Werkgeluk in tijden van corona Een kleine meting – door Mariëlle Verhoef Advies 29 april 2020 1 1 Afbeelding overgenomen van https://www.erasmusmagazine.nl/2020/04/02/hoe-corona-de-arbeidsmarkt-kan-resetten-het-zou-mooizijn-als-we-nu-inzien-dat-vijf-uur-per-dag-werken-voldoende-is/ 1
Werkgeluk een luxe? Voor mensen die graag zouden werken, maar om wat voor reden dan ook geen baan kunnen vinden, klinkt ‘werkgeluk’ ongetwijfeld als een luxeartikel. Maar voor mensen die wel werken, is het geen luxe, maar noodzaak. Werk neemt niet alleen flink wat van onze tijd in beslag, het bepaalt ook voor een deel onze identiteit en het geeft zin aan ons leven. Het is dan ook niet bevorderlijk voor je welzijn als je je niet prettig voelt op je werk. Volgens het klavertje Vijf model2 wordt werkgeluk bepaald door vijf factoren, namelijk Vrijheid (kan ik zelf bepalen hoe ik mijn werk inricht, hoeveel autonomie ervaar ik) Persoonlijke groei (is er genoeg ruimte om mezelf te ontwikkelen) Relaties (ervaar ik genoeg verbondenheid met anderen op of via mijn werk) Vitaliteit (voel ik me gezond en fit genoeg om mijn werk te kunnen doen) Betekenis (heb ik het gevoel dat ik wat bijdraag door het werk wat ik doe, dat het ertoe doet) Sinds half maart van dit jaar leven we in een tijd waarin werken ineens heel anders is geworden. Vanwege het coronavirus moeten sommige mensen veel harder werken dan gebruikelijk, zoals in het onderwijs en de zorg. Anderen kunnen helemaal niet werken en zijn misschien onzeker over de toekomst en weer anderen werken volledig vanuit huis. Ik vroeg me af wat dit doet met ons werkgeluk. Via een korte survey, die door 63 personen werd ingevuld, heb ik daar vragen over gesteld. Hieronder lees je wat er uit kwam. 2 Ontwikkeld door ICM opleidingen, op basis van de theorie van Lieke Bezemer 2
Hoe ziet het werkende leven er uit? Van degenen die de enquête invulden, werkt 85% in loondienst. Een kleine minderheid is zzp-er of combineert een baan met ondernemerschap. Een persoon is ondernemer met personeel. Het werk wat zij doen is heel gevarieerd, men werkt als leefstijlcoach, in de ict, heeft een hondenuitlaatservice, is manager in het onderwijs, kassamedewerker, helpende in de zorg of secretaresse. Normaal gesproken werkt ongeveer een derde tussen de 33 en 40 uur per week. Een net wat kleinere groep van 21% werkt 25 tot 32 uur en een bijna even grote groep meer dan 40 uur per week. Ongeveer 27% werkt minder dan 24 uur per week. Tijdens de coronacrisis verandert dat voor het grootste deel niet: tweederde werkt nog evenveel als altijd. Voor een op de vijf geldt dat ze minder uren werken en een minderheid van 17% werkt meer. Thuis werken, fijn of niet? De helft van alle respondenten werkt momenteel volledig thuis. Van de andere helft werkt driekwart volledig op zijn normale werkplek en een kwart doet dat incidenteel. 3 De meerderheid vindt het best fijn om thuis te werken. Bijna 35% geeft aan het heel prettig te vinden, een bijna even grote groep vindt het redelijk prettig. Ongeveer een op de vijf vindt het niet fijn om thuis te werken. 10% 20% 30% 40% 0% 3 Afbeelding overgenomen van https://onlinesuccesgids.nl/betrouwbaar-thuiswerk/ 3
Over de productiviteit in de huidige situatie, verschillen de meningen. Ongeveer even veel mensen van de totale groep – thuiswerkers en niet-thuiswerkers – vinden zichzelf even productief of iets meer of minder. Kijken we naar degenen die volledig thuis werken in vergelijking met degenen die volledig op hun werkplek zijn, dan zien we wel een interessant verschil. Degenen die naar hun werkplek gaan, vinden zichzelf ongeveer even productief als altijd (37%) of zelfs meer (34%). Bij de thuiswerkers ligt dat anders. Slechts een minderheid (13%) ziet geen verschil in productiviteit voor en na corona. Ruim de helft vindt de productiviteit is toegenomen, maar ook een redelijk grote groep (36%) vindt zichzelf minder productief. 10% 20% 30% 40% 50% 60% 0% meer gelijk minder 51% 34% 13% 37% 36% 29% thuis werkplek 4
Dit verschil lijkt samen te hangen met hoe fijn de thuiswerkers het vinden om vanuit huis te werken. Degenen die het prettig vinden rapporteren ook een toename in productiviteit, terwijl degenen die het niet fijn vinden juist een daling in productiviteit ervaren. 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 0% meer gelijk minder 78% 60% 28% 11% 12%11% fijn thuis niet fijn thuis Werkgeluk voor en na de crisis Het werkgeluk blijkt te zijn afgenomen. Men gaf zichzelf een gemiddeld cijfer van 7,6 voor de crisis en een 6,7 nu. Daarbij vond ik geen verschil tussen thuiswerkers of niet-thuiswerkers en ook niet tussen degenen die het fijn vinden thuis te werken en degenen die dat niet vinden. Kijken we naar de vijf factoren die het werkgeluk bepalen, dan zie we over het algemeen steeds ongeveer de helft van de mensen geen verschil ervaart met hoe het nu is en hoe het was, maar op het gebied van relaties ervaart de meerderheid een verslechtering in de kwaliteit van de contacten, hoewel ook een relatief grote groep juist een verbetering ervaart. De factor die het meest positief gewaardeerd wordt op dit moment is vrijheid. Slechts een kleine groep van vijftien procent vindt dat hun autonomie is afgenomen, de rest ziet geen verschil of vindt het juist toegenomen. Een vrij grote groep voelt zich minder vitaal na het uitbreken van de coronacrisis. 10% 20% 30% 40% 50% 60% 0% vrijheid groei relaties betekenis vitaliteit 5 57% 48% 37% 33% 29% 22% 15% 21% 19% 17% 38% 33% meer gelijk minder 48% 44% 39%
