Jaarverslag 2018 | 2019
Inhoud Voorwoord Algemeen Ontwikkelingen Wetenschap Medische opleiding Verpleegkundige opleidingen 2 3 6 11 19 26 Financieel overzicht 2018 | 2019 32 Voorwoord Opleiden voor de toekomst Het jaarverslag van Noordwest Academie heeft een nieuwe opzet. Met de groei van onze opleidingen èn de wetenschappelijke output nam de omvang van onze verslaglegging met de jaren toe. Onderzoekers, studenten, aios en docenten vertelden er enthousiast over hun projecten, en elke twee jaar ruimden we méér ruimte in voor het overzicht van wetenschappelijke publicaties. We groeiden uit de kaft en doen het nu anders. Korter, bondiger èn digitaal. En we blikken niet alleen terug, maar kijken in een hoofdstukje ‘Ontwikkelingen’ ook vooruit. Dat is immers het hart van ons werk. We leiden op voor de toekomst. De leerling-verpleegkundigen, de co’s, de stagiaires en de arts-assistenten die alle vestigingen van Noordwest Ziekenhuisgroep bevolken, zijn de collega’s van morgen. Maar ook de collega van vandaag kan op ons rekenen. We hebben een riant aanbod aan bij- en nascholing. De tijd dat die zich beperkte tot de verplichte trainingen die met vaste regelmaat moesten worden herhaald ligt achter ons. Nu is ‘een leven lang leren’ een haalbaar ideaal. Wie bij wil blijven, kan zich continu en breed blijven scholen. VOORWOORD | 2 En onze wetenschappelijke publicaties? Die zijn ondergebracht in een online database waarin u eenvoudig kunt zoeken op bijvoorbeeld auteur, specialisme of jaartal. U vindt de database op www.noordwestacademie.nl onder de knop bibliotheek. Op deze website kunt u ook terecht voor meer verhalen, feiten en foto’s over ons werk. Wel zo makkelijk. En goed voor ons aller toekomst. E. van Soelen directeur Noordwest Academie
Noordwest Academie Hoe, wat en waar
Verhuizing in zicht Noordwest Academie is sinds 2009 gehuisvest aan Nassauplein 10 te Alkmaar. In deze voor malige kweekschool bevinden zich tien onder wijs ruimten plus een skillslab. Op de benedenverdieping zetelt de medische bibliotheek. Gebouw Westerlicht De Academie bereidt zich voor op verhuizing naar een minstens zo sfeervolle nieuwe behuizing, het vroegere verzorgingshuis Westerlicht. De renovatie zal volgens planning eind 2020 zijn voltooid. Het nieuwe onderkomen biedt niet alleen meer ruimte - Noordwest Academie is door het toegenomen aanbod uit haar jasje gegroeid - maar heeft als groot voordeel dat het zich op het ziekenhuisterrein bevindt. Opleiders en co-opleiders, werkbegeleiders, docenten en studenten zullen daardoor bijna drempelloos bij elkaar kunnen binnenlopen. In Westerhout worden twee volledige skillslabs plus een skillslab light gerealiseerd. Dat betekent dat Noordwest Academie nog veel meer simulatie trainingen kan aanbieden, zowel voor arts-assistenten en leerling-verpleegkundigen als voor teams. noordwest academie biedt: • medisch onderwijs: masterfase en vervolgopleidingen • verpleegkundig onderwijs: mbo, hbo, trajecten mbo-hbo (BoN) • bij- en nascholing • verpleegkundige vervolgopleidingen (in samenwerking met afdeling P&O) • leermanagementsysteem (leerportaal) met totaal overzicht van e-learnings • een stagebureau dat alle stages binnen Noordwest verzorgt (jaarlijks zo’n honderd) • wetenschapsbureau • medische bibliotheek visie op opleiden Noordwest Academie is het leerhuis van Noordwest Zieken huisgroep. We zien opleiden als een maatschappe lijke verantwoordelijkheid die ziekenhuis breed wordt gedragen en uitgevoerd. De visie van Noordwest Academie op opleiden is zo geformuleerd: Binnen Noordwest is sprake van een stimu - lerende leeromgeving waar theorie en praktijk geïntegreerd zijn. De lijnen met de praktijk zijn kort, het onderwijs is innovatief en sluit aan bij de ontwikkelingen in de praktijk. De professionele ontwikkeling en persoonlijke groei van zowel studenten als medewerkers spelen een centrale rol. Er is respect en ruimte voor ieders inbreng. Er is aandacht voor interprofessionele samenwerking met daaraan gekoppeld ruimte om te reflecteren. ALGEMEEN | 4
