wijze grootse tentoonstellingen gepland. Als de Russen komen – Nationaal Militair Museum Operation Red Giant – Marinemuseum Ik zweer trouw – Marechausseemuseum Mariniers op missie – Mariniersmuseum De begroting voor 2019 op hoofdlijnen is als volgt: Directe opbrengsten Subsidie Ministerie van Defensie Private bijdragen Totale baten Personele lasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige lasten Totale lasten Onttrekking aan de bestemmingsreserve projecten Marinemuseum Saldo Exploitatie 2.811.000 16.300.000 146.000 19.257.000 5.221.000 180.000 9.697.000 4.359.000 19.457.000 200.000 0 43
De prestatieafspraken voor 2018 luidden als volgt. Bezoekersaantallen: De vier Defensiemusea ontvangen jaarlijks gemiddeld minstens 400.000 bezoekers. Schoolbezoeken: De vier Defensiemusea ontvangen jaarlijks minstens 20.000 schoolgaande leerlingen (basisschool, VMBO-, MBO- en HBO-leerlingen), inclusief leerlingen van Veva-opleidingen. Bezoekersappreciatie: De waardering van de diverse bezoekersgroepen wordt gemonitord. Samenwerking: De vier Defensiemusea werken samen met (inter)nationale culturele en onderwijsinstellingen, en voert jaarlijks drie samenwerkingsprojecten uit. Talentontwikkeling: De SKD werkt samen met (defensie)opleidingsinstituten en biedt jaarlijks tien stageplaatsen aan op MBO-, HBO- en wo-niveau. Openingsuren Bezoekersaantallen Schoolbezoeken Realisatie JA 400.527 20.389 Bezoekersappreciatie JA Samenwerking Thijl de musical in samenwerking met Utrechtsch Studenten Concert. De website www.nederlandsmilitairerfgoed.nl in samenwerking met NIMH. Pop-up tentoonstelling Gelderlanders over Grenzen in samenwerking met erfgoedfestival Gelderland. Dillema lessen in samenwerking met het Veteraneninstituut. Samenwerking op gebied van kunst- en cultuureducatie met Kunstcentraal. Nacht van de Militaire Muziek in samenwerking met het IMMK. Stay Safe kerstactie in samenwerking met Thuisfront Defensie. Talentontwikkeling 9 10 stageplaatsen Afspraak 42 uur per week 49 uur per week tijdens vakanties 400.000 gemiddeld per jaar 20.000 per jaar Monitoring 3 samenwerkingsprojecten 44
Onderstaande tabel geeft inzicht in de kengetallen per vestiging Nationaal Militair Museum Openingsuren regulier/vakanties Aantal bezoekers In % Waarvan scholieren Waarvan scholieren in % Omvang collectie Waarvan tentoongesteld In % Collectie % gedigitaliseerd Aanwinsten/ schenkingen Aantal bruiklenen (in/uitgaand) 42/49 272.247 68% 17.271 6.3% 300.000 3.500 1.2% 70% 57 21 Publieksinkomsten € 2.167.204 Aantal fte Aantal vrijwilligers In fte Mediawaarde free publicity 29.1 192 28 Marinemuseum 42/49 87.008 21,7% 2.387 2,7% 37.000 1.589 4,3% 89% 49 645 € 628.879 13.1 150 18 € 5.086.105 € 1.524.744 Mariniersmuseum 41/48 17.681 4,4% 676 3,8% 51.000 327 0,6% 85% 32 108 € 46.231 6.2 15 3 Niet gemeten Marechausseemuseum 33/39 23.591 5.9% 55 0,2% 16.500 10.000 60,6% 20% 14 7 € 38.681 5.3 15 3 Niet gemeten 372 52 400.527 20.389 5,1% 404.500 15.416 3,8% 72% 152 781 € 2.880.995 Totaal 45
47
(na bestemming van het exploitatieresultaat) (bedragen in €) ACTIVA 31-12-2018 I. Materiele vaste activa 462.994 31-12-2017 318.744 Totale vaste activa 462.994 II. Voorraden III. Vorderingen en overlopende activa 102.305 2.340.880 318.744 88.650 2.019.395 IV. Liquide middelen 3.763.359 Totale vlottende activa TOTALE ACTIVA 6.206.544 6.669.538 3.326.275 5.434.320 5.753.064 48
PASSIVA 31-12-2018 V. Algemene reserve VI. Egalisatiereserve VII. Bestemmingsreserves Totale eigen vermogen 556.756 429.330 1.660.028 2.646.114 31-12-2017 556.756 307.405 1.392.268 2.256.429 VIII. Voorzieningen 980.276 988.615 IX. Kortlopende schulden en overlopende passiva 3.043.148 Totale vreemd vermogen TOTALE PASSIVA 4.023.424 2.508.020 3.496.635 6.669.538 5.753.064 49
(bedragen in €) BATEN Exploitatie 2018 Directe opbrengsten 1. Publieksinkomsten Entree inkomsten Educatie en rondleidingen Evenementen Horeca Winkel 2. Overige inkomsten Subsidie Ministerie van Defensie 3. Bijdrage beschikbaarheidsvergoeding 4. Exploitatiebijdrage 5. Overige bijdragen uit private middelen BankGiro Loterij Bijdrage Marechaussee Meeting Point Fondsen en particulieren Totale subsidies / Bijdragen TOTALE BATEN 3.007.004 2.880.995 2.459.152 134.683 243.971 21.648 21.541 126.009 16.033.000 8.415.000 7.618.000 292.963 242.760 20.600 29.603 16.325.963 19.332.967 Begroting 2018 2.908.000 2.880.000 2.407.000 111.000 330.000 15.000 17.000 28.000 16.033.000 8.415.000 7.618.000 147.500 75.500 22.000 50.000 16.180.500 19.088.500 Exploitatie 2017 3.132.514 2.851.998 2.417.290 136.311 236.816 35.088 26.493 280.516 15.893.000 8.360.000 7.533.000 229.471 130.933 20.600 77.938 16.122.471 19.254.985 50
LASTEN Exploitatie 2018 6. Personele lasten Salarissen Vrijwilligers Externen Overige personeelskosten Dotatie aan voorziening personeel ex Legermuseum 7. Afschrijvingen 8. Huisvestingslasten Huur NMM Huur Overige huisvestingslasten Afdracht 30% entreegelden 9. Overige lasten Marketing exposities en publiek Collectiekosten Kosten adviseurs ICT kosten Kantoorkosten Overige kosten Collectieadviseurs TOTALE LASTEN Saldo rentebaten/-lasten 4.833.788 4.130.766 307.862 124.554 248.242 22.364 Begroting 2018 5.127.000 4.363.000 380.000 15.000 369.000 0 Exploitatie 2017 5.020.536 4.040.594 366.225 214.153 399.564 0 123.905 9.855.402 8.457.665 467.264 788.313 142.160 4.130.197 2.465.055 1.022.624 280.980 71.704 105.711 184.123 0 18.943.292 137.500 9.581.000 8.415.000 451.000 515.000 200.000 4.302.000 2.601.500 976.000 268.000 72.000 112.000 272.500 0 19.147.500 128.407 9.643.936 8.332.697 445.020 702.051 164.168 4.339.336 3.012.359 674.907 261.006 86.275 93.508 211.281 0 19.132.215 10 0 3.167 EXPLOITATIERESULTAAT 389.685 -59.000 125.937 51
BESTEMMING EXPLOITATIERESULTAAT Exploitatie 2018 Onttrekking uit bestemmingsreserve projecten Marinemuseum Toevoeging aan de bestemde reserve groot onderhoud buitencollectie Toevoeging aan de egalisatiereserve Toevoeging aan de bestemde reserve publieksprojecten BGL Toevoeging aan de algemene reserve 0 Begroting 2018 -59.000 Exploitatie 2017 -96.476 100.000 0 0 121.925 0 132.682 167.760 0 0 89.731 389.685 -59.000 125.937 52
Algemeen Activiteiten De Stichting Koninklijke Defensiemusea, opgericht op 25 juni 2014, vormt de overkoepelende organisatie van de vier Nederlandse Defensiemusea. De stichting heeft ten doel het bevorderen van kennis over en het geven van inzicht in de betekenis van de krijgsmacht voor de Nederlandse samenleving in heden, verleden en in de toekomst, en het in stand houden van het cultureel historisch erfgoed van de krijgsmacht (art. 3.1 statuten). De activiteiten van Stichting Koninklijke Defensiemusea, statutair en feitelijk gevestigd te Soesterberg, bestaan voornamelijk uit: • het exploiteren van het Nationaal Militair Museum in Soesterberg, het Marinemuseum in Den Helder, het Mariniersmuseum in Rotterdam en het Marechausseemuseum in Buren; • het presenteren van de collectie aan een zo groot en divers mogelijk publiek op een aantrekkelijke en moderne wijze; • het daartoe verwerven, bewaren, beheren, registreren, conserveren en restaureren van de collectie en het verrichten van wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot de collectie; • samenwerking aan te gaan met (inter-)nationale musea, maatschappelijke instanties en organisaties op het gebied van cultureel erfgoed, (militaire) geschiedenis, onderzoek en onderwijs. Het vermogen van de stichting wordt gevormd door: • subsidies, bijdragen en giften van de overheid en particuliere instellingen; • de opbrengst van de verkoop van toegangsbewijzen; • hetgeen wordt verkregen door schenkingen, erfstellingen en legaten; • andere baten. Verbonden partijen Er zijn geen aan Stichting Koninklijke Defensiemusea verbonden partijen. Algemene grondslagen voor de opstelling van de jaarrekening De jaarrekening is opgesteld met inachtneming van de bepalingen in de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving RJ640 Organisaties zonder winststreven. De waardering van de activa en passiva en de bepaling van het exploitatiesaldo vinden plaats op basis van historische kosten. Tenzij bij de desbetreffende grondslag voor de specifieke balanspost anders wordt vermeld, worden de activa en passiva gewaardeerd volgens het kostprijsmodel. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben. Baten worden slechts genomen voor zover zij op de balansdatum zijn gerealiseerd. Lasten, verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden. Continuïteit van de activiteiten Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van de continuïteitsveronderstelling. Financiële instrumenten Financiële instrumenten omvatten vorderingen onder vlottende activa, liquide middelen, langlopende schulden en kortlopende schulden. Alle financiële instrumenten worden bij de eerste opname verwerkt tegen reële waarde, inclusief direct toerekenbare transactiekosten. Na de eerste opname worden financiële instrumenten gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs. Collectie De collectie die middels de beheersovereenkomsten in beheer is gegeven, is eigendom van de Staat der Nederlanden en is daarom niet in de balans opgenomen. Op grond van de 53
beheersovereenkomsten worden verworven collecties niet overgedragen aan de Staat en worden derhalve in het jaar van aankoop direct ten laste van de exploitatie gebracht. Valuta De jaarrekening is opgesteld in euro’s de functionele valuta van de stichting. Schattingen bij de toepassing van de grondslagen van waardering en resultaatbepaling De opstelling van de jaarrekening vereist dat de directie oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft. Er zijn geen waarderingsgrondslagen naar de mening van de directie die kritisch zijn ten aanzien van schattingen en veronderstellingen voor het weergeven van de financiële positie. Wet Normering Bezoldiging Topfunctionarissen Voor de uitvoering van de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen in de (semi)publieke sector (WNT) heeft de stichting zich gehouden aan de beleidsregel toepassing WNT en deze als normenkader bij het opmaken van de jaarrekening gehanteerd. Grondslagen voor de waardering van de activa en passiva Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing met bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingen worden gebaseerd op de verwachte toekomstige gebruiksduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs, rekening houdend met een eventuele residuwaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. Bedrijfsmiddelen met een aanschafwaarde boven de 15.000 euro en een verwachte levensduur van meer dan een jaar worden geactiveerd. ICT apparatuur wordt niet geactiveerd. Voorraden De voorraden worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere netto-opbrengstwaarde. Deze lagere netto-opbrengstwaarde wordt bepaald door individuele beoordeling van de voorraden. Bij de bepaling van de opbrengstwaarde wordt rekening gehouden met de incourantheid van de voorraden. Vorderingen en overlopende activa De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De reële waarde en geamortiseerde kostprijs zijn gelijk aan de nominale waarde. Noodzakelijk geachte voorzieningen voor mogelijke verliezen als gevolg van oninbaarheid worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen. Liquide middelen De liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Indien middelen niet ter vrije beschikking staan, dan wordt hiermee bij de waardering rekening gehouden. Eigen vermogen Het eigen vermogen van de stichting wordt ingedeeld in verschillende reserves. Algemene reserve 54
Dit betreft dat deel van het eigen vermogen waar geen specifieke besteding aan is gegeven door derden of de directie. De Algemene reserve moet worden gezien als continuïteitsreserve. Het bestuur streeft naar een algemene reserve die de grootte heeft van 50% van de jaarloonsom. Egalisatiereserve Het verschil tussen de vastgestelde subsidie en de werkelijke kosten van de activiteiten waarvoor subsidie werd verleend komt op voorschrift van het ministerie van Defensie ten gunste onderscheidenlijk ten laste van de egalisatiereserve. Bestemmingsreserves Aan deze van het vermogen afgezonderde reserves is door de directie van de stichting onder goedkeuring van de Raad van Toezicht een in de jaarrekening omschreven bestedingsmogelijkheid gegeven. Deze ligt in het verlengde van de doelstelling van de stichting. Voorzieningen Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen die op balansdatum bestaan, waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is, en waarvan de omvang op betrouwbare wijze is te schatten. Tenzij anders vermeld worden de voorzieningen gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de betreffende verplichtingen af te wikkelen. Indien het effect van de tijdswaarde van geld materieel is en betrouwbaar kan worden berekend zijn de voorzieningen opgenomen tegen de contante waarde van de verplichting. Wanneer de verwachting is dat een derde de verplichtingen vergoedt, en wanneer het waarschijnlijk is dat deze vergoeding zal worden ontvangen bij de afwikkeling van de verplichting, wordt deze vergoeding als een actief in de balans opgenomen. Personeelsbeloningen De personeelsbeloningen worden onderverdeeld in vier categorieën: Korte termijn personeelsbeloningen Korte termijn personeelsbeloningen zijn personeelsbeloningen die betaalbaar zijn binnen 1 jaar na het einde van het boekjaar waarin de werknemer de prestaties heeft verricht. Binnen SKD bestaat deze categorie onder meer uit salarissen (inclusief vakantiegeld) en alle vaste en variabele toeslagen, bijdragen voor werknemersverzekeringen doorbetaling loon bij ziekte. De kosten uit hoofde van deze personeelsbeloningen worden in de exploitatierekening verantwoord op het moment dat de prestaties zijn verricht of rechten op beloningen zijn ontstaan (bijvoorbeeld vakantiegeld). Vergoedingen na uitdiensttreding Deze categorie vergoedingen betreft personeelsbeloningen die verschuldigd kunnen zijn na beëindiging van het dienstverband. Onder deze categorie valt de pensioenregeling. De SKD heeft voor zijn personeel een collectieve middelloon pensioenregeling ondergebracht bij het Pensioenfonds ABP. De stichting heeft geen verplichting tot het verrichten van extra betalingen of herstelpremies als gevolg van een lage dekkingsgraad van het pensioenfonds. Ook heeft de stichting geen verplichting tot het vergoeden van de nadelen van individuele waardeoverdrachten. De premies worden verantwoord in de exploitatierekening zodra deze verschuldigd zijn. Vooruitbetaalde premies worden opgenomen als overlopende activa indien dit tot een terugstorting leidt of tot een vermindering van toekomstige betalingen. Nog niet betaalde premies worden als verplichting op de balans opgenomen. De premie en franchise worden jaarlijks door het pensioenfonds vastgesteld. Andere lange termijn personeelsbeloningen Bij andere lange termijn personeelsbeloningen gaat het om personeelsbeloningen die niet volledig betaalbaar zijn binnen 1 jaar na het einde van het boekjaar waarin de werknemer de prestaties verrichtte. Deze categorie bestaat uit jubileumuitkeringen. De verplichtingen met betrekking tot 55
de jubileumuitkeringen komen voort uit een bepaling in de cao van SKD dat een medewerker recht heeft op een gratificatie als hij een aantal aaneengesloten jaren in dienst is. Bij de berekening wordt rekening gehouden met blijf-kansen per leeftijdscategorie. Deze zijn gebaseerd op historische gegevens. De verplichting wordt contant gemaakt. Vertrekregelingen Dit betreft personeelsbeloningen die zijn verschuldigd als gevolg van een beslissing om het dienstverband van een werknemer te beëindigen voor de normale pensioendatum of de beslissing van een werknemer om in ruil voor een aangeboden vergoeding vrijwillig ontslag te nemen. De kosten voor ontslagvergoedingen worden volledig in de exploitatierekening opgenomen. Kortlopende schulden en overlopende passiva Schulden worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Grondslagen voor bepaling van het resultaat Algemeen Het exploitatieresultaat wordt bepaald als het verschil tussen het totaal der baten en het totaal der lasten. De baten en lasten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor vermelde grondslagen voor waardering en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Voorzienbare verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar worden meegenomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden en wordt voldaan aan de voorwaarden voor het opnemen van voorzieningen. Subsidies De structurele subsidies die worden ontvangen ten behoeve van de exploitatie van voortdurende activiteiten worden als baten verantwoord in de exploitatierekening in het jaar waar de toekenning voor geldt. De subsidies worden verantwoord als het waarschijnlijk is dat deze worden ontvangen en SKD de condities voor ontvangst kan aantonen. Giften De niet-financiële bijdrage die door vrijwilligers wordt geleverd, wordt niet in de staat van baten en lasten verantwoord. Afschrijvingen Materiele vaste activa worden vanaf het moment van ingebruikneming afgeschreven over de verwachte toekomstige gebruiksduur van het actief. Indien een schattingswijziging plaatsvindt van de toekomstige gebruiksduur, dan worden de toekomstige afschrijvingen aangepast. 56
