Alles over tuinen en tuinieren GROEI& BLOEI WINTERBLOEIERS • SFEERVOLLE DROOMTUIN • OP REIS MET G&B • BIJZONDERE ERANTHIS HET HELE JAAR GENIETEN VAN JE TUIN NIEUWE TUINTRENDS KIJKEN NAAR KNOPPEN
Tuinreis Kent & RHS Chelsea Flower Show 4 daagse busreis halfpension | € 375,Tuinreis Surrey & RHS Chelsea Flower Show 4 daagse busreis halfpension | € 399,Tuinreis Berlijn, Potsdam & IGA Berlijn 5 daagse busreis halfpension | € 439,Tuinreis Surrey & RHS Hampton Court Palace Flower Show 4 daagse busreis halfpension | € 399,Tuinreis Essex & RHS Hyde Hall Flower Show 4 daagse busreis halfpension | € 399,Tuinreis Schotland 9 daagse busreis halfpension | € 899,Tuinreis Toscane 8 daagse busreis halfpension | € 599,Tuinreis Loire 6 daagse busreis halfpension | € 499,Tuinreis Buckinghamshire 4 daagse busreis halfpension | € 409,Tuinreis Oxfordshire en Berkshire 5 daagse busreis halfpension | € 499,Keukenhof Lisse Busreis inclusief entree | vanaf € 39,-* Koninklijke Serres van Laken Busreis inclusief entree | vanaf € 30,-* Open Tuinen Dagen Amsterdam Busreis inclusief entree | vanaf € 49,- * Varend Corso Westland Busreis | vanaf € 32,-* *Prijzen zijn afhankelijk van uw opstapplaats Tuinreis Cotswolds 5 daagse busreis halfpension | € 459,Tuinreis Sussex 4 daagse busreis halfpension | € 349,Tuinreis Normandië 4 daagse busreis halfpension | € 399,Tuinreis East Anglia 5 daagse busreis halfpension | € 479,Met uw vereniging of tuinclub op reis? Informeer naar onze tuinreizen op maat Bestel de nieuwe tuinreizenbrochure gratis via 0495-456610 of www.kuperstuinreizen.nl Laagste prijzen van Nederland | Wij vieren ons 30-jarige bestaan
EXCLUSIEF VOOR LEDEN G&B 0P JE TABLET Lid zijn van Groei & Bloei is nu nog aantrekkelijker! Vanaf deze maand kun je Groei & Bloei namelijk ook lezen op je tablet. Gratis! Zo heb je je favoriete tuintijdschrift altijd en overal bij de hand. Je vindt de app waarmee je het tijdschrift kunt downloaden onder G&B Magazine in de App Store (Apple) en Google Play (Android). OOK LID WORDEN? KIJK OP PAGINA 35 OF OP ONZE VERNIEUWDE WEBSITE WWW.GROEI.NL/WORDLID. Volg Groei & Bloei ook op: facebook.com/GroeiNL twitter.com/GroeiNL pinterest.com/groei instagram.com/groei_en_bloei NIEUW GRATIS VOOR Foto: Joost Bouwmeester WINTERAKONIET GROEI & BLOEILEDEN 1 1 I Buitenplaats met winterakoniet. Inzet I Eranthis longistipitata. 2 I Knolletjes van Eranthis. 3 I Aan het zaad van Eranthis zitten ’mierenbroodjes’. 4 I De bloemen zijn meestal knalgeel, zodat de insecten ze goed kunnen vinden. 5 I De bloemblaadjes gaan alleen bij zonnig w et is januari. Bomen en struiken staan te kleumen, de wereld is dor en kaal. Terwijl ik door mijn afgestorven tuin loop, vraag ik me af of het ooit nog zomer wordt. En dan zie ik een groepje knalgele bolletjes: de winterakonietjes zijn er weer! Ja ja, ik weet best dat ik ze fi naal over het hoofd zou zien als ze in juni zouden bloeien. Maar dat doen ze niet, ze bloeien in januari en dat maakt alle verschil. Galanthofi elen zullen het niet met me eens zijn, maar ik heb meer met winterakonieten dan met sneeuwklokjes. Akonietjes zijn er iets eerder en zien er bovendien aparter uit met hun gele hoofdjes op een kraag van groene blaadjes, (die ze beschermt tegen strenge vorst). Omdat die doet denken aan de kraag van een carnavalsgast, worden deze planten ook wel ’carnavalszottekes’ genoemd. H Kastelen en kloosters Winterakonieten (Eranthis hyemalis) zijn stinzenplanten. Aan het eind van de zestiende eeuw zijn ze vanuit Zuid-Europa en de Balkan naar ons land gehaald en geplant op buitenplaatsen van kastelen en kloosters in Groningen, Friesland langs de Vecht. Daar voelden ze zich zo prettig, dat ze 5 Wat kun je blij worden van het eerste sprankje kleur in de tuin. Groei & Bloei-auteur Nicolien van Doorn veert op als ze in haar tuin een bloeiende winterakoniet ontdekt. ”Winterakonieten zijn aparter dan sneeuwklokjes en hun bloemen zijn heel aantrekkelijk voor bijen en hommels.” 3 2 Foto: Dreamstime 4 Foto: Imageselect verwilderden en onderhand helemaal zijn ingeburger bloemen zijn knalgeel; niet per ongeluk, de insecten in januari zijn moeten de plantjes natuurlijk wel k vinden. De bloemblaadjes gaan alleen bij mooi weer Is het zo koud of donker dat geen insect zich op pad dan blijven ze gesloten. Winterakonietjes groeien vanuit ondergrondse knolv wortelstokken. Die knolletjes koop je in de herfst. V planten kun je ze het beste een nachtje in lauw wa weken. Leg ze daarna 5 centimeter diep in losg grond in de tuin of in een bak op het balkon en bed 00 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 G R O E I&BL O E I– JA N UA R F o o t Foto: GAP Photos : w w w . k a s u i n n . c o m
WELKOM OP DE REDACTIE Op de redactie van G&B werken zeven mensen. Daarnaast leveren vele freelancers een bijdrage aan het tijdschrift. Op deze plaats stellen we enkele medewerkers aan je voor. marja vaN rooij is eindredacteur. Tuinieren is de grote hobby van deze neerlandicus. Zij corrigeert en redigeert artikelen voor G&B. gert tabak is fotograaf en auteur en levert o.m. bijdragen over tuinontwerpen. Hij tuiniert samen met de beroemde tuinkunstenaar Ton ter Linden. martiN vaN lokveN reist de hele wereld over voor de mooiste (tuin) reportages. Hij geeft workshops fotografie en schreef een boek over digitaal fotograferen. maayke De riDDer is gespecialiseerd in interieur- en met name tuinfotografie. Haar foto’s verschijnen in boeken en tijdschriften, waaronder G&B. NicolieN vaN DoorN is journalist en tuinliefhebber. Ze schrijft regelmatig artikelen voor G&B. In dit nummer is het artikel over winterakoniet van haar hand. robert mabic is gespecialiseerd in tuinfotografie. Regelmatig verschijnen in G&B tuinreportages van zijn hand. Een e-mail kun je sturen naar: redactie@groei.nl. 4 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 N ieuwe plannen WAAROM EEN TUIN NOOIT VERVEELT ”Wat is er eigenlijk zo leuk aan tuinieren?”, vroeg een vriendin me laatst, toen ik haar voorstelde onze afspraak een uurtje te verschuiven omdat ik mijn pas aangeschafte haagplanten zo snel mogelijk in de grond wilde zetten. Even stond ik met mijn mond vol tanden. Tja, wat is er zo leuk aan tuinieren? ”Nou, je bent buiten en het is een heel gezonde vorm van lichaamsbeweging”, mompelde ik. Het klonk bijna als een verontschuldiging, al klopt het natuurlijk wél. Elke dag een half uur tuinieren is net zo gezond als dagelijks een half uur wandelen of zwemmen. Maar zit ik daarom zo graag met mijn handen in de aarde? Op het moment dat ik dit schrijf, valt er buiten weinig te zien. De lucht is grauw en de tuin oogt kaal. Maar ik weet dat de behaarde bloemknoppen van de magnolia (zie pag. 42) straks weer openbarsten, en ik verheug me nu al op het vrolijke geel van de winterakonietjes (zie pag. 24) die binnenkort gaan bloeien. En dat, realiseer ik me, is nu precies wat er zo heerlijk is aan met de tuin bezig zijn: hij blijft je verrassen, de tuin is ieder jaar weer nieuw. Een tuin beweegt, verandert en vraagt steeds om bijsturing of nieuwe plannen. Op de redactie genieten we daar altijd erg van - van het maken van plannen, zowel voor G&B als voor onze eigen tuinen. En we zijn natuurlijk ook benieuwd naar de plannen van onze lezers ... Wat zijn jouw tuinwensen of -dromen voor het nieuwe jaar? Heb je in de afgelopen periode misschien een tuinplan of -plannetje gerealiseerd dat een schot in de roos bleek? Laat het ons weten! Fransje van Dorp (waarnemend hoofdredacteur) Reageren? Schrijf een verhaal van max. 400 woorden over je voorgenomen, gerealiseerde of mislukte tuinplannen en stuur dit vóór 30 januari naar redactie@groei.nl. Voor de leukste verhalen reserveren we een plaatsje in G&B! De reDactie wenst alle lezers een inspirerenD tuinjaar!