Het kernwoord is respect Directeur Betsy van Soelen van Noordwest Academie is altijd weer blij als het gebouw volstroomt met studenten. Ze houdt van jonge mensen en laat zich graag door hen inspireren. “De generatie van nu doet het anders dan de generaties vóór hen. Dat komt ze weleens op kritiek te staan, maar het is een heel goede generatie. De maatschappij ver andert, de patiënt verandert en de studenten dus ook.” De medische wereld doet er daarom goed aan om mee te veranderen, vindt Van Soelen. “Artsen en verpleegkundigen in opleiding mogen dan jong zijn, onmondig zijn ze niet. Ze willen graag samenwerken - maar wel op basis van gelijkwaardigheid. Ze zijn betrokken. Kijk alleen al naar hun enorme inzet op alle fronten ten tijde van de corona-crisis.” Wat bij de generatie van nu niet anders is dan bij de generaties van toen is de motivatie. “Verpleegkundigen en artsen in spé kiezen nog altijd voor hun vak omdat ze iets goeds willen doen. Ze gaan niet voor geld of status. Misschien nog wel minder dan vroeger. En lijken ze hun empathie te verliezen? Dan moeten we ons als opleiders afvragen wat er gedurende de opleiding misgaat. Betrokkenheid blijft alleen bestaan als we studenten erbij blijven betrekken. Het kernwoord is respect. Een gelijkwaardige benadering is daarvan de eerste uiting.” ALGEMEEN | 5 Noordwest Ziekenhuisgroep maakt deel uit van STZ, de vereniging van voorhoedeziekenhuizen die samen werken aan betere patiëntenzorg. samenwerking Noordwest Academie werkt in de opleiding van zorg professionals nauw samen met een scala aan partijen. Voor de medische opleiding is dat primair het Amsterdam UMC, voor de verpleegkundige opleidingen Avans+, Hogeschool Inholland, ROC Horizon College en ROC Kop van NoordHolland. Voor wetenschap en de medische bibliotheek zijn Amsterdam UMC, Profess Medical Consultancy, STZ en Data Science Alkmaar belangrijke samenwerkingspartners.
Ontwikkelingen
Mooie uitkomst instellingsvisitatie De Registratiecommissie Geneeskundig Specialisten (RGS) van de KNMG heeft Noordwest op 1 november 2019 gevisiteerd. Het ging om een Instellingsvisitatie, waar bij het interne kwaliteitssysteem voor de medischspecialis tische vervolgopleidingen werd beoordeeld. De uitkomst was verheugend: certificering voor onbepaalde tijd. De visitatiecommissie formuleerde enkele adviezen ter verbetering van het systeem. “De RGS heeft voldoende vertrouwen dat met het uitvoeren van deze adviezen in uw instelling een zodanig kwaliteitssysteem functioneert dat de kwaliteit van de medisch-specialistische vervolg opleidingen adequaat wordt bewaakt en geborgd”, aldus de certificeringsbrief. Door de certificering wijzigt de systematiek van de reguliere opleidingsvisitaties. Noordwest zal minder frequent en minder diepgaand worden gevisiteerd, maar mag in plaats daarvan elke twee jaar een rapportage aan de RGS sturen. visitatie STZ Noordwest was in 2020 weer aan de beurt voor de vijfjaarlijkse visitatie voor het lidmaatschap van STZ, de samenwerkende ‘voorhoedeziekenhuizen’. De visitatie stond gepland voor 2 april, maar is vanwege de corona-uitbraak uitgesteld tot 2021. Uiteraard is wel het uitgebreide visitatiedocument aan STZ aangeboden. regionaal visiteren Binnen de regio Amsterdam UMC zijn alle opleidingen bezig met het voorbereiden van horizontale visitaties, ofwel het regionaal inrichten van de opleidingen. Een mooi voorbeeld hiervan is RONA (neurologie). Alle disciplines werken al met een regionaal opleidingsplan. ONTWIKKELINGEN | 7