I. Materiele vaste activa Vaste Beveiligingsapparatuur Boekwaarde per 31 december 2017 Investeringen 2018 Desinvesteringen 2018 Afschrijvingen 2018 Boekwaarde per 31 december 2018 Aanschafwaarde t/m 31 december 2018 Afschrijvingen t/m 31 december 2018 Boekwaarde per 31 december 2018 67.496 0 0 23.695 43.801 118.478 74.676 43.801 Het afschrijvingspercentage bedraagt 20%. Een specificatie van de in 2018 geïnvesteerde bedragen: DesBoekwaarde per 31-12-2017 Beveiligingsapparatuur Overige bedrijfsmiddelen Inrichting depot Bewegwijzering Marinemuseum Entree Marinemuseum Camerasysteem Marinemuseum Toegangscontrole Marinemuseum Verlichting Marinemuseum Kantoorinrichting SKD Kantoorinrichting NMM Verlichting Loopbrug NMM Tentoonstellingsmiddelen Verbouwing Hangar 8 Entree Marechausseemuseum Totaal overige bedrijfsmiddelen Vaste bedrijfsmiddelen in uitvoering Totaal 67.496 54.039 13.286 53.277 25.282 13.803 20.737 19.473 15.939 19.735 15.677 0 0 251.248 0 318.744 Investeringen 2018 0 28.665 0 0 0 0 0 0 0 0 47.382 35.983 83.268 195.299 72.856 268.155 investeringen 2018 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Afschrijvingen 2018 23.695 30.139 4.206 16.781 6.990 4.280 6.221 5.785 4.665 4.736 9.677 3.419 3.310 100.210 0 123.905 Boekwaarde per 31-122018 43.801 52.565 9.080 36.496 18.292 9.523 14.516 13.688 11.274 14.999 53.382 32.564 79.958 346.337 72.856 462.994 57 Overige bedrijfsmiddelen 251.248 195.299 0 100.210 346.337 926.168 579.832 346.337 bedrijfsmiddelen in uitvoering 0 72.856 0 0 72.856 72.856 0 72.856 Totaal 318.744 268.155 0 123.905 462.994 1.117.502 654.508 462.994
De post vaste bedrijfsmiddelen in uitvoering betreft de in aanbouw zijnde Escape Room “Bunker 83” die in maart 2019 is opgeleverd. II. Voorraden 31-12-2018 Voorraad winkels Voorraad museumkaarten Totaal De winkelvoorraad per vestiging: NMM Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum Totaal 31-12-2018 21.856 13.999 16.978 0 52.833 31-12-2017 28.598 14.326 13.219 1.498 57.641 De winkelvoorraad van het NMM betreft de voorraad materialen voor workshops. De voorraad van het Marechausseemuseum is op nul gewaardeerd vanwege geplande herziening van het assortiment. In het Mariniersmuseum is de winkel in het laatste kwartaal verbouwd en werd nieuwe voorraad gevormd voor de verkoop in 2019. 52.833 49.472 102.305 31-12-2017 57.641 31.009 88.650 III. Vorderingen en overlopende activa 31-12-2018 Vorderingen Overlopende activa Totaal 1.587.463 753.417 2.340.880 31-12-2017 1.183.917 835.478 2.019.395 58
Vorderingen 31-12-2018 Debiteuren Te ontvangen entreegelden en zaalhuur Borgsommen Belastingen Uitkering Museumkaart ANWB, de Kampanje, Gom Rente 4e kwartaal Overige vorderingen Bankgiroloterij Totaal Overlopende activa Vooruitbetaalde bedragen 176.721 375.376 9.231 744.704 173.561 2.260 292 20.423 84.895 1.587.463 31-12-2018 753.417 31-12-2017 3.557 138.360 8.981 656.418 233.546 12.005 2.258 22.899 105.893 1.183.917 31-12-2017 835.478 De overlopende activa zijn kosten voor 2019 die in 2018 zijn betaald. Voor € 704.590 betreft dit de vooruitbetaalde huur. IV. Liquide middelen Banken Kas Gelden onderweg Totaal De liquide middelen staan ter vrije beschikking van de Stichting Eigen vermogen 31-12-2018 V. Algemene reserve Stand per 31 december 2017 Toevoegingen/ Onttrekkingen 2018 Bestemming exploitatieresultaat Stand per 31 december 2018 556.756 0 0 556.756 31-12-2017 616.982 -/-149.957 89.731 556.756 31-12-2018 3.732.829 28.427 2.103 3.763.359 31-12-2017 3.302.200 16.750 7.325 3.326.275 59
VI. Egalisatie reserve 31-12-2018 Stand per 31 december 2017 Toevoeging o.b.v. correctie Toevoeging/onttrekking o.b.v. bestemming Stand per 31 december 2018 307.405 0 121.925 429.330 31-12-2017 0 174.723 132.682 307.405 Aan de egalisatiereserve is een bedrag van € 121.925 toegevoegd ten behoeve van doorgeschoven kosten uit 2018. Door het verplaatsen van de museumschepen konden enkele publieksevenementen en tentoonstellingen niet worden uitgevoerd in 2018. Zodra de schepen weer op hun vaste locatie liggen worden deze projecten alsnog ten laste van de egalisatiereserve gerealiseerd. De opbrengst van de veiling van collectie dient in de egalisatiereserve te worden gestort, en binnen die reserve conform de Lamo te worden bestemd voor collectiebeheer en -aankoop. Ultimo 2018 bedraagt het voor collectie bestemde bedrag in de egalisatiereserve € 40.630. VII. Bestemmingsreserve 31-12-2017 Toevoegingen Onttrekkingen 31-12-2018 Bestemmingsreserve projecten Marinemuseum Bestemmingsreserve collectie Bestemmingsreserve groot onderhoud buitencollectie Bestemmingsreserve BGL projecten Bestemmingsreserve aanpassing vaste opstellingen 381.217 0 11.051 0 0 1.000.000 1.392.268 0 100.000 167.760 0 267.760 0 0 0 0 0 0 381.217 11.051 100.000 167.760 1.000.000 1.660.028 Ten behoeve van het groot onderhoud van de buitencollectie van het NMM is een bestemde reserve gevormd. De dotatie betreft het budget dat in 2018 niet kon worden besteed omdat de aanbesteding van de werkzaamheden nog worden voorbereid. De Bankgiroloterij draagt in verband met het geoormerkt werven een deel van de loterij inkomsten af. Deze afdracht dient te worden besteed aan publieksactiviteiten. Het verschil tussen het werkelijke en begrote bedrag wordt aan de bestemde reserve BGL toegevoegd. Uit deze reserve zal het NMM in 2019 een specifiek publieksproject financieren. 60
De bestemmingsreserve voor de aanpassing vaste opstellingen is gevormd met het doel de publiekswaarde van de museale opstellingen op peil te brengen en te houden. In de komende jaren worden investeringen in de vestigingen in Den Helder, Rotterdam en Buren uitgewerkt. De bestemmingsreserve projecten Marinemuseum betreft kosten van gelabelde projecten die tussen 2014 en 2018 worden uitgevoerd. In 2019 wordt deze reserve geheel uitgeput. Onderstaand overzicht toont de projecten in detail. Bestemmingsreserve projecten Marinemuseum Overzicht mutaties per project Herinrichting museumrestaurant Hal admiraliteit Exposities Renovatie straatwerk Ombouwen goederenlift GSMK in personenlift Onvoorzien Totaal Saldo 31-12-2017 100.000 15.000 100.000 30.000 125.000 11.217 381.217 0 Onttrekking 2018 Herbestemming Saldo restant -100.000 -15.000 281.217 -30.000 -125.000 -11.217 0 31-12-2018 0 0 381.217 0 0 0 381.217 VIII. Voorzieningen 31-12-2017 Voorziening personeel exLegermuseum (*1) Voorziening jubileumuitkeringen (*2) Voorziening verlieslatende contracten Totaal *1 Toevoegingen 934.728 53.887 0 988.615 22.364 2.478 75.000 99.842 Onttrekkingen 108.181 0 0 108.181 31-12-2018 848.911 56.365 75.000 980.276 In het Legermuseum is een voorziening gevormd ter dekking van de personeelskosten die voortvloeien uit de reorganisatie. Deze voorziening is getroffen voor voormalige werknemers van het Legermuseum waar geen plaats voor is (“boventallige werknemers”) binnen de SKD en voor voormalige werknemers van het Legermuseum die in dienst van de SKD een lager salaris gaan verdienen dan zij verdienden bij het Legermuseum en ter compensatie van dat verschil een salarissuppletie krijgen. Met de boventallige werknemers is een regeling getroffen die ziet op loonbetalingen en/of uitkeringen tot maximaal de pensioengerechtigde leeftijd, rekening houdende met: 61
• Wettelijk kader (zoals (B)WW termijn en percentages) en Sociaal Beleidskader (SBK); • Specifieke afspraken (zoals individuele pensioenleeftijd); • Vakantiegeld en 13e maand; • Werkgeverslasten Met de werknemers die een functie in actieve dienst kregen bij de SKD is afgesproken dat zij na overgang krachtens de Wet Overgang Onderneming (WOO) minimaal gelijke arbeidsvoorwaarden zouden krijgen. Een en ander impliceert dat benoeming in functies waar een lagere beloning voor staat dan betreffende werknemers kenden in dienst bij het Legermuseum, leidt tot een loonsuppletie. De suppletie is tevens basis voor de berekening van vakantiegeld, 13e maand en pensioentoeslag en van toepassing tot pensioendatum. Wanneer alle werknemers tot pensioendatum in dienst blijven van de SKD is voor deze groep een bedrag van € 613.657 benodigd in de voorziening. Per 31-12-2018 is voorzien voor een bedrag van € 389.969 tot en met 2028. Bij de evaluatie van de subsidie met het ministerie van defensie in 2019 wordt ook de voorziening geëvalueerd en worden nadere afspraken gemaakt over de dekking van de totale kosten van de voorziening. De omvang van deze voorziening bedroeg per datum van inbreng € 2.373.000. De inbreng vanuit het Legermuseum vloeit voort uit het Overdrachtsprotocol zoals vastgesteld op 30 oktober 2015. Door de uitkeringen in 2018 (in totaal € 108.181) bedroeg de waarde van de voorziening per ultimo 2018 € 848.911. *2 *3 Op grond van de cao is een voorziening gevormd voor toekomstige jubileumgratificaties. Het kantoor aan de Plompetorengracht werd in het derde kwartaal verlaten, maar het huurcontract loopt nog door tot 2020. Doorverhuur is aan een makelaar in opdracht gegeven, nog zonder resultaat. In verband hiermee is een voorziening gevormd voor de termijn dat het contract nog loopt. IX. Kortlopende schulden en overlopende passiva 31-12-2018 Crediteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige kortlopende schulden en overlopende passiva 1.731.531 270.940 1.040.677 3.043.148 31-12-2017 1.398.258 171.449 938.313 2.508.020 De overige kortlopende schulden en overlopende passiva betreffen onder andere de te betalen bedragen vakantiegeld en vakantiedagen. De overige bedragen betreffen kosten die zien op 2018, waarvan de afwikkeling in 2019 is voorzien. 62
Voor de gebouwen zijn huurovereenkomsten gesloten met diverse partijen. Adres Contractpartij Verlengde Paltzerweg, Soest RijksVastgoedbedrijf Hoofdgracht, Den Helder. Wijnhaven, Rotterdam RijksVastgoedbedrijf De Groene groep, Allfixed Weeshuiswal, Buren Plompetorengracht, Utrecht Leasecontracten Leverancier Ricoh Broekhuis Lease St. Museum der Kon. Marechaussee Utrechtse Maatschappij Stadsherstel Betreft 4 Multifunctionals Bestelauto depot NMM € € € 8.455.085 € € € € Huur 2019 Einddatum 1-12-2039 152.654 214.665 50.811 Jaarbedrag 2019 15.376 6.276 onbepaald 1-4-2020 5.880 31-12-2024 1-7-2021 Einddatum 31-3-2020 1-1-2022 De SKD heeft meerdere verzekeringen afgesloten. De meeste hiervan zijn per jaar opzegbaar. Hienfeld Collectieve ongevallen verzekering AON Risk Solutions Willis Towers Watson AIG Europe Limited Overige contracten Leverancier Cultura Shared Services Cultura Shared Services Gom Schoonhouden St vrijwilligers digitaal Doomtech BV De Groot Tech. BV Romijnders Quarto Quarto Quarto Bedrijfsaansprakelijkheid Landmateriaalverzekering Reisverzekering Betreft Financiële administratie Salarisadministratie Schoonmaak Wijnhavenpanden Licentie Roostersoftware Onderhoud toegangscontrole Onderhoud Brandmeldinstallatie Installaties Onderhoud kassa Rotterdam Onderhoud kassa Buren Onderhoud kassa Den Helder € € € € € € € € € € € € € € 1.647 1-1-2020 5.956 31-12-2019 3.678 14-9-2019 384 11-1-2020 Jaarbedrag 2019 Einddatum 44.100 31-12-2020 11.652 31-12-2020 20.153 31-12-2020 500 Onbepaald 2.467 31-12-2019 4.466 31-12-2019 1.203 31-12-2019 906 31-12-2019 980 31-12-2019 3.689 31-12-2019 Hiernaast worden twee leveranciers langdurig ingezet bij de buitenactiviteiten; Ace Paintball voor de minitanks en de Stichting Mobiele Artillerie voor het meerijden met militaire voertuigen. Naast vergoeding van kosten ontvangen zij een vergoeding van 50% van de inkomsten ter dekking van de variabele kosten. In 2019 worden nieuwe overeenkomsten met hen gesloten, passend binnen de aanbestedingswet. Het Marinemuseum heeft in verband met de huisvesting op Defensieterrein een Dienstverleningsovereenkomst met het facilitair bedrijf van Defensie voor diensten zoals schoonmaak en beveiliging. Ook de energieleverantie in deze gebouwen loopt via Defensie. 63
Ten aanzien van de collectie is op 30 oktober 2015 een beheersovereenkomst gesloten die mede de collecties omvat die middels bruikleenovereenkomsten aan de staat zijn overgedragen door de Stichting Verzameling Korps Mariniers, de Stichting museum der Koninklijke Marechaussee en de Militaire luchtvaartcollectie. De subsidie die wordt verstrekt door het ministerie van Defensie betreft een langdurige subsidierelatie die conform het Rijksbeleid om de vijf jaar zal worden geëvalueerd op doeltreffendheid en doelmatigheid. De eerste evaluatie vindt plaats in 2019. 64
Baten DIRECTE OPBRENGSTEN 1. Publieksinkomsten Publieksinkomsten onderscheiden zich in de stromen Entreegelden, Educatie en rondleidingen, Evenementen, Horeca inkomsten en Winkelverkopen. In het NMM zijn zowel de winkel als de horeca ondergebracht bij de publieke partner in de DBFMO constructie. De inkomsten van de SKD uit horeca en winkel zijn daarmee niet in relatie tot de bezoekersaantallen voor het totaal uit te drukken. Exploitatie 2018 Publieksinkomsten Entree inkomsten Educatie en rondleidingen Evenementen Horeca Winkel 2.880.995 2.459.152 134.683 243.971 21.648 21.541 Begroting 2018 2.880.000 2.407.000 111.000 330.000 15.000 17.000 Exploitatie 2017 2.851.998 2.417.290 136.311 236.816 35.088 26.493 De entree inkomsten zijn € 52.152 hoger dan begroot. Het NMM bleef ca € 47.000 onder het begrote bedrag, maar in het Marinemuseum werd als gevolg van prijsverhoging ruim € 92.000 meer entree inkomsten gerealiseerd. De entree inkomsten per vestiging Exploitatie 2018 NMM Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum Totaal 1.802.345 581.575 43.267 31.965 2.459.152 Begroting 2018 1.850.000 489.000 38.500 29.500 2.407.000 Exploitatie 2017 1.845.549 495.939 41.961 33.841 2.417.290 In de begroting 2018 werd de ambitie om 300.000 bezoekers in het NMM te halen niet volledig doorvertaald. De inkomsten uit entree voor het NMM zijn behoudend gecalculeerd, uitgaand van 275.000 bezoekers. De gemiddelde inkomst per bezoeker van het NMM is iets lager dan het begrote cijfer. In het Marinemuseum is € 6,68 per bezoeker gerealiseerd. Dit komt vooral doordat het aandeel volbetalende bezoekers in het Marinemuseum aanzienlijk (57%) is door de Duitse toeristen. In het Marechausseemuseum bedraagt het aandeel volbetalende bezoekers slechts 12%, omdat daar in 2018 groots is ingezet op evenementen die gratis te bezoeken waren. 65
Aantal bezoekers Gemiddelde inkomst per bezoeker 2018 Begroting NMM Marinemuseum Mariniersmuseum 272.247 87.008 17.681 Marechausseemuseum 23.591 Totaal 400.527 2017 300.000 287.223 90.000 18.000 17.000 95.202 16.849 13.843 425.000 413.117 2018 Begroting 2017 6,62 6,68 2,45 1,35 6,14 6,73 4,53 1,33 1,47 5,90 6,43 5,21 2,49 2,44 5,85 De inkomsten educatie en rondleidingen per vestiging Exploitatie 2018 NMM Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum Totaal 120.525 11.969 962 1.227 134.683 Begroting 2018 100.000 8.500 0 2.500 111.000 Exploitatie 2017 122.720 8.668 835 4.088 136.311 De educatie inkomsten betreffen inkomsten van schoolbezoeken, rondleidingen en workshops. Inkomsten Evenementen Exploitatie 2018 Nacht van de militaire muziek Augustusevenement Minitanks en ritten militaire voertuigen Overige evenementen Totaal 30.188 61.909 149.238 2.636 243.971 Begroting 2018 25.000 225.000 75.000 5.000 330.000 Exploitatie 2017 24.962 62.869 129.808 19.177 236.816 De geplande vliegshow kon ook in 2018 niet doorgaan. Daarom werden de Soesterberg Luchtvaartdagen georganiseerd. Het evenement trok ruim 10.000 bezoekers. De inkomsten die voor de vliegshow waren begroot konden niet worden gehaald met de Luchtvaartdagen. Het meerijden in Militaire voertuigen en rijden in minitanks is in de vakanties en weekenden zeer populair bij gezinnen met kinderen. Inkomsten Horeca Marinemuseum Marechausseemuseum Totaal Exploitatie 2018 15.197 6.451 21.648 Begroting 2018 0 15.000 15.000 Exploitatie 2017 19.992 15.096 35.088 De horeca inkomsten betreffen het Marechausseemuseum en het Marinemuseum. In het Marinemuseum moest de Schorpioen, waarop het museum café is gehuisvest, worden verplaatst voor herstel van de kademuren. Een tijdelijke horecavoorziening is in de Geschutmakerij ingericht. 66
Inkomsten winkel Exploitatie 2018 NMM Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum Totaal 2.384 18.117 2.002 -962 21.541 Begroting 2018 0 10.000 5.000 2.000 17.000 Exploitatie 2017 6.148 14.002 4.755 1.588 26.493 De post winkelinkomsten in de jaarrekening betreft de gerealiseerde marge. In het Marechausseemuseum werd afgeschreven op de voorraad. Het Marinemuseum realiseert ca 35% marge en geeft veel aandacht aan het verhogen daarvan. Exploitatie 2018 2. Overige inkomsten Opbrengst administratiekosten Veiling opbrengsten Doorberekende kosten Zaalhuur Overige inkomsten 126.009 22.209 300 8.142 57.743 37.615 Begroting 2018 28.000 17.000 0 0 5.000 6.000 Exploitatie 2017 280.516 19.598 15.864 174.103 56.701 14.250 Het bedrag aan doorberekende kosten was in 2017 uitzonderlijk hoog vanwege eenmalige doorbelastingen. De inkomsten uit zaalhuur zijn grotendeels gerealiseerd door NMM Zakelijk. In de overige inkomsten zit een bedrag van € 20.000 vanwege bruikleen/doorverkoop van de tanktentoonstelling aan Bovington. Exploitatie 2018 Subsidie ministerie van Defensie 3. Bijdrage beschikbaarheids vergoeding 4. Exploitatiebijdrage 16.033.000 8.415.000 7.618.000 Begroting 2018 16.033.000 8.415.000 7.618.000 Exploitatie 2017 15.893.000 8.360.000 7.533.000 Door de SKD werd subsidie aangevraagd voor de beschikbaarheidsvergoeding NMM en de exploitatie van de alle vestigingen. Inclusief de bijdrage voor de beschikbaarheidsvergoeding werd in totaal € 16.033.000 toegekend, met subsidiebeschikking BS2018002210. Exploitatie 2018 5. Overige bijdragen uit private middelen BankGiro Loterij Bijdrage Marechaussee Meeting Point Fondsen en particulieren 292.963 242.760 20.600 29.603 Begroting 2018 171.000 50.000 20.000 101.000 Exploitatie 2017 229.471 130.933 20.600 77.938 De BankGiro Loterij heeft met het NMM een overeenkomst gesloten waarbij deelnemers worden geworven op locatie. Het NMM betaalt de kosten van de lotenverkoop en ontvangt 50% van de 67
opbrengst gedurende de periode dat een deelnemer lid blijft. Als opbrengst werd in 2018 € 365.985 ontvangen. De kosten voor werving bedroegen € 123.225. De uit de geoormerkte werving ontvangen gelden dienen te worden besteed aan publieksprojecten in het NMM. Het bedrag dat boven het begrote bedrag is gerealiseerd wordt via de reserves voor een specifieke publieksattractie in 2019 besteed. Het Marechaussee museum ontvangt jaarlijks een bijdrage ten behoeve van het Marechaussee Meeting Point. In 2018 werden van vriendenstichtingen en particulieren bijdragen van in totaal € 29.603 ontvangen ter ondersteuning van activiteiten en collectieaankoop. Prins Bernhard CultuurFonds Stichting Vrienden van het NMM Diverse overige giften 15.000 12.500 2.103 ________ 29.603 Daarnaast werden door de vrienden stichting van het Marinemuseum twee schilderijen geschonken en werd door Smurfit Kappa als aspirant sponsor een bijdrage in natura geleverd bij de tentoonstelling Willem van Oranje. Lasten Lasten 6. Personele lasten 7. Afschrijvingen 8. Huisvestingslasten 9. Overige lasten Totaal Exploitatie 2018 4.833.788 123.905 9.855.402 4.130.197 18.943.292 Exploitatie 2018 6. Personele lasten Salarissen Vrijwilligers Externen Overige personeelslasten Dotatie aan voorziening personeel ex-Legermuseum 4.833.788 4.130.766 307.862 124.554 248.242 22.364 Begroting 2018 5.127.000 137.500 9.581.000 4.302.000 19.147.500 Begroting 2018 5.127.000 4.363.000 380.000 15.000 369.000 0 Exploitatie 2017 5.020.536 128.407 9.643.936 4.339.336 19.132.215 Exploitatie 2017 5.020.536 4.040.594 366.225 214.153 399.564 0 68
