0

Het vakblad voor de watersportbranche Jaargang 27, nummer 3, september 2020 Dit is een uitgave van magazine Thema: Marketing en promotie Wat brengt de toekomst van de watersport? HISWA.nl: het sterkst groeiende platform Certificatie jachtservicebedrijven rond

Kwaliteit weerspiegelt. Perfection® Pro is een twee-componenten polyurethaan aflak speciaal ontwikkeld voor professioneel gebruik. Perfection Pro levert een spiegelglad en hoogglanzend eindresultaat aan ieder vaartuig en elke ondergrond en is geschikt voor spuitapplicatie en kwast- & rolapplicatie. Perfection Pro heeft een uitzonderlijk kleur- en glansbehoud en wordt geleverd in een uitgebreide kleurenrange. U kunt de gewenste kleur bij uw lokale distributeur bestellen; deze kleur kan ter plekke worden gemengd wat u tijd en geld bespaart. Perfection Pro: ontwikkeld door professionals voor professionals. international-yachtpaint.com facebook.com/InternationalYachtPaint Alle in deze publicatie genoemde handelsmerken zijn eigendom van of in licentie gegeven aan, het AkzoNobel concern. © AkzoNobel 2020. 10147/0720

VOORWOORD Voorwoord Snappen “Mam! Hoezo zit jij op Snap? Dat is echt awkward. Ik heb je verzoek geweigerd hoor.” Mijn uitleg aan mijn jongste puber dat ik voor mijn werk onderzoek of een jongerenpagina op hiswa.nl een goed idee is en welke social media – zoals Snapchat – daarbij passen, gaat er maar mondjesmaat in. ‘Snappen’ kan namelijk een uitgelezen kans zijn om mensen te laten meekijken in het bedrijf door behind the scenes-snaps te delen. Maar goed, aan de knoppen draaien van online en social media hoort niet alleen bij mijn werk, maar tegenwoordig bij het werk van vrijwel elke ondernemer. Zeker nu veel events, beurzen en congressen zijn weggevallen vanwege de coronacrisis. Online verbinding maken met je klanten dus. Maar hoe doe je dat? Uit het recente Marketing Trendrapport van Spotler en Beeckestijn Business School blijkt dat het belangrijk is om het menselijke aspect van de buyer’s journey (demo’s, beursgesprekken, salesgesprekken, presentaties etc.) zo goed mogelijk te vertalen naar verschillende online contentvormen. Bij HISWA-RECRON timmeren we flink aan de weg op dat vlak. Er zijn verschillende websites die leden ondersteunen bij hun klantbinding en acquisitie. De bekendste is natuurlijk hiswa.nl die vorig jaar compleet is vernieuwd. Sinds die tijd kent deze site een spectaculaire groei. Wat zijn de succesfactoren en hoe kunnen leden optimaal profiteren? Lees het op pagina 24. Interessant is ook om te kijken hoe andere landen de watersportmarketing aanpakken. Daarom interviewden we Frank Hugelmeyer van de NMMA (de Amerikaanse HISWA). Op pagina 2 vertelt hij over de get on board-campagne in de VS en het belang van ‘reconnecColofon HISWA Magazine is het relatie magazine van HISWA-RECRON. Het blad profileert zich als het toonaangevende vakblad van de watersport industrie. Het blad verschijnt zes keer per jaar en wordt verspreid onder watersport bedrijven en stakeholders in de watersportbranche. ting’. Remco Voorn, eigenaar van marketing- en communicatiebureau The Business Company en lid van de HISWA-stuurgroep Welkom op het water adviseert in hetzelfde artikel vol in te zetten op digitalisering. ‘Neem de tijd om je klantreis in beeld te brengen.’ Het mag duidelijk zijn: marketing staat centraal in dit nummer van HISWA Magazine. Een belangrijk onderwerp. Dat snappen we toch? Liane Jansen Hoofdredacteur Uitgever HISWA-RECRON Storkstraat 24 3833 LB Leusden T 033 - 303 97 00 E communicatie@hiswarecron.nl Advertentieverkoop Roskam Media Frank van Gils T 06 - 53 88 82 66 E f.gils@roskammedia.nl Aan dit nummer werkten mee Hans Buitelaar, Dominique van Dam, Michaël Steenhoff, Lisette Vos Hoofdredacteur drs. Liane Jansen Redactiesecretariaat Rianne Hartog Vormgeving Drukte van Belang Amsterdam Druk Zalsman Zwolle BV Foto cover Otti Fotografie HISWA MAGAZINE 3 3

AL 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN Den Bosch 073 6408 888 | Huizen 035 6236 212 | info@maasrbm.nl | www.maasrbm.nl

INHOUD Artikelen Get up & get out Hoe ziet watersportmarketing eruit in een nieuw tijdperk? Spectaculaire groei hiswa.nl Wat zijn de succesfactoren en hoe kunnen leden optimaal profiteren? International HISWA Symposium on Yacht Design and Yacht Construction Nieuwe opzet met als thema: dare to share. Certificatie jachtservicebedrijven Leen Schaap over nut en noodzaak ervan. Tech Talk: motoren Mariniseren van tank tot uitlaat. Het Portret Dit keer: Roelof van der Werff, entrepeneur in de houten jachtbouw. 28 32 40 26 24 20 Elk nummer Op Stapel Ondernemersnieuws Vraag & Antwoord Op stap met … Column Geert Dijks Nieuws I Innovatie Nieuws I Mens & Bedrijf HISWA-RECRON Business Club Nieuws HISWA-RECRON Business Club Overzicht 7 8 31 36 39 44 49 55 58 HISWA MAGAZINE 3 5

KALENDER Overzicht van bijeenkomsten, evenementen, workshops, trainingen en vergaderingen van HISWA-RECRON. Meer informatie en aanmelden: www.hiswarecron.nl/agenda. Op 5 of 17 november is er een BHV-training. SEPTEMBER NOVEMBER Training Gastvriendelijk handelen en jouw coronaprotocol Datum op afspraak Kantoor HISWA-RECRON of op locatie Praktijktraining Veilig hijsen 11, 18, 25 september Op locatie OKTOBER Mini-workshop Circulair ondernemen 1 oktober Online Workshop Circulair maken van producten en diensten 4 en 25 november en 1 december Locatie nog niet bekend Training BHV - basis en herhaling 5 of 17 november Kantoor HISWA-RECRON of op locatie HISWA Symposium on Yacht Design and Yacht Construction 16 en 17 november Online Meer bijeenkomsten Houd www.hiswarecron.nl/agenda in de gaten voor een actueel overzicht van evenementen, trainingen, vergaderingen en andere bijeenkomsten. 6 HISWA MAGAZINE 3

Op stapel De Mulder Favorite 2200 Na een toegewijde ontwerp- en engineeringfase en een fysieke bouwtijd van 22 maanden, lanceert Mulder Shipyard met trots het nieuwste model van de Favorite-familie. Het aluminium jacht wordt gekenmerkt door de herkenbare Favorite-lijn met hoogglans teakelementen, roestvrijstalen details en comfortabele buitenruimtes. De nieuwe Mulder Favorite 2200 heeft een royale Sportbridge achterop, een tendergarage achterin voor een Williams 395 Sportjet en een 3-persoons jetski en veel zit- en ligplaatsen. De rondspant romp met boeg- en hekschroef, vaste kiel en grote roeren maken het jacht goed te manoeuvreren. Twee Volvo Penta D13 motoren van 1.000 pk per stuk, zero-speed stabilizervinnen en interceptors brengen het circa 55 ton wegende jacht naar een topsnelheid van ruim 22 knopen. De eerste Mulder Favorite 2200 is deze zomer afgeleverd. www.muldershipyard.nl Lengte Breedte Diepgang Motor Certificering 22,56 m 6,20 m 1,50 m Volvo Penta D13 1.000 pk CE-A + CVO HISWA MAGAZINE 3 7

ONDERNEMERSNIEUWS Kamervragen over waterplantengroei Om de meren in het IJsselmeergebied bevaarbaar te houden, is het noodzakelijk ieder jaar de waterplanten te maaien. In de Randmeren is de snelvaartbaan bij Almere, het IJmeer en het Markermeer gemaaid. Ondertussen wordt gewerkt aan structurele oplossingen voor de lange termijn, zoals verdiepen en zoneren. Op de Waterplantenconferentie in december 2019 ondertekenden het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, provincies en gemeenten in het IJsselmeergebied én de waterrecreatiesector een samenwerkingsovereenkomst om gezamenlijk te werken aan de structurele oplossingen. Verschillende werkgroepen zijn aan het werk met pilots, meekoppelkansen en wenskaarten. Desondanks is HISWA-RECRON niet tevreden over de voortgang. Het ministerie heeft een grotere verantwoordelijkheid in dit dossier dan zij laat zien. Samen met Sportvisserij Nederland, het Watersportverbond en de Toerzeilers zijn kamervragen ingediend. Die gaan over het onderschrijven van waterrecreatie als belangrijke functie in het IJsselmeergebied, de relatie tussen waterbeheermaatregelen en de overmatige plantengroei, de verantwoordelijkheid van de Rijksoverheid buiten de vaargeul én de beperking qua maaien zoals opgelegd in de Handreiking Maaien Waterplanten. Intussen voert de waterrecreatiesector gesprekken met Cees Loggen, gedeputeerde van Noord-Holland en kartrekker van de projecten binnen de samenwerkingsovereenkomst. Gemeenten in het IJsselmeergebied wordt gevraagd de waterrecreatiesector te ondersteunen in de acties richting de Rijksoverheid. De brief van het Platform IJsselmeergebied aan verschillende overheden (die mede is ondertekend door HISWARECRON) is een belangrijke ondersteuning in de lobby. Nieuw lid: Nautic Solutions Nautic Solutions is een one-stop-shop bedrijf waar mensen alles vinden voor de watersport. Van makelaardij tot lassen en alles wat daartussen valt. CEO en founder van Nautic Solutions, Nout van Bruggen, heeft van kinds af aan al een passie voor de watersport. Hij weet precies wat de behoefte van de watersporter is als het gaat om goede en snelle service. Zorgeloos watersporten en een premium service, dat is het doel van Nautic Solutions. Meer informatie: www.nautic-solutions.com. 8 HISWA MAGAZINE 3

ONDERNEMERSNIEUWS Extra vergoeding voor trainingen Het bestuur van het Sociaal Fonds HISWA komt met een extra stimuleringsmaatregel voor bedrijven én medewerkers in coronatijd. Het bestuur biedt extra vergoeding voor training en opleiding tot eind december 2020. De nieuwe vergoeding bedraagt maximaal vijf trainingsdagen per medewerker tot aan het einde van dit jaar. Bedrijven kunnen per dag per medewerker een bedrag van 160 euro terugvragen voor kosten voor training en opleiding. Voor vijf dagen is dat dus maximaal 800 euro. Voorheen konden bedrijven maar voor twee dagen een vergoeding aanvragen. De maatregel is bedoeld om zoveel mogelijk medewerkers te behouden voor de watersportindustrie en ze niet zonder werk naar huis te sturen. Dat zou zonde zijn, want straks zijn die medewerkers weer hard nodig. Bedrijven én medewerkers kunnen gebruikmaken van het trainingsaanbod van Teleurstelling over Nota Varen 2 De gemeente Amsterdam heeft de Nota Varen 2 aangenomen en vastgesteld. Dit betekent dat er in het centrumgebied vanaf 2025 uitsluitend emissieloos gevaren mag worden. HISWARECRON is teleurgesteld dat de verschillende moties die waren ingediend, het niet haalden. Wel zijn kajuitmotorboten met een ligplaats bij een jachthaven in het centrumgebied gevrijwaard van de eis van emissieloos varen. In de uitgebreide lobby vooraf wees HISWA-RECRON de gemeente vooral op de economische schade bij de watersportbedrijven, maar ook op de negatieve consequenties voor het verenigingsleven. Bovendien is de verwachting dat veel Amsterdammers straks het watersporten niet meer kunnen betalen. Tevens voerde HISWARECRON aan dat de sector HISWA MAGAZINE 3 onvoldoende was gehoord en dat de problematiek van de reders lijkt te prefaleren. HISWA-RECRON blijft bestuurlijk en ambtelijk met de gemeente in gesprek. Samen met de gemeente worden verschillende casussen van jachthavens uitgewerkt zodat inzichtelijk wordt wat de elektrische infrastructuur gaat kosten en of Leander aan de levering kan voldoen. HISWARECRON werkt in de lobby samen met het Watersportverbond en de Nautische Dienstverleners. HISWA-RECRON, maar mogen ook zelf een training of een opleiding kiezen. Maatwerk voor bedrijven is ook mogelijk. Meer informatie bij Herbert van Oord, h.vanoord@hiswarecron.nl of kijk op www.sfhiswa.nl. 9

ONDERNEMERSNIEUWS Training klantvriendelijk handelen Het coronaprotocol dat door HISWA-RECRON is opgemaakt wordt goed nageleefd. De maatregelen die er in staan, moeten voorkomen dat het coronavirus zich verspreid. Veel klanten hebben begrip voor deze maatregelen, maar er zijn er ook die niet HET BELANG VAN WATERSPORT EN VRIJE TIJD VOOR JOUW VEILIGHEID Dit HISWA-RECRON Erkende Bedrijf werkt met een coronaprotocol. www.hiswarecron.nl/voorjouwveiligheid Interesse? Aanmelden kan bij Suzanne van Tielraden: s.vantielraden@hiswarecron.nl. handelen naar deze maatregelen. Omgaan met mensen die zich niet aan de coronamaatregelen willen houden, staat centraal in de training klantvriendelijk handelen. In de training wordt bekeken of het protocol duidelijk is voor het bedijf en de klanten. Hoe is de communicatie over het protocol en de maatregelen? Hoe zou dat verbeterd kunnen worden? Hoe is de handhaving en welke afspraken zijn er verder? De training duurt een halve dag en vindt plaats bij HISWA-RECRON in Leusden of op locatie. Datum is in overleg. De prijs van de training is 150 euro per persoon. Dit is inclusief lesmateriaal, certificaat, koffie/thee, fris en versnaperingen. Praktijktraining veilig hijsen Veilig en efficiënt hijsen van pleziervaartuigen met een hijsinstallatie vergt actuele kennis en vaardigheid. Dit is ook vastgelegd in de arbowet. De kans op ongelukken en schades wordt hiermee verminderd. Bovendien stellen verzekeringmaatschappijen opleidingseisen en controleert de arbeidsinspectie. HISWA-RECRON organiseert daarom de praktijktraining veilig hijsen. De training is bestemd voor ondernemers en medewerkers van watersportbedrijven die pleziervaartuigen hijsen, transporteren en opbokken. Maar ook administratief medewerkers, BHV’ers, preventiemedewerkers die in hun werk te maken hebben 10 met hijsen zijn welkom. De praktijktraining duurt een dag en vindt plaats bij het bedrijf. De trainingen vinden plaats op 11, 18 en 25 september. Het maximaal aantal deelnemers is zes medewerkers. Bij minder medewerkers wordt bekeken of de training georganiseerd kan worden met een collega-watersportbedrijf. De praktijkdag wordt afgesloten met een praktijktoets. De praktijktoets is drie jaar geldig. Daarna volgt elke vijf jaar een herhaling met een praktijktoets. De kosten zijn 1.800 euro exclusief btw. Meer informatie bij Herbert van Oord: h.vanoord@hiswarecron.nl. HISWA MAGAZINE 3 Aanmelden bij Suzanne van Tielraden: s.vantielraden@hiswarecron.nl.