DEZE MAAND BLOEMEN, PLANTEN & BOMEN 6 In de Hortus Botanicus in Amsterdam begint het tuinseizoen al hartje winter 20 Ginkgo: de oeroude japanse notenboom is populairder dan ooit 24 De bloemen van de winterakoniet geven het eerste sprankje kleur in het nieuwe jaar 42 Planten beschikken over speciale overlevingspakketjes: hun knoppen 52 Vogels morsen veel voer: herken de kiemplantjes uit vogelzaad PRAKTISCH 10 Advies 32 Uit onderzoek blijkt: ook tuinplanten doen aan vriendjespolitiek 36 Exotenkweker Hans Prins laat zien hoe hij vorstgevoelige planten door de winter helpt 38 Tuinklussen in de winter TUINEN & TUININRICHTING 12 Jaarrond aantrekkelijke tuin met heldere lijnen, rondingen en wuivende planten 28 Gespot: de tuintrends voor het nieuwe jaar. Laat je inspireren! 58 Landelijke tuin die door het gebruik van veel groenblijvers het hele jaar interessant is EN VERDER 16 NK Bloemschikken 22 Tuinpost 23 Column De Gelukkige Tuinman 35 Word Lid 40 Op tuinreis met Groei & Bloei 46 Tuinen in de schilderkunst 50 Geplukt 56 Agenda 66 Volgende maand G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 5 Een uitgekiende balans tussen struiken, hagen, bomen en imposante, organische snoeivormen van buxus en taxus zorgt ervoor dat de tuin De Buksboom uitblinkt in alle vier seizoenen. VIER SEIZOENEN
WINTERWANDELING Hartje winter bezoekt tuinontwerper/ kunstschilder Ton ter Linden samen met fotograaf Gert Tabak de Hortus Botanicus in Amsterdam. ”Zodra je door de poort naar binnen gaat, lijkt het alsof de stad z’n adem inhoudt. De sfeer is hier verstild. In onze eigen tuin is nog geen kleur te bekennen, maar op deze plek is het tuinseizoen al begonnen!” 1 2 A ls je de hortus binnengaat, is het eerste wat opvalt de architectuur van de groene, gebogen buxusvakken in de halfronde systeemtuin. In een systeemtuin staan planten die onderling verwant zijn bij elkaar, zonder dat er wordt gelet op bloemkleur, hoogte of andere kenmerken. In de zomer is het hier dan ook een vrolijke bloemenzee. Nu is het een stuk leger, maar de winterzon laat de buxushaagjes sprankelen en de kleuren die wel aanwezig zijn, vallen extra op. Zoals het dotje geel van Narcissus minor tussen afgevallen 3 6 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017
IN DE HORTUS 5 4 bladeren. N. minor is een van de kleinste vroegbloeiende narcissen; goed om te weten! Een eindje verderop bloeit Camellia ’Winter’s Hope’. De spierwitte, open bloemen met een toef goudgele meeldraden in het hart steken mooi af tegen het grijsgroene blad. Enkele kraaien zijn op zoek naar eikels, ze storen zich totaal niet aan ons als we langs ze lopen. Hele tuingedeelten zien wit van de sneeuwklokjes, een prachtig gezicht. Meestal is het de gewone Galanthus nivalis, maar er zijn ook groepen van de gevulde Galanthus nivalis ’Flore Pleno’ en pollen glanzend 6 7 sneeuwklokje (Galanthus woronowii). Tussen die duizenden bengelende witte klokjes staan de geelgouden bloemen van de winterakoniet (Eranthis hyemalis, zie ook pag 24). Een veel toegepaste combinatie, maar zeer effectvol. Juist in deze oude tuin komen die tere bolgewassen mooi uit door het contrast met de immense stammen van de eeuwenoude bomen. Oud en jong: het heeft altijd iets vertederends. Winterbloeiers De rondbladige cyclaam (Cyclamen coum) bloeit in verschillende tinten roze en lila. Dit knolgewas is zeer winterhard, heeft mooi bont blad en staat graag in kalkrijke grond onder bladverliezende heesters. Hier is dat de winterbloeiende Viburnum farreri, de struik zit vol trosjes roze bloemetjes. De rode vleesbes (Sarcococca ruscifolia) die verderop groeit, houdt ’s winters wel z’n blad. Vreemd dat je dit familielid van de buxus zo weinig ziet. Het is een prachtig 8 2 DEZE PAGINA 4 I Hier lijkt de stad ver weg. 5 I Buxusvakken in de systeemtuin. 6 I Cyclamen coum. 7 I Mahonia japonica. 8 I Sarcococca ruscifolia. LINKERPAGINA 1 I Narcissus minor. 2 I Camellia ’Winter’s Hope’. 3 I Roze bloemtrosjes van Viburnum farreri. G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 7
2 1 3 ZACHTE RONDINGEN Ontwerper Jeanne van Rijs toverde een triest, ongebruikt tuingedeelte om in een groene ruimte die rust en elegantie uitstraalt. Ze bedacht een strak geheel van heldere lijnen in zachte rondingen: een vervlechting van harde materialen, spiegelend water en wuivende planten. Het resultaat oogt het hele jaar aantrekkelijk. De opdrachtgevers zijn tevreden. 12 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 fargesia border cornus controversa aralia elata vijver terras border fargesia vijver muurtje met wateruitloop fargesia border aralia elata Ontwerp: Jeanne van Rijs, Sambeek. www.oxalis-tuinontwerpen.nl Aanleg: ’Haentjes tuinen en meer’, Boxmeer, www.haentjes.nl N
4 5 WUIVENDE PLANTEN D 6 e nieuwe tuin van Leona en Jan Raijmakers, in Afferden (L), maakt deel uit van een groter geheel rondom hun huis. ”Dit stuk van 12 bij 5,5 meter ligt op het noordwesten, met veel schaduw; het zag er treurig en somber uit. De leisteentegels lagen op een betonnen ondergrond en begonnen los te laten”, vertelt tuinontwerper Jeanne van Rijs. Ze kreeg het verzoek een uitnodigende, sfeervolle tuin te bedenken, met volop zitruimte, water en voldoende beplanting. Bovendien moest het geluid van de naburige weg wat worden verdoezeld. Strak design Het resultaat is een strak ontwerp met een natuurlijke uitstraling. Lage randen van cortenstaal benadrukken de lijnen van een groot ovaal in grind, met een ronde inzet van een flagstoneterras. De aansluitende paden en vijverkanten hebben eenzelfde 2 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 LINKERPAGINA 1 I De gebogen lijnen en natuurlijk aandoende beplanting zorgen voor een vriendelijke uitstraling. 2 I Fris, wuivend groen rond terras en grind. Bescheiden kleuraccenten maken het af. 3 I Voor de flagstones zijn leisteentegels uit de vroegere tuin hergebruikt. DEZE PAGINA 4 I De vijver volgt de lijn van het grind. Langs het water Hakonechloa macra. 5 I Ontwerper Jeanne van Rijs. 6 I Op de voorgrond Aralia elata. De stam van zit vol gemene stekels; echt een ’duivelswandelstok’. 13
NK BLOEMSCHIKKEN 2016 KUNST OF KITSCH? S Kunst of kitsch? Nee, dit gaat niet over het bekende tv-programma, maar over het thema (2016) van het Nederlands Kampioenschap Bloemschikken dat Groei & Bloei ieder jaar organiseert. De tweehonderd deelnemers vervaardigden bijzondere bloemstukken: kunst met een knipoog naar kitsch. orry, ik heb water nodig!” Met een gietertje snelt deelnemer Anas Aozoun door de wedstrijdruimte en snijdt met een verontschuldigende glimlach voorzitter Birgit DavidsSchuurman de pas af. Zij doet een ronde door de ruime zalen van de Innovatoren in Venlo waar het Nederlands Kampioenschap Bloemschikken (NKB) al een uur aan de gang is. De deelnemers, werkend aan statafels en zelfs strijkplanken, schikken geconcentreerd aan een bloemstuk met het thema Kunst of kitsch. Peinzend wordt een stap achteruitgezet, eventjes hangt de snoeischaar weifelend in de lucht, en dan weer dóór ... Het themabloemwerk, geplaatst op een thuis ontworpen ondergrond, moet nu binnen een halfuur af zijn! ”Wat ik vanochtend als ondergrond allemaal heb zien binnendragen”, vertelt Birgit, ”een verkoolde boomstam of soepterrines uit de kringloopwinkel. Hoe verzin je het, zo leuk! We zijn benieuwd wat het dit jaar allemaal gaat worden.” Kunst Boven I 1e prijs Ere-klasse van Margreet Rinsma, Nederlands Kampioen Bloemschikken 2016. Anas (B-klasse, Venlo) gebruikt als ondergrond een kruk, met daarop een ondiepe houten schaal. In het midden staan vier rechtop geplaatste kokosbladeren, wijkend als een bloeiende waterlelie. Daartussen steekt hij sneeuwwitte calla’s, die als nieuwsgierige elfjes tussen de bladeren door gluren. Aan glinsterend steentjesdraad hangen romantische minibloem1 I Race tegen de klok. 2 I Anas Aozoun wil zijn bloemstuk laten stralen. 3 I Met goudgeverfde schilderijlijsten gaat Ralph van Asten voor kunst en kitsch. 16 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 werkjes, met onder meer Bouvardia, gipskruid, Eustoma en rozen. Met het gietertje vult hij een glazen bol voor vier lila drijfkaarsjes. Aan sprookjes gedacht bij het thema? ”Kitsch is een begrip dat wij niet kennen”, zegt Anas, die Syrië ontvluchtte en als statushouder in Nederland een nieuw leven opbouwt. ”Maar wat kunst is, weten we heel goed. Bloemen zijn kunst! Ze kunnen je opbeuren, ons blij maken. Daarom wilde ik mijn bloemstuk laten stralen als een lantaarn die een donkere straat verlicht.” 1 2 3 Foto: Henk Schuurmans
