24 Zien, horen, maar niet willen weten Directeuren en bestuurders van kleinere bedrijven lopen meer kans op een veroordeling dan die van grote(re) bedrijven wanneer er verwijtbaar is gehandeld. Dat heeft te maken met de complexiteit van de organisatie en de aanwijsbare verantwoordelijkheid. Door: Chris Wolters In zijn vorig jaar uitgekomen proefschrift ‘De strafrechtelijke aansprakelijkheid van leidinggevenden van ondernemingen’ beschrijft jurist Mark Hornman dat organisaties steeds omvangrijker en complexer worden. Consequentie is dat steeds meer personen op enigerlei wijze verantwoordelijkheid dragen voor het handelen van de onderneming. Hornman daarover: “In het Nederlandse recht wordt grote waarde gehecht aan het schuldbeginsel. Verwijtbare handelingen moeten expliciet kunnen worden toegewezen aan een verantwoordelijke. Er moet onomstotelijk vaststaan dat de betrokken bestuurder leiding heeft gegeven aan het plegen van strafbare feiten. Dat zou bijna een uitnodiging genoemd kunnen worden om vooral niet te veel te willen weten over een bedrijf of organisatie.” De kennis van nu De bestaande criteria voor strafrechtelijke aansprakelijkheid van leidinggevenden van ondernemingen lijken niet meer te voldoen met de kennis van nu over het functioneren van moderne organisaties. Moderne ondernemingen zijn niet langer onder te brengen in ‘het ideaaltype van de klassieke Weberiaanse bureaucratie met haar alwetende en almachtige leiding’. De Duitse socioloog Max Weber zag deze organisatie als superieur in vergelijking met traditionele structuren. ‘Het ideaaltype van de bureaucratie is in de praktijk toch niet zo ideaal’ De bureaucratie is niet alleen rationeel en efficiënt, maar behandelt ook elk individu gelijk. Familie en vrienden worden in deze ideale situatie ook niet bevoordeeld. Taakverdeling staat centraal in het Weberiaanse concept: iedere afdeling is verantwoordelijk voor een onderdeel van de keten, de beschreven NOAB taakverdeling geeft aan waarvoor men precies verantwoordelijk is. Binnen organisaties die aan het ideaaltype van deze piramide voldoen, zou het signaleren van en optreden tegen strafbare feiten eenvoudig moeten zijn. De ervaring heeft echter geleerd dat het ideaaltype van de bureaucratie in de praktijk toch niet zo ideaal is. Daarnaast blijkt ook dat hoe complexer de onderneming wordt en hoe meer deze afwijkt van het strak gecontroleerde ideaaltype, hoe lastiger het wordt om misstanden te ontdekken en aan te pakken. Voor een deel is dat te ondervangen door geactualiseerde en verfijnde versies van zogenoemde Henry Mintzberg-configuraties toe te passen. Moderne organisatiemodellen Mintzberg onderscheidt zes configuraties en een overkoepelende organisatiestructuur: de ondernemende, de machine, de professionele, de divisie, de innovatieve, de missionaris en de politieke organisatie. Dit zijn modernere organisatiemodellen die beter recht doen aan de diversiteit van moderne organisaties. Het strafrecht gaat nu nog uit van een ‘one-size-fits-all’model. Wanneer binnen deze configuraties een of meerdere leidinggevende posities zijn gedefinieerd, kan daarna voor elke positie worden geanalyseerd waarmee leidinggevenden kunnen worden geconfronteerd en ook hoe na het signaleren ervan misstanden in de organisatie kunnen worden aangepakt. Daarmee is gelijk duidelijk welke gevolgen dat heeft voor de zorgplicht en de aansprakelijkheidscriteria, die daarom ook nog steeds adequaat zijn. Om te voorkomen dat toegewijde leidinggevenden eerder de kans lopen om te worden bestraft dan hun ondermaats presterende evenknieën, is een verdere aanscherping van de zorgplicht op dit punt van belang. Daarnaast geven deskundigen aan dat er eigenlijk een aparte strafbaarstelling zou moeten kunnen worden toegepast als er geen sprake is van een goede organisatiestructuur, -cultuur en informatie-infrastructuur binnen de onderneming. Recht doen aan verscheidenheid “Er is dus behoefte aan meer up-to-date organisatiemodellen die recht doen aan de verscheidenheid aan moderne organisaties,” stelt Hornman. “Gebruikmaken van die modellen maakt Activa | Nummer 3 - 2017
25 Online Touch Home