ONDERNEMERSNIEUWS Mini-workshop circulair ondernemen Is het mogelijk om met circulair ondernemen het bedrijfsresultaat te verhogen en/of meer winst te maken? Wat is de toegevoegde waarde van circulair ondernemen? Ondernemers die hun producten en diensten circulair willen maken, zijn van harte uitgenodigd voor de gratis workshop op 1 oktober. In een circulaire economie worden hoogwaardige diensten geleverd en gaan producten langer mee: ze worden slim hergebruikt en gerecycled. Het doel van circulair ondernemen is producten zo te ontwerpen, te maken en te gebruiken dat er geen, of ten minste zo min mogelijk, sprake is van afval. Er is geen uitputting van eindige grondstofvoorraden. Reststoffen worden volledig opnieuw ingezet. Dit vraagt om een nieuwe aanpak in ontwerpen en ondernemen. HISWA-RECRON organiseert samen met Circo (TOP Supplier) een driedaagse workshop in november/ december 2020. Tijdens de mini-workshop op 1 oktober kunnen ondernemers bekijken of deze workshop iets voor hen is. Aanmelden bij Suzanne van Tielraden: s.vantielraden@hiswarecron.nl. NOW 2.0-regeling en ‘NL leert door’ Werkgevers met een NOW 2.0-regeling zijn verplicht om hun werknemers te stimuleren om aan scholing te doen. Deze werkgevers leggen hierover bij hun aanvraag van de NOW 2.0 een verklaring af. Het kabinet wil werkgevers en werknemers helpen om hun scholing te organiseren. Hiervoor introduceert het kabinet de regeling NL leert door. Die biedt werkenden en werkzoekenden de mogelijkheid om een ontwikkeladvies aan te vragen of scholing te volgen voor behoud van werk. Iedereen vanaf 18 jaar tot de pensioengerechtigde leeftijd kan een ontwikkeladvies aanvragen bij gekwalificeerde loopbaanadviseurs. Daarnaast is het mogelijk online scholingsactiviteiten te volgen. HISWA MAGAZINE 3 HISWA-RECRON vraagt leden met een NOW 2.0-regeling zich te melden. Samen wordt dan gezocht naar speciale loopbaanadviseurs voor ontwikkeladviezen gericht op de recreatie en de watersport. Neem contact op met Herbert van Oord: h.vanoord@hiswarecron.nl. 11

ONDERNEMERSNIEUWS Corona: volg de regels Het blijft belangrijk dat iedereen zich aan de maatregelen houdt om verspreiding van het coronavirus zoveel mogelijk te voorkomen. Dat geldt niet alleen voor de ondernemers maar ook voor hun medewerkers, leveranciers, gasten en klanten. Hoe vervelend, lastig en intensief het soms ook is om mensen aan te spreken op hun gedrag: het moet. HISWA-RECRON helpt daarbij. Speciaal voor de leden van HISWARECRON zijn er protocollen, een speciale communicatietoolkit en uitlegvideo’s beschikbaar. Deze staan op www.hiswarecron.nl/protocollen. Meer subsidie beschikbaar voor BHV-trainingen Het Sociaal Fonds HISWA verhoogt de bijdrage voor BHV-trainingen van 80 euro naar 160 euro. Het fonds wil deelname aan BHV graag stimuleren. Bedrijven moeten vanuit de arbo-wetgeving voldoen aan het juiste aantal BHV’ers. Bedrijven die de HISWA-cao volgen, komen in aanmerking voor deze subsidie. HISWA-RECRON organiseert op 5 en 17 november een BHV-training in Leusden. Aanmelden bij Suzanne van Tielraden: s.vantielraden@hiswarecron.nl. Kijktip: de Bellinga’s op vakantie met de boot Begin juli gingen dé familievloggers van Nederland het water op met de boot. De familie Bellinga heeft met bijna 500.000 abonnees een groot bereik op YouTube. Een mooi platform om het grote publiek te laten zien hoe leuk het is op het water. Tijdens hun vakantie op de boot hebben ze acht dagen gevlogd en de vlogs gedeeld met hun kijkers. De Bellinga’s kregen van HISWA-RECRON-lid Yachtcharter Huibers de boot ter beschikking. Ze begonnen hun vakantie in Heukelum en zijn vervolgens onder andere naar Vianen, Maurik, Heusden en Drimmelen gevaren. De video’s laten precies de sfeer zien van de watersport: de behulpzaamheid van de watersporters, het plezier, de vrijheid en de herinneringen die gemaakt worden tijdens een vakantie op het water. Voor de nieuwe of potentiële watersporters zijn deze video’s een mooie manier om kennis te maken met de watersport. De vlogs staan op: www.hiswa.nl/familie-bellinga. 12 HISWA MAGAZINE 3

ONDERNEMERSNIEUWS Omzetderving ondernemende sportgroter dan verwacht fitness, squash, zwemmen, dansen en yoga. Uit de Monitor Sport en Corona uitgevoerd door het Mulier Instituut blijkt dat sportondernemers hard geraakt zijn. Faillissementen en ontslagen zijn waarschijnlijk, waarmee een belangrijk deel van de sportinfrastructuur in Nederland in gevaar komt. Lodewijk Klootwijk, woordvoerder van het Platform Ondernemende Sportaanbieders (waar HISWARECRON lid van is): “Het belang van de instanthouding van de sportinfrastructuur is belangrijker dan ooit. In feite is het de firewall voor de vitaliteit van de Nederlanders. De sportinfrastructuur is in gevaar door een verwachtte omzetderving van ongeveer 800 miljoen euro bij ondernemende sportaanbieders, zoals zeilen, Als ondernemende sportaanbieders pleiten wij voor een specifieke ondersteuning van de sportbranche in de hele breedte zodat deze zoveel mogelijk in stand blijft.” Watersportindustrie en zeilmakerij onder één cao HISWA-RECRON, SZS Vereniging voor Zeilmakerijen en CNV Vakmensen sloten een nieuwe cao af voor de bedrijven in de watersportindustrie en de zeilmakerij. Van twee aparte cao’s is één cao gemaakt, de cao SZS en Jachtbouw. Met de cao SZS en Jachtbouw wordt het mogelijk om flexibel te werken. Daarnaast is er volop aandacht voor duurzame inzetbaarheid. Bovendien is er een koppeling gelegd tussen de MBOen HBO-kwalificatiestructuur en het functie- en salarishuis. Het werk in deze sector vraagt immers bij uitstek speciaal vakmanschap. De nieuwe cao kent een korte looptijd tot het einde van dit jaar. Op deze manier kunnen sociale HISWA MAGAZINE 3 partners de invoering van de nieuwe cao goed monitoren. De cao is afgesproken volgens de nullijn vanwege de coronacrisis. Omdat ook de jachtbouw en de zeilmakerij onder druk staan vanwege de coronacrisis, is afgesproken dat werkgevers zich inspannen om werknemers te behouden voor de sector. 13

ONDERNEMERSNIEUWS Campagne #hiermoetjezijn De campagne ‘Hier Moet Je Zijn’ waarin HISWA-RECRON participeert laat zien dat mensen echt niet naar ‘daar’ hoeven, ze hebben het immers allemaal ‘hier’, in Nederland. De campagne is een gids naar unieke plekken in Nederland, naar rust en ruimte, want er is voldoende plek voor iedereen. Niet alleen deze zomer, maar ook in het najaar en volgend jaar. Ruim 150 partners bouwen samen aan de beweging en gebruiken het concept om bezoekers te informeren, te gidsen en te stimuleren voor Nederland te kiezen als toeristische bestemming.Met deze gezamenlijke inspanning zijn heel veel mensen geïnspireerd om in Nederland op vakantie te gaan en zijn zaadjes geplant voor dagjes en weekendjes weg in het najaar. Ondernemers kunnen ook meedoen: vraag de toolkit aan bij hiermoetjezijn@holland.com. Meer informatie: www.hiermoetjezijn.nu. Werken met werkbak wijzigt , Per 1 juli is in het arbobesluit de regelgeving aangescherpt rondom het gebruik van werkbakken gemonteerd op een hefwerktuig en de inzet van een werkbak hangend aan een kraan. Voor werkzaamheden op hoogte met een hefwerktuig moet deze zijn bestemd en ingericht voor het op hoogte brengen van personen, zoals een officiële hoogwerker. Voor wat betreft het gebruiken van een werkbak die opgehangen wordt aan de haak van een hijswerktuig worden striktere voorwaarden gesteld. Zo moet vooraf aan een aantal voorwaarden worden voldaan zoals het opstellen van een schriftelijk werkplan. Deze moet door een gecertificeerde hogere veiligheidskundige worden beoordeeld. Uiterlijk twee dagen voor het starten van de werkzaamheden moet door de werkgever aan de Inspectie SZW worden gemeld dat er werkzaamheden met een werkbak dan wel een werkplatform worden verricht. De tijdbeperkende voorwaarden voor de inzet van een werkbak hangend aan een haak van een hijswerktuig komen te vervallen. Meer informatie staat in de Leidraad werkbak/ werkplatform van met Ministerie van SZW. HISWA-RECRON brengt de effecten in kaart van deze gewijzigde regelgeving en gaat hierover met de Rijksoverheid in overleg. 14 HISWA MAGAZINE 3

ONDERNEMERSNIEUWS Omzetverlies van 18% in watersport- en recreatiesector De watersport- en recreatiesector heeft zich redelijk hersteld na de lockdown in het voorseizoen. Toen na 15 juni de gemeenschappelijk sanitaire voorzieningen weer open mochten, kwamen alsnog veel boekingen binnen. Toch bedraagt de schade 18% omzetverlies tot nu toe. Daarmee komen toch veel bedrijven in zwaar weer terecht. Zo blijkt uit onderzoek van HISWA-RECRON. De totale schade van maart tot met september 2020 is 700 miljoen euro. Daarvan komt 16% voor rekening van de watersportsector en 84% voor de verblijfsrecreatie- en buitensportsector. 80% van deze schade is geleden in het voorseizoen van maart tot en met juni. De mooie zomer en de groei van het aantal boekingen van Nederlanders in eigen land, maakte het ontbreken van buitenlandse gasten voor een deel weer goed. Vol is vol “De feitelijk schade op langer termijn is echter groter”, stelt Geert Dijks, directeur van HISWA-RECRON. “Er staat voor ruim 400 miljoen euro uit aan vouchers die in 2021 worden verzilverd. Bij veel bedrijven zal dit ten koste gaan van de normale boekingen in dat jaar want vol is immers vol. Daarnaast is de verwachting dat met name de bedrijven die zich richten op grotere groepen, zoals groepsaccommodaties, de zeilende chartervloot en de buitensportbedrijven nog lang de nasleep merken van het coronabeleid.” De jachtbouw teert nu nog op orders van klanten die vorig jaar een bouwopdracht verstrekten voor een jacht. De mogelijkheden voor het acquireren van nieuwe klanten op botenshows en eigen huisshows zijn grotendeels vervallen. De orderportefeuille droogt daardoor op en een omzetdip is te verwachten. Dat gaat dan meteen om hoge bedragen. Dijks roept de Rijksoverheid op om alsnog de belofte waar te maken om de NOW-regeling aan te passen aan het seizoenskarakter van de sector. Het gebruik van de regelingen ligt aanzienlijk lager dan gemiddeld omdat ze niet passend zijn. Voor de zeer zwaar getroffen sectoren zoals de groepenmarkt en voor de uitgestelde schade zoals bij jachtbouwers moet een extra vangnet komen in fase 3 van de steunmaatregelen. HISWA MAGAZINE 3 15

ONDERNEMERSNIEUWS METS gecanceld De Marine Equipment Trade Show (METS) die op 17-19 november in RAI Amsterdam stond gepland, is vanwege de coronacrisis geannuleerd. De METS is al meer dan 32 jaar het evenement voor de wereldwijde maritieme industrie. De editie van 2021 vindt plaats op 16-18 november. HISWA-RECRON organiseert tijdens de METS altijd het HISWA Oproep: meld uw events, beurzen en open dagen Op www.hiswa.nl is een evenementenpagina in de maak waarop bezoekers alle watersportevenementen kunnen vinden. Om de pagina goed te lanceren wil HISWA-RECRON alle geplande events, beurzen of open dagen weten die bij leden worden georganiseerd. Mailen kan naar communicatie@hiswarecron.nl. Leden kunnen natuurlijk ook zelf gratis nieuwsberichten plaatsen op hiswa.nl, door in te loggen op www.mijnhiswarecron.nl. Symposium on Yacht Design and Yacht Construction. Dit symposium wordt nu online aangeboden. Meer informatie: www.hiswasymposium.com en het artikel op pagina 26. 16 HISWA MAGAZINE 3

ONDERNEMERSNIEUWS Blogs van en voor de watersporter Om alle nieuwe watersporters van tips en leuke informatie te voorzien, is op hiswa.nl een blog toegevoegd. In de blogs vertelt Liane Jansen (hoofdreacteur van HISWA Magazine) over haar ervaringen als watersporter. De blogs zijn laagdrempelig van aard en bevatten ‘funcontent’. De eerste twee blogs gaan over: wat neem je mee en wat eet je aan boord. Deze blogs kunnen gedeeld worden op social media om zo nog meer watersporters te bereiken. Lees de blogs op: www.hiswa.nl/blog. Aanmelden voor Blauwe Vlag 2021 De Blauwe Vlag is het internationale milieukeurmerk voor stranden en jachthavens. Wereldwijd wapperen er ruim 4.650 in 46 landen. Op stranden en in jachthavens. In ons land hangen dit jaar 186 Blauwe Vlaggen, waarvan 128 in jachthavens. Om te bekijken of jachthavens in aanmerking komen voor de Blauwe Vlag 2021 kunnen ze een gratis scan aanvragen bij de Stichting KMVK. Er zijn veel redenen om Blauwe Vlag aan te vragen. Waardering van gasten is natuurlijk de belangrijkste. Maar de Blauwe Vlag kan ook leidraad zijn voor verdere verduurzaming van het bedrijf. De Blauwe Vlag moet jaarlijks bij KMVK worden aangevraagd. Na deze aanvraag buigen leden van een nationale en een internationale jury zich over de aanvraag en wijzen al dan niet een Blauwe Vlag toe. De Stichting KMVK is het samenwerkingsverband van de brancheorganisaties KHN en HISWA-RECRON en consumentenorganisatie ANWB en beheert diverse keurmerken voor de toeristisch-recreatieve sector in Nederland. Meer informatie: Erik van Dijk, 033 3039797 of erik@kmvk.nl. HISWA MAGAZINE 3 17

ONDERNEMERSNIEUWS Nieuwe collega bij Waterrecreatie Nederland Sandrijn Holleboom (1970) is bij Waterrecreatie Nederland begonnen als projectleider. Hij gaat onder andere aan de slag met routenetwerken en voorzieningen, waaronder BRTN, en met het verbeteren van data over en voor de waterrecreatiesector. Holleboom volgde een studie sociale geografie en werkte voorheen in projecten bij overheden, vervoersbedrijven en zorgorganisaties. “Nu wil ik een mooie bijdrage leveren aan een voor iedereen bereikbare, innovatieve, gezonde, veilige en duurzame ‘natte’ omgeving.” Kickstartvoucher voor exporterende bedrijven Bedrijven waarvan de internationale activiteiten zijn geraakt door de coronacrisis, kunnen nu een beroep doen op subsidie. Met een Kickstartvoucher kunnen deze bedrijven korting krijgen op de inhuur van een zelfgekozen externe adviseur. De Kickstartvoucher is een online voucher en is goed voor 80% van de kosten en bedraagt maximaal 2.500 euro exclusief btw. Meer informatie: www.rvo.nl. 18 HISWA MAGAZINE 3