Boven I Stress én plezier bij de deelnemers. Links I De winnaars 2016: v.l.n.r. Lammy van Elp (G&B Hoogeveen), Iet Willems (Zwolle), Nederlands kampioen Margreet Rinsma (Alkmaar), Joke Klein Tiessink (Berkelland/Haaksbergen), Mariette Blom van Dam (Heerhugowaard). Of kitsch Bij kunst had Ralph van Asten (A-klasse, Tilburg) een ander idee: schilderijen. Voor een kitscherig effect bespoot hij schilderijlijsten met gouden verf en beplakte ze met gouden vlindertjes en veren. De dag hiervoor fietste hij naar zijn volkstuin en plukte daar ijzerhard, goudsbloemen en dahlia’s in paars en oranje. Voor een contrast in vorm steekt hij ze hier in bolvaasjes, die bungelen aan gespannen draden binnen de lijsten. De draden omwikkelt hij met blad, geknipt van een vetplant uit zijn woonkamer. ”Wat ook een grote kunst is? Alles op tijd afkrijgen.” Francé van Kemenade (Semi-prof, Ommel) vertaalde het thema kitsch door koperdraad te verwerken in haar bloemwerk. Met een schoonzoon als elektromonteur was de buit snel binnen. Geïnspireerd door bloemsierkunstenaar Gregor Lersch maakte ze een transparante sculptuur en omwikkelde die met meters draad. Hierover schikt ze asymmetrisch en op een luchtige manier matgroene vruchtjes, 2 1e prijs B-klasse 1e prijs A-Klasse 1e prijs Semi-prof-klasse 1e prijs Select-A-klasse BLOEMSCHIKKEN HEEFT KLASSE Iedereen kan meedoen aan het Nederlands Kampioenschap Bloemschikken (NKB). Er zijn verschillende klassen: B-klasse, A-klasse, Ere-klasse, Select-A en Semi-prof. De winnaar uit de Ere-klasse is Nederlands Kampioen Bloemschikken. Alle bloemschikkers maken een themawerkstuk, met per klasse extra eisen, bijvoorbeeld contrast in kleurgebruik. Daarbovenop krijgen de laatste vier klassen ter plekke een verrassingsopdracht, die ze onder tijdsdruk moeten afronden. Welke bloemen en materialen je daarvoor in handen krijgt, is dus afwachten. A la minute op een idee komen en met een kunstwerkje voor de dag komen … Knap gedaan, winnaar Thea Kleine Wiecherink (Semi-prof, Enschede). Wat is je geheim? ”Rustig blijven en gelijk aan de opdracht beginnen. Een uitdaging, toch? En bloemschikken kun je léren. Met veel plezier volg ik zelf de G&B-bloemschikcursus in Berkelland/Haaksbergen, waar we allerlei technieken oefenen en geregeld leuke themaopdrachten krijgen.” Dit jaar (2017) is het NKB op 6, 7 en 8 oktober in de Beursfabriek, Nieuwegein. Het thema is Pikant. Zie je al een bloemstuk voor je met vrouwentong en rode pepertjes? Kunstig ’aangekleed’ met kant of lingerie? Schuif voor meer inspiratie en bloemschikvaardigheden aan bij een G&B-cursus of workshop. Ze worden door heel Nederland en België gegeven, dus ook gewoon bij jou in de buurt (zie www.groei.nl). G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 17
DE ZADEN kleurrijke bloemen GROOTBLOEMIGE ROZEN ENGELSE ROZEN HEESTER- EN BODEMBEDEKKENDE KLIMROZEN zelf zaaien OUDERWETS & ZELDZAAM MINIATUURROZEN STAMROZEN TROSROZEN BOTANISCHEROZEN MUSKUSROZEN XXL KLIMROZEN ROZEN IN POT SPECIALE ROZEN Geen vieze knieën voor de love birds harken wat je harken kan thee uit eigen tuin Kijk op onze nieuwe website voor: sappig fruit ROZEN VOLLE-GROND ROZEN IN POT XXL KLIMROZEN STAMROZEN www.dezaden.nl Alles voor uw tuin, balkon of terras! Vind je het lastig om een goede hovenier te vinden? TuinKeur helpt! Bel 0528 - 331678 of stuur een e-mail naar info@tuinkeur.nl en wij helpen jou met je keuze. Met meer dan 300 hoveniersbedrijven is er al� jd één in uw regio. Van uiterst zeldzame tot zeer gangbare soorten. Het hele jaar geopend van ma-vrij van 8.00 - 17.00 uur www.belle-epoque.nl www.jelitto.com ... ook op je smartphone! .com PERENNIAL ZADEN TuinKeur tuinplezier Meer met een hovenier 0528 - 331678 www.tuinkeur.nl
De Gelukkige Tuinman Goede voornemens J 1 Edwin Oden is psycholoog en tuinman. Hij schrijft iedere maand een column voor G&B en blogt op onze website. Zie: www.groei.nl. anuari is de maand van mijn verjaardag. Het zou voor mij daarom een feestmaand moeten zijn - helemaal nu ik dit jaar vijftig word - maar als ik eerlijk ben: ik houd er helemaal niet van. Sterker nog, ik vind januari de minste maand van het jaar. Het is het dieptepunt van de winter, en ’s winters heb ik last van de blues. Er is te weinig licht, het is te koud, iedereen verstopt zich binnen, en het ergste van alles is dat de tuin er tot vervelens toe hetzelfde blijft uitzien en mij helemaal niet nodig heeft. Kan ik hier nog iets positiefs mee? Die vraag stel ik mezelf de laatste tijd als ik het even somber inzie - geleerd uit een boekje. Het is een positiviteitsmethode die in dit specifieke geval wonderwel werkt: het brengt me op het idee weer eens goede voornemens te maken. Want dat doet ieder verstandig mens toch in januari? Daarom hier mijn tuinvoornemens voor het komende jaar: Ik ga focussen. Het afgelopen jaar wilde ik te veel. Ik wilde én allerlei soorten tulpen én allerlei soorten narcissen én allerlei soorten groenten én een nieuw beplantingsplan én bijzondere planten uitproberen én veel uit zaad kweken én heel veel stekken én nieuwe recepten maken én nog dit én nog dat. En dan wilde ik ook nog in mijn hangmat genieten van mijn tuin. Ik krijg het lichtelijk benauwd nu ik al deze dingen opsom. En weet je wat het resultaat is van al mijn drukdoenerij? Dat ik nu veel te veel onkruid in mijn tuin heb. Komend jaar wil ik echt wieden, wieden, wieden. 2 3 Ik ga het wieden leuker maken. Want ik liet me natuurlijk zo enorm afleiden omdat ik een broertje dood heb aan wieden. Ik vind het zo lang duren en het is ook steeds hetzelfde liedje. Maar ook hier kan ik vast iets positiefs mee. Ik ga wieden als mediteren zien, als een manier om mijn hoofd leeg te maken. Dan zal het me absoluut goed doen. Mediteren in plaats van irriteren. Ik ga geld uitgeven. Kwekers hier te lande opgelet: ik ga al jullie planten kopen die mijn hart veroveren. Ik weet wat je nu denkt: een klein doosje planten is zo honderd euro, en wij tuiniers vinden dat altijd zo begrotelijk. Maar wat zeuren we eigenlijk. In restaurants geef ik soms heel veel uit aan slecht eten met mensen waarvan ik denk: ’mwoah’. Dat geld ga ik voortaan in mijn tuin stoppen, dan haal ik er meer plezier uit. Het gevaarlijke van goede voornemens is natuurlijk dat je ze elk jaar opnieuw maakt, en dat je ze elk jaar niet kunt volhouden. Ach, hoe is dat eigenlijk? Ze rieken namelijk ook naar radicalisme, naar iemand willen worden die je helemaal niet bent. Daarom ga ik komend jaar zeker ook geheel zorgeloos mezelf zitten wezen in de tuin. Heerlijk nut teloze dingen doen, zoals plantjes anders neerzetten om te kijken w het effect is. Gewoon, omdat het zo lekker is om te doen. Gaat me vast lukken. ] G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 23 Foto: Sandra Verkic Foto: iStockphoto Foto: iStockphoto
WINTERAKONIET Foto: GAP Photos
