GEZOND MEEDOEN BEGINT VANDAAG OPVANG EN INTEGRATIE VAN VLUCHTELINGEN
VOORWOORD De grote toestroom van vluchtelingen naar Nederland betekent voor gemeenten, GGD en zorgpartners: werk aan de winkel. De opvang vraagt veel aandacht en regelwerk en tegelijkertijd verhuizen vluchtelingen nu sneller dan normaal vanuit asielzoekerscentra (AZC’s) naar een nieuwe woonplaats. Gezond zijn en je goed voelen Hoe dragen we met elkaar bij aan een stevige basis die nodig is om te integreren in die nieuwe woonomgeving? Dat gaat verder dan de zorg voor huisvesting en inburgering. Een goede gezondheid is namelijk een voorwaarde om echt mee te kunnen doen. Het leren van de taal en integreren in de buurt gaat beter als je gezond bent en je goed voelt. En omgekeerd geldt dit ook: integratie bevordert de gezondheid. Voorbeelden uit de praktijk In deze special geven we u in een aantal inspirerende interviews en voorbeelden een doorkijkje naar de praktijk rondom vluchtelingenopvang en integratie van nieuwkomers. En de taken en rollen hierin van gemeenten, GGD en partners zoals Vluchtelingenwerk. Doorpraten? Hebt u vragen, ideeën of tips? Of wilt u gewoon een keer over dit onderwerp met ons doorpraten? Dat kan, natuurlijk! Stuur een email aan directiesecretariaat@ggdhvb.nl. Karin van Esch, directeur GGD Hart voor Brabant 2 Marc Bolsius
GEBRUIKTE TERMEN In deze uitgave gebruiken we de term vergunninghouder voor personen met een vergunning voor verblijf in Nederland, ofwel op basis van hun asielverzoek, vanwege gezinshereniging of omdat zij uitgenodigde vluchteling zijn. De term asielzoeker gebruiken we voor personen die in afwachting zijn van een besluit op hun asielverzoek. Met vluchtelingen doelen we op beide groepen samen, dus vergunninghouders en asielzoekers. Bron: GGD GHOR Nederland 3 Jazzmany
GEZOND MEEDOEN DOOR VLUCHTELINGEN “De gezondheid van vluchtelingen vraagt extra aandacht van gemeenten en partners”, zegt Simone Goosen. “De publieke gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen is geen nieuw terrein. Er is 15 jaar ervaring, die nuttig is bij de publieke gezondheidszorg in de (nood-) opvanglocaties van het COA en voor vluchtelingen die een woning hebben gekregen in een gemeente.” Simone Goosen, beleidsmedewerker asielzoekers en vluchtelingen GGD GHOR Nederland “Gezondheid is een belangrijke voorwaarde voor integratie in de lokale gemeenschap”, aldus Simone Goosen, beleidsmedewerker bij GGD GHOR Nederland. Simone voert al jarenlang onderzoek uit naar de gezondheid van vluchtelingen en is daarop gepromoveerd. Zij traint 4 GGDmedewerkers in de gezondheidsbehoeften van deze groeiende groep nieuwkomers. “Specifieke aandacht is nodig voor de gezondheid van deze groep inwoners, zowel voor de volwassenen, als voor de kinderen.” Door de versnelling van de asiel procedure zijn veel vluchtelingen die in de gemeenten gehuisvest worden, nog maar kort in Nederland. Ook bij gezinshereniging komen de vluchtelingen via een snelle doorstroom al kort na aankomst in Nederland in de wijk of buurt terecht. “Vanwege oorlogservaringen kunnen vluchtelingen een posttraumatische stressstoornis, angststoornis of depressie hebben. Chronische ziekten zoals diabetes komen bij bepaalde vluchtelingengroepen meer dan gemiddeld voor. Maar ook seksuele gezondheid en het bevorderen van een gezonde