Exploitatie 2018 Salarissen Lonen Sociale lasten Pensioenlasten Reiskosten woonwerkverkeer 4.130.766 3.053.466 513.154 446.562 117.584 Begroting 2018 4.363.000 3.194.000 601.000 451.000 117.000 Exploitatie 2017 4.040.593 3.027.002 483.180 421.651 108.761 De onderschrijding op de post salarissen ten opzichte van de begroting wordt verklaard door vacatures en verschuivingen naar de post Externen. Wet Normering Topinkomens (WNT) Op 1 januari 2013 is de Wet normering topinkomens (WNT) in werking getreden. De WNT is van toepassing op de Stichting Koninklijke Defensiemusea. Het voor de Stichting Koninklijke Defensiemusea toepasselijke bezoldigingsmaximum is in 2018 € 189.000, het algemeen bezoldigingsmaximum. WNT Verantwoording bedragen x € 1 Functiegegevens Aanvang en einde functievervulling in 2018 Deeltijdfactor in fte Gewezen topfunctionaris? (Fictieve) dienstbetrekking? Bezoldiging Beloning plus belastbare onkostenvergoedingen Beloningen betaalbaar op termijn Subtotaal Individueel toepasselijke bezoldigingsmaximum -/- Onverschuldigd betaald bedrag Totale bezoldiging Reden waarom de overschrijding al dan niet is toegestaan Gegevens 2017 Aanvang en einde functievervulling in 2017 Deeltijdfactor 2017 in fte Beloning plus belastbare onkostenvergoedingen Beloningen betaalbaar op termijn Totale bezoldiging 2017 P.M.L. van Vlijmen Algemeen Directeur 01/01 – 31/12 1,0 Nee nee 168.050 18.941 186.991 189.000 0 186.991 N.v.t. 01/01 – 31/12 1,0 163.047 17.932 180.979 69
De leden van de Raad van Toezicht zijn onbezoldigd. Zij kunnen een vergoeding van 256,- per kwartaal declareren en vergoeding van reiskosten. De vergoeding voor de voorzitter van de RVT is vastgesteld op 333,- per kwartaal. Voor de WNT zijn zij Topfunctionarissen met een bezoldiging van € 1.700 of minder. Naam Toezichthouder Drs. J.S.J. Hillen W.I.I. van Beek Dr. W. Bijleveld Ing. R. H. Berkvens Drs. H.H. Hulshof Luitenant-generaal b.d. M. Schouten Mr. M.G.H.A. Soeteman-Reijnen Y. Shitrit Luitenant-generaal b.d. R. Verkerk Luitenant-generaal b.d. Dr. D. Starink Exploitatie 2018 Vrijwilligers NMM Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum 307.862 166.193 106.887 16.934 17.848 Functie Voorzitter Secretaris, Lid auditcommissie Lid Lid Lid auditcommissie Vice voorzitter Lid Lid Lid Secretaris (tot december 2018) Begroting 2018 380.000 200.000 130.000 15.000 35.000 Exploitatie 2017 366.225 185.812 132.806 14.723 32.884 Vrijwilligers worden ingezet als gastvrouw/gastheer of rondleider/workshopbegeleider en op ondersteunende functies bij de collectieafdelingen. Zij ontvangen een vergoeding van € 12,50 per dagdeel. Iedere vestiging heeft een vrijwilligers coördinator in dienst, die belast is met de aansturing en inroostering. Gedurende het jaar worden diverse bijeenkomsten georganiseerd, met enerzijds het doel de sociale cohesie te bevorderen, anderzijds als deskundigheidsbevordering met name op het gebied van hostmanship. In de vier Defensiemusea zijn circa 375 vrijwilligers actief. Zij vormen een grote kracht door hun inzet en betrokkenheid en hebben veel kennis van de collectie. Ten opzichte van 2017 werden minder vrijwilligersuren ingezet. In het Marinemuseum is dat veroorzaakt door het niet toegankelijk zijn van de museumschepen, in het NMM betreft het een kleinere bezetting door onderbezetting. In het Marechausseemuseum vond een uitstroom plaats. Exploitatie 2018 Externen SKD NMM Marine Museum 124.554 94.394 12.146 18.014 Begroting 2018 15.000 0 0 15.000 Exploitatie 2017 214.153 58.718 84.950 70.485 Uitzendkrachten worden ingezet op functies waar vacatures dit noodzakelijk maken. De overschrijding op deze kostenpost wordt dan ook grotendeels gedekt uit de onderschrijding op de post salarissen. 70
Exploitatie 2018 Overige personeelslasten Opleidingen Evaluatie functiehuis Reiskosten Personeelsvoorzieningen Congressen en symposia Bedrijfskleding Arbodienst Transitievergoedingen Algemeen 248.242 50.622 53.497 70.554 620 9.537 10.279 15.675 37.458 Begroting 2018 369.000 108.000 65.000 94.000 13.000 33.000 14.000 0 42.000 Exploitatie 2017 399.564 53.749 13.263 67.715 83.565 7.182 35.466 15.616 61.765 61.243 Een transitievergoeding werd uitgekeerd aan 1 persoon bij het niet verlengen of ontbinden van de arbeidsovereenkomst. Exploitatie 2018 Dotatie voorziening personeel ex-Legermuseum 22.364 Begroting 2018 0 Exploitatie 2017 0 Jaarlijks wordt de hoogte van de voorziening herberekend op basis van herziene parameters zoals de nieuwe te verwachten pensioendatum. De suppletie uitkeringen stijgen mee met de jaarlijkse CAO verhogingen. De dotatie aan de voorziening is een gevolg van het doorrekenen van de gemiddelde CAO stijging over de suppleties. De bovenwettelijke WW-uitkering wordt voor de SKD uitgevoerd door WWplus. De door hen berekende te verwachten uitkeringskosten zijn als basis genomen voor de dotatie in 2018. In 2017 werd geen toevoeging aan de voorziening gedaan. Met het ministerie van Defensie wordt in 2019 overleg gevoerd over compensatie van toevoegingen aan de voorziening. Exploitatie 2018 7. Afschrijvingen 123.905 Begroting 2018 137.500 Exploitatie 2017 128.407 De afschrijvingen zijn lager dan begroot doordat geplande investeringen pas na de balansdatum zijn gerealiseerd. Exploitatie 2018 8. Huisvestingslasten Huur NMM Huur Overige huisvestingslasten Afdracht 30% entreegelden 9.855.402 8.457.665 467.264 788.313 142.160 Begroting 2018 9.581.000 8.415.000 451.000 515.000 200.000 Exploitatie 2017 9.643.936 8.332.697 445.020 702.051 164.168 De huur van het NMM werd met een hoger percentage geïndexeerd dan in de begroting was voorzien. In de DBFMO overeenkomst is met het consortium afgesproken dat van de entree 71
inkomsten voor bezoekersaantallen hoger dan 200.000 bezoekers per jaar aan het consortium 30% wordt afgedragen voor de dekking van hogere kosten van facilitaire voorzieningen. Deze vergoeding is opgenomen onder huisvestingslasten. De overschrijding van de huisvestingslasten is voornamelijk veroorzaakt door de overige huisvestingslasten. Exploitatie 2018 Overige huisvestingslasten Gas, water en elektra Onderhoud gebouwen en terrein Kleine inventaris en apparatuur Schoonmaak Beveiliging Dotatie aan voorziening huur PG18 Overige huisvestingskosten Onderhoudscontracten Onderhoud installaties 788.313 185.047 112.682 102.990 159.617 78.155 75.000 19.035 14.703 41.084 Begroting 2018 515.000 149.000 37.500 55.500 124.000 40.000 0 46.000 16.000 47.000 Exploitatie 2017 702.051 161.157 112.546 71.831 147.837 55.031 0 105.898 7.676 40.075 De overige huisvestingslasten zijn € 274.000 hoger dan begroot. Het Marechausseemuseum heeft met de verbouwing van de commanderij kantoorruimtes gerealiseerd zodat de publieksvoorzieningen in het museumgebouw kunnen worden verbeterd. De entree en de horecaruimte zijn verbouwd. De hogere schoonmaakkosten en beveiligingskosten hangen hiermee samen. De Plompetorengracht werd in het derde kwartaal verlaten, maar het huurcontract loopt nog door tot 2020. Doorverhuur is aan een makelaar in opdracht gegeven, nog zonder resultaat. Op de balans is een voorziening getroffen voor de huur voor de termijn dat het contract nog loopt. Exploitatie 2018 9. Overige lasten Marketing, exposities en Publiek Collectiekosten Kosten adviseurs ICT kosten Kantoorkosten Overige kosten 4.130.197 2.465.055 1.022.624 280.980 71.704 105.711 184.123 Begroting 2018 4.302.000 2.601.500 976.000 268.000 72.000 112.000 272.500 Exploitatie 2017 4.339.336 3.012.359 674.908 261.006 86.275 93.508 211.281 De onderschrijding op de overige lasten bedraagt € 100.447 en is voor een groot deel veroorzaakt doordat geplande projecten van het Marinemuseum niet konden worden uitgevoerd vanwege het ontbreken van de museumschepen. De Schorpioen en de Crijnssen moesten vanwege het herstel van de kademuren van hun vast plaats worden verhuisd naar een alternatieve locatie waar ze niet voor het publiek toegankelijk zijn. Nieuwe tentoonstellingen aan boord van de schepen en een gepland evenement konden hierdoor niet worden uitgevoerd. 72
Exploitatie 2018 Marketing, exposities en Publiek Tentoonstellingen Educatie Evenementen Marketing/ communicatie 2.465.055 838.226 161.606 506.557 958.666 Begroting 2018 2.601.500 830.000 154.500 570.000 1.047.000 Exploitatie 2017 3.012.359 1.378.814 125.178 600.834 907.533 Exploitatie 2018 Tentoonstellingen Willem van Oranje Koude oorlog Mariniersmuseum Uruzgan Marinemuseum Marechausseemuseum Koerdistan Aanpassing opstellingen Militaire muziek Schiphol Slumberland Genghis Khan Zeeslag Actualiteit Planontwikkeling 3 vestigingen Korea Weduwen van Rawagadeh Fashion forces 838.226 465.790 139.045 77.770 34.553 27.341 26.699 25.038 20.784 12.953 8.253 0 0 0 0 0 0 0 Begroting 2018 830.000 400.000 0 100.000 0 85.000 65.000 0 0 0 0 0 0 80.000 100.000 0 0 0 Exploitatie 2017 1.378.814 64.127 0 135.161 0 0 31.722 0 0 0 63.749 549.826 442.681 0 30.030 26.315 21.586 13.617 Exploitatie 2018 Educatie NMM Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum 161.606 79.050 60.616 12.239 9.701 Begroting 2018 154.500 70.000 74.500 5.000 5.000 Exploitatie 2017 125.178 69.818 43.227 10.306 1.827 De kosten voor educatie betreffen kosten voor audiotours, speurtochten, knutselpakketten, theatervoorstellingen en educatieve tentoonstellingselementen. 73
Exploitatie 2018 Evenementen Minitanks en ritjes militaire voertuigen Luchtvaartdagen (2017 : Te Paard) Diverse vakantieprogramma's Nacht van de militaire muziek Bootcamps Militair Culinair Techniek evenement 506.557 213.082 172.740 78.720 33.403 8.612 0 0 Begroting 2018 570.000 50.000 250.000 230.000 20.000 20.000 0 0 Exploitatie 2017 600.834 109.104 148.957 70.122 32.444 18.027 80.213 141.967 De kosten voor het rijden in minitanks en het meerijden in militaire voortuigen waren deels begroot en zijn voor een deel uit het budget voor de vakantieactiviteiten gedekt. Tegenover de hogere kosten staat ook een hogere post inkomsten. De kosten voor het augustusevenement, de Soesterberg Luchtvaartdagen zijn hoger dan de inkomsten. Het niet doorgaan van de geplande vliegshow noodzaakte een creatieve ingreep die zeer goed uitpakte, maar een totaal andere opbrengststructuur gaf. De overschrijdingen zijn gecompenseerd door elders in de publieksbudgetten activiteiten uit te stellen. Exploitatie 2018 Marketing en Communicatie SKD NMM Marinemuseum Mariniersmuseum Marechausseemuseum 958.666 216.170 587.652 100.504 32.991 21.349 Begroting 2018 1.047.000 450.000 450.000 102.000 25.000 20.000 Exploitatie 2017 907.533 186.972 555.430 128.808 29.266 7.057 Tussen de centrale en decentrale budgetten voor marketing en communicatie werd geschoven omdat de bij de ambitie achterblijvende bezoekers aantallen van het NMM met extra online marketing campagnes moesten worden opgehaald. 74
Exploitatie Begroting Exploitatie 2018 2018 Collectiekosten Aankoop collectie Bibliotheek Inhuur behoudsmedewerkers Restauratie, incl. rekwisieten. Groot onderhoud schepen Transport Registratie/ontsluiting/digitalisering Algemeen collectiebeheer Onderhoud vaste opstelling Conservering 1.022.624 53.364 4.153 45.369 150.667 217.451 61.666 101.364 22.327 227.595 138.668 976.000 72.000 10.000 0 134.000 300.000 56.000 105.000 82.500 191.500 25.000 2017 674.908 24.865 10.607 34.117 131.562 85.887 48.374 76.888 161.502 85.991 15.115 De kosten voor conservering zijn met bijna € 114.000 overschreden. De belangrijkste oorzaak hiervan is het collectiebeheer bij het Marechausseemuseum. De eind 2017 door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geconstateerde tekortkomingen op het gebied van behoud en beheer van de collectie maakten drastisch ingrijpen noodzakelijk. In 2018 is de collectieregistratie opnieuw opgezet, en zijn de bewaaromstandigheden middels tijdelijk ingehuurde installaties verbeterd, schimmels zijn verwijderd en uiteindelijk is de depotcollectie verhuisd naar een tijdelijke opslagruimte. Ook in het Mariniersmuseum was het ontruimen van het depot op de Frederikskazerne in Den Haag noodzakelijk. Een groot deel van die collectie is naar het depot in het NMM gebracht. Na een aanbestedingsprocedure heeft het Marinemuseum een vaste leverancier voor het groot onderhoud van de buitencollectie. De Tonijn is in 2018 opnieuw geschilderd. In het NMM moet de aanbesteding nog plaatsvinden. Hiervoor wordt eerst een marktverkenning uitgevoerd omdat het om zeer specialistisch werk gaat. Twee medewerkers van het NMM hebben in augustus een internationaal congres over dit onderwerp bijgewoond in Zweden. Zolang de aanbesteding niet is voltooid wordt het voor groot onderhoud aan de buitencollectie begrote bedrag toegevoegd aan een bestemde reserve groot onderhoud. Exploitatie 2018 Kosten adviseurs Accountant Administratiekantoor Juridisch advies Redactioneel Beleidsadvies 280.980 58.259 81.036 61.036 0 80.649 Begroting 2018 268.000 55.000 60.000 73.000 20.000 60.000 Exploitatie 2017 261.006 71.645 61.890 57.968 3.525 65.978 Juridisch advies werd ingezet bij het hoger beroep tegen de ontbinding van een arbeidscontract en voor begeleiding bij het aanbesteden van een aantal dossiers in het kader van de aanbestedingswet. Onder de post administratiekantoor is het bedrag verantwoord voor de dienstverlening van Cultura Shared Services. In 2018 is de dienstverlening uitgebreid met een intranetfunctie. Ook worden de vrijwilligersdeclaraties worden nu via de salarisadministratie verwerkt, waardoor jaaroverzichten en benodigde informatie aan de belastingdienst zijn geautomatiseerd. 75
Exploitatie 2018 ICT kosten Hardware Softwarekosten Licenties Internetkosten ICT Ontwikkeling 71.704 0 5.717 6.821 22.432 36.734 Exploitatie 2018 Kantoorkosten Kantoorbenodigdheden Kopieer- en leasekosten Telefoonkosten Abonnementen & Contributies 105.711 16.771 25.398 22.824 40.718 Exploitatie 2018 Overige kosten Representatie Assurantiekosten Bestuurskosten Bankkosten Overige algemene kosten Lasten voorgaand jaar Bestemmingsprojecten 184.123 59.670 40.572 6.884 6.866 32.545 37.586 0 Begroting 2018 72.000 3.000 0 5.000 19.000 45.000 Begroting 2018 112.000 35.500 11.000 34.000 31.500 Begroting 2018 272.500 77.000 23.500 5.000 4.500 103.500 0 59.000 Exploitatie 2017 86.275 7.736 10.508 10.589 18.261 39.181 Exploitatie 2017 93.508 28.361 9.989 21.765 33.393 Exploitatie 2017 211.281 52.982 41.248 9.906 7.376 22.110 50.183 27.476 In de overige kosten was een post begroot voor de maatregelen in het Marechausseemuseum naar aanleiding van het RCE rapport. Omdat ten tijde van het opstellen van de begroting een projectplan hiervoor ontbrak is een stelpost opgenomen onder de overige algemene kosten. De werkelijke kosten zijn geboekt op de post collectie/conservering. De lasten voorgaand jaar behelzen onder andere naverrekening van de aansprakelijkheidsverzekering voor 2014-2017 en Onroerende Zaak Belasting voor de wijnhavenpanden in Rotterdam van daarnaast een aantal facturen die pas na sluiting van de boekhouding 2017 werden ontvangen. De bestemmingsprojecten betreffen uitgaven voor projecten in het Marinemuseum waarvoor een bestemmingsreserve op de balans is opgenomen. In 2018 zijn geen kosten ten laste van de bestemmingsreserve geboekt. 76
Gebeurtenissen na balansdatum In de periode vanaf 1 januari 2019 tot en met het opstellen en vaststellen van de jaarrekening over 2018 hebben zich geen gebeurtenissen voorgedaan met gevolgen voor de jaarrekening 2018. Bestemming exploitatieresultaat 2018 Het bestuur van de stichting stelt voor het exploitatieresultaat ad € 389.685 als volgt te bestemmen: Toevoeging aan de bestemde reserve BGL Toevoeging aan de bestemde reserve voor groot onderhoud buitencollectie Toevoeging aan de egalisatiereserve 167.760 100.000 121.925 __________ 389.685 __________ Bovengenoemd voorstel is al in de jaarrekening verwerkt. 77
De jaarrekening 2018 van de Stichting Koninklijke Defensiemusea, zoals opgenomen in dit rapport is opgemaakt en ter goedkeuring aan de Raad van Toezicht voorgelegd op 5 juni 2019 Soesterberg, 5 juni 2019 Directie P.M.L. van Vlijmen Raad van Toezicht J.S.J. Hillen W.I.I. van Beek Ing. R.H. Berkvens W. Bijleveld H.H. Hulshof M. Schouten M.G.H.A. Soeteman-Reijnen Y. Shitrit R. Verkerk J.H. Wehren 78
Hiervoor wordt verwezen naar de hierna opgenomen verklaring. 79
80
Naam: Functie: Nevenfunctie(-s) J.S.J. Hillen Voorzitter Lid remuneratiecommissie • Voorzitter NRTO, branche vereniging privaat onderwijs • Commissaris Smallsteps, kinderopvang • Adviseur BTE, Betongroep • Lid Raad van bestuur IIF, startupfonds • Adviseur VolkerWessels, bouwonderneming • Voorzitter NIDV, branchevereniging Defensie-industrie M. Schouten Vicevoorzitter W.I.I. van Beek Secretaris Lid auditcommissie Lid remuneratiecommissie Geen Nevenfuncties uit hoofde van het ambt ( tot 1-2-2019) • Voorzitter Prins Bernhard Cultuurfonds Utrecht • Voorzitter Raad van Toezicht Stichting Beheersstichting Huis Doorn • Voorzitter Raad van Toezicht Utrechts Landschap • Voorzitter Raad van Toezicht Stichting De Utrechtse Molens • Voorzitter Raad van Toezicht Stichting Kasteel Loenersloot • Lid Raad van Advies Slot Zuylen • Adviseur van het bestuur van het IPO II Nevenfuncties op persoonlijke titel • Voorzitter Raad van Toezicht 'De Stilte' Dansgezelschap te Breda (onbezoldigd) • Lid Stichtingsbestuur Universiteit Tilburg (bezoldigd) • Lid Raad van Commissarissen van de Brabanthallen Den Bosch (bezoldigd) • Lid commissie integriteit VVD (onbezoldigd) • Voorzitter Goede Doelen Platform • Voorzitter Stichting Musea en Herinneringscentra 1940/1945 • Voorzitter Raad van Toezicht Stichting beheer Huis Doorn W. Bijleveld Lid • Voorzitter Veluwe Board en Veluwe alliantie • Voorzitter Stichting Helene Kröller Müllerfonds • Voorzitter Raad van Toezicht Omniversum • Lid Raad van Commissarissen Toerisme VAN • Lid Raad van Advies Geldersch Landschap en Kasteelen • Lid Raad van Advies Stichting Nationaal Bomenmuseum/ Von Gimborn Arboretum • Lid Raad van Advies Stichting Forteiland Pampus • Lid Raad van Advies Stichting Frans Hals Museum 81