ONDERNEMERSNIEUWS Gratis watersportevent in mei 2021 Het project ‘Varen doe je Samen!’ (waarin HISWARECRON participeert), Havenbedrijf Rotterdam, KNRM en Vaarplezier nemen het initiatief tot een gratis te bezoeken tweedaags evenement onder de naam Veilig Varen. Het event staat gepland voor mei 2021 en biedt alles op het gebied van veiligheid op het water, speciaal voor de recreatievaart. Met veel workshops, doe-activiteiten en leveranciers op het gebied van veiligheid op en aan het water. Veilig Varen wordt gehouden bij STC KNRM in Rotterdam, speciaal ingericht voor nautische veiligheidstrainingen. Daardoor kan er niet alleen gekeken worden, maar met name ook gedaan worden: brandblussen, manoeuvres oefenen, reddingsmiddelen in en rond het zwembad uitproberen, knopen leggen en aan de slag met (elektronische) navigatiemiddelen. Meer informatie: www.varendoejesamen.nl. Keuzemenu voor pensioen Veel watersportbedrijven volgen de HISWA-cao. In deze bedrijven gaan de komende jaren veel medewerkers met pensioen. Tegenwoordig valt er veel te kiezen. Als bijvoorbeeld het werk psychisch of lichamelijk te zwaar wordt, kunnen werkgever en werknemer er samen voor kiezen om het pensioen eerder in te laten gaan, al dan niet gedeeltelijk. Medewerkers mogen ook later met pensioen. Of ze mogen hun partnerpensioen (gedeeltelijk) inruilen voor een hoger pensioen. Omgekeerd mag ook: een lager pensioen en een hoger partnerpensioen. Medewerkers kunnen tenslotte kiezen om de eerste vijf of tien jaar een hoger pensioen te ontvangen en daarna een wat lager pensioen. De volgende checklist kan helpen om het pensioen van de medewerkers goed in beeld te krijgen: • Check de AOW-leeftijd van elke medewerker. Dat kan op: www.svb.nl. • Wil de medewerker (deels) eerder of (deels) later met pensioen? • Wil de medewerker partnerpensioen (deels) inruilen voor een hoger pensioen? • Wil de medewerker pensioen deels inruilen voor een hoger partnerpensioen? • Wil de medewerker de eerste jaren een hoger of een lager pensioen? Bedrijven met de HISWA-cao kunnen ondersteuning krijgen bij pensioenvragen van hun medewerkers. Meer informatie bij Herbert van Oord: h.vanoord@hiswarecron.nl. HISWA MAGAZINE 3 19

Get up & get out Watersportmarketing in een bijzonder tijdperk Een wereldwijde pandemie vraagt om aanpassingen, flexibel denken en handelen. De schouders eronder, aanpakken én vooruitdenken. Wie zelf buiten is geweest de afgelopen maanden heeft het gezien: de natuur stroomde vol met recreanten, niet alleen hier, ook in de rest van de wereld. Buiten lonkt. Zo ook het water. Tekst: Dominique van Dam Suppers, kanovaarders, zeilers, motorboottoeristen, dagjesmensen en avonturiers, iedereen ging het water op. De ruimte en vrijheid die watersport biedt, social distancing, fit blijven, een uitje met de familie in een veilige setting: het lijkt zelfs alsof er even geen marketing nodig is voor de sector, de watersportcommunity groeit en bloeit. De concurrentie van goedkope vliegvakanties, drukke festivals en verre cruises viel weg. Een kans en in de komende jaren een uitdaging. Want die nieuwe watersporter, die houden we graag. Frank Hugelmeyer, voorzitter van de Amerikaanse HISWA, de NMMA (National Marine Manufacturers Association) legt uit: ‘We bieden kwaliteit van 20 leven. Er is iets bijzonders aan de belevingseconomie en dat ontdekken de mensen volop. Met de grootste watersportindustrie ter wereld lopen de Verenigde Staten vaak voorop met grote campagnes, marketingimpulsen en trends. ‘We zien nu een interessante ontwikkeling – die van reconnecting. Met je omgeving, met jezelf en met de sport. We maken weer contact met ons gezin, met onze vrienden en het leven. De versnippering is weg.’ Corona als impuls Dat is in Nederland ook niet veel anders gebleken, deze zomer. Remco Voorn, eigenaar van marketing- en communicatiebureau The Business Company (HISWA Supplier) en lid van de HISWA-stuurgroep Welkom op het water ziet dat ook: ‘Het is erg druk in de watersportsector, er zijn ondernemers die het bijna niet aankunnen.’ Egbert de Waard, eigenaar van FlexYachts beaamt dat: ‘Ik heb nog nooit zoveel nieuwe klanten gehad, corona was een echte impuls.’ Zijn concept waarbij je op basis van een abonnement 10 tot 45 dagen per jaar gebruik kunt maken van een zeiljacht, is populair. ‘Heel veel mensen waren het al van plan, maar hebben nu versneld een abonnement genomen. In plaats van reizen zijn ze weer gaan zeilen. Veel aan marketing heb ik daarvoor niet hoeven doen, behalve vindbaar zijn online. Mensen verwachten eigenlijk gewoon dat dit er is.’ HISWA MAGAZINE 3

We moeten bestaande watersporters koesteren en nieuwe verwelkomen en helpen. Get on board De marketingstrategieën, groot en klein, moeten ook op deze nieuwe situatie worden aangepast. ‘We moeten deze nieuwe mensen op het water behouden’, zegt Hugelmeyer. ‘In Amerika en Europa. De Get on board-campagne (een samenwerking tussen de Recreational Boating & Fishing Foundation en de NMMA) is een start van een meerjarenplan.’ Het belang van Discover Boating, waaronder Get on board valt, is groot. ‘Nu moeten we ervoor zorgen dat al deze nieuwe watersporters in de sector blijven’, zegt Hugelmeyer. ‘De goede ervaring is belangrijk, samen met onderhoud en trainingen gaan we de veiligheid verhogen. Dan is digitaal een effectieve manier. Maar we willen ook echt in elk deel van het land aanwezig zijn en de watersporter verbinden.’ Zichtbaar blijven ‘Het online verkeer is enorm gegroeid, met wel 161%. We moeten daar van ons blijven laten horen. Ook na deze tijd is het belangrijk om goed te bedenken hoe we zichtbaar blijven. Daarbij zijn in de VS 30% van de kopers nieuw en groeide het aantal vrouwelijke gebruikers (121%) en ook de doelgroep van 18-34 jaar. Dat zie je terug op Instagram: 700% meer aandacht.’ De focus gaat van nu naar 2021 en zelfs naar 2022. Volgens Hugelmeyer een lastig jaar: ‘We gaan zorgen voor een goed fundament in de verkoopmarkt, de voorraad boten aanvullen. En dan organiseren we in 2022 landelijke grote campagnes en beurzen in combinatie met regionale en lokale bootshows.’ HISWA MAGAZINE 3 21 Nederland en veel andere landen laten gelijke ontwikkelingen zien als de NMMA, zegt Geert Dijks, directeur HISWA-RECRON en voorzitter van de Grow Boating Committee van de internationale watersportkoepel ICOMIA. Hij overlegt maandelijks met dertig andere landen over de trends. HISWA-RECRON zet niet alleen in op groei van watersport maar ook op voorlichting, hulp en advies. ‘We moeten bestaande watersporters koesteren en nieuwe verwelkomen en helpen. Watersport moet toegankelijk en laagdrempelig blijven als voorwaarde voor groei. Op dit moment doen we uitgebreid onderzoek naar klantprofielen van meest kansrijke doelgroepen. Verder is er een onderzoek gaande door Projectbureau Vrolijks (HISWA Supplier) naar de motieven van nieuwe bootbezitters. Samen met het project Varen Doe Je Samen geven we voorlichting over veiligheid van varen, vaarwegen, boot, uitrusting en bemanning.’ Voorn: ‘Het probleem dat we de afgelopen jaren hadden, namelijk te weinig nieuwe aanwas, lost zichzelf op. Nu moeten we verder en dat betekent in eerste instantie het gastheerschap heel goed invullen.’ Ook Voorn adviseert vol in te zetten op digitalisering. ‘Neem de tijd om je klantreis in beeld te brengen, maak virtual reality-beelden, gebruik 360-video. En op socials is je klant je beste ambassadeur. Vraag ze ervaringen te delen met verhalen, hashtags en foto’s.’

Breng je klantreis in beeld, maak virtual reality-beelden en gebruik 360-video. Om leden te ondersteunen met hun marketingactiviteiten vernieuwde HISWA-RECRON de site hiswa.nl. De site maakt sinds april een enorme groei door. Mensen vinden er tips en kunnen 365 dagen per jaar direct boten huren en nieuwe en gebruikte boten uitgebreid digitaal bekijken. De kade op Ook op de kade is de nieuwe klant nog welkom, zo bewijzen de werven die het Dutch Yachting Weekend organiseren in het eerste weekend van september. Contest Yachts, Saffier Yachts, Jachtwerf 22 Heeg, QNautic en AdmiralsTender presenteren gezamenlijk 22 boten in Medemblik. Annick Conijn, verantwoordelijk voor marketing en PR bij Contest Yachts, legt uit: ‘We hebben de koppen bij elkaar gestoken voor een evenement. We willen een goede presentatie geven van wat we bouwen in Nederland. We geloven dat we samen sterker staan dan elk afzonderlijk een open dag te organiseren.’ De kleine beurs heeft veel te bieden: ‘Behalve de jachten en boten organiseert het blad Zeilen een programma van lezingen en workshops. Door middel van een vaste looproute kunnen mensen alles uitgebreid bekijken en zich oriënteren.’ Ook Conijn ziet de trend: ‘Water geeft vrijheid. De tweedehandsHISWA MAGAZINE 3 markt loopt goed en we verwachten niet dat mensen weer stoppen met varen. Online mogelijkheden zetten we natuurlijk flink in. Vooral op de socials laten we mensen zien wat we doen, de productie gaat door.’ Voorn ziet het rooskleurig in. ‘Naast dit alles is het natuurlijk gewoon belangrijk om je assortiment op orde te hebben, en diensten voor bijvoorbeeld onderhoud goed te regelen. De watersportcommunity verandert. We moeten mensen helpen om van hun nieuwe hobby te gaan houden.’ Maar, waarschuwt hij: ‘Keep it simple: doe een paar dingen heel goed, dat helpt jezelf en de hele sector.’

Wij weten veel van boten, omdat we zelf ook varen. “Na een fantastisch seizoen weer veilig op het droge.” Natuurlijk met een Roodbergtrailer. www.roodberg.com The Original

Spectaculaire groei HISWA.nl Van gratis botenverkoop tot schoonmaakapp Geen enkel bedrijf kan meer heen om online marketing. Bij HISWA-RECRON zijn verschillende websites die leden ondersteunen bij hun klantbinding en acquisitie. De bekendste is natuurlijk hiswa.nl waar watersporters niet alleen informatie en tips vinden, maar ook een boot kunnen kopen. De website is vorig jaar vernieuwd en kent sinds die tijd een spectaculaire groei. Wat zijn de succesfactoren en hoe kunnen leden optimaal profiteren? Tekst: Liane Jansen “De vernieuwing van hiswa.nl was het grootste online project dat HISWA-RECRON heeft uitgevoerd. We lanceerden in één klap het meest uitgebreide online watersportplatform van Nederland. En met succes: de bezoekersaantallen zijn met maar liefst 250% toegenomen. Consumenten zijn dus op zoek naar kwalitatieve producten en diensten. Gelijktijdig ontwikkelden we een volledig nieuwe website voor ondernemers inclusief een unieke kennisbank: hiswarecron. nl. De consumentenmarkt en bedrijfsbelangen zijn zo uit elkaar getrokken en dat is veel beter te managen. Een enorme klus waar 24 we als communicatieteam hard aan hebben gewerkt”, vertelt Jan Ybema, projectleider online marketing. 365 dagen per jaar watersportplezier De permanente sluiting van de HISWA Amsterdam Boat Show benadrukt nog eens dat online presentaties belangrijker zijn dan ooit. Ybema: “Daarom legden we een strik om onze verschillende watersportplatforms en voegden deze samen op hiswa.nl. De ondernemers hebben zelf de touwtjes in handen. Ze kunnen gebruik maken van unieke applicaties zoals een verkoopmodule voor jachten, een boekingsmodule voor bootverhuur en een eigen bedrijfspagina. Hierdoor is hiswa.nl het online watersportplatform geworden waar consumenten 365 dagen per jaar watersportplezier beleven. Onze nationale watersportcampagne Welkom op het water brengen we ook hier onder. De werving van nieuwe watersporters en conversiemogelijkheden voor onze leden koppelen we zo aan elkaar.” Drie i-principes staan hiervoor centraal: 1. Interesse wekken door een groot en divers aanbod te bieden in verschillende prijsklassen dat ondernemers zelf beheren 2. Inzicht verschaffen door betrouwbare informatie te geven onder het HISWA-label 3. Consumenten in actie laten komen doordat ze kunnen boeken, kopen of contact opnemen met HISWA Erkende Bedrijven HISWA MAGAZINE 3

Leden kunnen gebruik maken van unieke applicaties zoals een verkoopmodule voor jachten, een boekingsmodule voor bootverhuur en een eigen bedrijfspagina. Marcel Borgmann van Sea Independent en voorzitter van de Bedrijfsgroep HISWA Jachtmakelaars is enthousiast: “Voor jachtmakelaars biedt hiswa.nl een fantastisch platform dat door potentiële kopers goed gevonden wordt. Daarom hebben we hier onze boten geplaatst.” Ludwig Dirksz van Yachts4U is één van de leden die met trots het HISWA-logo prominent op zijn eigen website gebruikt: “Voor de bootverhuur is de online markt cruciaal. Het is sterk dat HISWA-RECRON ons hierin ondersteunt met het HISWAmerk, een flexibele boekingsmodule én websites die goed gevonden worden zoals hiswa.nl. Hier worden we allemaal sterker van!” Gratis boten verkopen, verhuren, vacatures en nieuwsberichten plaatsen Leden hebben via hun eigen beheeromgeving – www.mijnhiswarecron.nl – legio mogelijkheden om goed onder de aandacht te komen bij de bezoekers. Zoals het plaatsen van: • Nieuwe en tweedehands boten die te koop zijn Marcel Borgmann Internetjungle De vele bezoekers vinden prima hun weg op de site. Watersportproducten worden snel gevonden, geboekt en er wordt doorgeklikt naar de bedrijfswebsites. De meerwaarde neemt snel toe omdat er steeds meer producten én bezoekers bijkomen. Het bekende HISWA-logo wordt gehandhaafd omdat dit synoniem staat voor zorgeloos varen. Daarbij wordt gewezen op kwalitatieve HISWA Algemene Voorwaarden maar ook op de HISWAderdengeldenrekening. Kwaliteit en relevante content is precies wat consumenten in de hedendaagse internetjungle zoeken. HISWA MAGAZINE 3 • Boten voor de verhuur • Bedrijfsinformatie: tekst, foto’s en video’s • Vacatures • Nieuwsberichten Ybema: “Onze leden maken gebruik van slimme applicaties zoals de schoonmaakapp voor de bootverhuur. Hiermee worden schoonmakers efficiënt ingezet, werkzaamheden afgevinkt en technische problemen meteen gesignaleerd en doorgezet naar de technische dienst voor spoedreparaties of een to do-lijst. Doordat we dit als HISWA-RECRON met onze leden organiseren blijft het betaalbaar, bieden we kwaliteit en functioneren we als moderne coöperatie.” Platforms als hiswa.nl met een groot aanbod waarop klanten kunnen vergelijken en weten dat ze vertrouwd zaken kunnen doen nemen worden steeds belangrijker. De site kent bovendien een hogere domeinautoriteit dan concurrerende spelers. Stilzitten is er echter niet bij. HISWA-RECRON werkt continu aan nieuwe producten en online applicaties waarmee leden gemakkelijker hun producten in de markt kunnen zetten. Automatisering en one-stop shopping gaan hand in hand en dat is een belangrijke nieuwe pijler voor een moderne brancheorganisatie. De site kent een hogere domeinautoriteit dan concurrerende spelers. Kennisbank voor ondernemers Voor leden zélf is de website hiswarecron.nl opgezet. Hier staat een uitgebreide kennisbank met daarop antwoorden op juridische vraagstukken, contracten, subsidies en lobbyresultaten. De laatste maanden staat natuurlijk het corona-dossier centraal. Alleen over dit onderwerp zijn in enkele maanden één miljoen pagina’s aangeklikt. 25