zwangerschap en bevalling vragen om extra aandacht. Leefomstandigheden die de gezondheid van asielzoekers negatief beïnvloeden zijn de onzekerheid over de procedure, frequente verhuizingen en gebrek aan privacy. Door gebrek aan zwemvaardigheid bestaat het gevaar van verdrinking. Ook de achterstand in gezondheidsvaardigheden, zoals onbekendheid met het Nederlandse zorgsysteem, is een factor van betekenis voor de publieke gezondheid”, zegt Simone. Verantwoordelijkheden gemeente De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de publieke gezondheid van de vergunninghouders die gehuisvest worden in hun gemeente. De Rijksoverheid heeft aan de gemeenten in het werkgebied van de GGD Hart voor Brabant in 2015 een taakstelling gegeven om 1.781 vluchtelingen te huisvesten. Voor de eerste helft van 2016 is deze taakstelling 1.227 vluchtelingen. Het totaal aantal mensen voor heel 2016 zal naar verwachting 1,5 keer zo hoog zijn als het aantal in 2015. “Minimaal een derde deel daarvan zijn kinderen; in kleine gemeenten kan dit oplopen tot de helft”, zo is de verwachting van Simone. Het COA is verantwoordelijk voor de opvang in asielzoekerscentra van vluchtelingen die nog in de asielprocedure zitten. De (publieke) gezondheidszorg wordt dan geregeld via contracten tussen het COA en zorgverzekeraar Menzis voor de curatieve zorg en tussen het COA en GGD GHOR Nederland voor de publieke gezondheidszorg. Het takenpakket publieke gezondheidszorg asielzoekers is daarin nauwkeurig vastgelegd en wordt door de regionale GGD uitgevoerd. Uitdagingen worden kansen “Vluchtelingen met een verblijfsstatus die gehuisvest zijn in gemeenten ontvangen dezelfde publieke gezondheidszorg als de andere inwoners. Zij vallen onder de wet publieke gezondheid waarin het bewaken, bevorderen en beschermen van de gezondheid voor alle inwoners is geregeld,” zegt Simone. Simone Goosen: “Buig samen de uitdagingen om in kansen.” Een actieve en integrale aanpak van gemeenten is hierbij nodig. “De risico’s in de gezondheid 5
van vluchtelingen zijn positief te beïnvloeden door een goede samenwerking tussen vluchtelingen, buurtbewoners, onderwijs, vluchtelingenwerk, welzijnswerk, zorgverleners, gemeenten en GGD.” Verbind gezondheid aan beleid, onderwijs, wonen en integratie. “Belangrijk is bijvoorbeeld dat vluchtelingenkinderen zo snel mogelijk onderwijs krijgen. Bied perspectief en help vluchtelingen op weg.” OPVANG EN INTEGRATIE VAN VLUCHTELINGEN De gemeentelijke verantwoordelijkheden die voortkomen uit de wet publieke gezondheid gelden voor álle burgers, ook voor vluchtelingen. Een gezond leven in een veilige omgeving; dát is waar het om gaat. De GGD Hart voor Brabant maakt zich sterk voor gezondheidswinst door preventie. Dat betekent dat we alert zijn op gezondheidsrisico’s, met extra oog voor de psychische gezondheid van vluchtelingen en hun kinderen. We zetten ons in voor het bevorderen van de gezondheid en de eigen kracht van vluchtelingen. En nodigen hen uit de ervaring en deskundigheid die zij zelf meebrengen, te benutten. Kortom, kansen verzilveren die bijdragen aan ‘gezond meedoen’. Dat pakken we samen aan: met gemeenten onze opdrachtgevers, met de partners in ons zorgnetwerk, met inwoners en met de vluchtelingen. WET PUBLIEKE GEZONDHEID GEZONDHEIDSZORG VOOR ASIELZOEKERS IN NEDERLAND BROCHURE ‘DE GEZONDHEID VAN VLUCHTELINGEN IN GEMEENTEN: PREVENTIE CENTRAAL’ HANDREIKING LOKAAL GEZONDHEIDSBELEID VLUCHTELINGEN 6