M. Soeteman-Reijnen Lid • Lid Raad van Toezicht Gelre ziekenhuizen (incl Audit committee), Apeldoorn • Lid Sponsorcommissie Koninklijke Haagsche Golf & Country Club, Wassenaar • Raad van Advies conferenties voor en door vrouwelijke bestuurders en toezichthouders • Comité van Aanbeveling RVSV 20e Lustrum • Erelid Nederlandse Reassurantie Vereniging • Lid Jury TheNextWomen Pitch Competition • Lid Bestuur AMADE Nederland; • Lid Board of Directors American Chamber of Commerce The Netherlands H. Hulshof Lid auditcommissie Ing R.H. Berkvens Lid Y. Shitrit Lid • Lid van de Raad van Toezicht van het Vfonds • Lid van de Raad van Toezicht van Hotel De Wereld. Geen • Lid Raad van Toezicht ROC MBO Rijnland • Lid Raad van Toezicht Coöperatie Regionale ambulancevoorziening Haaglanden • Gastlector Nationale register Academie, Comenius Leergang, SIOO R. Verkerk Lid P.M.L. van Vlijmen Bestuurder SKD • Voorzitter Stichting Nederland Maritiem Land • Lid van Advies Prodemos, huis voor democratie en rechtsstaat • Lid van het Bestuur Theater Kikker/Podium Hoge Woerd • Lid van de Raad van Toezicht Utrecht Marketing 82
Governance De SKD heeft zich gecommitteerd aan de Governancecode Cultuur. De stichting werkt met een Raad-van-toezicht-model. Algemeen directeur Paul van Vlijmen is eindverantwoordelijke. Managementteam Paul van Vlijmen (algemeen directeur, vestigingsdirecteur Nationaal Militair Museum ) Kees Boelema Robertus (vestigingsdirecteur Marinemuseum, vanaf 1 februari 2019) Marga van Berkel (Manager Bedrijfsvoering) Frédérique van Steekelenburg- van der Stelt (vestigingsdirecteur Mariniersmuseum) René Parijs (vestigingsdirecteur Marechausseemuseum) Ondernemingsraad Leon Homburg, voorzitter Ondernemingsraad, Den Helder Sjak Draak, Rotterdam 83
VVV-nummer 2018-01 2018-02 2018-03 2018-04 2018-05 objectnaam Persoonsensemble EricWassing Dutchbat III Foto’s vliegveld baanverlichtingsunit Bord Camp Holland Reeks passagierslijsten van retourschepen uit Indië tijdens de Politionele Acties, twee publicaties over het Rode Kruis in Nederlands-Indië, exemplaren van Nederland in oorlogstijd van het NIOD uit de jaren 1940 en 1950 en een archiefje m.b.t. het inzamelen van geld voor de actie Nederland helpt Indië! 2018-06 2018-07 Verzameling foto's van verschillende afmetingen van F.J. Roodbol als dienstplichtige bij de Koninklijke Luchtmacht in de jaren 1948-1950. 2x Manuscript ahv Lodewijk Cramer, pontonier leger Napoleon. Deelnemer aan de veldtocht naar Rusland Itineraire tafelbel Waterloo 2018-08 2018-09 2018-10 2018-11 2018-12 2018-13 2018-14 2018-15 Machine Typex Mark II, encryptiemachine digitale kopie Poolse aanvalkaart Portret van Johan Cornelis Braams, een olieverfschilderij op doek van 99 x 78 cm excl. lijst, die er wel omheen zit Kapitaal olieverfschilderij op doek met originele vergulde lijst van Jan Hoynck van Papendrecht (1858-1933), voorstellende een oefening van veldartillerie, gesigneeerd en gedateerd 1904. Afm. in inches b. 41 x l. 31 x h. 4 Inhuldigingsmedaille Koning Willem-Alexander, 2013 (damesversie aan strik) en dito herenversie, uitvoering voor Nederlands Caraibisch gebied. foto album dienstplichtige J. Mulder van zijn tijd in Soesterberg plus persoonlijke documenten en enkele krantenknipsels Elektrische fiets Trefecta , gebruikt tijdens de vredesmissie in Mali. • Uniform ASF, Britse uitvoering (jas, overhemd, helm), met onderdeelsemblemen. • getekend portret in AFS uniform (naar foto) • foto in AFS uniform • persoonsbewijs • identiteitskaart postadministratie (1939) 2018-16 2018-17 2018-18 2018-19 Jas en broek sergeant/wachtmeester fourier J. Meijer. Ceremonieel tenue ca 1935 vlag ASIFU Ensemble van dienstplichtige Jan Schalk van Vugt uit 1958-1959, Korps Mobiele Colonnes, bestaande uit foto's, documenten, publicaties, identiteitsplaatje, correspondentie 2018-20 2018-21 Klein ensemble van J.P. van Baasbank, reserve-luitenant tijdens de Mobilisatie van 1939-1940. Bevat twee (roze) enveloppen voor mobilisatieorders, een rapport over een vliegtuigongeluk te Camperduin, een bouwtekening van een schietdakdekking, een geschreven lijst van gestrafte militairen, een geschreven overzicht van bekend te maken zaken op een appel, 8 krantenknipsels Fliegerkamera FK-70 waarschuwingsbord Ijzeren Gordijn met Tekst Halt Hier Zonengrenze Bundesgrenzschutz. 84
Deze borden hingen naan de westzijde van het ijzeren gordijn. De BRD erkende de DDR niet als staat, maar zag het als bezet gebied (Zone). Vandaar Zonengrenze, en niet Grenze. Tot 1974, toen heeft de DDR kennelijk de impliciete erkenning bewerkstelligd van de BRD. Vanaf dat moment verschijnen er borden met Halt hier Grenze. Dit bord is dus te dateren voor 1974. (info herr Heuckeroth Grenzmuseum) 2018-22 2018-23 2018-24 2018-25 2018-26 2018-27 Drie grote portretfoto's van H.M.P.J. Kessels als 1e luitenant en negen kleinere foto's van hem als kapitein tijdens de Mobilisatie in 1939-1940. Reeks van het periodiek Het parkertje, een uitgave van een het 23 Genie Park Cie te Bandoeng, jrg. 1, afl. 1 t/m jrg. 2 afl. 20 plus een gedenkboekje van deze eenheid Reeks verslagen van proefnemingen van de Comissie Proefneming uit de meidagen van 1940. Verzameling foto's van verschillende afmetingen uit het bezit van Fredericus Johannes Roodbol, geboren te Rotterdam op 20 juli 1927. Betreft diens diensttijd bij de Koninklijke Luchtmacht in 1948-1950 Twee brochures: 1. Verwey & Lugard's vliegkampen te Ede en Soesterberg. 2. Verwey & Lugard's Vliegkamp Soesterberg. Beide in 1910 Grote collectie prentbriefkaarten/foto's van Nederlandse kazernes, legerplaatsen, kampementen, militaire gebouwen, enz. Betreft o.m. ook Aruba, Duitsland, Frankrijk, Ned. Antillen, Ned. Oost-Indië, Nieuw-Guinea, Suriname en uitzendgebieden. 1545 kaarten zijn 100 jaar of ouder, 1893 kaarten 50 tot 100 jaar oud, en 102 kaarten zijn nieuwer en in kleur. 2018-28 2018-29 2018-30 2018-31 2018-32 2018-33 2018-34 2018-35 2018-36 2018-37 Russische vliegerhelm, gasmasker, helm (groen) Bewijs van Actieve Dienst van J. de Vos; toegangspas nr. 31 voor Soesterberg, op naam van Meester Werkman Werktuigkundige Jan de Vos, 1919. Jan de Vos is overleden in 1952 volgens een bijgevoegd overlijdenskaartje. Vliegerkruis met persoonlijke papieren en foto's van P.L. Zeijdel (1917-1945). Drukwerk van de AVNM, de Algemene Vereniging Nederlandse Militairen. Betreft Huishoudelijk reglement, Contactorgaan AVNM/Appèl , div. drukwerk Een barrette met miniaturen van het officierskruis, vierdaagsekruis en de King's medal for courage; idem in baton uitvoering; doos voor de King's Medal for Courage. Alle van overste der Artillerie J. Bolte Amerikaans geweer en helm, in 1970 gevonden op Utah Beach (normandië ) door de schenker en zijn broer Persoonsgebonden materiaal van Aart Hopman; zowel plat materiaal (oorkondes, documenten, foto's) als 3-d materiaal (een Nederlandse en een Australische marine officierspet, diverse onderscheidingen, Australische epauletten) model luchtwachttoren 18 pistolen, afkomstig uit de beproevingsreeks van de politie Grootformaat gakartonneerde foto van het 13e Regiment Infanterie, 3e Bataljon, 1e Compagnie onder commandant kapitein Froeling te Eindhoven op 8 augustus 1914. Op de foto zijn drie (militaire) karren en wagens te zien, w.o. (rechtsonder) de raderbaar systeem De Mooy/ij. Rechtsboven is een compagnieskar afgebeeld, zie 00113463, 00008873-08/085 2018-38 2018-39 2018-40 2018-41 Twee vliegerlogboeken van B. v.d. Zalm van de C-8 en de C-11 uit 1953 en 1954 studieaantekeningen. Vier vliegerlogboeken van Paul Verspoor, later generaal-majoor, uit de jaren 19481960, afkomstig van zijn zoon. Oblong-formaat vliegtuig herkenningsboekje, getiteld Flugzeugtafeln Fl. üb. Nr. 93-041, Ausgabe Juni 1944. Uitgave: Oberkommando der Luftwaffe, General der Flakwaffe. Een drietal grootformaat gekleurde ontwerptekeningen van de Torpedo Proper, een landtorpedo uitgevonden door de 1e luitenant der genie F.C. Proper. Daarbij een brief van F.C. Proper van het Hoofd-Bureau van het Wapen der Genie te 85
Palembang uit 1898 waarin de invoering van de torpedo wordt gemeld. Tevens bijgevoegd een enveloppe waar e.e.a. in zat. 2018-42 2018-43 2018-44 persoonsemsenlbe Hunkemoller, ca. 100 objecten persoonsemsemle van een militair die door eigen vuur is gesneuveld op de grebbeberg Pistool Sauer 38H met reserve patroonhouder, afkomstig van A. Seyss Inquart. Persoonsensemble van Philip Troetel (1887-1945) betrekking hebbend op de Eerste en Tweede Wereldoorlog, bestaande uit een monsterboekje als scheepsarts - hij was arts -, een souvenir aangeboden ter gelegenheid van zijn huwelijk, een aanschrijving van de minister van Oorlog toen hij diende bij de vesting artillerie en toestemming kreeg om naar Indië te gaan, drie foto's, w.o. bij een vliegtuig, een moderne foto van zijn grafsteen te Seathle, en een groot getekend portret als vlieger/co-piloot. De carrière van Ph. Troetel lijkt wat wonderlijk te zijn verlopen en vraagt om nader onderzoek. 2018-45 2018-46 Nrs. van de kranten De Klewang. Weekblad voor de troepen op Sumatra, De Zoompost (ook onderdeel geweest van De Klewang), Medan-bulletin. Plus een lijst van deelnemers aan een reünie Betreft een grote serie losse foto’s ca. 35 stuks, (originele afdrukken) van Nederlandse militairen te Soerabaja, waarschijnlijk in 1946 en vermoedelijk op koninginnedag. Daarbij persoonlijke bescheiden van kapitein J.A. Bakker w.o. een foto-album over WOII. Het bonboekje voor P.S.U.-Goederen komt waarschijnlijk niet vaak voor. Ook bijgevoegd een stuk drukwerk uit de Koude Oorlog over SOXMIS voertuigen 2018-47 2018-48 2018-49 2018-50 2018-51 Scherpschuttersgeweer Lee Enfield Nederlands model nr.4K met richtkijker van de Artillerie Inrichtingen uit 1951. In tegenstelling tot gebruikelijk bij Engelse Lee Enfield scherpschuttersgeweren heeft de kolf geen wangstuk. Brits kapmes met schede WOII, zie stempel op kapmes en op schede. Objectnaam: machete, P1907 MkII Mantelhelm met driedelig vizier, 1600-1650. 2 paar beenstukken erepeloton Koninklijke Luchtmacht 2 x wapenriem Schenking Optische instrumenten diversen • 8 mounts voor de montage van optiek op geweren en mitrailleurs • 2 richtkijkers Schmidt & Bender 10x42 voor Accuracy geweren, zwart • 1 richtkijker Schmidt & Bender 10x42 voor Accuracy geweren, gecamoufleerd • 1 richtkijker Schmidt & Bender 10x40 voor Acccuracy geweren, gecamoufleerd • 1 laser richtmiddel in koffertje • 1 richtmiddel voor de HK Automatische Granaatwerper, gecamoufleerd, serienummer 2373 • 1 leica vector afstandsmeter, prototype (luchtmacht) • 1 aimpoint richtkijker voor op de .50 Browning mitrailleur • 1 proefmodel aimpoint MPS II richtkijker voor op de .50 Browning mitrailleur • 1 proefmodel Elcan helderheidsversterker voor geweren, beproevingsnummer D45 • 1 proefmodel Elcon helderheidsversterker voor mitrailleurs, beproevingsnummer D 65 • 1 proefmodel richtkijker Heinsoldt, beproevingsnummer B43 • 1 proefmodel richtkijker Hensoldt 6x42, beproevingsnummer B63 • 1 proefmodel Litton Aquila helderheidsversterker in tas, beproevingsnummer G64 • 1 proefmodel LItton Aquila helderheidsversterker in tas, beproevingsnummer G44 • 1 proefmodel Munos WS4 helderheidsvesterker in tas, beproevingsnummer E44 86
• 1 proefmodel Pilkington helderheidsversterker in koffer, beproevingsnummer F43 2018-52 2018-53 2018-54 2018-55 2018-56 2018-57 Mouwembleem van het nieuw gevormde Nederlands-Duitse tankeenheid Een medaille "Orde en Vrede" met gespen 1949 en 1950, inclusief baton en knoopgatversiersel in doos, een veldmuts Vaandel Regiment Huzaren van Sytzama Vaandel van het Garderegiment Fuseliers Prinses Irene met vaandelkwasten en het invasiekoord cravate met opschrift West Java 1946-1949 en Oost Java 1947-1949 veldgrijze jas voor een vrijwillige SS-Untersturmführer Legion Niederlande 87
2018/001 Herkomst: Doze, J. (schenking) 2018/002 Herkomst: Everaarts, D. (schenking) 2018/003 Herkomst: Rishaug, B. (schenking) Twee anjer broches van het Defensie Organisatie Thuisfront (DOT) Aantekenboekje Officieren Koninklijke Marine van D.H. Everaarts (1926-2017) Verzamelakte Januari: Herdenkingsmap Admiraal Michiel de Ruyter (1607-1676) met postzegel en vergulde herdenkingsmunt, 1976 2 Euromunt 400 jaar M.A. de Ruyter Maart: Borstembleem Zr.Ms. Karel Doorman (A833) Borstembleem Hr.Ms. Johan de Witt (L801) Oktober: Zwart-wit fotoansicht 'Koninklijk Instituut voor de Marine' 2018/004 Herkomst: Commando Zeestrijdkrachten (overdracht) 2018/005 Herkomst: Krijger, F. (schenking) 3 Computerprints 'Artist's impression Joint Support Ship' (JSS - Zr.Ms. Karel Doorman) Brochure 'De officierseed' Boekje '40 jaar Marineluchtvaartdienst' 3 Marineluchtvaartdienst vliegerslogboeken van C.K. Krijger Nato badge Allied Command Channel (ACCHAN) Certificaat United States Navy training for Naval Aviators, 1952 2018/006 Herkomst: Idsinga, A.C. (schenking) 2018/007 Herkomst: Historisch Documentatiecentrum Marinebedrijf (overdracht) Practijk- en Rapportenboekje leerling-verplegende E. Idsinga , ca. 1929 4 Foto's met opperziekenverpleger E. Idsinga (1907-1982) --> 3x Biak en 1x ziekenboeg Hr.Ms. Tromp ca. 1950 Verzamelakte: 2 kleurenfoto's A. Vermeulen, Verenigde Arabische Emiraten bij de KM, 28-09-1996 (overdracht feb. 2018) 3 Zwart-wit foto's Hr.Ms. Zuiderkruis met een Dakota aan boord (overdracht op 26 april) Gereedschap sloepenmaker (overdracht 26 juli): Dopijzer (ophaler en dopper) Doosje koperen nagels en doosje koperen ringen/hoedjes (horen bij dopijzer) Dekgatenboor Zakje houten afsluitproppen (hoort bij dekgatenboor) Wetsteen Kruishout 2x Nadentrekker Tekening Merkplaatjes voor de lichte vaartuigen van Hr.Ms. opiumjagers in Ned. Indië (aug. 2018) 2e helft 2018: Technische tekening 'Situatie jachthaven en ligplaats Hr.Ms. Buffel', 1949 Technische tekening 'AMS 60 Class Hr.Ms. Bolsward - A. magn. slipinrichting ankerketting', 1956 Technische tekening Antenneplan dregboot, 1950 88
Technische tekening 'Plan voor modelbouw Hollandklasse onderzeebootjagers 1947A', 1977 Technische tekening 'Plan voor modelbouw Frieslandklasse onderzeebootjagers 1947 B /1949', 1977 Poster 'Tekens en afkortingen voorkomende op de zeekaarten uitgegeven door de Chef der Hydrografie', 1976 2018/008 Herkomst: Martens, G.P.J. (overdracht) 2018/009 Herkomst: ROC Nova College (schenking) 2018/010 Herkomst: Luijer, G.P.H. (schenking) 2018/011 Herkomst: Arriëns, W.J. (schenking) 2018/012 Herkomst: Marinevliegkamp De Kooy (overdracht) 2018/013 Herkomst: Commando Zeestrijdkrachten (overdracht) Serie van 15 zwart-wit foto's Zeemansgraf schipper J. Abspoel, 29 augustus 1961 vanaf de Hr.Ms. Karel Doorman en Hr.Ms. Groningen 6 Technische tekeningen 'Mijnenvegers 1952' Ansicht Hr.Ms. torpedoboten Den Helder Ansicht Hr.Ms. pantserdekschip Holland Ansicht Marinehospitaal Den Helder Serie ansichtkaarten Bezoek van de Engelse vloot aan IJmuiden, 1905 MVKK/008 Ets Leentje Linders, 1999 ‘Lynx = Right’ MVKK/010 Zeefdruk Annelies Hoek, 1995 ‘Staatsieportret Koningin Beatrix’ nr. 167 Bronzen plaquette van JeanMarianne Bremers, 1991. Portret Schout bij nacht K.W.F.M. Doorman Filmposter 'Adelborsten wij zijn en hopen te worden', 2014 Affiche CDC, 'Aanspreken? Gewoon doen!' Waterkan Boekje 'En waar ligt jouw praktijk dit weekend? 65 jaar Tandheelkundige Dienst Zeemacht' Foto prins Willem Alexander, 1995 Print Zeefdruk H. v.d. Vet, 1998 'Transportschip Hr.Ms. Rotterdam (27-03-2018) Tegeltableau Fairwind 1986 / Hr.Ms De Ruyter (01-112018) Bordje Zolder woning CZM NED 2018/014 Herkomst: Gruyter, J. de (schenking) 24x foto opleiding adelborsten Ennys House 1945 27x foto reis Hr.Ms. Willem v/d Zaan, Jan van Gelder en Vlieland van Den Helder naar NOI, 1947 16x foto diverse marineschepen ca. 1947-'48 1x fotoalbum bouw en tewaterlating mijnenveger Hr.Ms. Dokkum, 1954 2x dagboek CDT J.H. de Gruyter a/b opnemingsvaartuig Hr.Ms. Luymes in Nieuw-Guinea, april t/m december 1962 (tevens een ringband met daarin de dagboeken in getypte/geprinte vorm) 11 losse documenten m.b.t. 'belevenissen' Hr.Ms. Luymes in Nieuw-Guinea, 1962 1x map dagelijkse orders, bekendmakingen, menulijsten, OS&O, etc. opnemingsvaartuig Hr.Ms. Luymes, 1962 6x foto doop opnemingsvaartuig Hr.Ms. Luymes, 2004 Afkomstig uit de nalatenschap van KTZ Jan Hanco de Gruyter (1923-2004), vader van de schenker 89