HISWA Symposium op Kennisoverdracht en innovatie hand in hand Het International HISWA Symposium on Yacht Design and Yacht Construction slaat een nieuwe weg in. HISWA Magazine sprak met de nieuwe voorzitter van het symposium - Guilhem Gaillarde - over de nieuwe opzet onder de titel ‘Dare to Share’. Gaillarde is head of ships department bij het Maritiem Research Institute Netherlands (MARIN). Tekst: Michaël Steenhoff Guilhem Gaillarde Je hebt de rol van voorzitter HISWA Symposium overgenomen van professor Hopman van de TUDelft. Wat motiveerde je om deze rol op je te nemen? “Als naval architect is het symposium voor mij altijd heel belangrijk geweest om kennis over te dragen en te delen met de jongere generaties. Dat stimuleert innovatie en dat is nodig om voorop te blijven lopen. Het voorzitterschap is voor mij een mooie kans om hier een bijdrage aan te leveren.” Het thema is dit jaar ‘Dare to Share’. Wat wordt daar mee bedoeld? “Het is belangrijk kennis te delen en kennis over te dragen. Ook tussen ‘concullega’s’ want samen kunnen we verbeteringsslagen maken. Het HISWA Symposium is hiervoor een uitstekend platform want het is niet commercieel en door de sector zelf gedragen, georganiseerd en gefinancierd. Er zijn nog maar heel weinig symposia in de wereld in deze vorm met als doel om kennis te delen én daarbij onafhankelijk zijn van commerciële partijen. Dat speelt ook een rol in de selectie van de presentaties; bij onvoldoende toegevoegde waarde wordt een paper afgewezen. Dat moeten we koesteren 26 want zo houden we de kwaliteit hoog. Kennisdeling is steeds belangrijker want bijvoorbeeld rond de energietransitie gaan de ontwikkelingen razend snel. Geen enkele partij is in staat hierin alleen te acteren want de onzekerheid en daarmee de risico’s zijn simpelweg te groot.” Overdracht van kennis leidt tot innovatie en ontwikkeling van nieuwe producten voor de markt. Waarom krijgt het symposium een nieuwe opzet? “Bedrijven zoeken naar de link tussen wetenschap en toepassing. Die link is uiteindelijk waar het om gaat want anders is er geen motivatie om kennis te delen en te innoveren. Overdracht van kennis leidt tot innovatie en ontwikkeling van nieuwe producten voor de markt. In het nieuwe programma wordt daarom wetenschap afgewisseld met praktijkonderwerpen. Daarbij is er voldoende tijd ingeruimd om met elkaar in discussie te gaan en inzichten te delen.” HISWA MAGAZINE 3

16 en 17 november Meer informatie Het 26e HISWA Symposium on Yacht Design and Yacht Construction vindt plaats op 16 en 17 november 2020. Het wordt georganiseerd door HISWA-RECRON, TUDelft, MARIN en RAI/METSTRADE. Sponsors zijn Feadship, MARIN, Royal Huisman Shipyard en Oceanco. Het symposium wordt een online bijeenkomst. Het team dat met de Energy Observer rondvaart, is ook aanwezig. Hoe wordt het programma samengesteld? “Er is een wetenschappelijk comité met deelnemers vanuit MARIN en TUDelft maar ook door jachtarchitecten van de grote werven en ontwerpbureaus. Al deze partijen werken aan de ‘Formule 1 van de zee’; er worden jachten ontworpen en gebouwd op basis van de nieuwste inzichten en die vele innovaties in zich dragen. Deze partijen hebben een internationaal netwerk en doen óf zelf onderzoek, of weten welke onderzoeksresultaten geschikt zijn voor het symposium. Het mooie is dat we op deze manier in Nederland, als jachtbouwland bij uitstek, al heel veel kennis met elkaar delen. Zo geven we het goede voorbeeld wat bijdraagt aan de ontwikkeling van de Nederlandse jachtbouwindustrie en het behouden van onze voorsprong.” We bouwen in Nederland de Formule 1 van de zee. Flying Fish verzorgt een presentatie over efoilen HISWA MAGAZINE 3 Waarom moet iemand deelnemen aan het HISWA Symposium? “Innovatie wordt steeds belangrijker. Iedereen krijgt te maken met grote vraagstukken zoals de Meer informatie over inschrijven en het programma is te vinden op www.hiswasymposium.com. Contactpersoon is Michaël Steenhoff: m.steenhoff@hiswarecron.nl. energietransitie. Er moeten oplossingen komen om onze industrie duurzamer te maken. Kennis is daarbij ongelofelijk belangrijk want dat is de basis van innovatie. Het programma is geschikt voor iedereen. Er zijn presentaties over het varen op waterstof, emissieloos varen, varen op vleugels, biofouling en construeren met voorgevormde houten panelen. In het toegepaste deel deelt het team dat met de Energy Observer de wereld emissieloos rondvaart zijn ervaringen.” 27

Leen Schaap over certificatie jachtservicebedrijven: ‘Alleen met elkaar tillen we de branche naar een hoger niveau’ Certificatie geldt als het antwoord op de vraag hoe je kwaliteit kunt vastleggen en onderstrepen. Een aantal HISWA Erkende Bedrijven hebben sinds kort een ‘titel’ erbij: zij hebben zich laten certificeren tot HISWA Gecertificeerd Jachtservicebedrijf. We vroegen Leen Schaap, directeur van Schaap Shipcare, naar zijn beweegredenen om aan dit certificatietraject mee te doen. Tekst: Michaël Steenhoff Wat is je motivatie geweest om je bedrijf te laten certificeren? “Wij zijn een van de voorvechters geweest om een certificatieproject voor jachtservicebedrijven op te zetten. We leveren goed werk, maar het is belangrijk om dat ook goed vast te leggen. In de water28 sportindustrie zijn werkmethoden of richtlijnen niet of nauwelijks vastgelegd. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de auto-industrie dan zie je dat we daar wat normering betreft nog veel van kunnen leren. De consument heeft behoefte aan duidelijkheid, heldere afspraken en Leen Schaap een betrouwbare partner en daar draagt dit project aan bij. Op deze manier kunnen we nog duidelijker maken aan de consument waar we voor staan.” HISWA MAGAZINE 3

Wat merken klanten ervan dat je nu HISWA Gecertificeerd Jachtservicebedrijf bent? “Wij nemen met een groep bedrijven het voortouw om onze kwaliteit meer te laten zien aan de consument. Het zou mooi zijn als meer leden hierbij aansluiten. Dat heeft een positieve werking voor de naam van onze hele branche. Maar dit is nog maar het begin van een beweging die ons verbetering moet gaan brengen in de toekomst.” De consument heeft behoefte aan duidelijkheid, heldere afspraken en een betrouwbare partner. Daar draagt dit project aan bij. Eigenaren zijn vaak zeer betrokken bij hun boot en werken hier vaak ook zelf aan. Is dat geen handicap? “Dat is zeker een handicap want regelgeving wordt steeds strikter en daar hebben wij ons als ondernemer aan te houden. Dan kun je het niet hebben dat een klant die regels met voeten treedt want wij worden daar als bedrijf op aangesproken en zijn daar verantwoordelijk voor. Het doe-het-zelven maakt het ook lastig voor onze branche om verder te professionaliseren. Dat is wel een schril contrast met bijvoorbeeld de eerder aangehaalde autobranche waar niemand het in z’n hoofd haalt om in een garage van een bedrijf zelf aan zijn auto te klussen.” Waar liggen de meeste kansen om ervoor te zorgen dat eigenaren het onderhoud aan hun jacht uitbesteden? “Hoe groter het jacht en hoe complexer de techniek die aan boord aanwezig is, hoe eerder een eigenaar het onderhoud zal uitbesteden. De techniek wordt sowieso ingewikkelder, dus professioneel inzicht, kennis en kunde wordt belangrijker. Daar ligt zeker een kans voor ons als sector. Niet alleen commercieel gezien maar ook om verder te professionaliseren en daar is het certificatieproject nu juist voor bedoeld.” Op welke manier draagt certificatie voor jouw bedrijf bij aan het verhogen van de kwaliteit? “Ik vind het belangrijk dat we als sector met elkaar in gesprek zijn en kennis en ervaringen uitwisselen. Leren van elkaar is van onschatbare waarde want HISWA MAGAZINE 3 iedereen worstelt met dezelfde vraagstukken. Vanuit die collectieve ervaringen zijn checklisten en procedures opgesteld die mij helpen onze manier van werken te structureren én inzichtelijk te maken aan de klant. Ik denk dat daar heel veel behoefte aan is.” Is een certificatietraject geen papieren tijger? “Zolang de certificatie ondersteunend is aan de praktijk van alledag en toegevoegde waarde biedt voor het bedrijf én de klant komen we verder. De papierwinkel moet niet de overhand krijgen. Uiteindelijk zijn het de resultaten die tellen en wat klanten daarvan zien en ervaren.” Leren van elkaar is van onschatbare waarde want iedereen worstelt met dezelfde vraagstukken. Hoe zie je de verdere ontwikkeling van dit certificatietraject? “Ik zie dat we in onze branche te weinig volume hebben om voor opleidingen en cursussen interessant te zijn. Zo gaan er vaak cursussen niet door vanwege te weinig deelnemers. We moeten hier echt krachten bundelen om het verschil te kunnen maken. Ik hoop dat we door dit certificatietraject we met elkaar gebruik kunnen maken van onze collectieve kracht. Ook op het gebied van opleiding. Zo kunnen we de sector naar een hoger niveau tillen. Dat is onze grootste uitdaging.” Meer informatie Wilt u meer informatie over het project HISWA Gecertificeerd Jachtservicebedrijf? Neem dan contact op met Michaël Steenhoff: m.steenhoff@hiswarecron.nl. 29

B&W INTERNATIONAL TOUGH CASE Afm. 610 x 430 x 265 mm Art.nr. S85 - 117.19/P Code 8087150 INCL. 85-DELIGE GEDORE GEREEDSCHAPSET > Speciaal samengesteld voor de watersport > Stof- en waterdicht conform IP67 > Slagvaste koffer van polypropyleen (pp) > Super stabiel > Stapelbaar > Bodemschaal variabel door aluminium vakverdelingssyteem UITRUSTING > Ergonomische 2-componenten handgreep > Automatisch luchtddrukcompensatieventiel > Documentenvak in het deksel > Uitneembare gereedschapsborden met tool pockets en lussen > Eigendomsmarkering > Ogen tbv afsluiting met hangslot Levering geschiedt via de vakhandel. Voor info: GEDORE Technag BV Flemingweg 7, 2408 AV Alphen aan den Rijn Tel. +31 (0) 172 42 73 50 - www.gedore.nl € 631,00 excl. btw

Vraag & Antwoord Een klant heeft schade veroorzaakt aan een huurboot. Er is door verkeerd oprollen ernstige schade aan de verstaging ontstaan. Tevens is vervolgschade ontstaan: de boot kon drie opeenvolgende periodes niet worden verhuurd. Waarvoor kunnen wij de huurder aansprakelijk stellen? Antwoord van HISWA-RECRON De schade is in dit geval ontstaan door toedoen van de huurder. De huurder heeft de boot verkeerd gebruikt, waardoor schade is ontstaan. De huurder is daarom volledig aansprakelijk voor alle schade én vervolgschade. Als verhuurder kunt u als volgt handelen: 1. U maakt aantoonbaar hoe hoog de schade is aan de boot. Dit kan bijvoorbeeld met behulp van een offerte van een schade-expert of een reparatiebedrijf. 2. U maakt aantoonbaar hoe hoog de vervolgschade is. Dit kan door de schade te berekenen voor de perioden waarin de boot niet kon worden verhuurd. De hoogte kan aantoonbaar worden berekend op basis van afgesloten huurcontracten. Als de boot niet aantoonbaar is verhuurd in de periode waarin de boot niet kon worden verhuurd, is er feitelijk geen vervolgschade. 3. U bent verplicht om de boot te verzekeren tegen schade volgens de HISWA Algemene Voorwaarden. U verhaalt het schadebedrag uit punt 1 op uw verzekering. Het is aannemelijk dat u een eigen risico hebt. Dit bedrag voor eigen risico verhaalt u op de verhuurder. 5. U telt de te verhalen bedragen uit punt 3 en punt 4 bij elkaar op en haalt hier vanaf de betaalde borgsom. Dit is uiteindelijk het bedrag dat u kunt verhalen op de verhuurder. U let daarbij op redelijkheid en billijkheid. Eventueel kunt u uit coulance het bedrag naar beneden bijstellen. 6. U stelt een brief op naar de verhuurder en stelt de verhuurder aansprakelijk voor het schadebedrag uit punt 5. U maakt voor de verhuurder inzichtelijk hoe u aan het bedrag bent gekomen en u wacht de reactie van de verhuurder af. 4. U gaat na of u verzekerd bent tegen vervolgschade. Als dit zo is dan verhaalt u de schade uit punt 2 op uw verzekering. Ook hier is het aannemelijk dat u een eigen risico hebt. Dit bedrag voor eigen risico verhaalt u op de verhuurder. Als dit niet zo is, dan verhaalt u het gehele bedrag op de verhuurder. HISWA MAGAZINE 3 31 Vraag van een HISWA-RECRON-lid

Tech Talk Mariniseren van tank tot uitlaat In de rubriek TechTalk gaat het dit keer over motoren. Nieuwe materialen en productietechnieken stellen watersportleveranciers in staat om jachtmotoren zo uit te rusten en af te stellen dat ze in een motorruim ook aan de steeds strengere eisen voor uitlaatgas voldoen. Nieuwe brandstoffen met meer risico op vervuiling zorgen voor de volgende uitdaging. Tekst: Hans Buitelaar Tussen tank en uitlaat voltrekt zich het chemische proces van het omzetten van vloeistof in beweging. Potentiële energie in diesel of benzine – de calorische waarde – wordt omgezet in hitte en expansie, waarbij de laatste beweging van een zuiger en een krukas tot stand brengt. De hitte is meestal verloren energie. De modernste benzinemotoren halen een rendement van 35 procent, dat betekent dat van de energie die potentieel in de brandstof aanwezig is, maar ruim een derde wordt vertaald in beweging van de schroefas. Bij diesels ligt dat rendement op 45 procent (piekwaarde), maar nog altijd gaat meer dan de helft van de calorische waarde verloren aan hitte, wrijving, de bewegende delen die voor het functioneren van de motor zelf nodig zijn en onvolledige verbranding. Ondanks deze schijnbaar slechte prestaties is de verbrandingsmotor nog altijd gunstig omdat benzine en diesel een hoge calorische waarde hebben. Hierdoor kan met relatief weinig brandstof nog altijd veel energie opgewekt worden en kan een boot dus snel en ver varen met een tank brandstof. Keuren De motor zelf is gebouwd om te voldoen aan emissienormen van de EU, VS of andere overheden. Verbrandingsmotoren voor de watersport – relatief kleine hoeveelheden vergeleken bij wegtransport 32 Arthur Roeling of industriële toepassingen – zijn meestal gemariniseerde motoren uit andere sectoren, dat wil zeggen geschikt gemaakt voor gebruik in een boot. Een autoof vrachtwagenmotor heeft meestal koelvloeistof die met rijwind in een radiateur wordt afgekoeld en dan door de koelingkanaaltjes door het motorblok loopt. Een jachtmotor staat in een motorruim waar ventilatie en waterdichtheid op gespannen voet staan. Het oppervlaktewater is het element om te koelen – direct door de koelkanalen in het blok of indirect met koelvloeistof die door het oppervlaktewater wordt gekoeld. HISWA MAGAZINE 3