ADVIES GEESTELIJKE GEZONDHEID VAN VLUCHTELINGEN BROCHURE ‘VLUCHTELINGEN IN EEN GASTVRIJ BRABANT’ NATIONAAL PLAN TUBERCULOSEBESTRIJDING 20162020 TAAKSTELLING HUISVESTING VERGUNNINGHOUDERS 7 Procyk Radek
8
9
praktijkvoorbeeld ORGANISATIE CRISISNOODOPVANG In 2015 is in het werkgebied van de GGD Hart voor Brabant zeven keer crisisnoodopvang verleend, in de gemeenten Boxtel, Heusden, Waalwijk, Hilvarenbeek, Goirle en Tilburg. Crisisnoodvang voor asielzoekers was in beginsel voor max. 72 uur; in een aantal gevallen is die periode met (enkele) dagen verlengd. GGD Hart voor Brabant en GHOR Brabant MiddenWestNoord hebben de preventieve en medische zorg gecoördineerd en grotendeels samen met partners uitgevoerd. GGD verpleegkundigen namen de preventieve zorg voor hun rekening. Hierbij hadden ze extra aandacht voor jonge kinderen en moeders en de bestrijding van infectieziekten, inclusief TBC. Ook verzorgde de GGD de inspecties hygiënezorg vooraf en tijdens de noodopvang. Een pool van huisartsen verzorgde een spreekuur faciliteit. De Regionale Ambulancevoorziening heeft ‘verpleegkundig specialisten acute zorg’ in dienst. Zij werden ingezet als een voorportaal voor de huisartsen, zodat de huisartsen tijdens het spreekuur werden ontlast. Ook voorkomende individuele psychosociale vraagstukken en groepsgebonden onrust werden begeleid. “De ontdekkingstocht van samenwerkende en verbindende hulpverleners in deze toch nieuwe casus leidde tot een passende aanpak. Die aanpak vormt mogelijk een blauwdruk voor toekomstige scenario’s!”, vertelt Fred Korthals van de GHOR. MEER OVER VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST 10 Peter Braakmann
praktijkvoorbeeld HANDEN UIT DE MOUWEN OP CRISISNOODOPVANG Karine van Drunen, sociaal verpleegkundige (infectieziektebestrijding), was zowel in Boxtel als in Nieuwkuijk (Heusden) actief. “In Boxtel zaten 17 minderjarige meisjes uit Eritrea. In Nieuwkuijk zagen we 72 jongeren uit zowel Syrië als Eritrea. Met een team verpleegkundigen vanuit verschillende specialisaties voerden we een triage uit. Hiervoor gebruikten we een eenvoudige vragenlijst: ‘Heb je gezondheidsklachten waar je nu hulp voor nodig hebt?’ en ‘Gebruik je medicijnen’? We vroegen ook of ze bij aankomst in Ter Apel als TBC screening al een longfoto lieten maken. Indien nodig kregen de jongeren een uitgebreidere vragenlijst; op die manier stelden we vast of aanvullende zorg nodig was. De jongeren die gezien moesten worden door een (huis)arts, droegen we over. Heel fijn was de hulp die we in Nieuwkuijk kregen van tien ‘allochtone’ studenten van een opleiding verpleegkunde. Zij spraken zowel Arabisch als Nederlands en meldden zich als vrijwilliger aan. Zo konden we de taal uit Eritrea, via het Arabisch, vertalen in het Nederlands. Soms zat er nog een extra tolk tussen omdat ook de taal in het land niet altijd dezelfde is!” “Niemand verlaat zomaar huis en haard.” Jeugdverpleegkundige Ino van de Rijt LEES ZIJN BLOG 11 Nena van As