Duurzame inzetbaarheid Hoe combineer je een veeleisend bestaan als zorg professional met alle andere even belangrijke aspecten van het leven, zoals het gezin, eventueel promotie onderzoek, sport en ontspanning en een sociaal leven? Door een nieuwe verdeling van taken tussen mannen en vrouwen en de komst van steeds meer vrouwelijke specialisten ook in vakken als orthopedie en heelkunde die vanouds het terrein van mannen vormden is die vraag steeds actueler geworden. Noordwest Academie voelt verantwoordelijkheid voor de vitaliteit van studenten en medewerkers. We werken hard aan een veilige leeromgeving waarin mensen zich goed en gewaardeerd voelen. Dat doen we samen met de medische staf van Noordwest en in nauw contact met P&O en de arbo-artsen. Psycholoog-coach Caroline Buis biedt al jaren workshops over vitaliteit en niet voor niets is er veel aandacht voor in onze introductiedagen voor aios. Coassistenten krijgen daarnaast een training in weerbaarheid. Voor alle medewerkers binnen Noordwest bestaat er een vitaliteitswijzer met mogelijkheden voor onder andere sport en mindfulness. Voor zorgverleners die een ingrijpend incident hebben meegemaakt, is er peer support: de mogelijkheid om te praten met een getrainde collega uit dezelfde beroepsgroep. En toch vallen er in toenemende mate mensen uit wegens klachten van burn-out. Daarom heeft Noordwest Academie het voortouw genomen in de ontwikkeling van een plan voor duurzame inzetbaarheid. De Centrale Opleidingscommissie heeft dit tot thema gemaakt voor de jaren 2020 en 2021. De begrippen preventie, amplitie en curatie blijven hoog op de agenda staan. stressJam Een innovatief voorbeeld van stressreductie middelen dat binnen Noordwest wordt ingezet is StressJam: een game die gebruik maakt van een VR-bril. Wie die opzet, waant zich op een tropisch eiland waar opdrachten moeten worden uitgevoerd. De levels zijn alleen te behalen voor wie goed kan omgaan met stress - en dat is dan ook wat je in deze sessies leert. Voor zorgverleners die een ingrijpend incident hebben meegemaakt is er peer support ONTWIKKELINGEN | 8
Cardioloog Cornel benoemd tot bijzonder hoogleraar De vereniging van topklinische ziekenhuizen STZ, waartoe Noordwest behoort, wil bevorderen dat er meer bijzonder hoogleraren vanuit de ziekenhuizen worden benoemd. Noordwest deelt die ambitie en heeft daarom zijn cardioloog en opleider dr. Jan Hein Cornel naar voren geschoven voor zo’n bijzonder hoogleraarschap. In een strategische samenwerking tussen het Radboud Universitair Medisch Centrum, de Werkgroep Cardiologische centra Nederland (WCN) en Noordwest is er per 1 april 2020 een leerstoel gekomen op het onderzoeksgebied van de pathogenetische rol van inflammatie bij artherosclerotisch cardiovasculair lijden, ofwel ontstekingsreacties bij aderverkalking die harten vaatlijden verergeren. Deze leerstoel wordt door Cornel bekleed. Hij richt zich met zijn onderzoek onder meer op nieuwe behandelmogelijkheden om deze ontstekingsreacties tegen te gaan bij zowel chronische als acute hart aandoeningen. De bijzonder hoogleraren blijven werkzaam binnen hun ziekenhuis. Zij leggen dwarsverbanden tussen de universitair medische centra en de STZ-ziekenhuizen en kunnen zo klinische vragen uit de praktijk vertalen naar wetenschappelijk onderzoek. Dit leidt tot bredere implementatie van zorginnovaties - en uiteindelijk tot het aanbieden van de beste zorg aan de patiënt. ONTWIKKELINGEN | 9