2018/015 Herkomst: Roberti, B. (schenking) 2018/016 Herkomst: Koninklijk Instituut voor de Marine (overdracht) 2018/017 Herkomst: Marinekazerne Amsterdam (overdracht) 2018/018 Herkomst: Horneman, G.D. (ruil) 2018/019 Herkomst: Ulrich, A.B.M.F. (schenking) Oorlogswimpel Hr.Ms. Abraham Crijnssen, circa 1948 Zwart-wit foto Hr.Ms. Abraham Crijnssen met naamsein MV I ZEPROV/006 Ets Leentje Linders, 2000 - 'Lijnen in de tijd 2' Klein anker (27-03-2018) Groot anker (24-04-2018) Theelepel K 18 Meetkaliber om de afkeurmaat van ketelpijpen te bepalen, Van Speijk-klasse --> Dit bleek niet te kloppen volgens de experts. Het is een meetkaliber voor wellicht o-ringen of van een juwelier. Daarom is dit object uit de collectie gehaald en voor gebruik in het B&B atelier gelegd. 2018/020 Herkomst: Leeuwen, F.P. van (schenking) 2018/021 Herkomst: Roos, H. (schenking) 2018/022 Herkomst: Nederlands Instituut voor Militaire Historie (overdracht) 2018/023 Herkomst: DoornikKreeftenberg, mw. E.J. (schenking) Zwart-wit foto Bemanning O 27 in 1958 Schilderij uit 1982, Ondergang van de Poelau Bras op 7 maart 1942 Zestien ontwerpschetsen voor onderdelen van het serviesgoed van de Bevelhebber der Zeestrijdkrachten, oorspronkelijk mogelijk bestemd voor de dinertafel aan boord van het koninklijk jacht Leeuw in 1865 1x Fotoalbum directiewissel VRZLI, 2 mei 1972 1x Inspraak Doseer Apparaat, 1972 (incl. technische handleiding en onderdelenlijst) 1x Fotoalbum overgang VRZLI naar MEOB, 1 april 1978 1x Makkummer tegel t.g.v. doop mijnenjager Hr.Ms. Makkum, 23 februari 1985 1x brochure The Curaçao Drydock Company Inc. 1x brochure DMKM-2000 G.A.K. Crommelin, M.S. Kilindoni wordt Hr.Ms. Peilikaan 1990 1x Fotoalbum indienststelling Hr.Ms. Pelikaan, 9 oktober 1990 1x CD Hr.Ms. Pelikaan 1990-2005 (foto's en kranten- en tijdschriftartikelen) Tijdschrift MEOBTIEK 1980-1985 (gebonden) 1x Inktstempel Directeur Marine Electronisch Bedrijf Oegstgeest Divers fotomateriaal: - portret ir. M.G.A. Haalebos - portretten J. Kreeftenberg - luchtfoto VRZLI 1972+ - aankomst eerste P3-C Orions op vliegkamp Valkenburg, - indienststelling Hr.Ms. Pelikaan in Curaçao, 1990 - groepsfoto 'begeleidingsgroep Rijkswerf' voor Dok VI - opening Reddings- en Overlevingsmiddelen werkplaats bij de Bewapeningswerkplaatsen, 14 maart 1990 Afkomstig uit de nalatenschap van ir. J. Kreeftenberg (1930-2017) 90
2018/024 Herkomst: Nationaal Reddingmuseum Dorus Rijkers (overdracht) 2018/025 Herkomst: Marinekazerne Vlissingen (overdracht) 1x Fotoalbum Onthulling Marinemonument 14 oktober 1922 2x map met (marine)ansichtkaarten 1x foto zilveren scheepsmodel Hr.Ms. schroefstoomschip Koningin Emma der Nederlanden (1880-1942) Voorlaadkanon no. 255, 1812 Voorlaadkanon no.103, 1813 6 Navigatielichten afkomstig van oceaanmijnenvegers Hr.Ms. Onverdroten en Onvervaard Wapenschild Marinekazerne Vlissingen 2 Bronzen plaquettes Hr.Ms. Onverdroten en Onvervaard (= nog niet ontvangen) Voor de Uitleencollectie: 2 Messing olielampen Navigator N.V. Giclée Jan de Quelery, 2009 'De slag op de Medway, Chatham 23 juni 1667' Rijkswapen Bel Marinekazerne Vlisisngen (zonder opschrift) 2018/026 Herkomst: Veen, A. van der (schenking) 2018/027 Herkomst: Mulder, J. (schenking) 2018/028 Herkomst: Delft, J.A. van (schenking) 2018/029 Herkomst: Heijden, M. van der (aankoop) 2018/030 Herkomst: KansenNieuwenburg, J.M. (schenking) 2018/031 Herkomst: Noot, M. (schenking) 2018/032 Herkomst: Stichting Vrienden van het Marinemuseum (schenking) 2018/033 Herkomst: BaaijSterkenburg, F.H.E. (schenking) 2018/034 Herkomst: Nationaal Reddingmuseum Dorus Rijkers (schenking) Drie uitnodigingen aan mw. A. v.d. Veen op Curacao in april 1950, van de Hr.Ms. Karel Doorman, Hr.Ms. Jacob van Heemskerck en de Hr.Ms. Johan Maurits van Nassau. Scheepsmodel onderzeebootjager Hr.Ms. Drenthe Gyroscoop van het MEOB Scheepsmodel patrouillevaartuig Zr.Ms. Holland 1x fotografisch portret van stoker 2e klasse Hendrik Sweers (1919-1942) 1x Oorlogsherinneringskruis met gespen 'Krijg ter zee 1940-1945' en 'Javazee 1941-1942', compleet met oorkonde postuum uitgereikt aan Hendrik Sweers Dia positief Kruiser te Soerabaja, ca. 1925 Twee olieverfschilderijen H.A. Sangster, 1856: VADM E.G. v.d. Plaat en echtgenote Sabel VADM E.G. v.d. Plaat 1x schilderij Victor Trip, Hr.Ms. Soemba in actie voor Sicilië, augustus 1943 1x set onderscheidingen KLTZ J.J.M. Sterkenburg (19001943) - Intekenlijst voor het herinneringsteken Zr.Ms. rammonitor Adder - aug. 1882 - Verslag van een Centraal-Comité voor de inzameling en verdeling van gelden van de verongelukte bemanning van Zr.Ms. rammonitor Adder - maart 1883 - Programma Onthulling van het herinneringsteken op het graf van 28 der omgekomenen met Zr.Ms. rammonitor Adder' - juli 1883 2018/035 Herkomst: Meer, E. van der (schenking) 2018/036 Herkomst: Pot, M.I. (schenking) Lesmateriaal 'Engelsch voor den marineman' Takenboek voor Torpedomaker der 1e klasse aan boord van bovenwaterschepen 91
Brochure 'Wat je kunt worden bij de Koninklijke Marine' Brochure 'Technische opleidingen Koninklijke Marine' Brochure 'Info De wereld die marine heet', 1989 2018/037 Herkomst: Schotel, H. (schenking) 2018/038 Herkomst: Noort, J.H.R. van den (schenking) 2018/039 Herkomst: Wilde, H.Chr. de (schenking) 2018/040 Herkomst: Reünisten Tonijn (schenking) 2018/041 Herkomst: Doze, J. (schenking) 2018/042 Herkomst: Knopper, B.E. (schenking) 2018/043 Herkomst: Meurs, J. (schenking) 1x vlag, 2 1/4 kleeds, Tripartite mijnenjagers Schilderij, olieverf op doek, getiteld 'Hr.Ms Drenthe (D816) vertrekt uit het Marsdiep', 1980 Twee verzilverde vorken Art. Krupp Berndorf (1x C KM en 1x The American Lunchroom CY) Bronzen scheepsbel 'Reünisten Tonijn' met houten houder en allemanseind Tijdschrift 'de Tonijn. Uitgave ter gelegenheid van de 12de Reünie', 2018 Ingevuld en afgetekend afoefenboek onderzeeboten, uitgave Onderzeedienst juli 1970 Binoculaire verrekijker Carl-Zeiss Jena 'Binoctar', vergroting 7x50, sn. 1388662, jaar van aanmaak 1928, afkomstig uit de nalatenschap van KTZ KMR B. Knopper (1905-1988) Uit de nalatenschap van kwartiermeester W.J.A. Meurs (stamboeknr. 18999): 1x Neptunus certificaat, gedateerd 4 mei 1948 aan boord Hr.Ms. Kortenaer 1x onderscheiding 4-Daagse te water, uitgereikt 17 juli 1953, incl. certificaat 1x Letter of Appreciation Republic of Korea, gedateerd 25 juni 2000 22 foto's (o.a. opnamen van de Kortenaer in Koreaanse wateren) 2018/044 Herkomst: Weert, G. van (schenking) 2018/045 Herkomst: Nederlands Instituut voor Militaire Historie (overdracht) 2018/046 Herkomst: Jongejans, H. (schenking) 2018/047 Herkomst: Steutel, W. (schenking) 1x foto Nederlandse bemanning 203 Minesweeper Flotilla (mogelijk in Great Yarmouth), ca. 1944 Wapenschild kruiser Hr.Ms. De Ruyter Buste Prins Hendrik - maker Toon Dupuis 1908 Fotoalbum Oefenreis Hr.Ms. Zeehond en O24, 1948-1949 Fotoalbum Nieuw Guinea, 1956-1957 1x aquarel Reint de Jonge, De onderzeebootjager Overijssel en zusterschip in volle zee, ca. 1965 1x fotoalbum diensttijd in Nieuw-Guinea (o.a. aan boord Hr.Ms. Snellius), 1956-'57 1x verzamelalbum marinecarrière LTZ1A H.L.B. Mahieu, incl. uitgetypt 'dagboek' 1x 16mm film 'Dit is Hr.Ms. Karel Doorman' (Engelstalig) 1x spang modelonderscheidingen (Ridder Oranje Nassau, Officierskruis, Ridder Nationale Orde van Ivoorkust) 1x oorkonde behorend bij de Nationale Orde van Ivoorkust 1x roulinefoto bemanning Koninklijk Instituut voor de Marine, 1948 1x single 'De Karel Doorman mars' Diverse losse foto's (o.a. afscheid LADM Helfrich, NJV mars 1950; vliegkampschip Karel Doorman) 92
2018/048 Herkomst: Janssens, T.M. (schenking) 2018/049 Herkomst: InterAntiquariaat Mefferdt & De Jonge (aankoop) 1x zwart/wit foto, boegaanazicht van het fregat Hr.Ms. Isaac Sweers op de helling van de NDSM, 1967 Ets Salomon Savery naar Frans Post, 1647 'Vertrekkende vloot Johan Maurits van Nassau naar Brazilië' Kopergravure Seutter, ca. 1740 'Nederlandse oorlogsbodem man-of-war' 93
2018/001 Herkomst: Dhr. Ruizeveld, H. (Schenking) Boek Krantenknipsels 2018/002 Herkomst: Dhr. Van Tienen, B. (Schenking) 2018/003 Herkomst: Dhr. Schimmel, H. (Schenking) 2018/004 Herkomst: Dhr. Valster, C. (Schenking) 2018/005 Herkomst: Dhr. Soetens (Schenking) 2018/006 Herkomst: Dhr. Van de Akker, G. (Schenking) Doos met 78 toeren platen Marinierskapel Map met knipsels en folders Marinierskapel Jubileumboek KVNRO Penning 3 INBAT Zakje noodverband man, augustus 1952 Naaizakje Lemaire, Onze Koninklijke Marine, deel 3 Schelfhout, De zomer van 1962 Geneste, Wel en wee van muzikant ter zee Jubileumboek Korps Mariniers 1965 Naamboek officieren KM 2006 2018/007 Herkomst: Heuvelman, W.M. (Schenking) 2018/008 Herkomst: Dhr. Verloop, J.J.H. (Schenking) 2018/009 Herkomst: Dhr. Den Toom, A. (Schenking) 2018/010 Herkomst: Dhr. Bal, L.J.C. 2018/011 Herkomst: Dhr. Hadders (Schenking) 2018/012 Herkomst: zoon Dhr. Huber, J.J. (Schenking) 2018/013 Herkomst: Dhr. De Gram, A.C. (Schenking) 2018/014 Herkomst: Dhr. Geerdink, J. (Schenking) 2018/015 Herkomst: Dhr. Krikke, J. (Schenking) 2018/016 Herkomst: Dhr. Rietdijk, W. (Schenking) 2018/017 Herkomst: Dhr. Kruininger, G. (Schenking) 2018/018 Herkomst: Dhr. Bade, K. (Schenking) 2018/019 Herkomst: Dhr. Claas, F. (Schenking) Fotoalbum D.C. Heuvelman 5 documenten Marbrig periode Diverse boeken Diverse LP’s 4 kisten Lijst met 2 aquarellen Saparoea 3 kartonnen dozen met foto’s en documenten Hornman, De Helden van de Willemsbrug Hornman, De Mariniersbrigade Jubileumboek Korps Mariniers 1965 Nicolas, De Mariniersbrigade te kiek Tekening Mijnenvegers in Rotterdamse havens, 1962 Marinepas van A.A. Hadders Spang pijper J.J. Huber Foto J.J. Huber Zakboek Joegoslavië (1998) Fotokaart vliegveld Sint Maarten sept 2017 Boek Drie jaar in China op wacht Aanbiedingskaartje tegels Scheveningen 1974 Zakboekje Ph. Haezer, 1895 1 fotoalbum G.J. Kruininger, Marinierskapel Ca. 40 foto’s idem Ca. 10 documenten idem Anker voor dinghy’s 3 fotoalbums van W.F.M. Claas, marinier OVW Naval Pay and Identity Book Twee potloodtekeningen, gesigneerd L.M. Oorkonde huwelijk met de handschoen 94
Boekje Language Guide Malay Enkele stuks losse documentatie 2018/020 Herkomst: Dhr. Van Oost, J.C. (Schenking) 2018/021 Herkomst: Dhr. Peterse, Ph.E.P. (Schenking) 2018/022 Herkomst: Dhr. De Jong, J.M. (Schenking) 2018/023 Herkomst: Dhr. Nuis, J. (Schenking) 2018/024 Herkomst: Dhr. Van de Hulst, A.N. (Schenking) 2018/025 Herkomst: Dhr. Schavemaker, F. (Schenking) 2018/026 Herkomst: Dhr. Radder, A. (Schenking) 2018/027 Herkomst: Dhr. Nuboer, J.F. (Schenking) Gedenkboek De Westgangers van ARO 26 Fotokopieën van verslag mei 1969 en rol oefening Gebalde Vuist 2 dia’s Verguld dasspeldje 4 delen Mar Gesch der Nederlanden Schilderij Witte Huis Fotoalbum Marbrig Logboek Marbrig Documenten Doos met fotoboeken en objecten uit nalatenschap van Alewijn Radder, (8 jan 1923 – 12 mrt 2016) Boeken uit nalatenschap J.W.F. Nuboer: - Hellevoetsluis als Marinestad (kopie) - Denkend aan Hellevoet (kopie) - Blank en geel in het Verre Oosten - Togo and the Rise of Japanese Sea Power - The Rising Sun - Japan, Mistress of the Pacific? - Japan, Wereldveroveraar 2018/028 Herkomst: Dhr. Schuurmans, C.A. (Schenking) 2018/029 Herkomst: AllOnScale (Aankoop) 2018/030 Herkomst: Dhr. Sinke, W. (Schenking) 2018/031 Herkomst: Grijpma Antiquairs (Aankoop) 2018/032 Herkomst: Grijpma Antiquairs (Aankoop) Doos met circa 300 dia’s Model BV S10 Viking Model Bushmaster Onderscheidingen met certificaten marinier A. Sinke Kapmes M1898 Enterhouwer AR 1732 Pyrotechnische bus 18e eeuw 95
2018/001 Herkomst: Hulshof, R.J.G. (schenking) diverse foto’s twee schildjes brigade Schiphol beker en hasjpijpjes knevelketting gebruikt bij Amsterdam bijstand twee videos KMar 2018/002 Herkomst: Eleveld, A. (schenking) 2018/003 Herkomst: Balker, C. (schenking) 2018/004 Herkomst: Raaymakers, M. (schenking) 2018/005 Herkomst: Egmond, M. van (schenking) 2018/006 Herkomst: Berg Buijs, G.A. v.d. (schenking) 2018/007 Herkomst: Krijger, P.G. (schenking) 2018/008 Herkomst: Houtman, M.J. (schenking) 2018/009 Herkomst: Pijning, R. (schenking) 2018/010 Herkomst: Winters, C.J.G. (schenking) 2018/011 Herkomst: Laat, Michaël de (schenking) 2018/012 Herkomst: Szymanowski, Janek (schenking) 2018/013 Herkomst: Roozenburg, Sven C. (schenking) 2018/014 Herkomst: Venus, dhr. (schenking) twee kaarten op linnen 1:50.000 bajonet/mes Eickhorn (KCB 70 geschikt voor Hk G3) 2 gibernes (patroontas) 2 leren koppels 2 koppelsluitingen 2 schuifpassanten Groot aantal kraagemblemen Uniformen KMar (ter Horst) Foto Gerrit van Kranenburg Kopie document november 1883 Gedicht? 31-12-1865 Verrekijker gebruikt door o.a. strijders grootvader van mevrouw v.d. Berg Buijs, veldwachter in de Betuwe 6 aquarellen van P.J. de Haas, waaronder een aquarel met vijf marechaussee uniformfiguren Sabel Marechaussee Kolbak Marechaussee Toebehoren knopen, kolbakknopen etc Miniatuurvaartuig RV 160 Miniatuurvaartuig RV 180 Ingelijste foto van de RV 180 KMar nestel daterend van vóór WOII Marechaussee en politie gerelateerde objecten o.a. kaplaarzen, rijbroeken, helmen, gordels. Verkregen via sportuitwisselingen met o.a. Israël. Een paar manchetknopen uit 1984 Spijkermat Afschrift akte van de oprichting van de pensioenvereniging KMar (3 exemplaren) MP Helm wit met blauw 96
Bruikleennummer 2018-01 Objectnr. 014339 014818 018848 059182 059182-1 059182-2 059182-3 059182-4 035235 Bruikleennummer L.2009 Objectnr. 22130 Bruikleennummer 2018-03 Objectnr. BC_0038 00104103 Bruikleennummer 2018-02 Objectnr. 00316511 00316515 00316519 Bruikleennummer 2018-04 Objectnr. 18195 Status toegekend Bruikleennemer 298 Squadron Koninklijke Luchtmacht Begindatum Einddatum 2018-07-30 Helikopter Sud Aviation SE-3130 'Alouette II' registratienummer H-4 97 2023-07-30 Status Bruikleennemer Geretourneerd Fries Scheepvaartmuseum Begindatum Einddatum 2018-01-26 2018-05-18 Rapier, korfgevest met schelpvormige stootplaten en rechte pareerstang 1600-1699 Hellebaard met bijlvormige kling en klauwhaak met sierpuntjes en bladvoemige punt en twee perforaties Vuursteenpistool vervaardigd te Maastricht, circa 1645-1650 Driekwart harnas Gesloten Bourgondische stormhoed met tweedelig tralievizier, 1600-1650 Paar ijzeren bovenbeenharnassen, bestaande uit een gelede dijplaat en kniekap met integrale vleugel, tbv harnas Gezwarte ringkraag van ijzer, tbv harnas Paar gezwarte armharnassen van ijzer, bestaande uit schouderplaat, onderarmpijp, elleboogkap en een bovenarmpijp, tbv harnas Mortiergranaat, 28 centimeter, ijzer, met buisgat, 2 hijsoren en een replicabuis Status toegekend Bruikleennemer 322 squadron Zuigermotor V-motor Rolls Royce Merlin Status toegekend Bruikleennemer Stedelijk Museum Vianen Begindatum Einddatum 2018-07-10 Reconstructie van Napoleon naar een schilderij van Paul Delaroche Kleeding der Landzaaten; opgerigt in het jaar 1794 Status toegekend Bruikleennemer Nederlands Scheepvaartmuseum Begindatum Einddatum 2018-07-20 2019-08-01 2018-09-30 Begindatum Einddatum 2018-06-08
Bruikleennummer 2018-05 Objectnr. 4b.1.4-1 Bruikleennummer 2018-06 Objectnr. 050231 011130 Bruikleennummer 2019-01 Objectnr. 112875 051508 Status Bruikleennemer goedgekeurd Museum Jan Cunen-[3D] Keltische helm, bodemvondst Status aangevraagd Bruikleennemer Rijksmuseum Begindatum Einddatum 2018-10-05 2019-02-01 Piekenierskuras met dijplaten en stormhoed gedecoreerd met klinknagels Piek, 1600-1700 Status toegekend Bruikleennemer Gemeentemuseum Helmond IJzeren, gezwarte ringkraag, M [en] E IJzeren, gezwarte morion met rozetten Begindatum Einddatum 2018-11-23 2022-11-23 Begindatum Einddatum 2018-09-24 2019-01-25 98
Februari 2019 0201 Rotterdamse Droogdokmaatscha ppij 0283 Stichting Menno van Coehoorn F/011/002 C/003/029 C/003/054 C/003/055 0373 Maritiem Museum Prins Hendrik D/001/086 D/002/386 B/003/053 L/007/002 L/002/002 L/001/003 0504 Militaire Luchtvaartmuseum O/004/006 Aanvalsperiscoop, type 91 KA 4 CT/1,9 serienr. 976 Gietijzeren voorlaadkanon kal.15cm Gietijzeren voorlaadkanon kal.18cm, jaar van aanmaak 1809 Gietijzeren voorlaadkanon kal.18cm, jaar van aanmaak 1807 Steek Gebr. Domhoff, hoofdofficier Koninklijke Marine Groot uniformjas kapitein-luitenant ter zee Scheepsmodel stoomschip Venezuela van de Koninklijke West-Indische Maildienst Zuiger stoommachine generator Smit Slikkerveer, nr. 1273 Diesel aggregaat Kromhout, type 8GSV, 1954 Stoomturbine 270 APK N is 9000 compleet met tandwielkast Langeafstandsonderzeebootbestrijdingsvliegtuig Lockheed SP-2H Neptune registratienr. 201 (1963-1981) C/001/067 C/001/063 C/001/074 D/001/065 D/001/077 D/001/135 D/002/422 D/002/443 D/002/444 D/003/085 D/003/219 J/004/069 D/012/057 D/012/058 D/012/059 C/006/016 D/003/172 Sabel luitenant ter zee M.1882 no. KM 128 Sabel luitenant ter zee M.1882, no. K.M. 48 Sabel luitenant ter zee M.1882 Matrozenmuts, model 1965 Matrozenmuts, model 1965 Pet onderofficier Koninklijke Marine, model 1926 Lange jas adjudant-onderofficier vlieger Wassenberg Lange jas, laken, Kapitein-luitenant ter zee waarnemer Groot uniformjas, laken, officier vlieger Witte pantalon Lakense pantalon van adjudantonderofficier vlieger Wassenberg Wapenschild Hr.Ms. vliegkampschip Karel Doorman (1948-1968) First air, jungle kit voor vliegers van KLZT waarnemer H.M. Juta Escapekit voor vliegers Blikje met vishaakjes en scheermesjes Sonar AN/AQS-5 van een Sikorsky SH34J helicopter, sn. N 600(19)58851 Donkerblauwe broek matroos 1e klasse 99
D/005/029 Baaien hemd, matroos Koninklijke Marine, jaar van aanmaak 1969 D/005/046 D/007/001 D/007/013 D/001/190 D/010/011 D/004/007 0680 Consulting Associates Holdings B.V. 0684 DPKM N/005/073 A/002/111.24 F/005/067 F/003/028 A/002/101 A/002/111.41 A/002/111.43 0790 Centrale Ziekenboeg 0839 Groot, R. 1021 Commandant Zeestrijdkrachten Z/008/008 Z/008/011 K/002/120.1 K/002/120.2 F/006/027 A/001/076 A/001/118 A/001/132 Baaien hemd, matroos Koninklijke Marine Sabelkoppel officier Koninklijke Marine Sabelkoppel officier Koninklijke Marine Steek subalterne offcier Koninklijke Marine Paar bruin leren handschoenen Eén paar hoge bruine werkschoenen, maat 42 Naambord ondiepwatermijnenveger Hr.Ms. Van Well Groeneveld (M 875, 19611983) Aquarel Koos Hoogendijk, 1981. 's Lands grote oorlogsvloot vaart uit op 6 juni 1666 Chronometer middelbare tijd, cardanisch opgehangen, serienr. 7187 Vloeistofkompas Observator, nummer 16236 Aquarel S. le Poole. Zeegezicht met eilanden Aquarel K. Hoogendijk, 1984. De Vierdaagse Zeeslag: 11 juni 1666; 'Dapper aan den man' Aquarel K. Hoogendijk. De Vierdaagse Zeeslag: 12 juni 1666; de strijd wordt hervat 25 stuks medische apparatuur/instrumenten Uitrusting standaardduiker / pomp Ademhalingstoestel FGT I/D Verzilverde soepterrine van de kruiser Hr.Ms. Jacob van Heemskerck (19401970) Verzilverde soepterrine afkomstig van de kruiser Jacob van Heemskerck (19401970) Hoekmeter, no. 4816 in kist Schilderij A. van der Veer, 1979. Sail Amsterdam 700, 1979 Schilderij Nicolaas Pieneman, 1832. Luitenant-admiraal Michiel Adriaansz De Ruyter (1607-1676) Schilderij Luitenant-admiraal Johan Evertsen (1600-1666) met geornamenteerde lijst met familiewapen en tekst "Jan Evertsen" A/001/130 A/001/131 Schilderij Izaak Schouman, 1857. Luitenant-admiraal Cornelis Maartensz Tromp (1629-1691) Schilderij Luitenant-admiraal Maarten Harpertsz. Tromp (1598-1653) 100