Voormalig belastingkantoor Oss huisvest tijdelijk 300 asielzoekers ‘DEZE MENSEN WILLEN ZO GRAAG VOORUIT’ “Geloof het of niet”, begint wethouder René Peters het verhaal over de Osse noodopvang, “maar ik heb hoegenaamd geen negatief geluid gehoord. De vraag van het COA kwam, de politiek was unaniem voor, de bevolking reageerde nuchter en tolerant. Gelukkig kregen we de tijd om alles zorgvuldig voor te bereiden. Zodra de opvang was ingericht, hebben we de Ossenaren uitgenodigd om een kijkje te komen nemen.” Mensen zoals jij en ik “Daarna ging het snel,” vertelt projectleider Carmen Willems. “Zo bracht het initiatief Oss Verwelkomt Vluchtelingen een enorme club vrijwilligers op de been; zij organiseren taalcursussen en maatschappelijke lessen in een avondprogramma. Het COA regelt met vrijwilligers rondleidingen in de stad. En bedrijven bieden stages, uitwisselingen en een banenmarkt aan.” De Osse bevolking verdient volgens de wethouder dan ook een grote pluim. “Aan de andere kant: ik verwacht ook gewoon dat nieuwkomers hier welkom zijn. Zijn het je nieuwe buren? Maak kennis, bied koffie aan, vraag de kinderen mee naar het voetbal. En spreek ze aan bij overlast, net zoals je bij je Nederlandse buurman doet. Het zijn gewone mensen, net als jij en ik.” Wethouder René Peters 12 Rondhangen is voor niemand goed Vooral een normaal dagnachtritme is een grote uitdaging, volgens Peters. “Als je niets omhanden hebt, lig je zo tot 10 uur in bed. Dat lossen we eenvoudig op door afspraken en activiteiten in de ochtend te plannen. Nutteloos rondhangen is voor niemand goed. Waarom vijf jaar wachten met inburgeren? Deze mensen willen zo graag vooruit.
Iets doen. Dus leren ze alvast de taal, gaan erop uit, en regelen zelf de schoonmaak, was, ontbijt en lunch. Het zijn volwassen mensen die prima voor zichzelf kunnen zorgen, bovendien geeft het eigenwaarde en structuur aan de dag.” Carmen Willems: “Daarom hebben we ook direct een schooltje opgezet, overigens in geweldige samenwerking met het Osse onderwijs. Als hier blije kinderen rondrennen, is dat goed voor iedereen.” Het werkt. De sfeer is gemoedelijk, elke bezoeker wordt vriendelijk begroet. Een hartelijk ‘dag mevrouw’ tegen de wethouder. Hij lacht: “Ze proberen het, daar gaat het om!” praktijkvoorbeeld PREVENTIEVE ZORG VOOR ALLEENSTAANDE MINDERJARIGE ASIELZOEKERS Jeugdverpleegkundige Carina Tap werkt op het azc in Grave. Hier verblijven ook 100 minderjarige, alleenstaande asielzoekers uit Syrië; vooral jongens. “Alle jongeren krijgen in principe binnen zes weken na aankomst een intakegesprek. We leggen een dossier aan en doen ‘een 13 Thinkstock
rondje rond het kind’. Ze hebben veel meegemaakt: oorlogssituaties, een ingrijpende vlucht en ze missen hun familie. Ik vraag hoe het nu met ze gaat, of ze gezond zijn, zoom in op trauma’s door te informeren naar nachtmerries en doorslapen. Zo nodig schakel ik de GGZconsulent in. Ik vraag na hoe hun vaccinatiestatus is. De jongeren hebben vaak hun vaccinatiebewijs niet in Nederland. Soms nemen ze dan via social media contact op met familie om navraag te doen. De jeugdarts stelt eventueel een nieuw vaccinatieschema op. Omdat deze jongeren minderjarig zijn staan ze onder voogdij via NIDOS. Daarnaast zijn ze leerplichtig en moeten gewoon naar school. Dat kan in Grave. Jammer genoeg vervallen zowel de voogdij als de leerplicht wanneer de jongeren 18 worden, terwijl juist voor deze groep aandacht, begeleiding en structuur zo belangrijk is.” NIDOS.NL Hussam en zijn gezin ontvluchtten Syrië EEN NIEUW LEVEN IN NEDERLAND Hussam en Hanadi zijn gelukkig hier. “Het is vredig en veilig, Nederlanders zijn aardig.” In mei 2014 verliet Hussam zijn thuisland Syrië. Op zoek naar een veiliger leven voor zijn gezin, liet hij zijn vrouw en twee dochtertjes achter. Na een lange en gevaarlijke reis kwam hij in Nederland terecht, waar hij na een klein jaar herenigd werd met Hanadi, Myrna en Maria. 