Foto: Joost Bouwmeester Wat kun je blij worden van het eerste sprankje kleur in de tuin. Groei & Bloei-auteur Nicolien van Doorn veert op als ze in haar tuin een bloeiende winterakoniet ontdekt. ”Winterakonieten zijn aparter dan sneeuwklokjes en hun bloemen zijn heel aantrekkelijk voor 1 1 I Buitenplaats met winterakoniet. Inzet I Eranthis longistipitata. 2 I Knolletjes van Eranthis. 3 I Aan het zaad van Eranthis zitten ’mierenbroodjes’. 4 I De bloemen zijn meestal knalgeel, zodat de insecten ze goed kunnen vinden. 5 I De bloemblaadjes gaan alleen bij zonnig weer open. et is januari. Bomen en struiken staan te kleumen, de wereld is dor en kaal. Terwijl ik door mijn afgestorven tuin loop, vraag ik me af of het ooit nog zomer wordt. En dan zie ik een groepje knalgele bolletjes: de winterakonietjes zijn er weer! Ja ja, ik weet best dat ik ze finaal over het hoofd zou zien als ze in juni zouden bloeien. Maar dat doen ze niet, ze bloeien in januari en dat maakt alle verschil. Galanthofielen zullen het niet met me eens zijn, maar ik heb meer met winterakonieten dan met sneeuwklokjes. Akonietjes zijn er iets eerder en zien er bovendien aparter uit met hun gele hoofdjes op een kraag van groene blaadjes, (die ze beschermt tegen strenge vorst). Omdat die doet denken aan de kraag van een carnavalsgast, worden deze planten ook wel ’carnavalszottekes’ genoemd. 4 Kastelen en kloosters Winterakonieten (Eranthis hyemalis) zijn stinzenplanten. Aan het eind van de zestiende eeuw zijn ze vanuit Zuid-Europa en de Balkan naar ons land gehaald en geplant op buitenplaatsen van kastelen en kloosters in Groningen, Friesland en langs de Vecht. Daar voelden ze zich zo prettig, dat ze 5 H bijen en hommels.” 3 2 Foto: Dreamstime Foto: Imageselect verwilderden en onderhand helemaal zijn ingeburgerd. De bloemen zijn knalgeel; niet per ongeluk, de insecten die er in januari zijn moeten de plantjes natuurlijk wel kunnen vinden. De bloemblaadjes gaan alleen bij mooi weer open. Is het zo koud of donker dat geen insect zich op pad waagt, dan blijven ze gesloten. Winterakonietjes groeien vanuit ondergrondse knolvormige wortelstokken. Die knolletjes koop je in de herfst. Voor het planten kun je ze het beste een nachtje in lauw water laten weken. Leg ze daarna 5 centimeter diep in losgemaakte grond in de tuin of in een bak op het balkon en bedek ze G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 25 2 Foto: iStockphoto Foto: Claudia G. Kukulka F o t : o w w w . a k u s i n n c . o m
In deze voorbeeldtuinen zijn de tijdgeest en trends van 2017 vertaald naar de tuin. Tuin 1 weerspiegelt het streven naar evenwicht en verbinding. Tuin 2 biedt ruimte om actief te bewegen en in Tuin 3 kom je tot bezinning tussen de planten. TRENDTUIN 1 In deze tuin draait alles om gelijke verhoudingen: tussen man en vrouw, binnen en buiten, levende en dode materialen, techniek en natuur. Dit is een tuin voor mensen die hun tuin graag gezellig GESPOT TRENDS 2017 LAAT JE INSPIREREN 28 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017
NIEUW aankleden om er te eten met familie en vrienden, voor wie binnen en buiten een even grote rol spelen. Niet alleen in huis, ook in de tuin is ruimte voor techniek: de planten krijgen automatisch water en voeding. Wifi zorgt ervoor dat je ook in de tuin in contact staat met de buitenwereld. Het luifeltje boven het bankje kun je dichtmaken om je tablet of iPhone te lezen. Planten en harde materialen zijn in deze tuin even belangrijk: een verhard pad wordt gecombineerd met mos of gras, een semitransparant gordijn van groen afgewisseld door een muur. Planten zijn geïntegreerd in een architectonische vormgeving, bijvoorbeeld in grappig vormgegeven kastjes. Romantisch roze en zakelijk EVENWICHT TUIN 1 blauw voeren de boventoon, zowel in strakke als ronde vormen. Het roze komt echter terug in de strakke vormen, terwijl de elegante vormen juist blauw zijn. Dessins zijn vrouwelijk decoratief, maar ook mannelijk minimalistisch met kleine ruitjes en streepjes. De vormen en bloemen van de planten zijn zowel stoer (gladiool en dahlia) als fijn en teer (zeeuws knoopje en clematis). 2 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 29
Heb jij al een Birchmeier? TUINREIZEN 2017 Onder deskundige begeleiding van Janneke Veenstra-Veerenhuis en Annemarie Aardewerk. Wondermooi Marokko De geschiedenis is rijk, het dagelijks leven fascinerend en het landschap overweldigend. 8 dagen vertrek 7 april • € 1499 Incl. entrees en 5 lunches Noord Devon Geniet van de prachtige tuinen, de spectaculaire kust, mooie dorpjes en eindeloze vergezichten. 8 dagen vertrek 17 juni • € 995 Solution Aquamix 0,2-2.0 % Super Star plus RPD 15 liter rugsproeier Organic Star 5 Foxy Plus Cotswolds en meer Verscholen tussen de glooiende heuvels van de Cotswolds liggen o.a. de dorpen van honingkleurige steen en prachtige landgoederen. 8 dagen vertrek 8 juli • € 1125 www.birchmeier.nl of bel Edialux 0342-420435 sproeiers van professionele kwaliteit Inspirerend Sussex De adembenemende kustlijn, de glooiende landschappen en het kleurrijke verleden vormen het bijzondere decor van deze reis. 6 dagen vertrek 21 juni en 5 aug. • € 755 Ontdek Schotland Deze reis laat u kennismaken met zorg geselecteerde ‘highlights’ van de Schotse schatten. 8 dagen vertrek 15 juli • € 985 Genoemde prijzen zijn exclusief entreegelden, lunches en koffi e/thee in verschillende tuinen. Vraag de gratis brochure aan: www.dalstra.nl/tuinreizen of bel 0512-369030 Kennelijke fouten voorbehouden. Molenweg 6 • Surhuisterveen • T. 0512 - 369030 E. info@dalstra.nl • I. www.dalstra.nl Groenspots NEDERLAND EN BELGIË Te huur ons huis in Normandië. Prachtige (wandel) omgeving, grote tuin. Nieuwsgierig? Kijk op onze site: www.lesligneries.nl of bel 0252-218183 T.H. Boijl in mooi fiets en wandelgebied gebied elk seizoen 5 pers. Vak.huis met sauna, wifi en bloementuin in het Drenths-Friesewold en nabij het Dwingelderveld € 420,- P.W. all-in. 06-14924749. Natuur & rust in Merselo! 2p. compl. inger. vakantiehuisje met eigen tuin/terras in rietgedekte boerderij met erfdieren, aan bosrand. Ideaal fietsen/ wandelen. www.droomboerderijtje.nl /folder 06-55856709 In nieuw natuurgebied Rijssen-Holten T.H. NIEUWE groepsacc. ( 15 pers.) met 2 pers. slaapkamers + eigen sanitair op begane grond. Minder-valide aangepast - gratis Wifi.- genieten van natuur, rust en ruimte met fam./vrienden e.d. 0548-542364 www.hetoverveen.nl BUITENLAND Bourgogne (Fr). Chalet du Montal met Nederlandse eigenaars. Wandel en fietstochten vanuit dit hotel. Goede kamers met ontbijt en diner. www.chaletdumontal@xs4all.nl Groenspot opgeven? Ga naar: www.groei.nl/groenspots/toevoegen
DE HOVENIER & KWEKERIJ IN UW OMGEVING NOORD-HOLLAND ZUID-HOLLAND ONTWERP & AANLEG RENOVATIE & ONDERHOUD BOOMVERZORGING BESTRATING INTERIEURBEPLANTING OUD-BEIJERLAND 0186 - 618 465 brussaardhoveniers.nl ‘Een mooie tuin voor iedereen’ www.aardoomhoveniers.nl 1991 AA Velserbroek | tel: 023-5382240| DE DUURZAME TUIN.NL webshop voor Nursery the Willows vaste plantenkwekerij Vlaamseweg 8, Haarlem tel. 023-5248665 nursery.thewillows@gmail.com geopend: vrijdag en zaterdag (mrt t/m okt) of op afspraak Tuinontwerp Onderhoud Aanleg www.tuin-totaal.nl www.tuin-totaal.nl Haarlem Tel: 023-53 702 35 HAARLEM TEL: 023-53 702 35 HILLEGOM Bezoek de Walburg Tuinen; elk seizoen een feest van kleur en groeikracht ! de Walburg tuinen 06 - 46396867 nagtegaaltuinen.nl Op zoek naar een hovenier? • hoveniersbedrijf • tuinontwerp en adviescentrum • sport en recreatie • tuinwinkel Dé plek waar rozenliefh ebbers hun hart ophalen... Het Woud 10 - 1688 JE Nibbixwoud telefoon: 0229 - 57 16 29 E-mail: hoveniers@floridus.nl - website: www.floridus.nl Bestel online of kom langs! www.rozenrijk.nl Kapelweg 2a Chaam (NB) T. 06-38527699 Wij zijn geopend op vrijdag en zaterdag van 9 tot 17 uur. FRIESLAND Hazeldonkse Zandweg 36A 4762 PA Zevenbergen Tel.: 0168-32 30 23 I www.geleijns-hoveniers.nl ADVERTEREN OP DEZE PAGINA? BEL DAN 072-2010140 Lubbert Dijk. Tel: 06-11518397 Voor een breed sortiment en eerlijk advies! Verkoop vrij./zat. of bellen. www.baggelhof.nl SKAL 024690 DRENTHE Uw kwekerij voor bomen, struiken & fruitgewassen Tienelsweg 40a te Zuidlaren T 050-4090672 I www.halesia.nl Kies voor de 5 zekerheden van een TuinKeur-hovenier: Professionaliteit Betrouwbaarheid Vakbekwaamheid Service Kwaliteit Historische vruchtbomen Landelijke dekking: www.tuinkeur.nl de Walburg hoveniers Groot assortiment rozen en andere tuinplanten De Walburg Hoveniers; wij staan voor tuinen met een natuurlijke uitstraling! Onderdeel van www.vanderzalmtuinen.nl NEDERLAND Zoek uit alle hoveniers in Nederland de beste in uw regio! www.hoveniernederland.nl duurzame tuinartikelen HEEL NEDERLAND BRABANT GELDERLAND Groot Oever 14 | 7707 PW Balkbrug M. 06 21 56 17 90 www.hovenierhart.nl Hoog en Wellerlaan 1c 3829 AW Hooglanderveen Tel.: 033-2534476 Mob.: 06-51250999 www.groennatuurlijk.nl OVERIJSSEL Arjan Schepers Vaste Planten Hakkershoekweg 9, Mariënheem (Raalte) Iedere 1e zondag v.d. maand een themadag! UTRECHT Groenestraat 1 4014 MH Wadenoijen 0344 - 661333 www.hovenierrhebergen.nl GRONINGEN www.bessembinders.nl Ben. Veensloot 2 9651 CK Meeden Tel. 06 223 75 381 KOOP NU OOK ONLINE! Bezoek ons tuincentrum! Boord 64 | Nuenen www.dewalburg.nl