Een leven lang leren De tijd dat bij en nascholing zich beperkte tot de verplichte trainingen die met vaste regelmaat moesten worden herhaald ligt achter ons. Nu is ‘een leven lang leren’ een haalbaar ideaal. Wie bij wil blijven, kan zich continu en breed blijven scholen. En dat geldt niet alleen voor verpleegkundigen, maar ook voor medisch specialisten, para en perimedici, psychologen en maatschappelijk werkers. Naast de Top 10 van verpleegkundige bijen nascholing (zie kader) bieden de teams van Noordwest Academie een veelheid aan cursussen, trainingen, workshops en e-learnings aan, bijvoorbeeld op het gebied van vitaliteit, docent professionalisering en wetenschap. Omdat de expertise binnen Noordwest Academie groeit en de vraag vanuit het ziekenhuis toeneemt wordt in 2020 onderzocht hoe we het bedrijfsonderdeel bij- en nascholing voor de toekomst breder en efficiënt kunnen herinrichten. Top 10 • Advanced cardiac Life Support (AcLS) • Basis Life Support en AED (BLS) • Evidence Based Practice (EBP) • Pro active Nursing (PaN)/klinisch redeneren • Lesserie Kwetsbare Oudere • Lesserie ECG en ritmestoornissen • Lesserie Cardiologische Patiënt • Lesserie Vitaal Bedreigde Patiënt • Sepsis • Voorbehouden Handelingen (VBH) ONTWIKKELINGEN | 10
Wetenschap
overzicht lopende studies per vakgroep door de raad van bestuur goedgekeurde onderzoeken per specialisme Levendige wetenschaps cultuur Binnen Noordwest heerst een gemoti veerde wetenschapscultuur. Het uiteinde lijke doel van ons weten schappelijk onderzoek is zo heeft de raad van bestuur in juni 2019 vastgelegd het bieden van de beste zorg aan de patiënt. Wetenschappelijk onderzoek leidt immers tot het continu evalueren, aanpassen en verbeteren van diagnostiek, zorg en behandeling. Noordwest Academie heeft een weten schapsbureau om het wetenschappelijk onderzoek te stimuleren, coördineren en te ondersteunen. De medewerkers zijn er niet alleen voor artsen en specialisten, maar zeker ook voor verpleegkundigen en andere disciplines. anesthesiologie en pijnbestrijding cardiologie chirurgie geriatrie intensive care interne geneeskunde en nefrologie keel-, neus- en oorheelkunde maag-, darm- en leverziekten medische microbiologie medische psychologie neurochirurgie neurologie oogheelkunde orthopedie plastische chirurgie radiologie radiotherapie reumatologie spoedeisende hulp urologie verloskunde en gynaecologie totaal 5 34 40 1 1 62 3 kindergeneeskunde en neonatologie 16 klinische geriatrie longziekten 4 21 35 1 1 3 7 1 15 1 9 1 6 6 9 18 300 anesthesiologie en pijnbestrijding bijzondere tandheelkunde cardiologie chirurgie intensive care geestelijke verzorging 2016 2017 2018 2019 0 0 1 0 5 7 0 0 interne geneeskunde en nefrologie 8 keel-, neus- en oorheelkunde 0 kindergeneeskunde en neonatologie 3 klinische geriatrie longziekten 0 maag-, darm- en leverziekten medische microbiologie medische psychologie neurochirurgie neurologie oogheelkunde orthopedie plastische chirurgie radiologie radiotherapie reumatologie revalidatiegeneeskunde spoedeisende hulp urologie verloskunde en gynaecologie totaal WETENSCHAP | 12 13 12 0 2 1 0 0 4 0 0 1 1 1 3 2 1 65 1 0 17 12 0 0 15 1 4 4 7 6 0 0 1 0 1 4 0 6 0 1 0 1 2 8 91 9 10 1 0 12 1 4 0 8 10 1 0 0 2 0 5 1 4 0 2 0 1 3 5 79 4 1 6 16 0 1 14 0 3 0 4 8 0 1 3 3 0 6 0 4 0 1 0 1 1 3 80