A/001/129 Olieverfschilderij Herman Antonie de Bloeme, 1857. Luitenant-admiraal Johan Evertsen (1600-1666) A/001/133 A/001/147 A/001/242 A/002/065 A/002/067 A/002/144 A/003/348 A/003/598 A/002/375 A/003/927 Schilderij Luitenant-admiraal Cornelis Evertsen de oude (1610-1666) Schilderij C.W. van der Ven, 1970. Slag in de Javazee 27 februari 1942 Aquarel Frits Bauduin. Een schroefstoomschip van de Atjeh-klasse in volle zee, ca. 1890 Aquarel S. le Poole. Machinekamer kruiser Hr.Ms. De Ruyter Aquarel S. le Poole. 'Het middendek van bevoorradingsschip Hr.Ms. Poolster met BOZ-tuig (olieladen)' Aquarel C. Bolding. "Onderzeebootjager Hr.Ms. Noord-Brabant langszij" Smaldeel 5 Litho. Geschutgieterij Aquatint, "Gelukkig einde der Palembangsche expeditie", 24 juni 1821. Aquarel J. Altink, 1955. 'De haven van Zoutkamp' Lithografie, 1998. Hr.Ms. kanonneerboot Johan Maurits van Nassau beschiet Duitse stellingen nabij de Afsluitdijk 13 mei 1940 B/001/030 C/001/202 C/001/203 C/001/204 C/001/205 C/001/206 C/001/207 C/003/048 C/003/049 F/002/056 F/005/027 F/025/008 H/025/001 M/025/006 B/003/329 A/003a/611.2 Scheepsmodel kruiser Hr.Ms. De Ruyter (1936-1942) Enterpiek Enterpiek Enterpiek Enterpiek Enterpiek Enterpiek Voorlaadkanon "No.248 L 1808 3493" op houten rolpaard kal.11cm Voorlaadkanon "No.7 L 1811 3598" op houten rolpaard kal.11cm Dagsextant W. Boosman in kist Tijdmeter Thomas Mercer ltd in kist, serienr. 16768. Zonnewijzer Proces verbaal van aanbesteding commandementsgebouw CZMNED, Het Paleis Rechthoekige, goudkleurige spiegel met krul- en bloemdecoraties Scheepsmodel lichte kruiser Hr.Ms. Tromp (1938-1968) Ets Leentje Linders, 2002. "Lijnen in de tijd", deel 2 101
A/001/063 Olieverfschilderij H.A. Jaarsma, 1918. Havenmond van IJmuiden A/001/084 A/001/100 Schilderij J. Ofeigssen, circa 1900. Opleidingsschip Zr.Ms. Admiraal van Wassenaar te Amsterdam Schilderij C. van Anrooy, 1943. Graaf Johan Maurits van Nassau-Siegen (16041679), bewindhebber van de WestIndische Compagnie en Gouverneurgeneraal van Brazilië A/001/125 Schilderij Cornelis Christiaan Dommelshuizen, 1906. Bezoek van H.M. de Koningin en Z.K.H. Prins Hendrik aan Hoek van Holland, 1903 A/001/126 A/001/144 A/001/171 A/001/279 A/002/069 A/002/143 A/002/169 A/002/170 A/003/097 A/003/168 A/003/181 A/003/182 A/003/346 A/003/331 Schilderij J.B. van der Hulst, 1844. Z.M. koning Willem II van Nassau (1792-1849) op statieportret Schilderij J.C.A. Goedhart. Hr.Ms onderzeebootjager Utrecht (1957-1980) in volle zee Ingeschilderde foto, eind 19e eeuw. Adelborst Johan Simon Adolf Kroon (1867-1928) Schilderij Winnifred J. Bastian, 1997. "Zeven Provinciën, winter" Inkttekening H. Bosboom. 'Kruiser Hr.Ms. De Zeven Provincien (1954-1975)' Aquarel Reint de Jonge, 1965. Het Nederlandse oefensmaldeel voor de Schotse kust in 1964 Aquarel W. Vaarzon Morel, 1997. Gezicht op de bouw van de replica van het linieschip De Zeven Provincien Aquarel W. Vaarzon Morel, 1997. Gezicht op de bouw van de replica van het linieschip De Zeven Provincien Litho G.W.C. Voorduin, De haven van het Nieuwe Diep, ca. 1865 Reproductie "Den Buysch Seyld Binnen" Litho Petrus Johannes Schotel, ca. 1850. Zeeslag te Kamperduin op 11 oktober 1797 Litho Petrus Johannes Schotel, circa 1850. Gevecht tussen twee Nederlandse en twee Engelse fregatten op 30 mei 1781 Litho Petrus Johannes Schotel. De Vierdaagse Zeeslag, het gevecht op de eerste dag, 11 juni 1666 Gravure K.F. Bendorp, 1784. "Het redden van de equipage van 's Land schip Holland gezonken 's nachts na den Slag op Doggersbank, 5 augustus 1781" A/003/332 Gravure K.F. Bendorp, 1784. " 't Aan boord zeilen van 's Lands schepen de Pallas en de Vrijheid den 17 dec. 1783" 102
A/003/333 Gravure K.F. Bendorp, 1784. " 't Vergaan van 's Lands schip Drenthe bij 't eiland Minorca in den storm tusschen den 3e en 4e februari 1784" A/003/334 A/003/353 A/003/354 A/003/355 A/003/356 A/003/555 Gravure M. Sallieth en J. Kobell, 1782. Gevecht bij Cadiz tussen de Hollandse fregatten Castor (kapt. P. Melvill) en Brielle (kapt. G. Oorthuys) en de Engelse fregatten Crescent en Flora, 30 mei 1781 Ets: 'The Laws of the Navy', I Ets: Laws of the Navy II Ets: Laws of the Navy III Ets: Laws of the Navy IV Litho Petrus Johannes Schotel, 1850. Zeegevecht tussen een Deense, Nederlandse en Zweedse vloot op 11 juni 1676 A/003/560 A/003/561 A/003/569 A/003/590 Litho Petrus Johannes Schotel, circa 1850. Zeeslag bij Lowestoft, 13 juni 1665 tussen een Nederlandse en Engelse vloot Litho Petrus Johannes Schotel, 1850. Zeeslag bij Doggersbank, 5 augustus 1781 Litho C.W.M. v.d. Velde. Gezicht op Straat Soenda Gravure E. Hoogerheyden. "Gesicht van 's Lands schepen van oorlog, onder 't commando van de Vice Admiraal Reynst, op de reede van Vlissingen in de jaare 1784" A/003/604 A/003/608 A/003/611 A/003/613 A/003/687 A/003/653 A/003/764 A/003/856 A/003/926 Kleurenlitho P.W. van de Weijer, 'Adelborsten, kadetten en instructeurs 1808-1890' Aquatint C.H. Hodges. Matroos Christiaan Cornelis (heroverde de kof De Vriendschap, 31 juli 1794) Litho Een matroos en adjudantonderofficier van de Koninklijke marine, 1884 Litho Een adelborst, een luitenant ter zee 2e klasse en een admiraal van de Koninklijke marine ca. 1870 Ingekleurde gravure R.Walsh en H. Heath. The Helder Point from Marsdiep Texel Roads Litho A. Collings, Oplopen van een dodelijke verwonding door M.A. De Ruyter op 22 april 1676 Tekening J.C. Greive, 1858. 'Het Nieuwe Diep te Den Helder' Rasterdiepdruk, 'De Koninklijke familie', ca. 1925 Ingekleurde stippelgravure W. Esser en F.J. Weygand, 1816. De Koninklijke Roos 103
A/007/042 Zeekaart Leendert den Berger en L. Schenk, 1787. Kaart van het Nieuwe Diep vervaardigd met de bedoeling een oorlogshaven aan te leggen 1785 A/008/002 Topografische kaart F. Bohm, 1800. Noord-Holland, de Zuiderzee, de Waddeneilanden en een gedeelte van Friesland, met aanwijzingen over de landing van de Engels-Russische expeditie in 1799 A/008/016 A/007/078 A/007/079 A/008/033 Topografische kaart M. Seutter, ca. 1735. Noord-Holland en Gelderland Zeekaart. "Carte des entrées du Suyderzee...1693" Zeekaart H. van Loon, 1693. "Carte des entrées du Suyderzee...1693" Topografische kaart in 4 delen: "'t Hoogheemraetschap van de Uytwaterende Sluysen in Kennemerlant en West-Frieslant" F/012/014 F/012/012 F/012/065 F/012/066 K/002/094 K/002/095 K/003/003 K/003/004 K/003/005 K/005/001 K/005/003 K/005/008 K/004/014 K/004/015 M/003/002 M/025/005 M/025/007 Zeskantige koperen navigatielicht Bullpit & Sons ltd, 1940 Zeskantige koperen navigatielicht, Holder Stroud, 1941 Messing olielamp, zogenaamde "snotneus" Koperen rondom schijnend navigatielicht, nr. R 81111 Messing waterketel Blank metalen koffiekan met een onklaar anker Complete zilvercassette onderzeebootjager Hr.Ms. Limburg (19561980) in bestekkist Complete bestekkist onderzeebootjager Hr.Ms. Friesland (1956-1979) Bestekkist onderzeebootjager Hr.Ms. Zeeland (1955-1979) compleet met bestek Witte, porseleinen ronde vaas met gekleurde bloem- en diermotieven (bolle bovenzijde) Witte, ronde porseleinen vaas met gekleurde bloem- en diermotieven (recht met brede bovenzijde) Vierkant vaas van blauw aardewerk Vijfarmige verzilverde kandelaar Vijfarmige, verzilverde kandelaar Houten dranktafel, geschulpt boven- en gevlochten onderblad Goudkleurige, rechthoekige spiegel met wapenschild, vogels en guirlandes Likeurstel in notenhouten kastje "Aangeboden door het Welfare Comittee 104
for the Netherlands Fighting Forces" november 1942 B/007/021 B/007/022 B/007/023 A/002/240 A/002/244 A/002/299 A/003/580 A/003/484 A/003/285 A/003/441 A/003/281 A/003/290 A/003/018 Terracotta portretbuste prinses Wilhelmina der Nederlanden (1880-1962) Sculptuur Hare Koninklijke Hoogheid Koningin Wilhelmina der Nederlanden (1880-1962) Portretbuste van Hare Koninklijke Hoogheid Koningin Juliana der Nederlanden (1909-2004) Pentekening en aquarel Ingrid Dingjan, 2000. De bouw van de replica van het linieschip De Zeven Provinciën Tekening P. Kerrebijn, 2001. De replica van het linieschip De Zeven Provinciën in aanbouw Tekening P. Kerrebijn, 2002. H.K.H. koningin Beatrix (1938) Gravure J. Houbraken. Abraham van der Hulst (1619-1666), viceadmiraal van Holland en West-Friesland Gravure J. Houbraken en A. Schouman. Pieter Pieterszoon Heyn (1577-1629), luitenant-admiraal van Holland Gravure J. Houbraken en N. Verkolje. Henrick Grave (1670-1749), luitenant admiraal van Holland en West Friesland Gravure R. Vinkeles. Wolter Jan Gerrit baron Bentick (1745-1781), kapitein ter zee Gravure A. Schouman. Luitenant-admiraal Gerard Callenburgh (1642-1722) Gravure J. Houbraken. Luitenantadmiraal Tjerk Hiddesz de Vries (16221666) Gravure J. Houbraken en A. Schouman. Jacob Baander-Heer van en tot Wassenaer, heer van Obdam enz. Luitenant-admiraal der Vereenigde Nederlanden enz. (1610-1665) A/003/820 A/003/582 A/003/025 A/003/180 Gravure J. Houbraken en A. Schouman. Admiraal Jacob van Heemskerk (15671607) Gravure Reinier Vinkeles, 1790. Aert van Nes (1626-1693), Luitenant-admiraal van Holland en Westfriesland Gravure J. Houbraken. Pieter Florisz (1606-1658), viceadmiraal van Holland en West-vriesland Gravure J. Houbraken en J.M. Quinkhard. Michiel de Ruyter (1607-1676), luitenantadmiraal generaal van Holland en West Friesland A/003/799 Gravure Reinier Vinkels en I. Buys. viceadmiraal Jan van Brakel (1638-1690) 105
A/003a/797 A/003a/799 A/003a/800 A/003a/808 A/003a/801 A/003a/802 Zeefdruk P. Kerrebijn, 2002. H.K.H. prinses Juliana (1909-2004) Zeefdruk Paul Kerrebijn, 2002. H.K.H. koningin Beatrix (1938) Zeefdruk Paul Kerrebijn, 2002. Z.K.H. prins Willem-Alexander (1967) Zeefdruk Paul Kerrebijn, 2002. H.K.H. prinses Maxima (1971) Litho N.M. Peeters, 1987. B-25 Mitchell bommenwerpers van 320 Squadron boven het vliegveld Dunsfold, 1944 Litho J.W. Hopkins, 1996. Eerste Mortier Compagnie Korps Mariniers Operatie PEGASUS observatiepost Krupac, bij Sarajevo, augustus 1995 A/003a/803 Litho D. Rowlands, 1995. Eerste Mortier Compagnie Korps Mariniers Operatie PEGASUS, berg Igman bij Sarajevo, augustus 1995 A/003a/796 A/003a/794 A/003a/795 A/003a/798 Litho Robert Taylor, 1997. A chance encounter, 23 december 1941 met een namenlijst Litho Peter J. Sterkenburg, 1998. Hr.Ms. Johan Maurits van Nassau in de Doove Balg, 14 mei 1940 met namenlijst Litho Peter J. Sterkenburg, 1997. Strijd rond de Maasbruggen Rotterdam 10 mei 1940 met namenlijst Litho Peter J. Sterkenburg, 1995. "Operatie Product", landing van de Mariniersbrigade bij Pasir Poetih (OostJava) op 21 juli 1947 met een namenlijst A/003a/785 F/002/075 F/003/090 F/025/037 F/012/027 A/001/332 A/001/333 N/001/129 A/003/109 Ets 'Het Admiraliteits- of Prinsen-hof' te Amsterdam, circa 1661 Dag- en nachtsextant met trommelaflezing, aflezing in 10" in houten kist, nummer 44238 Vloeistofkompas in messing kompashuis, type "Bolkompas" nummer 02112 Hemelglobe of sterrenglobe 'The Husun star globe 1920', no. 2169 Zeshoekige schotlantaarn met reflector, Bullpit, circa 1940 Schilderij V.J. Trip, 1963. Vliegkampschip Hr.Ms. Karel Dorman (1948-1968) met escorte Schilderij V.J. Trip, 1963. Hr.Ms. kruisers De Zeven Provinciën en De Ruyter in volle zee Scheepsbel, aangeboden door de Gemeente Vlissingen aan Hr.Ms. torpedobootjager De Ruyter, 1928 Kleurenlitho, J.C. Greive jr. De dokhaven in Vlissingen, ca. 1860 106
B/003/056 Scheepsmodel circa 1913. Hr.Ms. torpedoboot G 13 of G 14 (1914- 1942) A/003/350 K/003/014 B/003/042 A/003/610 A/003a/934 Litho Jan Hoynck van Papendrecht. 'Zeeofficieren en officier der Mariniers, 1831' Complete zilvercassette onderzeebootjager Hr.Ms. Overijssel (1957-1982) in bestekkist Scheepsmodel Hr.Ms. torpedoboot G 1 of G 2 (1905-1919) Gravure J.C. Greive. Zr.Ms. schroefstoomschip 1e klasse Evertsen (1857-1881) Ets Joan Francois Obbes en Jan Willem Bloem. Scheepsportret van de Zeven Provincien / "Krijgsraad aan boord van de Zeven provincien", 1666-1667 F/001/063 A/003a/935 B/001/022 A/001/010 A/003/558.2 A/002/111.24 A/002/111.41 N/001/112 F/005/067 A/001/025 Stadimeter Schick Incorporated, 1941. Nr. 1229 met kist Afbeelding doorsnede onderzeebootjager Friesland-klasse Scheepsmodel Zr.Ms. kanonneerboot No.2 (1821-1831) Olieverfschilderij E.M. Eden. Nederlands eskader in Oost Indië met onderzeeboot K12 (1921-1961) Litho P.J. Schotel, 'Zeeslag van Bevesier op 10 juli 1690' Aquarel Koos Hoogendijk, 1981. 's Lands grote oorlogsvloot vaart uit op 6 juni 1666 Aquarel K. Hoogendijk, 1984. De Vierdaagse Zeeslag: 11 juni 1666; 'Dapper aan den man' Bronzen scheepsbel fregat Hr.Ms. Isaac Sweers (1968-1989) Chronometer middelbare tijd, cardanisch opgehangen, serienr. 7187 Olieverfschilderij B.L. Hendriks. viceadmiraal Olke Arnoldus Uhlenbeck (1810-1888), adjudant van Koning Willem III A/001/195 Schilderij Rob Hessels, 1986. Z.K.H. kroonprins Willem Alexander van OranjeNassau tijdens zijn beëdiging als officier bij de Koninklijke marine, 1 juli 1986 A/001/452 B/003/339 K/003/010 F/003/095 N/003/017 Olieverfschilderij Jan de Quelery, 2009. 'De Slag op de Medway, Chatham 1667' Scheepsmodel amfibisch transportschip Hr.Ms. Rotterdam (L 800, 1998-) Complete zilvercassette Hr.Ms. kruiser De Zeven Provinciën in bestekkist Standaardkompas Observator, nummer 9172 Stuurkolom MacTaggart, Scott & Co. ltd met houten stuurwiel 107
A/001/477 Olieverfschilderij Piet van der Hem, 1956. Portret van luitenant-admiraal C.E.L. Helfrich B/007/035 A/001/316 A/001/321 A/003a/805 A/003a/806 A/003a/804 Koningsbeeld Koning Willem-Alexander, mei 2014 - Menno Veenendaal Schilderij Marcus van Hoorn, 2003. Bevoorrading op zee door het bevoorradingsschip Hr.Ms. Zuiderkruis Olieverfschilderij W. Vaarzon Morel, 1967. Mijnenbestrijdingssquadron 127 in volle zee Litho Peter J. Sterkenburg, 1998. "Hr.Ms. Johan Maurits van Nassau in de Doove Balg, 14 mei 1940" met een namenlijst Litho Peter J. Sterkenburg, 1997. Strijd rond de Maasbruggen Rotterdam 10 mei 1940 met een namenlijst Litho Peter J. Sterkenburg, 1995. "Operatie Product", landing van de Mariniersbrigade bij Pasir Poetih (OostJava) op 21 juli 1947, met een namenlijst A/003a/807 A/001/386 Litho Robert Taylor, 1997. 'A chance encounter, 23 december 1941' met een namenlijst. Schilderij J.C.A. Goedhart. De kruiser Hr.Ms. De Zeven Provinciën en een Holland-klasse onderzeebootjager in volle zee, circa 1960 A/001/409 A/001/427 Schilderij Joes Wanders, 1981. Het fregat Hr.Ms. Van Nes (F 805 ) en zusterschip in volle zee, ca. 1975 Schilderij J. Luining, 2008. Luchtverdedigings- en commandofregat Hr.Ms. De Zeven Provinciën in de Nieuwe Haven te Den Helder, 2008 A/001/449 A/002/374 J/004/186 M/025/004 A/003b/197 N/002/049 C/009/079 F/005/074 F/010/006 F/012/069 Olieverfschilderij Jan de Quelery, 2010. 'Admiraliteitsschip Hollandia' / 's Lands schip Hollandia 1665 Gouache C.W. van der Ven. 'Ontmoeting bij Kaap Finisterre, 1903' Wapenschild Ministerie van Defensie Spiegel wapenschild en vogels Kleurenlitho P.J. Sterkenburg, 1999. "The Assault on Walcheren (Westkapelle) 1st November 1944" Scheepstelegraaf op zuil Windpeilschijf No. 4/ Wind Dumaresq PATT 1111A Tijdmeter Hamilton Watch & Co., serienr. 2391 Patentlog, "Walkers Cherub III Taffrail Ship-log", klok nr. AB 4168 Scheepslantaarn (noodverlichting), ankerlicht, nr. 5990 R 108
F/002/113 F/003/177 F/003/178 Sextant G. Koningh, serienr. 4407 Kompas W. Boosman, serienr. 23 Kompas met deksel, lantaarn en peiltoestel met spiegel serienr. 48 1086 NederlandsBelgische Operationele school A/003a/955 C/005/041 B/004/052 E/005/195 A/004/109 Litho Jean Louis Volders, 1964. Skyline Willemstad Curacao N.A. Torpedo Mark 8 nr. 2497 Opengewerkt scheepsmodel driecilinder onderzeeboot Hr.Ms. Dolfijn (S808, 19601985) Kleine zwarte bloedvlag onderzeeboot Hr.Ms. K XV (1933-1946) Zwart-wit foto Bezoek pantserdekschip Hr.Ms. Zeeland (1898-1924) aan St. Petersburg 11-18 juli 1914 met de Russische tsaar en tsarina aan dek van het schip A/004/110 Zwart-wit foto Bezoek pantserdekschip Hr.Ms. Zeeland (1898-1924) aan St. Petersburg 11-18 juli 1914 met de Russische tsaar en tsarina op de kade A/004/111 Zwart-wit foto Bezoek pantserdekschip Hr.Ms. Zeeland (1898-1924) aan St. Petersburg 11-18 juli 1914, de Russische tsaar begroet officieren aan dek A/004/112 Zwart-wit foto Bezoek pantserdekschip Hr.Ms. Zeeland (1898-1924) aan St. Petersburg 11-18 juli 1914 ontmoeting Nederlandse en Russische officieren A/001/033 A/001/043 A/001/057 A/001/109 Olieverfschilderij Wiebe Schoonhoven, 1963. Vlaggenparade aan boord van kruiser Hr.Ms. De Ruyter (1953-1972) Olieverfschilderij J. Zoeteman. Hr.Ms. torpedobootjager Van Galen (G 84) loopt een hoge vaart Olieverfschilderij J.C.A. Goedhart, 1960. Kruiser Hr.Ms. De Zeven Provinciën voor de verbouwing in 1962-'64 Olieverfschilderij C.J. Holthuysen, 1979. Onderzeebootjager Hr.Ms. Utrecht, fregat Hr.Ms. Van Speijk en bevoorradingsschip Hr.Ms. Poolster naderen het lichtschip Texel. A/001/117 A/001/146 A/001/150 Olieverfschilderij Joes Wanders, 1981. Onderzeebootjager Hr.Ms. Amsterdam (D819) op weg naar een schip in nood Olieverfschilderij H. Libuda, 1974. Fregat Hr.Ms. Van Speijk (F802) in volle zee Olieverfschilderij Joes Wanders. Onderzeebootjager Hr.Ms. Holland (D808) in volle zee 109