SCHOONHEID S choonheid, wat is dat toch een moeilijk te bevatten begrip. Schoonheid is ook zo fascinerend. We doen wel pogingen om schoonheid te definiëren. Zo kennen we de guldensnede en zelfs op ruimtelijk niveau bestaat het plastisch getal. Op een of andere manier heeft schoonheid met verhoudingen te maken. Natuur heeft per definitie een link naar schoonheid. De natuur laat altijd een prachtige balans zien tussen orde en variatie: niet te veel variatie en te weinig orde, want dat toont rommelig. Maar te veel orde en te weinig variatie oogt weer star en rigide. Onze tuinen zijn meestal dankzij de natuur wonderschoon, met een rijkdom aan planten, bloemen, bomen en struiken. Er is alleen één ding dat onze wonderschone tuin regelmatig aantast: de omheiningen in de vorm van muren en wanden. Ze zijn vaak wat te monotoon of te kunstmatig. Schuttingen van gepotdekselde planken tonen bijvoorbeeld te veel orde en te weinig variatie, ze zijn vaak monotoon. Ook kunststof rietpanelen of kunststof panelen met houtmotief ogen gekunsteld. Ze missen die wonderschone balans tussen orde en variatie. Daarom wil ik je graag het natuurgordijn laten zien. Het is een feestelijke combinatie tussen orde - het rijgwerk van dennenappeltjes - en een rijke variatie omdat geen enkel dennenappeltje hetzelfde is. Als je de dennenappels eerst met de (klein) kinderen verzamelt tijdens een boswandeling, om ze daarna samen te gaan rijgen tot een levendig dennenappeltjesgordijn, krijgt het nog een extra dimensie: ’Kijk, daar hangt ons gordijn, dat we toen samen na de bospicknick hebben zitten rijgen. Wat was dat leuk, hè?’ Zo krijgt je tuin een extra schoonheid, waar je het hele jaar plezier van hebt. ] Tekst en beeld Iris Bakker Iris Bakker promoveerde aan de TU Delft op de harmonische fysieke omgeving. Ze heeft vooral gekeken naar de effecten van de natuur en kleur. Zij geeft advies, presentaties en cursussen op het gebied van de gebouwde omgeving, waarbij het humane aspect voorop staat. Thema’s zijn het belang van de natuur, de werking van onze zintuigen en kleur. Voor meer info: www.levenswerken.eu. Foto: iStockphoto WORD OOK LID • JE KRIJGT GROEI & BLOEI THUIS IN DE BUS • JE KUNT MEEDOEN MET LEUKE, LEERZAME GROENACTIVITEITEN BIJ JOU IN DE BUURT CADEAU! • JE KRIJGT ALS LID KORTING BIJ KWEKERIJEN, TUINCENTRA EN EVENEMENTEN (ZIE OOK PAG. 57) GA NAAR WWW.GROEI.NL VOOR ALLE VOORDELEN EN WELKOMSTCADEAUS GA NU NAAR GROEI.NL HET IS VOORDELIG & GEMAKKELIJK
EXOTEN IN DE WINTER HANS DOET HET ZO! Hans Prins heeft een voorliefde voor exoten. Op zijn kwekerij ’De Groene Prins’ (www. degroeneprins.nl) waan je je in andere werelddelen. Planten uit Azië, Afrika en Zuid-Amerika staan er gebroederlijk naast elkaar op de leembodem van Steenwijkerwold (foto 1). In het novemberdecembernummer van Groei & Bloei vertelde Hans over zijn tuin, kwekerij en passie voor exoten. In dit nummer laat Hans zien hoe hij zijn meest vorstgevoelige planten een handje helpt om onze koude winter door te komen. AANGEPAST SORTIMENT Toen Hans Prins net begon met het verzamelen van exoten, had hij vrij veel vorstgevoelige soorten. De meeste daarvan zette hij ’s winters in een tunnelkas. Hans: ”In de loop der jaren ben ik daarvan teruggekomen. Ik wil liever op een meer natuurlijke manier tuinieren. Nu kweek ik een aangepast sortiment van exoten die zonder hulp of met relatief weinig bescherming de winter overleven.” Dat wil niet zeggen dat hij niet steeds de grenzen opzoekt. ”De planten krijgen echt een vuurdoop, want hier in de kop van Overijssel kan het flink koud worden. De planten die het overleven zijn de echt harde jongens. Een voorbeeld is de winterharde palm Rhapidophyllum hystrix (foto 2). De lol is te spelen met de natuur. Wat gaat nog net? Daarbij neem ik echt wel eens risico’s. Mimosa vriest bijvoorbeeld eens per vijf à tien jaar dood. Je moet een beetje geluk hebben, maar met een groeisnelheid van 3 meter per jaar, neem ik de gok.” BANAAN IN DE STEIGERS Om banaan (Musa) goed de winter door te helpen, is eigenlijk helemaal niet zoveel nodig. In principe is een dikke mulchlaag van bladeren voldoende. Een beetje vorst kunnen ze wel hebben. Als het strenger vriest, sterft de plant bovengronds af, maar loopt in het voorjaar vanuit de wortels weer uit, zeker als je hem beschermt met een flinke laag blad. ”Maar wil je een echt tropische look met enorme planten en misschien zelfs bananen oogsten, dan is dat niet genoeg”, laat Hans weten. ”Dan moet je ze bovengronds ook beschermen. Ik heb een simpele ’kooi’ gebouwd van bamboestengels om Musa sikkimensis (foto 3). Als het gaat vriezen, kan ik daar heel snel een rietmat om bevestigen, die ik opvul met nog meer blad.” 36 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 HANS PRINS’ PERSOONLIJKE TUINKALENDER HERFST/WINTER Begin niet té vroeg met het inpakken van planten. Ingepakte planten zijn namelijk wat gevoeliger voor rot. Vaak wordt het pas in januari echt koud. Ik zorg wel altijd dat ik de spullen die ik nodig heb om de planten te beschermen klaar heb liggen, zodat ik - als er toch eerder strenge vorst wordt voorspeld - in korte tijd alles in orde kan maken. In oktober/november dek ik de aarde rond vorstgevoelige planten alvast af met een flinke mulchlaag. Afgevallen herfstbladeren zijn hiervoor heel geschikt, maar ook gehakselde bamboestengels (zie tip rechterpagina). Bij sommige planten is maar een dun laagje nodig, maar als ze nog vorstgevoeliger zijn, leg ik echt een berg mulchmateriaal rondom de voet van de plant (zie foto 5). Zorg voor wat beschutting voor groenblijvende planten die ’s winters in volle ochtendzon staan. Dit geldt vooral voor bamboe en Camellia. Door de zonnewarmte vindt er al wel verdamping plaats via het blad, maar zolang de bodem nog bevroren is kunnen de wortels geen water opnemen om tekorten aan te vullen. De planten kunnen dan gemakkelijk uitdrogen. Zorg er verder altijd voor dat planten in goede conditie de winter ingaan. Ze kunnen dan veel meer hebben. 1 2 3
2 1 3 4 GROEI & BLOEI TUINREIZEN 2017 Op safari in de Oostenrijkse Alpen, dwalen door keizerlijke tuinen in Japan, opgaan in het Britse landleven, je even een filmster voelen aan de Amalfikust ... De tuinreizen van Groei & Bloei en Garden Tours zijn dit jaar gevarieerder dan ooit. Op deze pagina’s een kleine impressie van het grootse aanbod. Trek maar alvast de agenda! 1 TUINEN VAN HEREFORD - ENGELAND Onder tuinliefhebbers is Herefordshire veel minder bekend dan andere graafschappen. Ga mee en je zult zien dat dit volkomen onterecht is! Hier bevinden zich de prachtigste privétuinen. Het omringende landschap laat zich het best omschrijven als rural, het landleven in optima forma. Landbouw wordt hier vaak nog op de klassieke manier bedreven en de route naar de tuinen voert vaak tussen akkers vol wuivend graan. Tuinen als Brockhampton Cottage, Rhodds Farm, The Laskett en Coton 40 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 Manor maken dit tot een onvergetelijke reis. 7-daagse tuinreis per touringcar. Vertrekdatum: 15 juli 2017. Prijs: € 915; 1-persoonstoeslag € 270. 2 HERFSTTUINEN VAN JAPAN Tijdens deze unieke reis maak je kennis met de mooiste herfsttuinen van Japan. Ginkgo en Acer palmatum laten zich in november van hun mooiste kant zien in alle denkbare tinten geel, oranje en rood. Je komt ze overal tegen: in de keizerlijke tuinen, mostuinen, klassieke zen tuinen … alle tuintypen van Japan zijn tijdens deze reis te bewonderen! Daarbij krijgt ook de cultuur van Japan de nodige aandacht, zoals de stad Kyoto. Met zijn ontelbare tempels, omringd door de mooiste tuinen is deze stad alleen al een reis waard. Groenauteur Hanneke van Dijk is hier al vaak geweest, samen met een plaatselijke gids begeleidt zij deze reis. 15-daagse tuinreis per vliegtuig en touringcar. Vertrekdatum: 18 november 2017. Prijs: € 4.250; 1-persoonstoeslag € 865. 3 PRIVÉTUINEN SLEESWIJK HOLSTEIN - DUITSLAND Net boven Hamburg ligt een serie fraaie privétuinen, waarin de eigenaren je met veel plezier rondleiden. De uiteenlopende tuinen hebben één overeenkomst: de liefde voor planten straalt er vanaf. Zoals in privéarboretum Ellerhoop, waar de bomen zo natuurlijk mogelijk zijn aangeplant. Ook vind je hier tal van bijzondere planten: de collectie boompioenen is ongeëvenaard en het water van de grote vijver wordt speciaal voor de lotusbloemen verwarmd.