toetsing Noordwest heeft een samenwerkingso vereenkomst met de Medisch Ethische Toetsingscommissie van Amsterdam UMC (VUmc) voor de toetsing en beoordeling van WMO-plichtige en niet-WMO-plichtige onderzoeken die worden geïnitieerd door Noordwest. methodologische ondersteuning Noordwest Academie heeft een overeenkomst met de vakgroep Epidemiologie en biostatistiek van VUmc (contactpersoon prof.dr. J.W.R. Twisk) waardoor methodologische ondersteuning en advisering is geborgd in die gevallen waar de kennis van de medewerkers van het wetenschapsbureau niet toereikend is. complexe wet- en regelgeving Bij complexe wet- en regelgeving bestaat de mogelijkheid advies te vragen aan Profess Medical Consultancy. data-innovatie Het onttrekken van kennis en inzicht uit verzamelde data wordt steeds belangrijker binnen het wetenschappelijk onderzoek. Om die reden biedt Noordwest Academie sinds 2019 CTcue (zoekmachine in HIX) en met ingang van 2020 een cursus datascience for healthcare aan, die in samenwerking met Data Science Alkmaar van prof. dr. Frans Feldberg, hoogleraar data driven business innovation aan de VU, wordt gegeven. Het streven is in de toekomst samen met andere centra de waarde van de zorggegevens die liggen opgeslagen in het EPD maximaal te benutten. Het ontwikkelen van predictiemodellen voor heropname na ontslag kan hiervan een voorbeeld zijn. stijgende lijn in weten schappelijke output Er is nog steeds een stijgende lijn te zien in het aantal wetenschappelijke publicaties waarbij een Noordwester is betrokken. Dat blijkt uit de overzichten die de medische bibliotheek jaarlijks samenstelt. 2015: 134 publicaties 2016: 145 publicaties 2017: 164 publicaties 2018: 171 publicaties 2019: 184 publicaties Aantal Noordwest piblicaties 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2015 2016 2017 2018 2019 Noordwest geïnitieerd ondezoek 20152019 94 onderzoeken 1 WMOplichtig 8 4 3 2 WETENSCHAP | 13 2015 2016 2017 2018 2019 4 8 20 20 24 Niet WMOplichtig
Subsidies onderzoeksprojecten De raad van bestuur van Noordwest heeft in 2019 subsidies toegekend aan de volgende ambitieuze onderzoeksprojecten: • C. Kliffen, verpleegkundig onderzoeker urologie: Zorg op maat: Zelf katheteriseren; altijd de juiste oplossing? • S. Rottier, arts-onderzoeker chirurgie: Systemische Neutrofiel Activatie Producten als biomarker bij patiënten met acute buikpijn (SNAP studie) • M. Schoorl, onderzoeker laboratorium KCHI: Begeleiding van kritieke / massale bloedingen met de Quantra analyzer • M. Hendriks, internist-oncoloog: Reductie van achteruit gang van gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven, bijwerkingen, zorgconsumptie en kosten door patiënten die (neo)adjuvant behandeld worden voor borstkanker of dikkedarmkanker te begeleiden met een ‘chemo coach app’; een prospectieve gerandomiseerde studie • S. Loggers, arts-onderzoeker chirurgie: Treatment satisfaction in nonoperative management of suspected hip fractures in nursing home patients; a multicentre prospective cohort study (NONU-HIP) • E. van Andel, arts-onderzoeker MDL: Content validity and validation if the Dutch modification of the Crohn’s Life Impact Questionnaire (CLIQ) • U. de Ruijter, arts-onderzoeker interne geneeskunde: High Utilizing Patient Prediction Model • Y. Yakkiouki, neurochirurg: Thread carpal tunnel release versus open surgery for carpal tunnel release. TCTR-trial • E. Bruns, aios chirurgie: Het groene scalpel: op weg naar de groenste ok van Nederland. promoties medewerkers noordwest Opnieuw hebben onderzoeken door medewerkers van Noordwest geresulteerd in een aantal fraaie promoties. De academische centra waarmee wordt samengewerkt voor promotietrajecten zijn Amsterdam UMC, Erasmus MC, UMCG en Maastricht UMC. proefschriften 2018 Gynaecologie Grooten I. Barriers and challenges in hyperemesis gravidarum research Ziekenhuisapotheek Bank P. Christiaan Dirk. Improving acceptance of pharmacogenetic testing in patient care proefschriften 2019 Chirurgie Bruns E.R.J. Towards resilience: prehabilitation for the elderly with colorectal cancer Chirurgie Heineman D. Clinical staging of nonsmall cell lung cancer Orthopedie Fransen B.L. Improving functional outcome and outcome measures in total knee arthroplasty Reumatologie Gamala M. Clinical utility of dual energy-CT in gout In 2018 heeft geen subsidieronde plaatsgevonden. Door verschuiving naar een ander moment in het jaar wordt dit bedrag verdeeld over 2019 en 2020. WETENSCHAP | 14
Wetenschapsprijzen Noordwest kent een lange traditie in het uitreiken van jaarlijkse prijzen aan (jonge) onderzoekers. De ziekenhuisgroep wil zo het doen van onderzoek stimuleren en de resultaten ervan breder onder de aandacht brengen. De prijzen worden uitgereikt op de jaarlijkse wetenschapsdag in het najaar. in 2018 zijn de volgende prijzen toegekend: Wetenschapsprijs aan nucleair geneeskundige Maurits Wondergem, voor zijn onderzoek naar de beste manier om eventuele uitzaaiingen bij prostaatkanker in beeld te brengen. Zijn artikel F-DCFPyL PET/CT in the Detection of Prostate Cancer at 60 and 120 Minutes: Detection Rate, Image Quality, Activity Kinetics, and Biodistribution is gepubliceerd in Journal of Nucleair Medicine. Wondergem concludeert onder meer dat na toediening van de radioactieve stof het beste twee uur kan worden gewacht voor een PET-scan wordt gemaakt. Aanmoedigingsprijs aan Lotte Terpstra, die onderzoekt of patiënten met een chronische progressieve longziekte baat hebben bij een dagelijkse verneveling met het antibioticum tobramycine. Bij dit onderzoek zijn 58 patiënten in zes medische centra betrokken. Innovatieprijs aan het ROAST-team van Noordwest, dat de ROAST-methode heeft geïntroduceerd om een plan voor bijvoorbeeld zorgvernieuwing te presenteren voor een groep experts, met als doel het plan te verbeteren. De innovatieprijs vervangt de prijs voor de beste wetenschappelijke poster die in de voorafgaande jaren werd uitgereikt. WETENSCHAP | 15
Wetenschapsprijzen De prijzen zijn vernoemd naar de Alkmaarse geneesheer Pieter van Foreest (15211597). De jurering is in handen van de Wetenschappelijke Advies Raad (WAR). in 2019 is de wetenschapsprijs toegekend aan Caroline Buis, psycholoog onderwijs en opleiden bij Noordwest Academie, voor haar onderzoek naar de opzet van de 360 graden feedback. Dit is een verplicht instrument in de opleiding waarmee aios zowel aan patiënten als aan medische en niet-medische collega’s reflectie vragen op hun professionele ontwikkeling. Het artikel van Buis is gepubliceerd in International Journal of Medical Education onder de titel Processing multisource feedback during residency under the guidance of a non-medical coach. Prijswinnaar Caroline Buis temidden van Michael van Schaik en Elise Vleeming die ook waren genomineerd. Uiterst links dr. Lisa van der Putten, uiterst rechts dr. Bart Burger, beiden lid van de Wetenschappelijke Adviesraad van Noordwest.