A/002/051 Aquarel F. Hamers. Vliegkampschip Hr.Ms. Karel Doorman met Grumman Tracker vliegtuig A/002/052 A/002/053 A/002/054 A/002/055 A/002/076 A/002/074 A/003/235 B/001/020 B/003/107 C/002/018 C/002/091 C/002/093 F/002/039 F/002/040 F/002/041 F/002/042 F/002/043 F/003/032 F/003/033 F/003/034 F/003/035 F/002/079 F/005/016 F/006/004 J/004/042 J/004/044 Aquarel F. Hamers. Onderzeebootjager Hr. Ms. Noord-Brabant Aquarel H. Tol, 1972. Slag bij Schooneveld, 12-14 juni 1673 Aquarel H. Tol, 1972. Slag bij Schooneveld, 12-14 juni 1673 Aquarel H. Tol, 1972. Slag bij Schooneveld, 12-14 juni 1673 Aquarel J. Uchtmann, 1964. Verbindingsschool Koninklijke Marine te Amsterdam Aquarel J. Uchtmann, 1964. Het oude verbindingsschool complex Ets De haven van Hamburg Scheepsmodel G. Molt, 1922. Korvet Zr.Ms. Nautilus (1886-1926) Scheepsmodel kruiser Hr.Ms. De Ruyter (1953-1972), 1954 Geweer Beaumont M.1871 kal. 11.4mm Geweer Beaumont M.1871 kal. 11.4mm (incl. bajonet en poetsstok) Geweer Beaumont M.1871 kal. 11.4mm (incl. bajonet en poetsstok) Dagsextant met trommelaflezing, serienummer 13855 Lodingssextant met noniusaflezing, serie nummer 4575 Peiltoestel / azimutcirkel met waterpasniveau, serie nummer 15992 Pelorus, cardanisch opgehangen, nummer G-3, jaar van aanmaak 1944 Pelorus, cardanisch opgehangen, serie nummer 131 Vloeistofkompas C. Plath, "Armee Kompass III" Droogkompas met een Thomson kompasroos Vloeistofkompas, met keep- en draadvizier, cardanische ophanging, serie nummer 5 Vloeistofkompas in kompasketel, type T9-"Bollkompas" serie nummer 5716 Octant (klein model), Duits fabrikaat, serie nummer 2482/M 2973 Tijdmeter, cardanisch opgehangen, serienr. 3160/41 Paralelliniaal, palmhout Wapenschild onderzeebootjager Hr.Ms. Friesland (D 812, 1956-1979) Wapenschild onderzeebootjager Hr.Ms. Limburg (D 814, 1956-1980) 110
J/004/045 Wapenschild onderzeebootjager Hr.Ms. Drenthe (D 816, 1957-1980) J/004/050 J/004/052 J/004/062 J/004/079 J/004/083 N/001/053 N/005/036.2 N/005/037.1 N/005/062 N/005/148.2 J/008/011 Wapenschild fregat Hr.Ms. Vos (F 820, 1954-1977) Wapenschild onderzeebootjager Hr.Ms. Utrecht (D 817, 1957-1980) Wapenschild onderzeebootjager Hr.Ms. Zeeland (D 809, 1955-1978) Wapenschild fregat Hr.Ms. Fret (F 818, 1953-1984) Wapenschild fregat Hr.Ms. Wolf (F 817, 1954-1984) Scheepsbel opleidingsschip onderzeebootbestrijding Hr.Ms. Zeearend (A 892, 1940-1971) Naambord onderzeebootjager Hr.Ms. Zeeland (D 809, 1955-1978) Naambord onderzeebootjager Hr.Ms. Friesland (D 812, 1956-1979) Plaquette onderzeebootjager Hr.Ms. Friesland (D 812, 1956-1979) Naambord fregat Hr.Ms. Evertsen (F 815, 1967-1989) Oorkonde / Presidential Unit Citation, uitgereikt aan de bemanning van Hr.Ms. torpedobootjager Van Galen (D 803 exNOBLE, 1942-1956), wegens verdienstelijk optreden ten aanzien van de Republiek Korea in de periode 16 juli 1950 tot 27 juli 1953 J/005/040 J/005/102 A/003/716 J/005/171 F/010/014 A/003a/947 C/009/084 J/004/163 F/005/015 Z/001/018 J/004/183 1223 Museum Prins Hendrik de Zeevaarder C/003/021 Plaquette onderzeebootjager Hr.Ms. Zeeland (D 809 1955-1978) Koperen gedenkplaat Johan van Galen Gravure Jan van Galen Naamplaat onderzeebootjager Hr.Ms. Evertsen (D 802, 1946-1962) Logklok voor patentlog "Walkers Cherub Mark III", serienr. W2246 Ets J.F. Obbes en J.W. Bloem. Portret van luitenant-amiraal Adriaan Banckert (1620-1684) Range-clock uit 1916, serie nr. 4 Wapenschild fregat Hr.Ms. Evertsen (1967-1989) Tijdmeter uit 1954, cardanisch opgehangen, serienr. 7226 Marmeren zuil uit woonhuis commandant Marine etablissement Amsterdam, 19e eeuws Wapenschild School voor scheepsonderofficieren (SCHOOFF) Voorlaadkanon kal.9cm ca 1850 111
1255b Stichting Y 8122 1260 Gemeente Ommen C/003/022 L/001/008 Voorlaadkanon kal.9cm ca 1850 Duplex voedingspomp afkomstig van de havensleepboot Y 8005 (1937-1983) N/005/141.1 J/004/121 1269 Nederlands Stoommachinemuse um 1271 Vries, W. de 1294 Gemeente HoogezandSappemeer 1305 Gemeente MiddenDrenthe 1308 Stichting Ransdorp 28 1316 Muzee Scheveningen 1317 NEMO Science Museum L/001/001 J/025/024 N/001/068 N/005/110.1 N/001/046 13340 1314 Flos, KTZ (TD) P.H.A. X/006 N/001/093 F/002/103 F/001/069 1318 Defensie Vaarschool J/004/183 N/003/022 A/001/043 A/001/146 A/001/150 A/003/235 A/003a/955 1319 St. Barbara Commissie C/007/336 C/007/337 C/007/338 C/007/339 Naambord kustmijnenveger Hr.Ms. Ommen (M 813, 1956-1993) Wapenschild van kustmijnenveger Hr.Ms. Ommen (M 813, 1956-1993) Compound stoommachine, afkomstig uit een rivier-kanonneerboot van de Isalaklasse, ca. 1878 Alphotplaat Marvacentrum Amsterdam (1946-1986) Scheepsbel kustmijnenveger Hr.Ms. Hoogezand (M 802, 1955-1984) Naambord kustmijnenveger Hr.Ms. Hoogezand (M 802, 1955-1984) Scheepsbel kustmijnenveger Hr.Ms. Beilen (M 848, 1954-1974) Schaafmachine 'Domburg' type D.D.80 Ets Slag bij Gibraltar 25 april 1607 Scheepsbel van Hr.Ms. mijnenjager Scheveningen (M 855, 1984-2003) Hoogtemeter Afstandsmeter 2e helft 19e eeuw Wapenschild School voor scheepsonderofficieren (SCHOOFF) Stuurwiel met namen van geslaagde navigatieofficieren uit de periode 1989heden Olieverfschilderij J. Zoeteman. Hr.Ms. torpedobootjager Van Galen (G 84) loopt een hoge vaart Olieverfschilderij H. Libuda, 1974. Fregat Hr.Ms. Van Speijk (F802) in volle zee Olieverfschilderij Joes Wanders. Onderzeebootjager Hr.Ms. Holland (D808) in volle zee Ets De haven van Hamburg Litho Jean Louis Volders, 1964. Skyline Willemstad Curacao N.A. Granaathuls met namen Artillerie officieren 2001-2008 Granaathuls met namen Luchtverdedigings officieren met aantekening artillerie 1978 - 2000 Granaathuls met namen Officieren van Artillerie 1949-1976 Granaathuls met namen Officieren vuurleider 1947-1962 112
N/001/053 Scheepsbel opleidingsschip onderzeebootbestrijding Hr.Ms. Zeearend (A 892, 1940-1971) X/016-01 X/016-02 1320 Scheepvaartmuseu m Amsterdam F/002/082 F/002/083 F/002/084 F/002/085 F/002/086 F/002/087 F/002/088 F/002/089 F/002/090 F/002/091 F/002/092 F/002/093 F/002/094 F/002/095 F/002/096 F/002/097 F/002/098 F/002/099-1 F/002/099-2 F/002/099-3 F/003/126 F/003/127 F/003/128 F/003/129 F/003/130 F/003/131 F/003/132 Reproductie saluutkanon 70mm anno 1789 no. 2 Reproductie saluutkanon 70mm anno 1789 no. 6 Kunstmatige kwikhorizon, 3e kwart 19e eeuw Kunstmatige glashorizon met waterpas, circa 1840 Reflectiecirkel Pistor & Martins, circa 1865. Nr. 438 Reflectiecirkel H.P. Gambey, 1e helft 19e eeuw. No. 98 Quintant George Whitbread, circa 1865 Zakquintant J. Roosenboom, 1822-1836 Reflectiecirkel en een altimeter, circa 1860 Dipleidoskoop E.J. Dent, circa 1847 Reflectiecirkel H. Hughes, circa 1880 Jakobsstaf Johannes van Keulen, 1778 Daviskwadrant no. 55, 1803 Octant G. Adams, circa 1760 Octant J.M. Kleman & Zoon, circa 1815 Octant J.M. Kleman & Zoon, circa 18461852 Octant Wed. G. Hulst van Keulen, na 1801 Quintant met slingerhorizon, G. Whitbread 1825-1850 Prismasextant Pistor & Martins, circa 1860 Quintant met gyroscopische horizon, A. Démirel circa 1890 Kunstmatige gyroscopische horizon, A. Démirel circa 1890 Instrument behorende bij de kunstmatige gyroscopische horizon, A. Démirel circa 1890 Standaardkompas H. Barrow & Co., circa 1850 Nachthuis van standaardkompas H. Barrow & Co., circa 1850 Kompasroos van standaardkompas H. Barrow & Co., circa 1850 Kompasroos van standaardkompas H. Barrow & Co., circa 1850 Keep en draad vizier peiltoestel behorende bij standaard kompas Henry Barrow & Co, circa 1850 Nachthuiskompas J. White, circa 1880 Peiltoestel J. White, 1875-1890 113
F/003/133 Paalkompas D. MacGregor & Co. , circa 1880 F/003/134 F/003/135 F/003/136 F/003/137 F/003/138 F/003/139 F/003/140 F/003/141 F/003/142 F/003/143 F/003/144 F/003/145 F/003/146 F/003/147 F/003/148 F/003/149 F/005/100 F/005/101 F/025/048 F/025/049 F/003/150 F/003/151 F/003/152 F/003/153 F/003/154 F/003/155 F/003/156 F/003/157 F/003/158 Kompas verificateur D. MacGregor, 2e helft 19e eeuw Controlekompas H. & F. Müller, circa 1880 Intensiteitsmultiplicator H. & F. Müller, 1881 Deviatiekompas W. Heath, 1854 Kompas met intensiteitsmultiplicator C. Knudsen , 1894 Patent-dromoskoop H. & F. Müller, circa 1880 Controlekompas G. Holm, circa 1860 Kompas met nachthuis J. White, circa 1877 Azimutkompas G.W. Peter & Zoon, circa 1850 Schuivende kompasroos Willem Boosman, circa 1870 Vloeistofkompas in nachthuis H. & F. Müller, circa 1898 Keep- en draadvizier peiltoestel H. & F. Müller, circa 1898 Deflector in nachthuis H. & F. Müller, circa 1898 Magnetische balans Dromoskoop door H. & F. Muller, Triest, 1883 Vloeistofkompas in nachthuis H. & F. Müller, circa 1890 Tijdmeter nummer 40 - F. Berthoud, 1788 Tijdmeter nummer 418, J.R. Arnold, circa 1815 Aardglobe John & William Newton, 1818 (met aanvullingen uit 1823) Hemelglobe John & William Newton, 1818 Schuivende kompasroos J.M. Kleman & Zoon, circa 1810 Schuivende kompasroos W. Boosman, circa 1870 Schuivende kompasroos W. Boosman, circa 1870 Schuivende kompasroos W. Boosman, circa 1870 Kompasroos W. Boosman, circa 1870 Vloeistofkompasroos W. Boosman, circa 1900 Schuivende kompasroos A. van Emden, 1840-1860 Kompasroos W. Boosman, circa 1870 Sloepspeilkompas mogelijk door C. Leydekkers, 1847 114
F/002/100 Cardanisch opgehangen pelorus H. Olland, circa 1878 F/003/159 H/025/159 Dochterkompas (repeater) van Sperry Gyropscope Company Inc Ministriële machtiging tot aankoop van een astronomische pendule nr. 46 bij de firma A. Höhwu te Amsterdam, 2 april 1875 H/025/160 Ministriële machtiging tot aankoop van een astronomische pendule nr. 40 bij de firma A. Höhwu te Amsterdam, 14 april 1875 F/005/102 F/005/103 F/005/104 F/005/105 F/005/106 F/005/012 G/004/007 1321 Defensieattaché A/002/111.40 A/001/445 K/003/001 K/004/003 B/012/016 1322 Museum Boerhaave F/005/107 F/005/108 F/005/109 F/005/110 F/003/161 F/001/076 1323 Zeekadetkorps Den Helder J/004/089 N/001/003 N/010/004 N/010/005 1324 Reesink, P.F.M. F/005/067 Tijdmeter C. Schmidt, 1868. Nummer 323 Waarnemingshorloge, voorheen tijdmeter A. Hohwü, 1860. Nummer 238 Tijdmeter J.A. Seckel, 1881. Nummer 331 Tijdmeter C. Schmidt, 1872. Nummer 338 Tijdmeter A. de Casseres, 1881. Nummer 595 Astronomische pendule nr. 27 van A. Höhwu, 1875 Codeermachine Enigma G 216 Aquarel Koos Hoogendijk, 1982. De Royal Charles en de Zeven Provinciën na de wending op 11 juni 1666 Schilderij J.C.A. Goedhart. Hr.Ms onderzeebootjager Drenthe (1957-1981) vertrekt uit Gibraltar Complete zilvercassette van onderzeebootjager Hr.Ms. Amsterdam (1958-1980) in bestekkist Verchroomde tafelgong onderzeebootjager Hr.Ms. Limburg (19561980), 1956 Model bronzen voorlaadkanon op houten rolpaard Chronometerkist Chronometer Robert Molyneux Chronometer H. Cranenburg Zakchronometer in kist Kompas W. Heath in kist Zeekijker Spencer, Browning & Rust, 2e helft 18e eeuw Wapenschild Hr.Ms. ondiepwatermijnenveger Lacomblé (M 870, 1960-1982) Scheepsbel Hr.Ms. kustmijnenveger VENLO (M 817, 1956-1990) Landingsvaartuig L9515 (1963-1993) Motorsloep / commandantssloep Jonge Prins II Chronometer middelbare tijd, cardanisch opgehangen, serienr. 7187 115
1325 Karel Doorman Fonds 1326 Stichting Promotie Maritieme Tradities 1327 Nederlandse Defensie Academie N/001/129 Scheepsbel, aangeboden door de Gemeente Vlissingen aan Hr.Ms. torpedobootjager De Ruyter, 1928 N/001/132 B/003/002 KIM/0319MK B/003/062 1328 Traditiekamer Marine Luchtvaartdienst C/001/539 C/001/542 E/001/419 E/001/420 E/001/421 H/002/114 1331 Marinebrandweer Nieuwe Haven B/003/334 B/004/052 1332 Museum Bronbeek N/001/004 C/002/014 C/003/081 C/003/129 C/012/010 C/012/031 1333 Plaatsvervangend Commandant der Strijdkrachten A/003b/050 A/003b/051 A/003b/188 Scheepsbel ondiepwatermijnenveger Hr. Ms. Mahu, M880 (1960-1975)) Model Hr.Ms. bevoorradingsschip Poolster (A 835), 1964-1994. Scheepsmodel kruiser Hr.Ms. De Zeven Provincien (C 802) 1953 - 1975 Scheepsmodel kruiser Hr.Ms. De Zeven Provinciën (C 802) voor de verbouwing in 1964 Ponjaard van schout-bij-nacht D. Vreede (1883-1955) Sabel luitenant ter zee, van SBN D. Vreede (1883-1955) Spang onderscheidingen van schout-bijnacht D. Vreede (1883-1955) Spang miniatuur onderscheidingen van schout-bij-nacht D. Vreede (1883-1955) Spang batons van schout-bij-nacht D. Vreede (1883-1955) Rekening-courantboekje van Dirk Vreede (1883-1955) Scheepsmodel kustmijnenveger Hr.Ms. Ommen (M 813) Opengewerkt scheepsmodel driecilinder onderzeeboot Hr.Ms. Dolfijn (S808, 19601985) Scheepsbel U.S.N. Grendelgeweer Lee Enfield kal. 22mm long rifle Onderzeebootkanon kal.8.8cm no.3 Wilton-Feijenoord-Bofors KMno. 14, 1939 Achterlaad kanon kal. 3,7cm wapenno. X6 455 141, 1888 Pistoolmitrailleur Schmeisser MP28 kal.9mm no.14664 Pistoolmitrailleur Thompson M1928A1 kal. 11.4mm (.45") no.S-104044 Gelimiteerde druk Paul Kerrebijn, 2002. Mijnenjager Hr.Ms. Urk (M861, 1986) met PAP Gelimiteerde druk Paul Kerrebijn, 2002. NH90 helicopter en M-fregat Litho Paul Kerrebijn, 'Luchtverdedigingsfregat Hr.Ms. Witte de With en luchtverdedigings- en commandofregat Hr.Ms. De Zeven Provinciën' 1335 Zeekadetkorps Hellevoetsluis N/005/115.1 Naambord ondiepwatermijnenveger Hr.Ms. Van Moppes (M 873, 1960-1985) 116
1337 Stichting Maritiem Erfgoed Vlissingen N/005/035.1 N/005/132.1 N/005/132.2 N/001/142 G/006/116 G/006/117 G/006/118 G/006/119 G/006/120 1338 Gemeente Dongeradeel 1339 Stichting Zeekadetkorps Lemmer G/006/121 G/005/006 N/001/060 N/005/143.1 N/005/143.2 1340 Provincie Groningen N/001/146 1341 Stichting de Burcht Wedde 1342 Koninklijke Marine Jacht Club 1343 Noordelijk Scheepvaartmuseu m 1344 Luchtvaart- en & Oorlogsmuseum Texel 1345 ROC Kop van NoordHolland C/003/139 C/003/142 J/004/166 A/001/101 O/005/014 F/003/037 F/003/038 F/004/004 N/003/010 N/002/033 1346 Stichting Zeekadetkorps Gouda N/001/087 N/005/130-1 N/005/130-2 Naambord oceaanmijnenveger Hr.Ms. Onverschrokken (M 886, 1954-1987) Naambord torpedowerkschip Hr.Ms. Mercuur (A 856, 1973-1987 exOnverschrokken) Naambord torpedowerkschip Hr.Ms. Mercuur (A 856, 1973-1987 exOnverschrokken) Scheepsbel mijnenjager Hr. Ms. Haarlem, M853 (1984-2011) Radio zender 691 serie nr. 2463 Radio ontvanger 691 serie nr. 1347 Radio ontvanger 691 MF/HF B40 ontvanger Murphy Radio, 1961 - serie nr. 627 B40 ontvanger Murphy Radio, ca. 1961serie nr. 2277 Racal / Ontvanger RA 17L, 1965 Siemens telexmachine 100/Z nr. 2186/1 Scheepsbel kustmijnerveger Hr.Ms.Dokkum (M 801, 1955-1983) Naambord van duikvaartuig Hr.Ms. Roermond (1955-1987) Naambord van duikvaartuig Hr.Ms. Roermond (1955-1987) Scheepsbel fregat Hr. Ms. Kortenaer (1978-1997) Engels gietijzeren voorlaadkanon Frans gietijzeren voorlaadkanon Wapenschild Rijkswapen Olieverfschilderij J.W. Heyting. Fregat Groningen in de Vierdaagse Zeeslag, 1666 Gasturbine straalmotor Rolls Royce uit een Gloster Meteor T-7 overgangstrainer (1959-1961) Standaardkompas Observator The Sperry Gyroscope Company Moedergyrokompas, nr. L6749 Plotbord radar Houten stuurwiel Machinekamertelegraaf Gebr. Kwant Sneek Scheepsbel patrouillevaartuig Hr.Ms. Freyr (P 804, 1954-1986) Naambord patrouillevaartuig Hr.Ms. Freyr (P 804, 1954-1986) Naambord patrouillevaartuig Hr.Ms. Freyr (P 804, 1954-1986) 117
1347 Stichting Beheer Naaldwijk - Prins Willem Zeeverkenners 1348 Nationaal Reddingmuseum Dorus Rijkers N/001/098 Scheepsbel kustmijnenveger Hr.Ms. Naaldwijk (1955-1994) F/002/005 F/002/064 F/002/068 F/003/083 F/006/026 MEOB000158 MEOB000203 MEOB000286 MEOB000297 MEOB000547 MEOB000561 MEOB002569 MEOB002570 MEOB002571 MEOB002572 MEOB002573 MEOB000170 MEOB000319 1349 Gemeente Goes J/004/105 N/001/011 1350 Marinebedrijf Sport en Ontspanningsvereni ging (MBSOV) 1351 Zeekadetkorps Alkmaar B/003/411 Dag- en nachtsextant, C.Plath, nummer 14837 Thomson peiltoestel, no. 2782 Peiltoestel, Pelorus, no. 49113 Vloeistofkompas Observator no. 19041, met cardanische ophanging Hoekmeter Cavernier-Gravet Chinees magnetisch kompas Dagsextant dag Th. Wegener, Berlin circa 1900. Serienr. 1837 Logplankje Logrol zonder loglijn Tijdmeter Thomas Mercer, 1945, serienr. 15987 Uitschuifbare waarnemingskijker, serienr. 52510 Magnetisch kompas Henry Brown & Son, PATT.0183 serienr. 23136 Patentlog: logklok (Observator), vliegwiel en logvin Tijdmeter Hamilton, serienr. 275-1943 Rolliniaal messing Messing parallelliniaal Prismakijker Barr & Stroud, serienr. 82384 Magnetisch kompas met droge roos, W. Boosman Amsterdam Wapenschild van mijnenveger Hr.Ms. Goes (M 819, 1956-1973) Scheepsbel van mijnenveger Hr.Ms. Goes (M 819, 1956-1973) Scheepsmodel patrouillevaartuig Hr.Ms. Hadda (1955-1990) B/016/008 J/004/124 N/001/114 N/005/154.1 N/005/154.2 1352 Permanente Militaire A/025/044 Maquette Roel Boven Oude Rijkswerf met kielkade Wapenschild patrouillevaartuig Hr.Ms. Bulgia (P 803, 1954-1995) Scheepsbel Hr.Ms. patrouillevaartuig Bulgia (P 803, 1954-1995) Naambord Hr.Ms. patrouillevaartuig BULGIA (P 803, 1954-1995) Naambord Hr.Ms. patrouillevaartuig BULGIA (P 803, 1954-1995) Giclee Jan de Quelery, 2009. De Slag op de Medway, Chatham 1667 118
Vertegenwoordiging NAVO 1353 Gemeente Amsterdam Z/001/149 N/025/118 F/025/031 F/025/032-1 F/025/032-2 Z/001/150 Q/002/896 B/012/034 1354 Scouting Korendijk Suanablakegroep J/004/094 N/001/083 N/005/129-1 N/005/129-2 1355 Provincie Friesland 1356 Stichting Stelling Den Helder N/001/084 C/003/040 C/003/060 1357 Groningen, Zr.Ms. 1358 Stichting GGZ Noord-Holland Noord 1359 Friesland, Zr.Ms. 1360 Zee- en Havenmuseum IJmuiden 1361 Stichting Droogdok Jan Blanken N/001/012 N/025/088 N/001/027 F/005/020 F/006/008 F/013/002 D/002/124 D/011/091 D/003/101 D/001/180 D/007/003 Bord Rijkswerf Willemsoord voor overwerkkaarten Planningsbord Bathythermograaf Bathythermograaf Bathythermograaf Testhoofd voor het meten van luchtdichtheid Gietmal Rijkswerf Willemsoord Instructiemodel stuurboord scheerbord / vlieger van een mijnenveger met drijver Wapenschild torpedoinschietvaartuig Hr.Ms. Van Bochove (A 923, 1962-1986) Scheepsbel torpedoinschietvaartuig Hr.Ms. Van Bochove (1962-1986) Naambord torpedoinschietvaartuig Hr.Ms. Van Bochove (1962-1986) Naambord torpedoinschietvaartuig Hr.Ms. Van Bochove (1962-1986) Scheepsbel fregat Hr.Ms. Tjerk Hiddes (F 804, 1967-1986) Semi-automatisch kanon 10.5cm no.5. KM 22, 402-54-11 in opstelling no. KM 22 402-54-01 Kanon KRUPP 5cm no.2 KM 1 op pivot, jaar van aanmaak 1902 wapenno.15856 Scheepsbel onderzeebootjager Hr.Ms. Groningen (D 813, 1956-1981) Brughuis van het duikvaartuig Hr.Ms. Argus (1938-1988) Scheepsbel Hr.Ms. onderzeebootjager Friesland (D 812, 1956-1979) Chronometer Hamilton Watch Co.,1941 - serienr. N 6703 Messing paralelliniaal in houten kistje Noorse misthoorn type "Hansen" Groot uniformjas, laken, Luitenant ter Zee 1e klasse, jaar van aanmaak 1924 Een paar gouden epauletten, groot uniform subalterne officier Lakense pantalon, donkerblauw met gouden bies (groot uniform officier Koninklijke Marine) Steek subalterne officier Koninklijke Marine, jaar van aanmaak 1945 Sabelkoppel officier Koninklijke Marine, oud model 119