“Als we een motor hebben gemariniseerd, moeten we die opnieuw laten keuren om te zien of hij nog aan de emissienormen voldoet,” vertelt hoofd ontwikkeling Arthur Roeling van Vetus. “Daarvoor huren we een testbank in en een expert van een erkend keuringsinstituut (notified body) die moet komen constateren dat de testcondities correct zijn en de uitstoot binnen de normen valt.” Het is met moderne motoren ingewikkelder om na het mariniseren de uitstootnormen te halen. Het is met moderne motoren ingewikkelder om na het mariniseren de uitstootnormen te halen. Om die normen te halen, passen motorenfabrikanten technieken toe die in een motorruim lastig blijken. Zo wordt vaak uitlaatgas teruggevoerd om nog eens te verbranden: Exhaust Gas Circulation (EGC). Dat kan goed als veel zuurstof via de rijwind wordt toegevoerd, maar is moeilijker in een motorruim. Met een natte uitlaat, waar ook het koelwater mee wordt afgevoerd, ontstaat een hogere tegendruk in het uitlaatsysteem. Daardoor zou weer teveel uitlaatgas worden teruggevoerd naar de motor waardor het brandstofmengsel te schraal wordt. Het vergt een heel precieze afstelling. Nieuw: Navidurin Om toch aan de strenge emissie eisen te voldoen, ontwikkelde Vetus in samenwerking met een groep partners, waaronder Bukh-motoren, het materiaal Navidurin. Dat is een kunststof, glasvezelversterkt polymeer, die heel goed tegen hitte kan, goed tegen chemicaliën en de inwerking van zout kan en bovendien heel nauwkeurig is te modelleren met precisie spuitgieten. Dankzij de juiste diameters van doorvoeren en bochten, kan de tegendruk van uitlaatsysteem of brandstoftoevoer, vrij exact worden bepaald. Door de duurzaamheid van het materiaal veranderen die waarden niet in de loop van de tijd als Navidurin wordt gebruikt. Algvorming groot probleem “Een actueel en vrij ernstig probleem is de opkomst van nieuwe brandstoffen,” constateert Roeling. “Motoren zijn gebouwd voor benzine of diesel. Tegenwoordig moet verplicht tenminste 10 procent van de brandstof zijn gemaakt uit plantaardige bronnen. Die brandstof presteert prima, maar is gevoeliger voor de vorming van alg. Zeker als er water bij de brandstof komt.” Bij auto’s is de omloopsnelheid van de benzine of diesel bijna altijd zo groot dat de tank al weer leeg is voordat alg zicht heeft kunnen vormen. Maar op plezierboten kan een tank met tientallen liters diesel soms meerdere jaren mee gaan, omdat er maar enkele keren per maand wordt gevaren en dan geen lange afstanden op de motor. Dan is algvorming een groot probleem. Een oplossing voor dat probleem is de diesel die uit aardgas wordt gemaakt: GTL. Die kent geen algvorming. Maar de meeste motorenfabrikanten melden dat de garantie vervalt als de motor op GTL loopt. Het kan de rubbers aantasten. Motor met Vetus Navidurin delen HISWA MAGAZINE 3 “Additieven in de brandstof helpen maar gedeeltelijk en die kunnen schadelijk zijn als de dosering te hoog is,” weet Roeling “Het zijn agressieve stoffen, een dopje in een tank moet echt niet ‘voor de zekerheid’ twee dopjes worden.” 33

Fuel polishing system De oplossing is fuel polishing, maar dat is alleen mogelijk bij grote jachten. Uit de beroepsvaart is wel een oplossing beschikbaar: een Fuel Polishing Systeem. Fuel polishing is het verwijderen van water uit de brandstof. De aanwezigheid van water is een bron van algengroei. Het systeem bestaat uit een pomp en een serie filters, die de diesel reinigen voordat het van de voorraadtak naar de dagtank loopt. “We denken bij Vetus na over zo’n systeem voor de pleziervaart. Maar het vergt ruimte aan boord en kan alleen worden toegepast als een jacht een voorraadtank en een dagtank heeft. Daardoor is fuel polishing voorlopig nog voorbehouden aan grotere jachten. De Britse fabrikant Marship heeft met Diesel Duck al een compact polishing systeem voor kleinere jachten in de aanbieding.” Tot slot, moderne motoren zijn door hun elektronica en waarschuwingssystemen gevoeliger voor vervuilde brandstof dan oudere motoren. Waar een nieuwe motor waarschuwingslampjes en alarmen activeert, tuft een oude motor gewoon door. Totdat de motor helemaal stilvalt, dan is het te laat en is een dure reparatie nodig om de vastgelopen motor weer aan de praat te krijgen. Diesel dipper Vervuilde brandstof 34 HISWA MAGAZINE 3

Ondernemen zonder zorgen Nieuw: Totaalverzekering voor jachthavens en jachtwerven Als watersportondernemer bent u bezig met het ontwikkelen van uw business. Uw klanten willen nieuwe belevingsconcepten en vinden groen varen belangrijk. We kunnen ons goed voorstellen dat u hierbij niet direct denkt aan nieuwe risico’s en veranderende wetten en regels. Dan is het fijn om te weten dat u als HISWA-lid een beroep kunt doen op Aon – HISWA Partner in Business – onze expert op het gebied van Risico’s in Ondernemen. Speciaal voor jachtwerven en jachthavens biedt Aon in samenwerking met HISWA een nieuwe en unieke allriskverzekering: de Totaalverzekering. Wij helpen u graag succesvol te ondernemen Als HISWA-lid kunt u voor al uw risico en verzekeringen gerelateerde vragen terecht bij het Team Watersport: 088 810 81 72 ondernemingen.team2@aon.nl Nautische Advocaten – Legal support in stormy times Sinds 1987 gespecialiseerd in juridische kwesties waarmee de ondernemer in de waterrecreatiebranche kan worden geconfronteerd waaronder het opstellen van contracten op maat en jachtbouw-, jachtverkoop-, jachtverhuur-, jachthaven- en incassoperikelen. Mr. Ivo van Emstede geldt als de grondlegger/opsteller van de 13 sets HISWA algemene voorwaarden en de bijbehorende standaardcontracten. Mr. Edwin H.J. Slager e.slager@vanemstede.nl Mr. Ivo M.F. van Emstede Lid van Verdienste van HISWA Vereniging imf@vanemstede.nl Leidseplein 33-2 • 1017 PS Amsterdam • 020 675 69 30 • www.vanemstede.nl 20.024-17-Hiswa-jachthavenpolis

Op stap met … Herbert van Oord ‘De boot is de gemeenschappelijke factor’ manager arbeidsmarkt, training & opleiding In de rubriek Op stap met… lopen we een dagje mee met een medewerker van HISWARECRON. In de derde aflevering: Herbert van Oord, manager arbeidsmarkt, training & opleiding. Op een zomerse dag in de relatief rustige vakantieperiode gaan we een dagje varen op zijn sloep in Amsterdam. Tekst: Lisette Vos De afspraak om een dagje mee te lopen met Herbert van Oord, manager arbeidsmarkt, training & opleiding valt midden in de hittegolf. Het is vakantietijd en de rust 36 is – na de hectiek door de coronacrisis – voor Van Oord enigszins teruggekeerd. Het is om die reden dat we een rondje gaan varen op zijn sloep. Van Oord werkt twintig jaar voor HISWA, sinds begin dit jaar voor de fusie-organisatie HISWA-RECRON. Al vijftien jaar heeft hij een sloep. ‘Als je in de watersportsector werkt, moet je de boot als product kennen.’ Normaal gesproken heeft Herbert van Oord veel afspraken buiten het kantoor in Leusden. Zijn agenda is vooral gevuld met overleggen met scholen, overheden en ondernemers. Van Oord vergadert veel, maar dat ziet hij niet als een bezwaar, vertelt hij in zijn thuishaven HISWA MAGAZINE 3

aan de Nieuwe Meer in Amsterdam. ‘Ik zit bovenop maatschappelijke ontwikkelingen in het onderwijs, HR, CAO en pensioenen. De vraag is steeds hoe zaken beter kunnen. Dat is wat mij drijft. Wat kan ik eruit halen voor onze leden? Zodat ondernemers én medewerkers goed hun werk kunnen doen.’ ‘Wat kan ik eruit halen voor onze leden? Dat is wat mij drijft.’ Coronacrisis Dat is tijdens de coronacrisis een lastige opdracht. Toch maakt Van Oord zich ook in deze tijd sterk voor de leden. Hij nam onder meer deel aan een online overleg van de Commissie onderwijs-bedrijfsleven van werkgeversorganisatie VNO/ NCW. ‘In coronatijd moet Nederland thuiswerken, veel bedrijven gingen op slot. Wat betekent dat voor stagiairs en leerling-medewerkers? We hebben besproken hoe zij zoveel mogelijk hun opleiding kunnen vervolgen. Gelukkig vallen de gevolgen voor onze leden mee. Zij kunnen vaak wel 1,5 meter afstand op de werkvloer hanteren.’ Van Oord ziet in deze tijd juist kansen voor de leden. ‘Mijn oproep aan de leden is om juist nu een plek te bieden. Sla je slag. Andere branches zijn op slot voor stages en opleidingsplaatsen, maar wij zijn open.’ Onderzoek arbeidsmarkt Van Oord heeft mede aan de wieg gestaan van opleidingen voor de watersportsector, inclusief het aanbod van stages en werkplaatsen voor leerlingen. Twintig jaar geleden HISWA MAGAZINE 3 Van Oord adviseerde toen om in de sector – waarin 15.000 tot 20.000 mensen werken – twee functies te onderscheiden: allround medewerker voor watersportbedrijven (van jachtbouwer, jachthavenmeester, jachtmakelaar tot jachtverhuurder) én specialistische functies voor grotere bedrijven in de sector (vanaf 15 medewerkers), zoals interieurbouwer en jachtschilder. De meeste HISWA Erkende Bedrijven (circa 80 procent) hebben behoefte aan allround medewerkers. Indertijd waarschuwde Van Oord ook al voor vergrijzing van het personeel. Nieuwe jonge aanwas was – en is nog steeds – hard nodig. Techniek is de basis Die opleiding voor allround medewerker kwam er, na veel inspanningen. Op het STC en ROC Friesland in Sneek kunnen jongeren de mbo-opleiding maritieme techniek volgen (op niveau 2,3 en 4). Techniek is de basis in de opleiding. Dit is niet voor niets, stelt Van Oord. ‘Alle medewerkers in de watersport moeten basiskennis hebben van techniek. De gemeenschappelijke begon Van Oord met een blanco opdracht. Hij was aangenomen om onderzoek te doen naar de arbeidsmarkt en opleidingen in de watersportsector. ‘Er was toen weinig of niets geregeld om mensen op te leiden. Dat was niet zo vreemd. Watersportbedrijven waren vooral familiebedrijven. De kennis werd van generatie op generatie overgebracht. Dat waren vakmensen. ‘Trial and error’ was toen een beproefde methode, maar die pakt niet altijd goed uit.’ deler in alle functies, of je nu zeilinstructeur bent of medewerker botenverhuur bent, is het product boot. Je moet weten hoe die werkt.’ Door samen op te trekken in de maritieme sector is een breed pallet aan opleidingen opgestart: naast mbo kunnen studenten ook kiezen voor de hbo-opleiding Maritieme Techniek, inclusief jachtbouw (op het STC en NHL Stenden). De TU Delft biedt de universitaire studie Maritieme Techniek aan, waarin jachtbouw een keuzerichting is. Een belangrijk wapenfeit is dat dit studiejaar circa 1000 studenten aan een maritieme opleiding zijn begonnen, al is de instroom met deze getallen nog niet voldoende. ‘Maar als ik zie waar HISWA twintig jaar geleden stond, en waar we nu staan, dan is het fundament gelegd. Dat is alleen gelukt door in het maritieme cluster goed samen te werken met andere branches. De basis van HISWA was te smal voor eigen opleidingen.’ Jonge watersporters Het is tijd voor een rondje op de Nieuwe Meer. Op de zomerse dag is de plas het terrein van watersporters, van motorboten tot 37

Jonge watersporters leren zeilen in een Optimist. jetski’s. Ook jonge watersporters leren zeilen in een Optimist met blauwe zeiltjes. Van Oord: ‘Kijk hier leg je de basis. Als kinderen al op jonge leeftijd de watersport ontdekken, is de kans groter dat ze later aan een baan in de sector denken. Dat is ook een onderdeel van mijn werk: als maritieme sector dragen we samen uit hoe leuk het is om in deze sector te werken.’ Als kinderen al op jonge leeftijd de watersport ontdekken, is de kans groter dat ze later aan een baan in de sector denken. Voor Van Oord zelf staat het plezier in zijn werk na twintig jaar nog steeds voorop. Zelfs uit taaie dossiers als CAO-onderhandelingen en pensioenen haalt hij voldoening. Hij weet: als zaken goed zijn geregeld, hebben ondernemers én 38 hun medewerkers meer plezier in hun werk. In de recent afgesloten CAO HISWA/SZS zijn onder meer goede afspraken gemaakt over flexibele en duurzame inzet van medewerkers. Ook is een relatie gelegd tussen opleiding, functiehuis en salarisniveau. ‘Wil je doorgroeien in een bedrijf, en een hoger salaris, dan moet je het vereiste opleidingsniveau hebben of aantonen dat je over de juiste werkervaring op niveau beschikt. Zo stimuleer je medewerkers om te blijven leren.’ Pionieren Op de terugweg naar de thuishaven vertelt Van Oord dat zijn werk blijft boeien. ‘Ik had indertijd niet gedacht dat ik na twintig jaar nog voor HISWA – nu HISWA-RECRON – zou werken. Maar de ontwikkelingen staan niet stil. Ik weet vooraf nooit precies hoe mijn werkdag eruit ziet, alle dossiers maken het werk HISWA MAGAZINE 3 afwisselend.’ Doorzettingsvermogen is wel een vereiste, stelt Van Oord. ‘Of het nu gaat om opleidingen of een nieuwe CAO: alle dossiers kosten veel tijd, niets gaat vanzelf. Maar ik vind dat niet erg. Ik houd van schipperen en pionieren.’

COLUMN Markt voor groei Marketing en promotie van de sector is belangrijk. Zo nu en dan geholpen door omstandigheden. Dat zagen we vooral het afgelopen voorjaar toen de coronacrisis begon. Nog nooit is in zo’n korte tijd zoveel gezocht, gevonden en gekocht in de watersport. Vooral het huren van boten en de verkoop van sloepen en gebruikte boten steeg. Zodra er een item op TV kwam bij Jinek, OP1, Hart van Nederland of NOS over corona en de watersport draaiden de zoekmachines aantoonbaar op volle toeren en liepen de boekingen en showroombezoeken op. De HISWA Erkende Bedrijven die goed vindbaar waren met hun profiel op onze portals hiswa.nl en welkomophetwater.nl en de boekingssite vakantievaren.nl staken er met kop en schouders boven uit. Deze niet-commerciële coöperatieve sites waar veel aanbod is te vinden worden gewaardeerd door de gebruikers in hun zoektocht naar heldere informatie en voorlichting. Het is van belang om deze flow vast te houden en als sector te borgen dat de nieuwe watersporters ook in het najaar en de volgende zomer weer massaal gebruik maken van het moois dat we bieden. Dat kan alleen maar als we verder investeren om watersport nog beter op de kaart te zetten. Denk aan een vernieuwde bedrijfssite, uitgekiende social media campagnes, interessante aanbiedingen en ontzorg-arrangementen en vooral ook samenwerking met collegaondernemers om het aanbod goed te ontsluiten op sites. Daarom investeren we met en voor u in de site van uw eigen keurmerk: hiswa.nl. Check daarop uw profiel, vul aan met informatie, foto’s, video’s en andere content. Zo zorgen we voor meer rendement, want er is genoeg markt voor meer groei. Geert Dijks Directeur HISWARECRON Benieuwd naar ons messcherpe tarief voor taxatie of verkoop? Bel ons voor meer informatie www.vandeloosdrechtrbm.nl Tel. 0341 - 25 23 63 F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR

Het Portret Roelof van der Werff In de rubriek Het Portret zetten we een persoon in de spotlights die op dat moment in de actualiteit is of verband houdt met het thema. In dit nummer met jachtbouw als één van de thema’s is dat: Roelof van der Werff. Tekst: Liane Jansen 40 U bent al decennialang een houtbouwer pur sang. Op welke innovatie bent u het meest trots? “Het is niet specifiek een bepaalde innovatie is geweest. Het is meer een optelsom van ontwikkelingen met als uitkomst de opdracht voor de bouw van de Lemmer Aak ’Sudermar’ in 1983/1984. Trots ben ik er op dat deze opdrachtgevers mij vertrouwd hebben toen ik hun aak wilde bouwen met behulp van epoxy. Dit was voor mij nieuw en de eerste houten aak die op deze wijze gebouwd werd. Hun jacht gebruiken ze na 36 jaar nog steeds zonder dat er ooit een stukje hout is vervangen. HISWA MAGAZINE 3

projecten. Hoewel ik de herwinbare grondstof hout volop gebruik, komt onherroepelijk de noodzaak van hulpmaterialen aan de orde. En daar valt nog wel winst te behalen. We maken nu gebruik van glasmat en epoxy om alle onderdelen samen te stellen. Maar we testen ook matten gemaakt van vlasdoek. Er is nog veel mogelijk bij het gebruik van gemodificeerd hout. Verder is een aantal leveranciers van lijmproducten bezig hun producten te verduurzamen. Ook hiermee doen we ervaring op. Daarnaast is er nog veel mogelijk bij het gebruik van gemodificeerd hout. Hoe kunnen we optimaal gebruik maken van snelgroeiende houtsoorten die hier naast de deur groeien zoals de populier? Milieubelastend en kostenverhogend transport wordt hiermee voorkomen. En in welke situatie is behandeld hout noodzakelijk of waar kunnen we kiezen voor onbehandeld hout?” Zou het mogelijk zijn hout-composiet platen, dubbel gebogen, samen te stellen? Met welk project bent u momenteel bezig? “Onlangs vertrok het Friese jacht ‘Wâldfûgel’ uit onze Roelof met een dubbelgebogen houtplaat. Foto: Martin Fotografie Drachten. Voor mijn bedrijf was de bouw van dit jacht aanzet tot het uitvoeren van werk waarbij nieuwe technieken steeds een rol speelden.” Duurzaamheid staat bij u hoog in het vaandel. Kan het allemaal nóg duurzamer en hoe dan? “Qua duuraamheid komt hout als zeer gunstig materiaal naar voren. Meer en meer gekozen wordt voor de toepassing van hout bij bouwHISWA MAGAZINE 3 schuur in Workum naar Drachten, naar de plek waar het jacht precies 100 jaar geleden te water werd gelaten, op de werf van mijn grootvader daar. Het jacht gaat bijdragen aan de promotie van Drachten als plek waar watersporters van harte welkom zijn. Voor mij was de opdracht om de Wâldfûgel weer in goede conditie te brengen. Verder ben ik volop nieuwe mogelijkheden aan het onderzoeken om de bouwtechnieken voor houten boten verder te ontwikkelen. Bijvoorbeeld om de scheepshuid los van het spantenraam samen te stellen. Met behulp van beschikbare technieken als de CNC-frees in combinatie met computerprogramma’s kunnen veel onderdelen voor boten al in de werkplaats worden gemaakt. Echter een dubbel gebogen scheepshuid maken zonder het spantenraam te gebruiken als mal, was voor houten jachten niet mogelijk. Hier valt nog veel winst en kwaliteitsverbetering te behalen.” 41

“Enkele jaren geleden kwam in contact met Curve Works in Zoetermeer, waar met behulp van een volledig adaptieve mal composiet kunststofplaten in gecompliceerde vormen worden gebracht. Ik stelde de vraag: zou het mogelijk zijn hout-composiet platen, dubbel gebogen, samen te stellen. Kansen waren er zeker, maar om die te realiseren was onderzoek nodig. Plus financiële en technische ondersteuning. Met een subsidie voor innovatieve ontwikkelingsprojecten via HISWA Vereniging kon ik verder. Voor de technische ondersteuning was Dykstra Naval Architects bereid samen te werken in het onderzoek. Het hout werd beschikbaar gesteld door Accoya Arnhem, het bedrijf voor modificatie van hout door middel van acetyleren. De eerste testen in Zoetermeer vonden plaats afgelopen december. Het resultaat was dusdanig dat we besloten om aan de hand van het ontwerp van de Werffboat21 een gedeelte van de scheepshuid te vormen op de mal. Ook dit verliep goed. Toen konden we verder met het verbeterend van de sterkte van de segmenten, ook met betrekking tot een efficiëntere productie zoals vacuüminjectie. Dit alles is nu afgerond en de conclusie is dat de resultaten kansen bieden voor verdere uitwerking. Alsof het leek dat de ontwikkeling in de houtscheepsbouw aan het einde was gekomen zien we nu compleet nieuwe kansen.” U geldt als een entrepeneur op het gebied van de houten jachtbouw. Welke nieuwe methode of techniek kan voor andere jachtbouwers een aanbeveling zijn? “De mogelijkheden die een mal zoals Curve Works biedt, kan ook op een breder gebied in scheepsen jachtbouw worden benut. Mijn tip: denk na over de mogelijkheid van hout als je zoekt naar nieuwe wegen!” Biografie Roelof van der Werff (1949) volgde de LTS en ging na de militaire dienst aan de slag bij Jachtwerf Van der Meulen in Sneek. Daarna werkte hij bij een scheepswerf in Denemarken en werd hij hellingbaas bij Scheepstimmerwerf De Hoop in Workum. Daar woonde en werkte hij 25 jaar. In 2002 startte hij onder de naam Roelofunderweis als ZZP’er in de houtscheepsbouw. www.roelofunderweis.eu

Twee vliegen in één klap Vanwege het milieu én bosbehoud kiezen voor hardhout, hoe zit dat? Het lijkt een tegenstelling, maar juist door voor tropisch hardhout te kiezen kunt u gebieden als het Amazonewoud beschermen. Met een steiger met 15 m3 beeld 30 jaar lang zo’n 30.000 m2 bos. Dit doet u door de extra aandacht van bosbouwers aan natuur, milieu, medewerkers en lokale bevolking (economisch) te waarderen. FSC gecertificeerde concessies worden extensief beheerd. Een kapvak wordt na de oogst (van 3-5 bomen/hectare) bijvoorbeeld 25-30 jaar met rust gelaten. Met het voorschrijven en toepassen van gecertificeerd hout groeit er terwijl uw project gerealiseerd wordt allang weer een andere boom. Dat hout, zelfs hardhout, een relatief lage ecologische voetafdruk heeft vergeleken met andere materialen is een mooie bijkomstigheid. Wilt u hier meer over weten? Kijk dan op onze website. www.vandenberghardhout.com FSC® gecertificeerd hout beschermt u bijvoordrijvende steigers & turn key marinas golfbrekers - complete jachthavens - industriële steigers speciale roeisteigers - drijvend maatwerk - huursteigers Prins Bernhardlaan 1 NL-3297 CB PUTTERSHOEK T +31 (0)78 67 77 000 E info@interboatmarinas.nl I www.interboatmarinas.nl

NIEUWSINNOVATIE Grote lekkenafdichter Een apparaat met de afmeting en ruwweg de vorm van een geweer kan binnen enkele seconden een groot gat dat is ontstaan in een vloeistoftank of in de romp van een jacht effectief afdichten. De Leak Stop Gun van het bedrijf Hydrobag Special Products uit Emmer Compascuum schiet in een mum van tijd een gas gevulde ballon in een gat. Door de flexibele vorm van de ballon in combinatie met de druk uit een CO2 patroon vormt de ballon zich precies naar de vorm van het gat of de lekkage die is ontstaan. De bedoeling is om de staaf van de Leak Stop Gun vlak voor het gat te houden, de trekker over te halen die het gaspatroon opent en dan schiet een ballon in het gat, blaast zich op en sluit het gat af. De balg van de ballon is gemaakt van de kunststof EPDM (Ethyleen-Propyleen-Dieen-Monomeer), een stevige en resistente kunststof die ook wordt gebruikt voor dakbedekking. Het materiaal is gewapend en bestand tegen veel schadelijke bijtende of zure vloeistoffen. De Leak Stop Gun is er in twee formaten: de LSG150 voor gaten van 50 tot 120 millimeter doorsnee en de LSG400 voor gaten van 120 tot 350 millimeter. www.leakstopgun.nl Trommelschroevenaandrijving in testfase Yamaha is na de ontwikkeling van Harmo begonnen met het testen van het elektrische aandrijfsysteem voor jachten. De bedoeling van de fabrikant is om een compleet, makkelijk bedienbaar, stil en efficiënt aandrijfsysteem te ontwikkelen. Een elektromotor zorgt voor de kracht, die in het water wordt omgezet in beweging door twee sturende trommelschroeven. Met een stuurwiel voor hogere snelheden en een joystick bij lage snelheden, laat de boot zich elke gewenste kant op sturen, zowel voor- en achteruit als opzij. De schroeven die in een straalbuis ronddraaien, met de 44 bladen die vanuit de trommel naar binnen steken, zorgen voor een bijzonder efficiënte manier om de spanning uit het accupakket met zo weinig mogelijk rendementsverlies om te zetten in beweging van de boot. Ook zorgt deze configuratie voor veel koppel bij lage toeren, wat de nauwkeurigheid bij manoeuvreren flink bevordert. www.yamaha-motor.com HISWA MAGAZINE 3

NIEUWSINNOVATIE Draagvleugels voor luxe 38 voeters Van Oossanen Naval architects ontwikkelde voor Wajer Yachts een vleugelkiel. Deze vleugel onder het motorjacht Wajer 38S is een draagvleugel die niet is bedoeld om het jacht volledig uit het water te tillen, maar om lift te genereren waardoor de boot gedeeltelijk uit het water komt. Hierdoor wordt snel varen comfortabeler: de boot stuitert minder over de golven. Het brandstofverbruik op snelheid gaat met 10 tot 15 procent omlaag en de snelheid neemt met 3 tot 5 procent toe met hetzelfde vermogen. De vleugel onder water is niet dieper dan de schroeven van de sturende aandrijving Volvo IPS die onder de boot zit, waardoor qua diepgang geen extra belemmeringen ontstaan. www.wajer.com Waterstofjacht Het eerste motorjacht dat waterstof gebruikt voor het opwekken van elektricteit waarmee de motoren worden aangedreven, is een 40 voet lang motorjacht van Hynova Yachts, ontwikkeld in samenwerking met Energy Observer. Die laatste organisatie toonde het potentieel van waterstof als krachtbron al aan door met hun gelijknamige motortrimaran rond de wereld te varen. De Hynova 40 komt in drie versies: The New Era, een open boot, de Haute Couture als kajuitboot of een vaarklaar casco waarop de koper zelf een indeling en opbouw kan laten ontwerpen, wat dan door de werf wordt gerealiseerd. De brandstofcel voor de aandrijving is afkomstig van Toyota. www.hynova-yachts.fr Kunststof antislip licht en koel Flexiteek, leverancier van kunststof dekbekleding, heeft een patent verkregen op hun Flexiteek 2G. Deze dekbekleding is 35 procent lichter dan kunststofdekken die tot nu toe werden toegepast en het materiaal koelt sneller zodat het in de zon niet heet wordt onder de voeten. De kunst van het licht, stroef, snel afkoelend maken zit in de scheikundige samenstelling van het materiaal. Met het patent in de EU en Verenigde Staten, heeft Flexiteek een troef in handen in de ontwikkeling van kunststof dekmaterialen. www.flexiteek.nl HISWA MAGAZINE 3 45

NIEUWSINNOVATIE Antisliptape Dekbeslagfabrikant Harken introduceert een nieuw plakband met anti-slip profile: Marine Grip. De plakstrips zijn volgens Harken 40 procent meer slipvast dan ander anti-slip plakband. Het antislip is zo ontworpen dat het geen snelle slijtage van de pakken van zeilers veroorzaakt, dat het niet verkleurt of glad wordt in UV-licht, dat het weinig vuil vasthoudt en bovendien is het ook weer relatief makkelijk van het dek of het plexiglas van een luik te verwijderen, zonder lijmsporen achter te laten. www.harken.com Gelcoat zonder styreen en uitstoot Pluggenbouwer en composietenspecialist Nedcam past de nieuwe gelcoat van Anker Stuy toe, waarin geen styren als oplosmiddel is gebruikt en ook geen aceton of ander middel dat verdampt in het drogingsproces van de gelcoat. De gelcoat, de glanslaag aan de buitenkant van een kunststof constructie, is daarmee uitstootvrij: er wasemen geen schadelijke dampen meer uit. Ankodur gelcoats hebben een hoog gehalte acrylaat, waardoor ze niet verkleuren, kras- en stootbestendig zijn, lang hun glans behouden en kleefvrij opdrogen. Nedcam is blij met de minder milieubelastende eigenschappen van de gelcoat voor de jachtbouw en de verbetering van arbeidsomstandigheden door het wegvallen van schadelijke dampen. www.nedcam.nl / www.ankerstuycomposites.nl Werkelijkheid met extra’s Augmented reality is een weergave van de werkelijke omgeving waaraan een computer specifieke informatie toevoegt. Zo’n beleving van een vaartocht bieden de Raymarine Axiom+ multifunctionele beeldschermen, wanneer een moderne sonar wordt toegevoegd. Je ziet op het scherm de zeebodem onder je door glijden. Dergelijke techniek bestond al, maar Raymarine heeft de kleinste modellen van hun Axiom-serie onder handen genomen. De gps-plaatsbepaling is sneller en nauwkeuriger. Het scherm is nog helderder in de zon. Nanocoating maakt de aanraakschermen vuil- water- en olieafstotend. De Axiom+ is geschikt gemaakt voor Clear Cruise Augmented Reality, waarbij niet alleen de zeebodem in driedimensionale projectie onder je door glijdt, 46 maar ook een afbeelding van de wereld boven water op het scherm wordt geprojecteerd, met naam en informatie bij waargenomen boeien, vuurtorens, vaargeulen, gebouwen of andere schepen met AIS. www.raymarine.com HISWA MAGAZINE 3

NIEUWSINNOVATIE Stuurbekrachtiging Zomerse wetsuits voor zwaardbootzeilen Zeilkledin fabrikant Gill introduceert een nieuwe serie neopreen kleding voor zwaardbootzeilers, geschikt voor relatief warm water in zomerse omstandigheden, bij watertemperaturen tussen 16 en 25 graden Celsius. In de kledinglijn Gill Zenlite Skiff is er een Skiff Suit, Top, lange en korte broek in verschillende maten en gemaakt in pasvormen voor jongeren, vrouwen en mannen. Het 2 mm dikke neopreen rekt in vier richtingen, met versterkingen op zitvlak en knieën. Door de combinatie van losse kledingstukken, kan van koeler tot warmer weer in laagjes worden gekleed, zodat altijd de juiste mate van bescherming tegen onderkoeling wordt bereikt. www.gillmarine.com Nieuwe generatie Dynarigs De Britse composietenspecialist Magma Structures en de Nieuw Zeelandse mastenbouwer Southern Spars gaan een samenwerking aan voor het ontwikkelen van de volgende generatie Dynarigs. De tuigvorm met vrijstaande roterende masten, die tussen gekromde ra’s verschillende zeilen boven elkaar voeren, is met veel belangstelling en succesvol geïntroduceerd op superjachten Maltese Falcon en Black Pearl. Deze vorm van tuigage biedt praktische mogelijkheden voor grote zeiljachten. De Nederlandse jachtarchitect en ontwikkelaar van het HISWA MAGAZINE 3 De Optimus Outboard Electric Steering Actuator zorgt dat een boot met twee of meer buitenboordmotoren dezelfde intuïtieve joystick besturing krijgt die systemen als de IPS van Volvo bieden. De elektrische stuurinstallatie kan direct op de spiegel en de buitenboordmotor worden gemonteerd, in de plaats waar normaal gesproken een hydraulische cilinder zit. De noodzaak voor de hele hydraulische installatie valt weg. Gekoppeld via een stuurcomputer, kunnen de verschillende stuurmachines zo worden geregeld, dat ze tijdens snel varen en bediening met het stuurwiel allemaal dezelfde uitslag geven. Maar tijdens manoeuvreren kunnen de stuurautomaten ervoor zorgen dat de motoren zo met elkaar samenwerken, dat de boot opzij vaart of rondjes om zijn as draait. De Optimus Outboard werkt op 12 volt en weegt 6,8 kilogram. www.dometic.com Dynarig, ontwerpbureau Dijkstra Naval Architects, geeft toestemming en blijft betrokken bij het verder ontwikkelen van de tuigage met de kromme ra’s. www.southernspars.com 47