De aanmoedigingsprijs 2019 is toegekend aan Sverre Loggers, als onderzoeker verbonden aan de afdeling traumachirurgie van Noordwest. Hij onderzoekt of we er altijd goed aan doen om zeer kwetsbare ouderen te opereren wanneer zij een heup hebben gebroken. Het gaat om een multidisciplinair en multicenter onderzoek, de zogeheten FRAIL-hip studie, waarop Loggers over enkele jaren verwacht te promoveren. Hij hoopt dan handvatten te kunnen bieden voor een gefundeerde keuze tussen wel of niet opereren. ‘Geneesmiddelen genezen zelden’ en ‘We doen ingewikkeld onderzoek, maar we meten met iets primitiefs: we vrágen het namelijk.’ Volgens Cohen kunnen betrouwbare gegevens over hoe het met patiënten gaat veel beter verkregen worden via de mobiele telefoon en andere wearables. Zij kunnen data doorgeven over bijvoorbeeld hartfrequentie, beweging en zelfs concentraties van geneesmiddelen in speeksel of bloed. De Innovatieprijs 2019 is toegekend aan de initiatiefnemers van het Netwerk artrose, opgezet door huisartsen, fysiotherapeuten en de orthopedisch chirurgen van Noordwest. Doel is de behandeling van artrose van knie en heup te optimaliseren, onder meer met adequate conservatieve behandeling. wetenschapslezing: klinische trial naar het fossielenmuseum? Op de wetenschapsdag wordt ook de jaarlijkse Pieter van Foreest Wetenschapslezing uitgesproken. Prof. dr. Adam Cohen, hoogleraar klinische farmacologie in Leiden, had in 2018 daarvoor een prikkelende titel gekozen: ‘De klinische trial in het fossielenmuseum?’ Ook de inhoud was prikkelend, met stellingen als WETENSCHAP | 17 en AI in de geneeskunde In 2019 was het de beurt aan Bart-Jan Verhoeff, internist-nefroloog en Chief Medical Information Officer (CMIO) in het St Jansdal in Harderwijk. Hij sprak over kunstmatige intelligentie (AI) in de geneeskunde. “Moeilijk? Dat valt wel mee. Op internet zijn er honderden cursussen te vinden die je leren hoe je dat moet doen.” Hij pleitte voor het als artsen en ziekenhuizen samen ontwikkelen van allerlei modellen om onafhankelijk te blijven van de industrie. Want is AI de toekomst? “Ja”, beantwoordt hij zijn eigen vraag: “De toekomst is voor de arts met een tablet in de hand.”