C/001/414 Sabel luitenant ter zee M.1882, compleet met sabelkwast voor subalterne officier 1362 Watersportverenigin g 'Admiraal van Kinsbergen' 1363 Natuurmonumenten Beheereenheid Noord Holland Noord 1364 Zeeland, Zr.Ms. 1365 De Ruyter, Zr.Ms. 1366 Museum Militaire Traditie N/005/153 C/003/137 Naambord fregat Hr.Ms. Van Kinsbergen (1980-1994) Gietijzeren voorlaadkanon,18 ponder (?), jaar van aanmaak 1809, nr. 155 C/003/138 N/001/041 B/007/024 A/001/310 N/001/106 1367 Historische Collectie Verbindingsdienst G/004/011 1368 Defensie Duikschool A/001/174 Gietijzeren voorlaadkanon, 18 ponder (?), jaar van aanmaak 1809, nr. 157 Bronzen scheepsbel onderzeebootjager Hr.Ms. Zeeland (D 809, 1955-1978) Beeldje luitenant-admiraal M.A. de Ruyter (1607-1676), 1954 Olieverfschilderij Winnifred J. Bastian, 2002. Uitreiking Vaandel Eskader, 26 april 2002 Bronzen scheepsbel mijnenveger Hr.Ms. Drachten (1956-1993) Codeer-decodeer apparaat KW-7D 'Orestes' serienr. 43227, ca. 1970 Olieverfschilderij W. Vaarzon Morel, 1964. Het logementschip Medusa en duikvaartuig Hr.Ms. Lisse te Den Oever, 1963-'64 A/001/175 A/002/089 A/002/090 B/003/105 Z/001/999 H/004/006 B/003/999 A/002/087 A/002/088 1369 Gemeente Staphorst 1370 Stichting Nederlandse Kaaphoornvaarders N/001/062 F/016/009 F/005/098 Gouache, 1984. Logementschip voor het marine duikbedrijf Soemba, 1964-1985 Aquarel W. Vaarzon-Morel, 'Koopvaarder Rio Primero met standaardduiker' Aquarel, 'Duikopleidingsschip Hr.Ms. Soemba aan de kade te Den Oever' Scheepsmodel. Hr.Ms. kanonneerboot Soemba (1926-1985) Metalen Koninkrijkswapen Meetbrief voor Zeeschepen no. 8578 t.b.v. dubbelschroefstoomschip Hr.Ms.Soemba, oktober 1951 Scheepsmodel Hr.Ms. duikopleidingsschip Soemba (A 891, 1926-1985) Aquarel W. Vaarzon-Morel. Dalende duiker in standaardduikpak onder water Aquarel W. Vaarzon-Morel, 'Duiker in standaardpak onder water' Scheepsbel kustmijnenveger/mijnenjager Hr.Ms. Staphorst (M 828, 1957-1984) Kwikbarometer W.C. Olland, serienummer 360 Tijdmeter Adreas Hohwü in kist, serienr. 641, type 1883 120
1371 Gemeente Veere 1372 Gemeente Middelburg 1373 P&O KM N/001/067 Scheepsbel kustmijnenveger/mijnenjager Hr.Ms. Veere (M 842, 1956-1984) N/001/143 B/003/383 B/003/074 1374 Zeekadetkorps Harlingen J/004/125 N/005/155.1 N/005/155.2 N/001/115 1375 Directie Materiële Instandhouding 1376 Marinebasis Den Helder C/003/101 A/001/042 B/003/012 B/003/337 1377 Van Ghent Kazerne B/007/012 C/003/118 C/003/119 1378 Personeelsverenigin g De Autopool 1379 Squadron 860 1380 Techniekgroep Specials N/001/075 N/025/121-1 MEOB000200 MEOB000204 MEOB000214 MEOB000241 MEOB000417 MEOB002586 1381 Bedrijfsmuseum Thales Hengelo C/009/066 C/009/083 Scheepsbel mijnenjager Hr. Ms. Middelburg, M858 (1986-2011) Bevoorradingsschip Hr.Ms. Amsterdam (A 836) Scheepsmodel LTZT 1 N.C. de Koning, ondiepwatermijnenveger Hr.Ms. Van Moppes (1960-1985) Wapenschild kustmijnenveger Hr.Ms. Sittard (M 830, 1956-1997) Naambord kustmijnenveger Hr.Ms. Sittard (M 830, 1956-1997) Naambord kustmijnenveger Hr.Ms. Sittard (M 830, 1956-1997) Scheepsbel kustmijnenveger Hr.Ms. Sittard (M 830, 1956-1977) Voorlaadkanon 30-ponder middelbaar no. 2450, ca. 1855 Schilderij Engel J. Luidinga. Visserskotters op volle zee Scheepsmodel Hr.Ms. torpedoboot Smeroe (1903-1919) Scheepsmodel mijnenjager Hr.Ms. Dordrecht, M852 (1983-2002) Gipsen borstbeeld luitenant-admiraal Willem Joseph baron van Ghent tot Drakenburgh (1626-1672) Gietijzeren voorlaadkanon, 30 ponder (lang), 1811, nr. 55 Gietijzeren voorlaadkanon, 30 ponder (lang), 1811, nr. 220 Scheepsbel Hr.Ms. ondiepwatermijnenveger Alblas (M 868, 1960-1986) Buitenboordmotor van een Go-fast vaartuig Sextant, navigatie, dag (klein model) type Sextant serienr. 1263 Sextant, groothoek (Fergusons Lange angle sextant) type Sextant serienr. 3636 Octant type Octant serienr. 6557 Hoekmeetinstrument type Boussole serienr. 35431 Theodoliet Magnetisch (reisinstrument) Declinatorium, N-Zapp type Theodoliet Mag serienr. 6339 Hoekmeetinstrument type Boussole serienr. 1015 Opengewerkte afstandsmeter, 3 meter Basis afstandsmeter Nedinsco nr. 60538, 2 meter 121
1382 Marine Watersportverenigin g 1383 Vliegbasis Leeuwarden 1384 Huis Doorn 1385 Commandant Zeemacht Caraïbisch Gebied F/003/019 Magnetisch standaardkompas C. Plath, no. 100 C/013/041 C/004/002 B/001/045 B/003/333 A/003/351 A/003/761 F/005/021 F/005/057 C/025/084 A/004/113 A/005/139 F/012/126 J/005/003 C/025/063 C/025/059 C/025/020 F/012/101 F/012/102 J/004/100 N/005/126.1 K/008/012 K/008/020 K/008/052 A/003/079 1386 Maritiem Museum Curaçao A/007/143 A/007/089 B/003/058 Mitrailleur Hispano Suiza kal.20mm - wapenno. A 9513, 1942 Britse contactmijn Model zeilfregat van 46 stukken, begin 19e eeuw Scheepsmodel multipurpose fregat Hr.Ms. Van Speijk (F 828, 1991-) Ets Jan Willem Bloem. Luitenantadmiraal Tjerk Hiddesz de Vries (16221666) Ets Joan Francois Obbes en Jan Willem Bloem, 1936. Luitenant-admiraal Maarten Harpertsz Tromp (1598-1653) Tijdmeter Hamilton serienr. 824 in houten kistje, 1941 Waarnemingshorloge nr. 124324 Justeerkijker Ross & Ottway, no. 1 type AP 2020 serienummer 52654 Twee foto's Schottegat te Willemstad, Curaçao Affiche Deutsches U-boot beschiesst Ölraffinerien auf der Insel Aruba, 16 februari 1942 Koperen petroleum-navigatielicht bakboord nr. 67845 Koperen gedenkplaat Graaf Johan Maurits van Nassau (1604-1679) Koperen kruitkist Koperen kruitkist Koperen kruitkist Koperen petroleum-navigatielicht stuurboord, no. 67845 Koperen petroleum-toplicht, no. 60011 Rijkswapen Naambord Hr.Ms. sleepboot Wamandai (1962-1985) Delfts blauw herinneringsbord Hoofdpoort Rijkswerf Willemsoord, Den Helder Delfts blauw herinneringsbord Havengezicht Delfts blauw herinneringsbord Naaldwijk Litho G.W.L. Voorduyn. De haveningang van Willemstad, Curacao Zeekaart St. Annabaai, Curaçao Zeekaart St. Annabaai, Curaçao Scheepsmodel vliegkampschip Hr.Ms. Karel Doorman (R 81), na de verbouwing in 1956-1958. 122
B/003/018 Papieren scheepsmodel fregat Hr.Ms. Van Speijk (F 805, 1953-1960). A/001/297 A/001/247 A/001/202 A/002/037 1387 Gemeente Maassluis 1388 Marinekazerne Erfprins N/001/144 B/003/357 N/001/032 N/005/053 C/003/052 B/003/098 A/001/154 A/002/117 A/003/770 A/003/839 C/003/023 C/003/024 B/003/121 J/004/003 1389 Prestige Mountain B.V. 1390 Oorlogsgravensticht ing C/003/100 N/001/128 Olieverfschilderij H. Reekers. Hr.Ms. pantserdekschip Holland in een typhoon bij Japan, 1912 Olieverfschilderij . Hr.Ms. kanonneerboot Johan Maurits van Nassau (1933-1940) Olieverfschilderij Durk Monsma, 1987. Zr.Ms. schroefstoomschip der 4e klasse Bonaire (1877-1902) Gouache C. v.d. Ven. U.S.S. Erie wordt door een Duitse U-boot getorpedeerd voor de haven van Willemstad Scheepsbel mijnenjager Hr. Ms. Maassluis, M856 (1984-2011) Scheepsmodel luchtverdedigingsfregat Hr.Ms. Witte de With, naamsein F 813 (1986-2006) Scheepsbel Hr.Ms. kruiser De Ruyter (C 801, 1953-1972) Bronzen valreepbord Hr.Ms. onderzeebootjager Gelderland (D 811, 1955-1973) Joystick stuurinrichting Boffin voor 40mm snelvuurkanon, AB 1417 - 5503 BET 5529 Scheepsmodel kruiser Hr.Ms. De Ruyter (C 801) 1953-1972 Schilderij H. Libuda, 1971. Kruiser Hr.Ms. De Zeven Provinciën (C 802) Aquarel W. Schoonhoven, 1970. 'Hr.Ms. mijnenveger Roermond (M 806)' Pent Zeilschip ca. 1860 Tekening Joes Wanders. "Beeldspraak", karikatuur op de verkoop van fregatten van de Koninklijke marine Voorlaadkanon 6 ponder, ca. 1850 Voorlaadkanon 6 ponder, ca. 1850 Scheepsmodel Dubbelman. Bevoorradingsschip Hr.Ms. Zuiderkruis (A 832 / 1975- 2012) Ontwerp wapenschild Artillerie-school der Koninklijke marine (1948-1972) Voorlaadkanon 30-ponder middelbaar no. 2440, 1855 Scheepsbel, aangeboden door de Koninklijke Nederlandsche Vereeniging Onze Vloot aan Hr.Ms. kruiser Java (19251942), naar aanleiding van de indienststelling van dit schip op 9 mei 1925 1391 Zeekadetkorps Delfzijl J/004/126 N/005/156.1 Wapenschild Hr.Ms. kustmijnenveger Naarden (M 823, 1956-1997) Naambord Hr.Ms. kustmijnenveger Naarden (M 823, 1956-1997) 123
N/005/156.2 1392 Rotterdam, Zr.Ms. 1393 Dienst Geestelijke Verzorging N/001/054 N/001/119 A/003b/083 1394 Nederlands Instituut voor Militaire Historie B/003/351 D/001/202 D/011/014 F/003/079 F/005/075 F/006/024 N/001/020 N/005/123 F/002/029 MEOB000487 1395 De Flux Jacht- en Scheepsbetimmerin g MEOB000169 MEOB000565 1396 Gemeente Bedum N/001/045 1397 Zeekadetkorps Moerdijk J/004/085 N/001/077 N/005/119.1 N/005/119.2 1398 Joost Dourleinkazerne A/003/137 C/001/164 C/001/165 Naambord Hr.Ms. kustmijnenveger Naarden (M 823, 1956-1997) Bronzen scheepsbel onderzeebootjager Hr.Ms. Rotterdam (D 818, 1957-1981) Scheepsbel Hr.Ms. S-fregat Pieter Florisz (1983-2001) Zeefdruk Henk van der Vet, 1998. Amfibisch transportschip Hr.Ms. Rotterdam Scheepsmodel Hr.Ms. torpedoboot Z 3 (1920-1940) Steek subalterne officier Koninklijke Marine Epauletten voor ceremonieel tenue subalterne marine-officier Vloeistofkompas 6" no. 16781, met cardanische ophanging Tijdmeter middelbare tijd, cardanisch opgehangen, serienr. 7174 Plaatspasser, no. 3201 Scheepsbel Hr.Ms. kanonneerboot Flores (1926-1963), 1926 Naambord van torpedobootjager Hr.Ms. Kortenaer (1945-1963) Dagsextant met trommelaflezing, nummer 25964 Kijker, waarnemings vergroting 20 x type MK4 serienr. 4649 Standaardkompas W. Boosman, nr. 215 Vloeistofkompas 7,5" serienr. 214 Scheepsbel kustmijnenveger Hr.Ms. Bedum (M 847, 1953-1975) Wapenschild ondiepwatermijnenveger Hr.Ms. Van Versendaal (M 877, 19621986) Scheepsbel ondiepwatermijnenveger Hr.Ms. Van Versendaal (M 877, 19621986) Naambord ondiepwatermijnenveger Hr.Ms. Van Versendaal (M 877, 19621986) Naambord ondiepwatermijneveger Hr.Ms. Van Versendaal (M 877, 1962-1986) Litho J. Hoynck van Papendrecht. 5e Halve brigade infanterie en 1e bataljon jagers, 1799 Bajonet voor het Beaumont-geweer M.1872 no. C 812/4812 Bajonet voor het Beaumont-geweer M.1872 no. 5573 124
C/001/166 Bajonet voor het Beaumont-geweer M.1872 no. 1395 C/001/167 C/003/075 C/003/076 C/003/074 1399 Hoofddirectie Beleid A/025/045 1400 Ministerie van Defensie 1401 Marinekazerne Amsterdam 1402 Provincie NoordBrabant X/004 MEOB000136 MEOB000564 J/005/039 N/001/013 N/025/021 Bajonet voor het Beaumont-geweer M.1872 no. 1980 Gietijzeren voorlaadkanon jaar van aanmaak 1807 kal. 17cm, no. 80 / nr. 993 Gietijzeren voorlaadkanon jaar van aanmaak 1811 kal. 17cm, no. 57 / nr. 329 Gietijzeren voorlaadkanon jaar van aanmaak 1810 kal. 17cm op houten rolpaard, no. 102 Giclee Jan de Quelery, 2010. De Vierdaagse Zeeslag 1666 Ets Michiel de Ruyter Stuurkompas W. Boosman, serienr. 218 Vloeistofkompas 7" serienr. 190 Alphot herdenkingsplaat "Oorlogsschepen voerende de naam Noord Brabant" Scheepsbel Hr.Ms. onderzeebootjager Noord Brabant (D 810, 1955-1974) Allemanseind 125
2003/UB/001 Joost Dourleinkazerne, Den Hoorn 2006/UB/010 Staf NLMARFOR, Den Helder 2009/UB/018 Stafadjudant Korps Mariniers, Den Helder 02747 04808 2009/UB/021 Oorlogsmuseum, Overloon 2010/UB/027 Van Braam Houckgeestkazerne, Doorn 03464 12098 12099 01396 01875 02297 02745 02749 03688 03856 04045 04533 04536 04538 05565 05901 05902 06401 06612 09942 09943 10019 10212 11669 11670 11671 11672 07866 Geborduurd embleem Korps Mariniers 49 ingelijste foto’s Olieverfschilderij Plaats Rust Olieverfschilderij De 1e Mortiercompagnie op Mount Igman, 1995 Sabel voor officieren der mariniers M1854 Ford GPW, 1/4 ton truck Sherman-tank M4A3 (105) HVSS tekening Personen aan een tafel overjas Pijjekker gravure Wilhelm Iosephus Liber Baro de Gent olieverf Sneeuwlandschap met mariniers. olieverf Drevja januari 1985 lithografie Rotterdam mei 1940 tekening Collage Mariniers in actie armband Reflecterende armband COM-kleding Donkerblauw colbert behorende bij tenue Contact OudMariniers overhemd Lichtblauw overhemd stropdas Stropdas van het COM rugzak Rugzak M1941 wervingsaffiche Te Land Ter Zee De Mariniers. wervingsaffiche Wordt Marinier! Opleiding in Amerika.Instructie in 50 technische vakken. Bevrijdt Indie! bril Opvouwbare sneeuwbril pet Winterpet hoofddeksel Hat desert camouflage pattern schoenen Desert gevechtslaarzen M1992 (2e model) armband Desert armband plastiek Marinier op ski's olieverf Afghan voters gather at polling station 2005 olieverf Hearts and minds through CIMIC project at school Mazar-e-Sharif 2005 olieverf Clearing ammunition caches by NLD Explosive Ordnance Disposal 2005 olieverf The Blue Mosque and Ahmed Shah Massud Mazar-e-Sharif 2005 126
11673 11674 11677 11842 2010/UB/028 Van Ghentkazerne, Rotterdam 02746 02784 03265 03599 03870 04545 04614 04786 04787 04792 04805 04922 05326 07200 07596 07597 07598 07599 09518 09620 09622 09623 09624 09625 09626 10335 10434 11662 11663 11900 olieverf Dutch Main Operating Base Mazar-e-Sharif Airfield RNLMC Afghanistan 2005 olieverf Strategic Deployment using IL-76 and in theatre air movement by C-130 Mazar-e-Sharif Airfield 2005 olieverf Vehicle Patrol Afghanistan 2005 olieverf Het opleiden van het Iraqi Civil Defence Corps (ICDC) olieverf Prins Bernhard als generaal der mariniers ets Admiraal De Ruijter olieverf Bij de dokter olieverf Commando-overdracht Korps Mariniers 16 december 1995 Rotterdam olieverf Chatham olieverf Naarden olieverf Slag bij de Doggersbank 1781 olieverf Landing Nieuw-Guinea olieverf Landing te Bali olieverf Luitenant-generaal der mariniers H.F.J.M.A. van Frijtag Drabbe plastiek Afdalende marinier curiosa Bladlegger Ereboek Korps Mariniers wandkleed Wandkleed embleem Korps Mariniers tekening Generaal-majoor der mariniers E.C. Klop olieverf Generaal-majoor der mariniers Lieftinck olieverf Generaal-majoor der mariniers Van Gijn olieverf Generaal-majoor der mariniers Luijk olieverf Generaal-majoor der mariniers Romswinckel olieverf Senafe Patrol Eritrea olieverf Generaal-majoor W.A.J. Prins olieverf Generaal-majoor A.C. Lamers olieverf Generaal-majoor C.C. Schoenzetter olieverf Generaal-majoor J.J.A. den Haan olieverf Luitenant-generaal M.R. de Bruijne olieverf Generaal-majoor J.G.M. van Nass Embleem Korps Mariniers serviesgoed Korpsservies Korps Mariniers olieverf Portret van generaal-majoor A.J. Romijn olieverf Portret van generaal H.G.B. van den Breemen afbeelding Glasraam met gedicht A soldier's conversion 127
14095 34070 34071 34072 34073 34074 34088 34102 34110 34111 34112 34113 34114 34115 34116 34117 34118 34119 34120 34121 34122 34123 34124 34125 34126 34127 34128 34129 34130 34131 34132 34133 34243 tekening Waar helden woonden ... grafiek Vierdaagsche zeeslag het gevecht op den eersten dag 11 junij 1666 grafiek Vierdaagsche zeeslag 12 13 14 junij 1666 grafiek Zeeslag van Kamperduin 11 October 1797 grafiek Zeegevecht tusschen eenige Nederlandsche en Fransche oorlog schepen 22 Mei 1703 vaandel Tafelvaandel commandant Van Ghentkazerne kanon Lantaka uit Nederlands-Indië op rolpaard beeld Bisjpaal uit Nederlands NieuwGuinea kanon Lantaka uit Nederlands-Indië op rolpaard kanon Lantaka uit Nederlands-Indië op rolpaard sabel Officierssabel United States Marine Corps sabel Onderofficierssabel United States Marine Corps dolk Kukri uit India of Nepal dolk Dyambi dolk uit Jemen speer Enterpiek speer Lans uit Congo Kris Kris sabel Scheepssabel Nr. 1 sabel Scheepssabel zwaard Vier inheemse zwaarden uit Nederlands-Indië dolk Sykes-Fairbairn Commando Knife 3rd pattern tegeltableau Korps Mariniers 1665-1965 10 dec. kanon Lantaka uit Nederlands-Indië op rolpaard kanon Lantaka uit Nederlands-Indië op rolpaard kanon Draaibas van vier pond op rolpaard trom Dieptrom trom Dieptrom trom Dieptrom trom Grote trom Jas behorende bij het galatenue van de Tamboers en Pijpers van het Korps Mariniers Jas behorende bij het galatenue van het Korps Mariniers constructie Zal de gemeenschap leven dan moet de mens zich geven 128
34253 34254 34255 40370 40656 40657 40658 44821 45401 65404 68353 68637 2011/UB/003 St. Collectie Militaire Tradities, Driebergen 2011/UB/031 Commandant der Strijdkrachten, Den Haag 08702 108684 01377 01398 2012/UB/017 Ministerie van Defensie, Den Haag 2012/UB/052 Haags Historisch Museum 01400 02907 02909 02911 02824 Buste van Mr. Johan de Witt raadpensionaris van Holland 1665 beeldhouwwerk De Zee beeldhouwwerk Het Land Sabel voor officieren der mariniers M1854 als John Gade-prijs uitgereikt aan A. `t Hart in 1954 olieverf Generaal-majoor Van Breukelen olieverf Generaal-majoor Spiekerman van Weezelenburg olieverf Generaal-majoor Zuiderwijk olieverf Brigade-generaal der mariniers R. Verkerk digital video disc Task Force 55 rotatie 3 december 2009 - april 2010 olieverf Bombardement van Algiers 1816 ereboek Ereboek Korps Mariniers olieverf Brigade-generaal der mariniers R. Oppelaar Helm M1896 Stormdolk M1917 tekening Phum Nimit, 1993 tekening Alouette-helikopter in Cambodja, 1993 tekening Legering in Cambodja, 1993 tekening Brug bij Sisophon, 1993 tekening Svay Chek, 1993 tekening Bantey Meanrith, 1993 04595 olieverfschilderij Inspectie door prins Hendrik van het Korps Mariniers, tijdens de parade op het Schuttersveld te Rotterdam, 10 december 1925. Helm M1896 129
2018-571 Stadsarchief Oss MB009323 Complete uniformfiguur wachtmeester Marechaussee MB001265 Sabel MB003888 Kolbak 2018-572 Stichting Erfgoedlokaal Haren Ons Dorp 2018-573 Historisch Museum Den Briel MB009323 Complete uniformfiguur wachtmeester Marechaussee MB001265 Sabel MB003888 Kolbak WH000001 Schilderij portret van Maria van Nassau 130
© Stichting Koninklijke Defensiemusea Redactie en productie Afdeling Marketing en Communicatie (eindredactie) Afdeling Bedrijfsvoering Afdeling Educatie Afdeling Evenementen Afdeling Collectie Fotografie Anne Reitsma, DigiDaan Nationaal Militair Museum Bezoekadres: Verlengde Paltzerweg 1, 3768 MX, Soesterberg Marinemuseum Bezoekadres: Hoofdgracht 3, 1781 AA, Den Helder Mariniersmuseum Bezoekadres: Wijnhaven 7-13, 3011 WH, Rotterdam Marechausseemuseum Bezoekadres: Weeshuiswal 9, 4116 BR, Buren www.defensiemusea.nl Postadres Stichting Koninklijke Defensiemusea: Postbus 6, 3760 AA, Soest T. +31(0) 85 003 6000 132
1 Online Touch