Ten slotte was de vraag wat mensen positief vonden aan het werken tijdens de coronacrisis en wat zij negatief vonden. Hieronder een greep uit de antwoorden. Positief Negatief Meer vrije tijd, meer zelf tijd indelen, meer buiten kunnen zijn, geen reistijd en files, meer tijd voor privé en gezin, hechtere band met het gezin, minder werkdruk, meer rust, minder en efficiëntere vergaderingen Kwaliteiten van collega’s worden zichtbaarder, meer waardering, meer samenwerking en verbondenheid Meer ruimte voor creatieve oplossingen, ontwikkeling van digitale competenties, meer openheid voor veranderingen Minder fysiek contact met collega’s, minder sociale en informele contacten, eenzaamheid, saai Werkomstandigheden thuis minder goed, vermoeiend werken Gevoel werk minder goed te kunnen doen, tekort te schieten, klanten of cliënten reageren angstig of moeilijk Combinatie thuis werken en schoolgaande kinderen Angst voor besmetting Minder of geen werk, minder inkomsten, angst voor verlies van werk of inkomen Baas over eigen tijd Samengevat zien we dat de positieve effecten vooral betrekking hebben op tijdsindeling. Mensen ervaren meer balans tussen werk en privé, ervaren minder werkdruk en kunnen keuzes maken om hun tijd in te delen. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om de pauze in de tuin door te brengen. Er wordt minder tijd besteed aan vergaderingen en reistijd. De band met gezinsleden is hechter geworden. Samen sterk Een tweede positief effect heeft betrekking op de kwaliteiten van collega’s, die juist nu zichtbaarder worden. Sommigen ervaren meer onderlinge verbondenheid en betere samenwerking. Ruimte voor creativiteit en verandering Als derde noemen mensen dat er creatiever omgegaan wordt met problemen. Er wordt minder snel gezegd dat iets niet kan en met staat meer open voor veranderingen. Te veel alleen of juist niet Negatieve effecten hebben vooral betrekking op het sociale aspect. Men ziet minder mensen en voelt zich soms eenzaam. Het combineren van werk met thuiszittende, schoolkinderen is moeilijk. Angsten en belemmeringen in het werk Verder is het in sommige beroepen moeilijker om het werk goed te doen en voelt men zich soms tekort schieten. Ook wordt het vele digitale werken als vermoeiend ervaren. Ten slotte zijn er angsten, soms voor besmetting, vaker voor verlies van werk en inkomen, nu of in de toekomst. 6
Conclusies Hoewel het aantal respondenten niet hoog genoeg is om er van uit te gaan dat de uitkomsten een representatief beeld van de Nederlandse arbeidsbevolking laten zien, zijn er wel interessante bevindingen, die bijvoorbeeld bevestigd worden door een recent onderzoek van bureau Innervida. Het blijkt dat het werkgeluk iets is afgenomen sinds de coronacrisis uitbrak. De belangrijkste factor daarbij lijkt de mindere kwaliteit van het contact met collega’s of cliënten te zijn. Ook is niet iedereen blij met thuis te moeten werken en leven er angsten voor verlies van werk of inkomen. Ten slotte is vitaliteit een aandachtspunt, kennelijk leidt de situatie er bij een relatief groot aantal mensen toe dat men zich minder energiek voelt. Tegelijkertijd zien we dat een groot aantal mensen graag thuis werkt en veel meer rust ervaart. Men is blij met de toegenomen vrijheid en de verbeterde contacten met het gezin. Er lijkt minder stress te zijn en er is meer ruimte voor creativiteit in het denken over knelpunten op het werk. Ook zien velen hun productiviteit stijgen. Voor sommigen is de verbondenheid met collega’s tijdens de crisis juist toegenomen en waardeert men de kwaliteiten van collega’s meer of voelt men zelf meer waardering van anderen. Kortom, ondanks dat het werkgeluk wat is afgenomen en dat er realistische zorgen en problemen zijn, lijkt de crisis ook een positieve kant te hebben. Misschien dat de mensen die nu meer genieten van de vrijheid, productiever en creatiever zijn en minder stress en werkdruk ervaren, zouden moeten nadenken over een andere invulling van werk in de toekomst. Kennelijk hebben deze mensen het soort werk dat ook anders georganiseerd kan worden. Dat zou niet alleen winst betekenen als het gaat om werkgeluk voor deze individuele werknemers, maar ook voor de maatschappij: minder drukte in gebouwen, op de snelweg en in het openbaar vervoer. 7
1 Online Touch