5 6 Beeld: Garden Tours SAMEN GENIET JE MEER 5-daagse tuinreis per touringcar. Vertrekdatum 22 juni 2017. Prijs: € 625; 1-persoonstoeslag € 100. ISLE OF WIGHT - ENGELAND Tijdens deze reis maak je niet alleen kennis met tuinen, maar ook met andere aspecten van het lieflijke eiland Wight. Naast Mottistone en de historische tuin van Osborne House wordt een serie particuliere tuintjes aangedaan. Dankzij het milde klimaat herbergen deze tuinen ook subtropische planten. Verder staan op het programma o.a. een boottochtje naar de beroemde Needles (een uit het water oprijzende rotsformatie), een bezoek aan een knoflookboerderij inclusief lunch, en een wijnproeverij op een bekroonde wijngaard. 6-daagse tuin- en cultuurreis per touringcar. Vertrekdatum: 7 mei 2017. Prijs: € 785; 1-persoonstoeslag € 115. 4 5 NAPELS EN DE KUST VAN AMALFI - ITALIË Schilderachtig, dat is deze streek zeker! Na de vlucht van Amsterdam naar Rome bezoek je op weg naar Napels eerst de befaamde Giardino di Ninfa. Bij Amalfi staan onder meer Villa Cimbrone en Villa Rufulo op het programma, maar je kunt ook volop genieten van de schilderachtige kust. De Orto Botanico in Napels is eveneens een must, net als de prachtige zuilengalerij van de Santa Chiara. En op het eiland Ischia bevindt zich La Mortella, een prachtige tuin met exotische beplanting. 6-daagse tuinreis per vliegtuig en touringcar. Vertrekdatum: 4 mei 2017. Prijs: € 1.095; 1-persoonstoeslag € 215. 6 SAFARI ALPENPLANTEN - OOSTENRIJK Geen ’big five’ ditmaal, maar wel de meest bijzondere rotsplanten in hun natuurlijke habitat! Rotsplantenkenner Wiert Nieuman begeleidt de reis naar en in de Alpen. Tijdens wandelingen naar de mooiste gebieden komen alle denkbare biotopen aan bod. Je hoeft niet te beschikken over buitengewone wandelcapaciteiten, de ontmoetingen met planten komen op de eerste plaats. Voor wie nog geen ervaring heeft: Wiert leert je tijdens deze reis kijken, zoeken en determineren! Op de heen- en terugreis worden verschillende tuinen bezocht, waaronder het beroemde Hermannshof in Weinheim. 9-daagse botanische reis per touringcar. Vertrekdatum: 27 mei 2017. Prijs: € 925; 1-persoonstoeslag € 60. ] Meer informatie vind je in de brochure Tuinenreizen 2017, gratis te bestellen via secretariaat@groei.nl. Deze G&B-reizen worden georganiseerd in samenwerking met Garden Tours. Informatie en boekingen: www.gardentours.nl; tel. 0880071300. G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 41
KNOPPEN Foto: GAP Photos overlevingspakketjes met oerkracht D Planten kunnen iets wat mensen niet lukt. Ze kunnen zich in ongunstige periodes tot hun essentie terugtrekken en weer tot leven komen als de omstandigheden beter zijn. Dit is mogelijk dankzij speciale overlevingspakketjes: hun knoppen. e variatie in knoppen is eindeloos, niet alleen in vorm, ook in functie. Sommige knoppen produceren alleen maar stengels en blad, zoals de kaarsrechte waterloten in forsythia’s of de wilde scheuten in een vruchtboom. Andere knoppen - denk aan de dikke, harige knoppen van de klaproos - vormen alleen maar bloemen. Er zijn ook knoppen die beide combineren. Dit zie je bij onder andere rozen. Eigenlijk is een knop niets anders dan een mooi ingepakt overlevingspakket. Elke plantensoort heeft zich op allerlei manieren aangepast aan zijn natuurlijke groeiomstandigheden: vetplanten zijn vet, waterplanten waterdicht en woekeraars brutaal. Daarom ook heeft elke plant zijn eigen, specifieke knoppen, die door tienduizenden jaren natuurlijke selectie zijn vervolmaakt en helemaal zijn toegespitst op de taken die ze moeten vervullen. Beuken lopen in het voorjaar uit als het oude blad nog aan de takken zit, maar de puntige, gesteelde knoppen prikken Boven I De harige knoppen van Magnolia stellata in het tegenlicht. 1 I Wilgenkatje. 2 I De pluimhortensia (Hydrangea paniculata) bloeit op de jonge scheuten. 3 I Behaarde bloemknoppen van wildemanskruid. 4 I Eikenknop met strak aanliggende schubben. 1 Foto: GAP Photos 42 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 2 Foto: GAP Photos 3 Foto: Garden World Images 4 Foto: Imageselect
daar eenvoudig doorheen om bij het licht te komen. De knoppen van veel alpenplanten zijn aangepast aan de gure omstandigheden in de bergen. Zo heeft het wildemanskruid harige knoppen, die ’s avonds dauw vangen die ’s nachts bevriest. Omdat ijs nooit kouder kan worden dan 0 °C, vormt zo’n ijslaagje een isolerend korstje. Fruitkwekers kennen dit trucje ook. Als er nachtvorst is voorspeld, besproeien ze de bloemknoppen van hun fruitbomen om ze te beschermen tegen vorst. Maar dit hebben ze niet zelf bedacht: de planten waren hen voor. Op safe spelen Knoppen zijn van levensbelang voor een plant. Veel planten verzamelen gifstoffen in hun knoppen, waardoor bij het uitlopen de jonge loot een overdosis bevat, in de hoop daarmee vraatzuchtige insecten af te weren. Eiken en linden beschermen hun knop met strak aanliggende schubben, waardoor sapzuigende mijten moeilijk kunnen binnendringen. Om vogels te ontmoedigen in de winter van z’n zetmeelrijke knoppen te eten, zijn de knoppen van de els kleverig en bitter. De meeste planten gokken niet op één of enkele knoppen, maar leggen voor de zekerheid ook reserve exemplaren aan. Die noemen we adventiefknoppen of slapende knoppen. Zij zorgen ervoor dat planten alsnog kunnen uitlopen wanneer door beschadiging (bijvoorbeeld vraat) de hoofdknop verloren is gegaan. Bij een door slakken aangevallen dahlia of begonia is dat mooi meegenomen: de plant zal uiteindelijk weer herstellen. Maar de slapende knoppen op het laatste puntje van een niet goed uit de grond getrokken paardenbloemwortel of zevenbladwortelstok zijn juist lastig, want zij zorgen ervoor dat er steeds weer hergroei plaatsvindt. Boven I Hydrangea arborescens vormt blad- én bloemknoppen op de eenjarige takken. Daarom kun je deze struik in het voorjaar diep terugsnoeien. Onder I Sering in de winter, het vroege en het late voorjaar. De bloemknoppen zijn vorig jaar al aangelegd. Als je de struik in het voorjaar zou snoeien, mis je de bloei. 2 Foto: GAP Photos G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 43 Foto: iStockphoto Foto: GAP Photos Foto: GAP Photos
TUINEN OP HET DOEK Foto: Yale University Art Gallery Claude Monet en veel van zijn schilderende tijdgenoten lieten zich inspireren door de tuin. Eind negentiende, begin twintigste eeuw waren tuinen helemaal hot onder schilders. Waarom stapten vooruitstrevende kunstenaars en masse met hun schildersezel de tuin in en kreeg de tuin zo’n prominente plaats in hun werk? Edwin Oden ging op zoek naar het antwoord. 46 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017