NIEUWSINNOVATIE Ruimtevaartairco De Italiaanse werf Azimut introduceert op het grootste model van de werf, de 83 voet lange Magellano 25 metri, een nieuwe techniek voor luchtverfrissing. De zogemaande MMVS, marine mechanical ventilation system, ververst ieder uur alle lucht uit het interieur en brengt de nieuw ingevoerde verse lucht op de ingestelde temperatuur. BCool Engineering, eveneens Italiaans, ontwikkelde het systeem waarin gebruik wordt gemaakt van de uitkomsten van de ‘clean air’ studie die ruimtevaartorganisatie Nasa deed. Waar het de astronauten was te doen om de lucht te kunnen verversen tijdens vluchten in de hoge atmosfeer, is het de wetenschappers daar gelukt om een systeem te ontwikkelen dat de lucht zuivert. Planten en ook potgrond bleken cruciaal in de Nasa-studie, maar het MMVS maakt gebruik van mechanische koelelementen en ventilatoren. Wel wordt machinaal fotosynthese nagebootst, die zuurstof aan de lucht toevoegt. In tijden van corona wordt verversende airconditioning ook aan boord erg belangrijk. www.azimutyachts.com 48 Slimme wikkelingen De elektromotor ontwikkelt door in de enorm gestegen vraag naar elektrische aandrijving. De Duitse start-up Volabo heeft een motor ontwikkeld die dankzij een aangepast patroon van de wikkelingen van het koperdraad, een andere geometrie van stator en rotor in de motoren, veel meer koppel en vermogen levert bij een bepaalde hoeveelheid stroomtoevoer. Ook is de motor lichter in gewicht. De motor komt nu grootscheeps in productie voor toepassingen in boten en auto’s, waar het type al uitvoerig is getest. Een investering van The Hechinger Group maakt het mogelijk om de productie op te starten. De motoren heten Volabo, het bedrijf Volabo / Molabo. www.molabo.eu Joystick voor één motor Drie jaar research hadden de ingenieurs van Yamaha ervoor nodig om een aansturing van een buitenboordmotor te bedenken die het mogelijk maakt om de voordelen van joystickbesturing te hebben terwijl achter de boot maar één motor hangt. Yamaha onthulde vorige maand de Helm Master EX Joystick, die naar verluidt ongeveer alles kan wat de joystickbesturingen kunnen die met meerdere motoren werken. Vooral de ‘setpoint’ mogelijkheden verbazen de kenners. Dit is een systeem dat zorgt dat de bot exact op een positie blijft liggen, bijvoorbeeld tijdens het vissen. De Helm Master EX werkt net als joysticksystemen met meerder motoren. De boot beweegt in de richting waarin de stuurman het pookje duwt. Met een draaiknop boven aan het pookje kan de richting langzaamvarend worden veranderd of de boot kan om zijn as draaien. www.yamaha.motor.eu HISWA MAGAZINE 3

NIEUWSMENS&BEDRIJF Boswachters op zee gezocht Sea Rangers, een Nederlands initiatief om te surveilleren in beschermde maritieme natuurparken en om door onderzoek meer te leren over de maritieme ecologie, is bezig met een wervingscampagne onder jongeren tussen 18 en 29 jaar. Via bootcamps gaan de jongeren leren zeezeilen, oefenen ze in sporten en in teamwork en krijgen ze bovendien een mediatraining. Zo worden ze opgeleid tot Sea Rangers: hoeders van de zee en beschermers van mariene natuurparken. In september beginnen 30 jongeren aan een sport- en teambuildingtraining onder leiding van militairen. Het is ook een afvalrace om de juiste kandidaten te selecteren. 20 overgebleven kanshebbers gaan daarna zeilend de zee op. De kandidaten die het trainingskamp voltooien, krijgen een baan als Sea Ranger. Met een eerste gedoneerd zeilschip en nog te bouwen zeilschepen willen de Sea Rangers vanaf 2021 zich gaan inzetten in opdracht van overheden en kennisinstituten. www.searangers.org Oyster recruteert Zeiljachtenwerf Oyster is op zoek naar 100 nieuwe werknemers. Zowel ervaren krachten als leerlingen kunnen aan de slag bij de bouw van de luxe toerzeiljachten. De werf heeft volle orderboeken voor alle modellen die ze bouwen, tussen de 56 en 120 voet in lengte (17 tot 40 meter). Het personeel van de werf groeide afgelopen november al met 64 mensen, waarvan het grootste deel aan de slag ging bij de composietafdeling in Asmanhaugh, in Norfolk bij de Noordzeekust. Nu zoekt de werf mensen voor hun werkplaatsen bij het hoofdkantoor in HISWA MAGAZINE 3 Southampton en Wroxham (dichtbij Asmanhaugh). De werf heeft een nieuw model onder de 50 voet lengte in voorbereiding en zal deze komend jaar presenteren. www.oysteryachts.com Steun voor bouwer elektromotoren Het Noorse bedrijf Evoy ontving 4,2 miljoen euro aan subsidie van de EU voor het verder ontwikkelen en in de markt introduceren van hun volledig elektrische aandrijfsystemen voor jachten en werkboten. De motoren zijn getest in de zwaarste omstandigheden voor de Noorse kust. De snelle RIB Evoy-1 haalde de recordsnelheid voor elektrisch aangedreven boten van 55 knopen. De motoren van Evoy kunnen worden aangesloten op een waterjet, hekdrive of schroefas. Ook presenteerde het bedrijf de 150 pk sterke elektrische buitenboordmotor, die volgend jaar op de markt komt. De Europese subsidie komt uit het EIC Accelerator-programma. www.evoy.no 49

NIEUWSMENS&BEDRIJF Bente Yachts maakt doorstart Ultramarin, exploitant van de grootste jachthaven in Duitsland gelegen aan de Bodensee, wordt de nieuwe eigenaar van het zeiljachtenmerk Bente Yachts. Bente moest begin 2020 faillissement aanvragen vanwege te hoge inkoopkosten in relatie tot de omvang van het bedrijf. Leveringen werden opgeschort, boten konden niet worden afgeleverd. Nu de Zuid-Duitse onderneming als investeerder is aangetrokken, kan het personeel zijn baan houden en worden de kopers van diverse Bente 24’s alsnog bediend met een boot. In de maand juni leek de overname te stagneren doordat een koper van een Bente 39 geen compensatie dreigde te krijgen en deze schuldeiser daarom tegen de overname stemde. Met deze koper is inmiddels overeenstemming bereikt en de doorstart is een feit. De werf kondigt meteen een nieuw model aan naast de 24 en 39: de 28BEN. www.benteyachts.com Twee NL teams in Youth America’s Cup Maar liefst twee Nederlandse teams met jonge zeilers gaan meedoen aan de Youth America’s Cup, die in 2021 in Nieuw Zeeland wordt gevaren. Vanuit de Koninklijke Watersport Vereniging Loosdrecht is er Kingdom Team Netherlands, met getalenteerde zeilers Bart Lambriex, Odile van Aanholt, Jorden van Rooijen en Emma Savelon. Zij zoeken nog twee zeilers, een man en een vrouw, om dit team compleet te maken. Het tweede team vertegenwoordigt KNZ&RV De Maas uit Rotterdam. Dit team met de naam DutchSail is voortgekomen uit de campagne van Simeon Tienpont voor Nederlandse deelname aan de ‘grote’ America’s Cup. Teamcaptain is oud Olympisch zeiler Pieter Jan Postma. De Youth America’s cup wordt gevaren in de speciaal hiervoor ontwikkelde monohull op draagvleugels de AC9F. Als voorbereiding deed DutchSail mee aan de 69F Revolution Cup op het Gardameer in Italië, gevaren met eveneens een enkelromper op draagvleugels. Het oranje team wist de allereerste wedstrijd waarin DutchSail uitkomt, meteen te winnen in een veld van 16 internationale teams. Het jeugdteam van DutchSail bestaat uit: Robin Becker, Lars van Stekelenborg, Eva Asbeek Brusse, Scipio Houtman, Cas van Dongen, Ismene Usman, Emma Siewers en Rutger Vos. Beide teams zoeken nog aanvulling in de sponsoring. www.dutchsail.com / www.youthamericascup.nl 50 HISWA MAGAZINE 3

NIEUWSMENS&BEDRIJF Nieuwe eigenaren jachthaven Hermenzeil EuroParcs is de kandidaat om de vervallen jachthaven Hermenzeil over te nemen. Het Raamsdonkse watersportcentrum aan het Oude Maasje was volgens de politie ooit een ontmoetingsplaats voor criminelen. De gemeente Geertruidenberg kocht in 2017 het failliete Hermenzeil, om te voorkomen dat criminelen met de boel aan de haal gingen. Na een lang verkoopproces rolde EuroParcs als nieuwe eigenaar uit de bus. De gemeente haalt daarmee een grote speler in huis op het gebied van vakantieparken. Bovendien is EuroParcs beproefd in het ombouwen van verouderde parken tot luxe resorts, zoals onder meer in Kerkdriel en Kaatsheuvel gebeurt. Veelal is de formule hetzelfde: er komen luxe vakantiewoningen, die verkocht en verhuurd worden. De leiding van EuroParcs is in handen van de broers Wouter en Wim Vos uit Apeldoorn. De plannen die EuroParcs met het terrein heeft, worden in het najaar 2020 bekendgemaakt. EuroParcs hoopt in het voorjaar 2023 de eerste gasten op het nieuw te bouwen recreatiepark te kunnen verwelkomen. www.geertruidenberg.nl / www.europarcs.nl Lengers dealer van het jaar De Britse werf Prestige Yachts, bouwer van snelvarende motorjachten tussen de 42 en 70 voet lang (12,5 tot 21 meter) heeft al voor de vijfde keer Lengers Yachts uit Muiden verkozen tot Prestige Dealer van het Jaar voor Noord-Europa. De firma Lengers weet als beste klanten te vinden voor de snelle Britse boten, zo blijkt. www.lengersyachts.com OXE Diesel buitenboordmotoren samen met BMW Terwijl de eerste exemplaren van de diesel aangedreven buitenboordmotoren van het merk OXE in groeiende aantallen worden geleverd, is het merk bezig met het uitbreiden van de modellenlijn. De komende 300 pk sterke diesel buitenboordmotor krijgt een krachtbron uit de BMW-fabrieken. De auto- en motorfietsenfabrikant en het buitenboordmotorenmerk hebben besloten om daar een gezamenlijke marketinguiting van te maken. Voor kopers duidelijk zichtbaar aan het BMW-logo op de kap met de vermelding: “in co-operation with BMW”. www.oxe-diesel.com HISWA MAGAZINE 3 51

NIEUWSMENS&BEDRIJF Zeezeilers introduceren instructeur op afstand Trintella herleeft Joop Doomernik, befaamd bouwer van Draken volgens de klassenvoorschriften en de Wally Nano mkII, lanceert het in Nederland geliefde merk Trintella opnieuw. Twee ontwerpen van Germán Frers combineren een modern onderwaterschip met de klassieke uitstraling en de bouwkwaliteit die met het gevierde merk geassocieerd worden. Een 45 en een 50 voet jacht hebben beiden een laag vrijboord, een verticale boeg en een lange overhangende spiegel. De indeling is bewust beperkt gehouden, maar de werf ziet de jachten niet als dagzeilers. Er is een dubbel bed in de voorpiek, een sanitaire ruimte en een kombuis. Doomernik was als tiener lid van de watersportvereniging naast de Trintella-werf van Anne Wever. Onder toeziend oog van de oude werfbaas restaureerde hij zijn eerste mahoniehouten Draak. Doomernik liep stage bij de Trintella-werf en begon zijn eigen werf. Toen Trintella in 2003 stopte, bedacht Doomernik al dat hij de naam veilig wilde stellen. Enkele jaren geleden kon hij de rechten op de merknaam bemachtigen. Nu wil hij het merk in oude glorie laten herleven met jachten die dezelfde kwaliteit en stijl hebben als de oude Trintella’s. www.trintellayachts.com De Zeezeilers van Marken introduceerden als antwoord op de coronamaatregelen een bijzondere vorm van begeleiding: de instructeur op de wal. Voor cursisten die al enige vordering hebben geboekt als dagschipper, biedt de zeezeilschool de mogelijkheid om een jacht te huren – een Wauquiez Centurion 41S – met een gezin, twee zeilers die elkaar al kennen of twee door de zeilschool aan elkaar te koppelen huurders (wel 1,5 meter afstand houden). Er wordt begeleiding geboden in het maken van het vaarplan, waarbij tips worden gegeven voor nuttige oefeningen die onderweg gedaan kunnen worden, waarbij dagelijks een evaluatie wordt gemaakt van de vaardag en waarbij na afloop een bespreking volgt van de geleerde lessen en het verloop van de gezeilde tocht. Moderne telecommunicatie blijkt ook hier onmisbaar in het ‘nieuwe normaal’. www.zeezeilers.nl X-yachts gaat motorboot bouwen De Deense werf voor snelle zeiljachten X-yachts presenteert volgend voorjaar de X-power: een 10,2 meter lang open motorjacht met een gewicht van 4000 kg. De X-power 33C heeft een ‘petestep’ romp, een variatie op de diepe v-romp met sprayrails die zorgt voor minder weerstand en een minder hobbelige vaart op planerende snelheden. www.x-yachts.com 52 HISWA MAGAZINE 3

NIEUWSMENS&BEDRIJF Van Dutch verkocht Van Dutch, een merk dat snelle open motorjachten op de markt brengt, is verkocht aan het Italiaanse Cantiere del Pardo. Het merk is in 2008 gestart door Zaadnoordijk-directeur Jan Muller. De nieuwe eigenaar wil in 2021 drie nieuwe modellen aan de vloot toevoegen. www.vandutch.com Jachthaven Nauerna overgenomen Halverwege het Noordzeekanaal tussen IJmuiden en Amsterdam ligt Jachthaven Nauerna, met 400 ligplaatsen een van de grotere plezierhavens in Noord-Holland. De haven voert de Blauwe Vlag en de Groene Wimpel als teken van het duurzame beheer. Eigenaar Pepijn Doeswijk draagt de haven over aan het duo Jurgen van der Port en Leendert Maat. De twee werkten voorheen samen in de luchtvaartcatering, maar wilden graag samen een onderneming voeren. Die hebben ze in de jachthaven gevonden. Op de foto zijn de mannen met de blauwe polo’s de ondernemers van de haven, elk naast hun partner. Links Leendert Maat, in het midden Jurgen van der Port en rechts Pepijn Doeswijk. www.jachthavennauerna.nl Domani Yachts verhuisd Nieuw adres: Bakboord 11 A, 9206 BL Drachten. www.domaniyachts.com Personalia Thijs Boegheim is de nieuwe EMEA sales director bij Vetus-Maxwell. Dieseldealer distribueert elektrische voortstuwing Het Deutz Power Centre in Zuid-Florida gaat de elektrische aandrijfsystemen van Torqueedo verkopen, distribueren en de installatie en onderhoud ervan verzorgen. De Duitse fabrikant van verbrandingsmotoren nam al in 2017 het elektromotoren merk Torqueedo over. Sindsdien is de leverancier van buitenboordmotoren van 1 tot 80 pk, inboordHISWA MAGAZINE 3 motoren van 40tot 80 pk, pod drives van 5 tot 20 pk en een saildrive van 40 pk – alles elektrisch – een dochteronderneming van Deutz. Gebruik maken van de distributiemogelijkheden van het gevestigde merk is dan ook een logische mogelijkheid om te groeien in de Amerikaanse markt. www.deutz.com / www.troqueedo.com 53 Marianne Hendriks is de nieuwe CEO van Moonen Yachts.