14 “Ik ben nog nooit zo blij geweest. Dat jaar van azc naar azc was stressvol. Ik wist niet hoe lang het nog zou duren voor ik ze weer zou zien, ik miste ze vreselijk.” Thuis voelen Het gezin kreeg een huurwoning in Den Bosch en hun nieuwe leven begon. Inmiddels voelen ze zich thuis en spreken ze een aardig
woordje Nederlands. Ook met de meisjes gaat het goed; ze gaan naar de kinderopvang, hebben vriendjes en leren spelenderwijs de taal. Hanadi is al met hen naar het consultatiebureau geweest. “Voor de vaccinaties natuurlijk, maar ze zijn ook gewogen, gemeten, helemaal gecheckt,” vertelt ze. Dat iedereen in Nederland verzekerd is van en voor gezondheidszorg, vinden ze een mooi idee. “Het is allemaal anders dan in Syrië, maar vooral heel goed geregeld.” Vol lof over de buren Langzaam maar zeker vinden Hussam en Hanadi hun weg. Ze hebben vier keer in de week taalles, ze sporten, gaan naar het park of de stad in en maken nieuwe vrienden. Vol lof praten ze over hun buren. “Maria had een keer ’s avonds laat hoge koorts, meer dan 40 graden. Ik kon de huisarts niet bereiken, dus ik belde hiernaast aan. De buurman heeft ons met de auto naar de huisartsenpost gebracht. Hij wilde er niets voor hebben, toen hebben we ze uitgenodigd voor de barbecue.” Al met al ziet Hussam de toekomst hier zonnig in. “Bij wijze van spreken dan,” lacht hij, “want het regent hier echt altijd.” 15 Marc Bolsius
praktijkvoorbeeld GEZONDHEIDSVOORLICHTING IN TILBURG Voor vluchtelingen die in Nederland komen wonen zijn veel dingen anders dan in het land van herkomst. Ook op het gebied van gezondheid. Hoe kunnen we deze nieuwkomers ondersteunen in hun ‘zelfredzaamheid’? Hoe blijf je gezond? En waar kun je met vragen terecht? GGD Hart voor Brabant en Stichting Nieuwkomers en Vluchtelingen (SNV) Tilburg organiseren samen voorlichtingsbijeenkomsten voor vluchtelingen. Als het nodig is met behulp van een tolk. Gezondheidsvoorlichter Nafisa Osman: “We organiseren voorlichtingen over verschillende onderwerpen. Hoe zet je voor weinig geld een gezonde maaltijd op tafel? Welke uitdagingen kom je tegen bij het opvoeden tussen twee culturen? Wat zijn belangrijke aandachtspunten rondom seksuele gezondheid? Er is voor mannen ook een serie voorlichtingen ‘Gezond leven’ en ‘Man en gezondheid’. Tijdens de voorlichtingen bespreken we ook hoe de gezondheidszorg in Nederland werkt. En waarvoor mensen bij de GGD terecht kunnen. Als het om gevoelige onderwerpen gaat, maken we soms een afspraak om op een later moment door te praten. Kan ik een vraag niet zelf beantwoorden, dan kan ik iemand vaak wel op weg helpen of in contact brengen met de juiste persoon.” STICHTING NIEUWKOMERS EN VLUCHTELINGEN COLOFON Hartelijk dank aan iedereen die meewerkte om deze uitgave mogelijk te maken. Uitgave: GGD Hart voor Brabant, maart 2016 16 WWW.GGDHVB.NL ChameleonsEye
1 Online Touch