Foto: iStockphoto H et is een tuin om in te verdwijnen: een paarse zee van irissen gloeit in het royale middaglicht. ’Kom de tuin in’, fluisteren de irissen je toe. Al snel kun je niet meer helder denken en meen je een zomerbriesje door het gebladerte te horen ritselen. Kijkend naar Claude Monets schilderij De tuin van de kunstenaar in Giverny uit 1900 gaan deze dingen door me heen, en nog veel meer waar ik met m’n pen niet bij kan. Ik houd van tuinen, en door Monet ga ik er nog meer van houden - dat vat het wel zo’n 1 beetje samen. Monet werd wereldberoemd met zijn zinderende zonsopkomsten en levendige portretten, landschappen en stadsgezichten, maar de tuin was zijn allerliefste onderwerp. Hij was al van jongs af aan fervent tuinier (”Ik heb tuinieren geleerd als kind, toen ik ongelukkig was.”). Later in zijn leven zou hij zich zelfs volledig toeleggen op het schilderen van de tuin. Tijdens zijn lange loopbaan - hij werd 86 - maakte hij honderden schilderijen van tuinen. Het meest beroemd zijn de panoramische doeken van waterlelies, die hij tegen het einde van Foto: Imageselect 2 2 3 LINKERPAGINA Boven I Claude Monet, De tuin van de kunstenaar in Giverny, 1900. Onder I Pierre-Auguste Renoir, De tuin in de Rue Cortot, Montmartre, 1876. DEZE PAGINA 1 I Claude Monet, De Japanse brug en de waterlelies, 1899. 2 I Henri Matisse, Promenade langs de olijfbomen, 1906. 3 I Pierre Bonnard, Tuin in de middag, 1943 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 47
AGENDA VSNEEUWKLOKJESFEEST 1 an 9 t/m 11 februari bij kwekerij De Boschhoeve. Met gespecialiseerde kwekers uit binnen- en buitenland met bolgewassen en voorjaarsbloeiende heesters en vaste planten. Verkoop van allerhande galanthofilia en diverse lezingen. Boshoeve 3, 6874 NB Wolfheze (Gld). Van 10-17 uur. Toegang: € 4,-. Info: 026-4821231, www.boschhoeve.nl.(foto 1 ) TUINBEURS TUIN & SFEER Van 16 t/m 19 februari wordt het Noordelijke Tuinevent, Tuin & Sfeer weer georganiseerd. Kom inspiratie opdoen en laat je informeren voor de tuin van je dromen. Bekijk de verschillende tuinstijlen, de nieuwe collectie terrasmeubelen, nieuwe trends in bestrating en laat je verwennen tijdens een culinaire proeverij. Ontdek de Eetbare Tuin en bezoek het Tuin- en Woonfestival met allerlei producten voor huis en tuin. In deze editie staat ’De Tulp - voorjaarsbloem bij uitstek’ centraal. Er zijn doorlopend lezingen door deskundigen op tuingebied. Neem een plattegrond of foto van je tuin mee. Specialisten geven graag advies. Martiniplaza, Leonard Springerlaan 2, 9729 KB Groningen (Gr). Do van 13-18 uur, vr van 13-21.30 uur, za en zo van 10-17 uur. Toegang: € 9,-. Info: 0528227811, www.tuin-sfeerbeurs.nl. (foto 2 ) TUINBEURS TUINIDEE Van 16 t/m 19 februari is er voor de 25ste keer de beurs Tuinidee. Tijdens deze jubileumeditie kun je je laten inspireren en informeren in verschillende ’tuinwerelden’, zoals de Groene Tuinwereld met o.a. stadstuinen en de trendtuinen van 2017 (zie pag. 28), de Culinaire Tuinwereld met eetbare bloemen, moestuinen en proeverijen, de Exclusieve Tuinwereld met design, luxe en wellness en de Outdoor Tuinwereld met buitenleven, natuur en recreatie. In de Klimaatbestendige Tuinwereld wordt aandacht besteed aan watermanagement, duurzaamheid en energiebesparing. In elke tuinwereld vind je voorbeeldtuinen. Ook leggen diverse hoveniersbedrijven een eigen showtuin aan. In het Tuintheater houden groenspecialisten, waaronder Rob Verlinden, Lodewijk Hoekstra en (moes)tuinbloggers, presentaties. In het TuinLab kun je bij kwekers, een plantendokter en een tuinontwerper terecht voor advies over je eigen tuin. Ook kun je hier een gratis tuinschets laten maken. Uiteraard zijn er tijdens de beurs ook planten te koop. Brabanthallen, Diezekade 2, 5222 AK ’s-Hertogenbosch (NB). Do, za en zo van 10-18 uur, vr van 10-21 uur. Toegang: € 16,50. Info: 073-6293939, www.tuinidee.nl.(foto 3 ) 3 2 Georganiseerd door Groei & Bloei of Tuinpunt Korting met G&B-ledenpas Korting met G&B-ledenpas met inlevering van G&B-kortingsbon Dit is een greep uit alle groenevenementen. Kijk voor de volledige agenda op www.groei.nl. Controleer voor vertrek ook altijd nog even data en openingstijden. Ook in de agenda? Mail de gegevens eventueel met foto’s (minimaal 1 MB) drie maanden van tevoren naar redactie@groei.nl. De redactie selecteert uit alle inzendingen. 56 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017
4 BEZOEK EEN KWEKERIJ EDE (Gld) De data van de Helleborusdagen bij kwekerij De Hessenhof, Hessenweg 41, worden twee weken voordat de planten werkelijk bloeien bekendgemaakt via de website. Dit vanwege het wisselende winterweer van de afgelopen jaren. Info: 0318-617334, www.hessenhof.nl. EN VERDER KALMTHOUT (B) 8/1 t/m 28/2 Hamamelisfeesten in het Arboretum Kalmthout, Heuvel 2. Met de ’Miss Hamamelisverkiezing’, verkoop van Hamamelis-planten en elke zondag rondleidingen. 10-17 u; toegang: ma t/m za: € 7,-, zo: € 8,50; 03-6666741, www.arboretumkalmthout.be. KALMTHOUT (B) 11 en 12/2 Sneeuwklokjesweekend in het Arboretum Kalmthout, Heuvel 2. Met een tentoonstelling in het historisch Vangeertenhof, uitleg over het verzorgen en kweken van sneeuwklokjes in je eigen tuin. Op zaterdag is er tevens een lezing en verkoop van bijzondere sneeuwklokjes door gespecialiseerde kwekerijen en liefhebbers. 10-17 u; € 8,50; 03-6666741, www.arboretumkalmthout.be. LISSE (ZH) 17 t/m 20/2 Bolbloemenshow Lenteflora, Hobahogebouw, Prof. Van Slogterenweg 2. De show heeft dit jaar als thema: ’Voor de corso uit’. Vr: 19-21 u; za en zo: 10-17 u; ma: 8-15 u; www.lenteflora.nl. OOST-GRONINGEN (Gr) 26/2 en 5/3 De Oost-Groninger bloembollenroute start met de Sneeuwklokjeszondagen. Voor echte galanthofielen zijn in vier G&B-tuinen honderden verschillende soorten sneeuwklokjes te zien. ’The Stonefarm’, Zijdstukkerweg 7, 9501 LB Stadskanaal (Gr). Vrije gift; 0599-612203, www.stonefarm.nl. ’City Channel Garden’, H.J. Kniggestraat 101, 9501 NJ Stadskanaal (Gr). € 3,-; 0599-613089, lourens.be@gmail.com. Theetuin ’Tuinfleur’, Nieuweweg 34, 9682 RM Oostwold (Gr). € 3,-; 0597-551383, www. tuinfleur.nl en ’Wubsbos’, St. Vitusholt 86, 9673 AK Winschoten (Gr). Vrije gift; 0597-420896, www.wubsbos.nl. Alle tuinen open van 11-17 u. Daarnaast is er op 2/3 een Sneeuwklokjesarrangement, waarbij de eigenaren deskundige uitleg geven. Voor reserveringen (verplicht) en info kun je terecht bij bovengenoemde tuinen. (foto 4 ) ZAANDAM (NH) 5/2 Sneeuwklokjesgala met lezingen en een gevarieerd aanbod van diverse voorjaarsbloeiers en aanverwante artikelen. Kalverringdijk 40. 10-17 u; toegang: € 3,-; 06-23359738, www.sneeuwklokjesgala.nl. (foto 5 ) 5 LEDENPAS 2017 Lidnummer: 123456 JANSEN MEVR ELS Lid sinds: 2008 VOORDELIG & GEMAKKELIJK KORTING VOOR G&B-LEDEN Met je Groei & Bloei-ledenpas en de kortingskalender (die leden bij dit nummer ontvangen) krijg je het hele jaar door korting bij kwekerijen, tuincentra en evenementen. Bespaar zo veel geld! KORTINGSKALENDER 2017 RUIM 100 KEER KORTING BIJ KWEKERS, TUINCENTRA, EVENEMENTEN, PARKEN & TUINEN VOOR EXTRA GEMAK DE LEDENPAS-APP Je ledenpas kun je ook downloaden op je smartphone. Daarmee heb je het bewijs van lidmaatschap - en nog veel meer - altijd bij de hand. Ga hiervoor naar www.ledenpasmobiel.nl/groei. WAT BIEDT DE G&B LEDENPAS-APP? • Je persoonlijke ledenpas, zodat je die kunt tonen als erom gevraagd wordt. • Een overzicht van de kortingen die je krijgt als lid van Groei & Bloei. • De agenda met landelijke groenevenementen. • Een link naar de G&B-afdeling bij jou in de buurt. ] J AN U AR I–2017 00