NIEUWSMENS&BEDRIJF Beurskalender Als gevolg van de verschillende nationale maatregelen ter bestrijding van de Covid-pandemie worden veel botenbeurzen afgelast, terwijl andere initiatieven in het leven worden geroepen. Vooral de toename van bedrijfsevenementen van individuele werven of importeurs vallen op. Hieronder wat (zoals de plannen er eind augustus uitzien) wel doorgaat: 11 - 20 september - Boats 2020 Een alternatief voor de uitgestelde Southampton Boat Show, georganiseerd door brancheverniging British Marine, een beurs te water met speciale pandemiemaatregelen. Bezichtingingen van jachten moeten worden geboekt bij de standhouders. In augustus waren 78 jachten van 30 merken aangemeld. Vanaf 29 september - IBEX Online - De International Boat Builder Exhibition, jaarlijks in Florida, wordt een online evenement. 15 - 18 oktober - Singapore Yacht Show 28 oktober - 1 november - Fort Lauderdale International Boat Show 23 - 31 januari 2021 - Boot Düsseldorf Fort Lauderdale International Boat Show Het vakblad voor de watersportbranche Jaargang 27, nummer 3, september 2020 Dit is een uitgave van Adverteren in HISWA Magazine Ook voor dit najaar zijn er nog volop mogelijkheden om te adverteren in dit blad. Het volgende nummer van HISWA Magazine staat in het teken van toelevering, elektronica, navigatie en comfort aan boord. Het blad kent een oplage van 6.000 exemplaren en wordt gratis verspreid onder HISWA Erkende Bedrijven en alle overige watersportbedrijven in Nederland. Denk aan jachthavens, jachtbouwers, charterbedrijven, reparatie- en onderhoudsbedrijven, watersportwinkels, importeurs, 54 bootverhuurders en zeilscholen. Verder ontvangen belangrijke stakeholders bij het Rijk, provincies en gemeenten het blad. Er zijn verschillende mogelijkheden om te participeren in HISWA Magazine. Adverteren met een gewone advertentie, het plaatsen van een advertorial of het meesturen van een brochure of flyer (een insert). Met één advertentie, advertorial of insert in HISWA Magazine worden ruim 18.000 professionals in de watersport bereikt. Daarnaast is het blad online te lezen. magazine MA G A Z I NE Thema: Marketing en promotie Wat brengt de toekomst van de watersport? HISWA.nl: het sterkst groeiende platform Certificatie jachtservicebedrijven rond Neem voor meer informatie over tarieven en mogelijkheden contact op met Frank van Gils: f.gils@roskammedia.nl of 06 53 88 82 66. www.hiswarecron.nl/magazines HISWA MAGAZINE 3

HISWA-RECRONBUSINESSCLUBNIEUWS IN DE RUBRIEK HRBC NIEUWS LEEST U NIEUWS VAN DE LEDEN VAN DE HISWA-RECRON BUSINESS CLUB. Wilt u ook lid worden? Er zijn diverse partnerships mogelijk: Partner in Business, Kennispartner of TOP Supplier. Kijk voor meer informatie op www.hiswarecron.nl/hrbc. Gratis praktische gids ‘Veilig aan de slag’ Werkgevers moeten medewerkers een gezonde en veilige werkplek bieden. Dat gaat over zaken als afstand kunnen houden, handhaven van de corona-maatregelen, schoonmaak en het veilig ontvangen van bezoekers en gasten. Maar gezond werken draait om meer dan de fysieke aspecten. Het werk kan ook mentaal het nodige vragen. Zeker nu de huidige coronamaatschappij tot angst en stress kan leiden. De beknopte, praktische gids van ArboNed (TOP Supplier) kan daarbij helpen. Met de praktische handvatten in deze gids kunnen werkgevers ervoor zorgen dat medewerkers gezond en veilig aan het werk zijn. Fysiek en mentaal, thuis en op locatie. Op deze manier wordt verzuim voorkomen en blijft het bedrijf draaien. Download de gids op www.arboned.nl/gids-aan-de-slag. Meer of minder marketing? Ondanks dat de recreatiebranche hard getroffen is, merkt Van de Loosdrecht Recreatie Bedrijfsmakelaars (TOP Supplier) dat bij jachthavens de bezettingsgraden veelal op peil zijn gebleven en zelfs zijn gestegen door extra bootverkoop. Een crisistijd blijft echter onzeker en dat zet veel ondernemers aan het denken om nog kritischer te kijken naar de exploitatiekosten binnen het bedrijf. Het periodieke onderhoud moet doorgaan en ook zullen er vervangingsinvesteringen op zijn tijd plaatsvinden om onderscheidend te blijven en kwaliteit te bieden. Kan er dan bespaard worden op de verkoopkosten en de marketing die daarbij komt kijken? Een jachthaven op een goede locatie zal het minder van deze component moeten hebben, maar de minder gelegen locaties varen op een goede marketing en dat is uiteindelijk ook terug te zien in de omzet en bezettingsgraad. Van de Loosdrecht kan als makelaar en taxateur de huidige exploitatie beoordelen en zo nodig corrigeren naar een marktconform niveau. Dit is van essentieel belang voor de Thijs Lunenburg vastgoedwaarde en de zekerheid die financiers hieraan hechten bij revisiekrediet of aanvullende financiering. www.vandeloosdrecht.nl HISWA MAGAZINE 3 55

HISWA-RECRONBUSINESSCLUBNIEUWS Onderzoek onder (nieuwe) waterrecreanten Dit jaar lijkt voor de waterrecreatie anders dan alle andere jaren. Er worden meer nieuwe boten verkocht en gangbare tweedehands boten verwisselen snel van eigenaar. Ook andere waterrecreatie groeit snel: er zijn veel sup’s en kano’s op het water en mensen (her)ontdekken de Nederlandse watersportmogelijkheden. Voor Projectbureau Vrolijks (TOP Supplier) is dit reden om online onderzoek te doen naar het gedrag, de ervaringen en de wensen van nieuwe en bestaande gebruikers op en aan het water. Projectbureau Vrolijks verzamelt aanvullend data vanuit de sector en andere sectoren over de veranderingen dit jaar om op die manier meer context te krijgen van de waterrecreatie. Nieuwkomers zijn extra belangrijk. Vergrijzing van de watersporters en daling van het bootbezit baart al jaren zorgen. Een nieuwe impuls met jonge gebruikers en herontdekkende gezinnen kan het tij mogelijk keren. www.vrolijks.nl 56 HISWA MAGAZINE 3

HISWA-RECRONBUSINESSCLUBNIEUWS Snelle oplossing voor extra ligplaatsen Inter Boat Marinas (TOP Supplier) beschikt over een ruime hoeveelheid huurmateriaal dat als volwaardige steigers voor tijdelijke projecten ingezet kan worden. De elementen, van het systeem Atlantic, hebben een afmeting van 6x2 meter. Ze kunnen nog sneller geïnstalleerd worden dan de standaard steigers van dit systeem en zijn voorzien van zwarte polyethyleen drijvers. Door het bijplaatsen van extra drijvers, hogere of lagere drijvers kan het drijfvermogen worden aangepast. www.interboatmarinas.nl Recorddrukte bij AanUit.net Dankzij de pandemie ontdekken steeds meer Nederlanders het water. Dit betekent ook topdrukte bij de AanUit.net app van Seijsener (Kennispartner). Per dag melden meer dan 100 nieuwe gebruikers zich aan om hun vaargeld en water of elektriciteit via de app te kunnen activeren en afrekenen. In juli werden meer dan 1.000 transacties per dag van camperaars en watersporters geregistreerd. Inmiddels zijn ook de gemeentehavens van Leiden en van Vianen, de Lingehaven in Gorinchem en ook verschillende havens in Almere gebruiker van het platform. Dat maakt dat complete vaarwegen en -routes met AanUit.net zijn uitgerust, zoals de Vliet in Zuid-Holland, de Turfroute in Drenthe, de Vecht tot aan de Lek en de Linge. De eerste locaties in België zijn ook gerealiseerd. www.seijsener.com/aanuit HISWA MAGAZINE 3 57

HISWA-RECRON BUSINESS CLUB De HISWA-RECRON Business Club bestaat uit bedrijven die diensten, producten of kennis leveren aan de watersport- en recreatiesector. Ze zijn specialist in hun vakgebied en hebben aantoonbare ervaring in deze branche. De club biedt toegevoegde waarde aan de leden van HISWA-RECRON en bestaat inmiddels uit ruim 100 partners. Partner in business Alfa Accountants en Adviseurs E wkappers@alfa.nl T 088-2532850 Kennispartner Aon E jos.kuhl@aon.nl T 071-5685733 Benegas E judith.plasman@benegas.com T 0341-723350 Bureau HTM E renedrost@bureauhtm.nl T 038-3374501 Facet Architecten & Adviseurs E johan@facet-aa.nl T 0315-237075 Kuiper Verzekeringen E r.devalk@kuiperverzekeringen.nl T 0513-614444 Maas Recreatie Bedrijfsmakelaardij E erp@maasrbm.nl T 073-6408888 Prosuco E messelink@prosuco.nl T 0318-495887 Seijsener Rekreatietechniek E bas.durieux@seijsener.nl T 075-6810610 Stellicher Advocaten E b.vansusante@stellicher.nl T 026-3777111 Stratech E l.olde.riekerink@stratech.nl T 053-4804080 Tommy Booking Support E frank@aicn.nl T 0318-495888 Van de Loosdrecht E info@vandeloosdrechtrbm.nl T 0341-252363 Van Emstede & Slager Advocaten E e.slager@vanemstede.nl T 020-6759494 ZKA Consultants E m.pietersma@zka.nl T 088-2100250 Zypp Advocaten E eelco@zypp.nl T 026-7024787 TOP Supplier AbelLeisure E wietze.zwart@abelleisure.nl T 0573-280772 Arboned E kim.van.Arendonk@arboned.nl T 030-2996299 Arcabo E r.schell@arcabo.nl T 0529-488900 Barrera E franco@afzethekken.nl T 0182 342088 Bidfood E gerard.franke@bidfood.nl T 088-8008900 Bio Habitat E s.serra@beneteauhabitat.com T 06-52840714 BLM Bilderbeek Linen Management E info@blmlinenmanagement.nl T 0341-436400 Boerplay E s.maassen@boerplay.com T 0183-402366 Booking Experts E info@bookingexperts.nl T 088-1168901 Bureau voor Ruimte & Vrije Tijd E lycklama@ruimteenvrijetijd.nl T 06-53383550 Bureau voor vernieuwing E mail@bureauvoorvernieuwing.nl T 06-50298181 CED Nederland E recreatie@ced.group T 010-2843400 C-mark E jacquelinesteenhuis@c-mark.nl T 088-8310500 Countus Accountants en Adviseurs E a.schipper@countus.nl T 038-4552600 Cruys Consultants E info@cruysconsultants.nl T 06-30455111 CSU E marjolein.dreef@csu.nl T 0413 285 111 De Beijer Grondstoffen E roy.driessen@debeijerbv.com T 088-4006300 De Bergjes Chalet en Caravans E hans@bergjes.nl T 0475-495079 Den Otter E info@williamdenotter.nl T 0412-474282 DHK, Tax Lawyers & Legal Consultants E dijkstra@dhk-taxandlegal.nl T 010-2053610 Dock 35 Media E jeroen@dock35media.nl T 0314-355833 Docuconcept / Kyocera Document Solutions E r.potkamp@docuconcept.nl T 088-3749300 Een Veilig Gevoel E info@eenveiliggevoel.nu T 088-5554888 Endurance E r.versteeg@endurance.nl T 033-4508333 Energiewacht Groep E jurgen.vnderwillik@energiewacht.nl T 038-7700024 EnergyProof E bart@energyproof.nl T 020-2333821 Facility Kwadraat Software E dick.vink@facility2.nl T 073-6891651 Flean E willem@flean.com T 088-9001575 Havenlodge E havenlodgeverkoop@gmail.com T 06-55151146 Hertzinger Satelliet Ontvangst E margo@hertzinger.nl T 033-4610337 Holiday Media E hans@holiday.nl T 073-6271240 ICY E d.vandekamp@icy.nl T 088-1231333 Initial CWS E eelco.lindenkamp@cws.com T 070-3576357 Instyle Concepts E daan@instyleconcepts.nl T 0522-244999 Inter Boat Marinas E arie.hooymeijer@interboatmarinas.nl T 078-6777000 IVA Driebergen E barendregt@iva-driebergen.nl T 0343-512780 Justion Advocaten E info@justionadvocaten.nl T 0118-623719 Kees van der Spek Stolwijk E sjoerd@keesvanderspek.nl T 0182-342590 Kolibrie HRM voor Horeca E anne-floris@kolibrie.nl T 013-5499111 KR8 Architecten en Adviseurs E ckuiper@kr8architecten.nl T 0599-235643 K-Stove Europe E ad@kstove.com T 06-10380930 Kupan E n.tenbrinke@kupan.nl T 0315-760060 Leisurebrains E verkoijen@leisurebrains.nl T 06-36069296 Lentink De Jonge Accountants en Belastingadviseurs E k.degraaf@lentinkdejonge.nl T 0341-438100 Lotec E t.loots@lotec.nl T 040-2430021 Maat Caravans E info@maatstacaravans.nl T 0184-419911 Main Energie E w.vanderleeden@mainenergie.nl T 088 0809100 Marindex E kees.dolman@marindex.nl T 0182-511511 Mediation Hilversum E chiel@chielvanpraag.nl T 035-2030000 Meijer Mediation E wim@meijer-mediation.nl T 0546-538426 Miele Nederland E wim.zwartkruis@miele.nl T 0347-378911 Muller Makelaardij E bkamp@mullermakelaardij.nl T 0515-430623 Nedflex Payrolling E n.bos@nedflex.nl T 0229-282999 Outdoor Fitness Systems E hilde@o-f-s.eu T 0032-11729650 P3 Expertise E info@p3expertise.nl T 0229-785214 Perspectief Groep E dannyvanvenetien@perspectief.eu T 0341-438710 Primagaz E mfisser@primagaz.nl T 0800-0137 Projectbureau Vrolijks E info@vrolijks.nl T 076-5339850 Recranet E milko@recranet.com T 0118-202019 Recrasol E m.pruis@energie-winkel.nl T 0118-236024 Recratief Bedrijfsmakelaars E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl T 0592-462844 Recreatie-Apps.nl E wilma@recreatie-apps.nl T 0318-495888 RecreatieVerzekeringen E info@recreatieverzekeringen.nl T 085-0027540 RED Online Marketing E info@redonlinemarketing.nl T 030-2746549 Rein Advocaten en Adviseurs E sprangers@rein.nl T 0592-345188 Rijk taxateurs/adviseurs/ rentmeesters E albert.rijk@rijk.eu T 0113-572835 Ross Tucker B.V. E info@rosstucker.nl T 0594-516017 Scheepsrecht Advocaten E jck@scheepsrechtadvocaten.nl T 085-8770945 Schulte Jurist en Mediator E info@awschulte.nl T 06-14315810 Second Home Check E robin@secondhomecheck.nl T 0315 843308 Shibaura Europe E fannyfranken@shibaura.com T 026-3269999 Smeba Brandbeveiliging E anja@smeba.nl T 024-3775458 SPIE Nederland E hvzandbeek@vddonk.nl T 088-3131000 The Business Company E gerda@businesscompany.nl T 0514-560166 Uw Bed Professional E wim@uwbedpro.nl T 088-3322310 Van den Berg Chalet Totaal E info@chalettotaal.nl T 0161-763523 Van der Reest Advies E nemi@vanderreestadvies.nl T 055-5382460 Van Keulen Mobielbouw E info@mobielbouw.nl T 0548-612693 Vendor E dennis.schnitzler@vendor.nl T 013-5786600 Venntiv Group E siegfried.doetjes@venntiv.com T 055-8434815 W2 Support/Walcon E peter@w2support.com T 038 3030315 Watel E robbert@watel.nl T 020-6593973 Watergames & More E paul@watergamesandmore.com T 079-2065060 Wecovi E dlandman@wecovi.com T 038-4686888 Wegter Grootverbuik E a.tergrote@wegter.nl T 0541-581600 WerffMedia E janwillem@werffmedia.nl T 0314-362505 Wijnen Recreatiebouw E recreatiebouw@vanwijnen.nl T 0570-690660 Wildkamp E info@wildkamp.nl T 0523-687500 Wola E j.denkema@wola.nl T 050-3129685 Yalp E info@yalp.nl T 0547-289410 Zuurzoet - HR advisering E hiswa-hr@zuurzoet.nl T 06-14898388

Dé makelaar en taxateur voor watersportgebonden bedrijven en onroerend goed Ook op LinkedIn linkedin.com/company/muller-makelaardij VIND ONS mullermakelaardij.nl 0515 43 06 23 BEL ONS info@mullermakelaardij.nl MAIL ONS

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60

Home