STRALEND IN ALLE T Foto: Fam. Betsens oen Nadine en Raymond Betsens 28 jaar geleden hun nieuwe woning betrokken in het Oost-Vlaamse Lembeke, was er nog geen spoor van de prachtige tuin (2800 m²) die er nu Boven I Door de vele groenblijvers boeit de tuin ook in de winter. 1 I Jaarrond een blikvanger. 2 I Het silhouet van kale bomen steekt fraai af tegen de winterlucht. 3 I De stoelen blijven in de winter buiten staan. Ze houden de tuin levendig. Een groene tuin statisch, saai en ongezellig? De Buksboom, de tuin van Nadine en Raymond, bewijst met zijn landelijke, natuurlijke uitstraling het tegendeel. De imposante organische snoeivormen en de uitgekiende balans tussen struiken, hagen en bomen in de verschillende tuinkamers doen deze tuin uitblinken in elk seizoen. ligt. Raymond: ”Oorspronkelijk stonden er veel te veel bomen, waarvan vele zo’n veertig jaar oud waren. Een groot gedeelte is verwijderd om meer licht te brengen in de tuin. De grote bomen die behouden bleven, vormen het geraamte. Achttien jaar geleden begonnen we stukje bij beetje de tuin aan te leggen.” Het eerste deel van de achtertuin is zo’n 12 meter breed. ”Hoe lang de tuin precies is, weten we niet. Hij loopt breder uit naar achter toe en is helemaal achteraan wel 40 meter breed.” Nadine en Raymond hebben de tuin zelf ontworpen en aangelegd. ”Een aantal bestaande bomen, waaronder twee grote koningslinden zijn opgenomen in het ontwerp. Inspiratie deden we op in tuinboeken, tijdschriften en door tuinen te bezoeken”, legt Nadine uit. De keuze is gevallen op een indeling in aparte, ruime tuinkamers. Nadine: ”We wilden een tuin die je niet in één oogopslag kunt overzien, maar die uitnodigt om op ontdekking te gaan.” In die opzet zijn ze volledig geslaagd. Elke tuinkamer heeft via een zichtas en een doorgang een doorkijkje naar het volgende gedeelte. De overdaad aan groen doet de rest. WINTER In de zomer vormen de hagen een achtergrond voor de borders en de struiken. In de winter treden ze op de voorgrond en houden ze de tuin overeind. Uitgebloeide planten die in de borders blijven staan, dragen in dit jaargetijde hun steentje bij. De bloemschermen van Hydrangea arborescens ’Annabelle’ en Sedum ’Herbstfreude’, de zaaddozen van Phlomis russeliana (brandkruid), het donkere hart van Echinacea purpurea (zonnehoed) … ze leveren een mooi wintersilhouet en beschermen de planten tevens tegen strenge vorst. De houtril die de tuin achteraan afsluit en dient om dikke, gesnoeide takken in 1 2 58 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 3 Foto’s: Fam. Betsens
VIER SEIZOENEN op te stapelen, heeft ook in de winter een meerwaarde. ”Geen enkele grote tuin zou zonder houtril en zonder een composthoop mogen zijn”, vindt Raymond. ”Op een houtril kun je massa’s grof tuinmateriaal kwijt en hij biedt een overwinteringsplek aan kleine zoogdieren, zoals egels. Samen met het composteren van tuinafval is het resultaat: minder afval en meer natuur.” Boven I Zó mooi wordt de tuin als vrieskou, sneeuw en ijs aan zet zijn. Inzet I Dankzij de structuur van de hagen, struiken en bomen is de tuin in de winter niet saai en leeg. In de winter breekt een kalme periode aan voor het echtpaar. Het is een tijd van rust en genieten van winterse wandelingen door de tuin. Die blijft ook dan boeien en is allesbehalve kaal dankzij de vele groenblijvende planten. Maar het is diep in de winter, als de tuin volledig tot rust is gekomen, dat de magie het overneemt. Een nachtje vorst of een flinterdun laagje sneeuw is dan voldoende om van de tuin een wintersprookje te maken. Links I Sneeuw maakt twee naar elkaar geleide lindeboompjes tot 2 een kunstwerk. G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 59 Foto’s: Fam. Betsens
VOLGENDE MAAND IN GROEI& BLOEI Het komende nummer is een extra dikke special, waarin tuinen, tuinontwerpen en de basisprincipes voor het inrichten van je tuin centraal staan. • 5 KLEINE, INSPIRERENDE TUINEN waaruit je allerlei ideeën kunt kopiëren voor je eigen tuin! • Zo ontwerp je een fantastische en natuurlijk ogende MIXBEPLANTING. • In borders zijn SCHERMBLOEMEN onmisbaar. We tippen nieuwe soorten. • Welke rol speelt BESTRATING en uit welke materialen kun je kiezen? • Zo laat je een lange, smalle tuin breder lijken (en andere SLIMME ONTWERPTIPS). • LEUKE, KLEINE BOMEN. • Heel druk en toch een mooie tuin? Lees hoe je TIJD kunt BESPAREN. NEDERLAND Lidmaatschap /abonnement Een abonnement op Groei & Bloei betekent automatisch een lidmaatschap van de vereniging Groei & Bloei en omgekeerd. Leden kunnen deelnemen aan de activiteiten van de afdeling in de woonomgeving of andere afdelingen. Het lidmaatschap loopt van 1 januari tot en met 31 december en wordt stilzwijgend jaarlijks verlengd. Bij tussentijdse toetreding is een evenredig deel van de contributie verschuldigd. Contributie 2017: € 68,95. Gemeenten, instellingen en bedrijven € 87,50. Opzeggen: voor 1 oktober 2017. Schrijf naar Groei & Bloei, Postbus 485, 2700 AL Zoetermeer of e-mail: leden@groei.nl. • Wil je zelf lid/abonnee worden of iemand als lid opgeven? Ga naar www.groei.nl of vul de aanmeldingskaart in dit tijdschrift in of bel 079-3681225. • Heb je vragen over de bezorging? Ga naar www.groei.nl, optie ledenservice, of bel 079-3681225. • Heb je vragen over de contributiebetaling? Bel 079-3681225. • Wijzigt je adres of is je adres onjuist? Ga naar www.groei.nl, optie ledenservice, of stuur een briefje naar Postbus 485, 2700 AL Zoetermeer. • Wil je een verzamelband bestellen of een nummer nabestellen? Dit kan via de webwinkel van Groei & Bloei: www.tuinen-shop.nl. • Heb je groenvragen? Stuur een e-mail naar groenadvies@groei.nl, of een brief naar Groenadvies, Postbus 485, 2700 AL Zoetermeer. Deze service is uitsluitend voor leden; vermeld daarom altijd je lidnummer. • Voor overige vragen: Groei & Bloei, Postbus 485, 2700 AL Zoetermeer telefoon: 079-3681215 e-mail: secretariaat@groei.nl TIJDSCHRIFT REDACTIE Anne Boot, Femmy ten Cate (hoofdredacteur), Fransje van Dorp, Tina Lenz (basisontwerp), Janine van Nunen (redactie-secretaresse), Marja van Rooij (eindredacteur), Sandra Verkic (beeldredacteur), Marianne Vrijhof en Mariëtte van Vucht (webmaster) • Geen ruimte voor een ’echte’ vijver? Met een KLEINE WATERSCHAAL bereik je al een groots effect. Deze FEBRUARISPECIAL valt op 17 JANUARI in de bus en ligt op 19 JANUARI in de winkel 66 G R O E I&BL O E I– JA N UA R I –2017 Postbus 485, 2700 AL Zoetermeer Telefoon: 079-3681235 E-mail: redactie@groei.nl ART DIRECTION Femmy ten Cate VORMGEVING M&D vormgevers LITHOGRAFIE Marc Gijzen DRUKKERIJ Corelio Printing, Erpe-Mere DISTRIBUTIE B.V. Aldipress, Utrecht; AMP N.V. Brussel. ISSN 0017-4475 ADVERTENTIE-VERKOOP 55COMMUNICATIONS Koelmalaan 350, 1812 PS Alkmaar Telefoon: 072-2010140 E-mail: info@55communications.nl © (Gedeeltelijke) Overname van artikelen is uitsluitend toegestaan na toestemming van de redactie en met duidelijke bronvermelding.
tuinenshop de Groei & Bloei webshop zomerbollen levering vanaf eind februari 2017 nu bestellen, betalen bij levering via Aſt erpay bel ons op 085-489 66 33 Dahlia’s keuze uit meer dan 100 soorten € 1,99 per stuk Gladiolen breng kleur & hoogte in uw border vanaf € 1,99 per 10 stuks Diversen Ismene, Triteleia, Freesia, Crinum etc. Vanaf € 1,99 per stuk Canna’s & Irissen een ruim aanbod bijzondere soorten € 1,99 per stuk Lelies Pioenrozen keuze uit 30 soorten trompetbloemen vanaf € 1,99 per verpakking groot aantal in verschillende kleuren Vanaf € 2,99 per stuk www.tuinen-shop.nl De Groei & Bloei webshop
Tuinreizen naar alle winds T reken Vraag onze brochure aan via de website www.gardentours.nl en bekijk ons reisaanbod 2017! James Wattstraat 2a, 3261 MB Oud Beijerland, Tel.: 088 - 0071300 e-mail: info@gardentours.nl, website: www.gardentours.nl
1 Online Touch