Medische bibliotheek Aantal searches Als opleidingsziekenhuis beschikt Noordwest over een bibliotheek die voldoet aan de criteria geldend voor alle 25 medische vervolgopleidingen. Om kwaliteit te garanderen en financiële middelen maximaal te benutten wordt samengewerkt met Amsterdam UMC en met de andere STZziekenhuizen. Onder het motto ‘De medische bibliotheek in De informatiespecialisten van de bibliotheek bieden ondersteuning en training aan coassistenten, aios, (leerling-)verpleeg kundigen en aan leden van de medische staf. Ze verzorgen jaarlijks een overzicht van de publicaties vanuit Noordwest in peer-reviewed tijdschriften, met een vermelding van de impactfactor. De overzichten zijn in te zien via www.noordwestacademie.nl, onder de knop bibliotheek. je broekzak? Download nu de vakliteratuur app!’ heeft Noordwest in 2018 een app geïntroduceerd die toegang geeft tot vakliteratuur. Zo kunnen de medewerkers ook buiten het ziekenhuis op de hoogte blijven van de wetenschappelijke literatuur op hun eigen vakgebied. De app geeft toegang tot databanken zoals PubMed, ClinicalKey en UpToDate. Bovendien is een ruime collectie e-journals en e-books direct beschikbaar. 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2015 2016 2017 2018 2019 Overzicht aanvragers 2018 d HBO-V Co’s AIOS/ANIOS Artsen VIP studenten Verpl specialisten EBP cursus Overig WETENSCHAP | 18
Medische opleiding
Masteropleiding Het aantal masterstudenten dat voor een korter of langer coschap naar Noordwest komt blijft door de jaren heen stabiel, zo rond de zes honderd. Zij kunnen coschappen volgen in 22 disciplines. Voor de herkomst en precieze aantallen studenten en co-assistenten in 2019 zie de tabel hiernaast. De fusie tussen AMC en VUmc heeft ook consequenties voor de beide geneeskundeopleidingen. Waar voorheen de mastertrajecten organisatorisch van elkaar verschilden, groeien die nu geleidelijk naar elkaar toe. Zo is het derde masterjaar in beide opleidingen inmiddels al identiek ingericht. MEDISCHE OPLEIDING | 20
Totaal aantal co-assistenten 2019 Alkmaar Discipline Anesthesiologie Cardiologie Card 14w + IC 6w Card 6w + IC 10 w Chirurgie Dermatologie Geriatrie Gynaecologie & Obstetrie Gynaecologie -Kind Interne ICU Kindergeneeskunde KNO Longziekten Longziekten-12w.+SEH-4w. Noordwest Academie Neurologie Neurologie-Psychologie Neurologie-12w.+SEH-4w. Oogheelkunde Orthopedie Pathologie Plastische Chirurgie Psychiatrie Radiologie Revalidatie SEH SEH 4w + IC 12w totaal 252 1 16 12 60 3 1 142 15 37 MEDISCHE OPLEIDING | 21 11 13 0 1 46 1 1 4 0 0 31 41 1 1 1 14 4 3 1 2 1 1 31 1 1 60 45 7 9 45 43 19 62 42 1 1 6 1 1 3 1 24 1 1 1 21 38 15 VU Alkmaar AMC M15 SASVU Keuze KTOVU Weetsch WS = keuze cofase 2 cofase 3 SASAMC Keuze jucoAMC Weetsch 1 3 1 4 1 1 4 2 4 8 1 3 7 11 13 10 1 15 1 4 Alkmaar Den Helder Elders VUMC VUMC VU AMC AMC Elders M15 keuze SAS cofase 2 SAS GGZNHN VUMC M15 Totaal 1 8 1 1 103 43 3 82 0 88 9 38 42 2 0 61 62 0 0 41 1 1 1 46 5 0 6 1 646
Medische vervolgopleiding Noordwest begint de gevolgen te ervaren van de bezuinigingen op de medische vervolg opleiding die de afgelopen jaren stapsgewijs zijn doorgevoerd. Aios zijn minder lang bij ons. De fusie van AMC en VUmc tot Amsterdam UMC leidt tot een vermindering van het aantal aios. Noordwest weet de aantallen aios in huis op peil te houden door de verdiepingsstages die we aanbieden. Aios komen daarvoor graag terug naar Alkmaar en we hopen hen hiermee te kunnen blijven binden. Een voorbeeld is de handen- en voetenpoli van de afdeling revalidatie. Noordwest heeft een aanbod aan differentiatie- en verdiepingsstages geëtaleerd op www.opleidingsetalage.nl, de website die in het leven is geroepen door de Federatie van Medisch Specialisten. De opleiders van Noordwest op de ‘rode trap’ in het ziekenhuis in Alkmaar. Op de tweede tree COcvoorzitter gynaecoloog Joke Bais. Helemaal onderaan de opleidingscoördinator en de directeur van Noordwest Academie. MEDISCHE OPLEIDING | 22
Gemiddeld aantal aios per discipline In 2019 waren er binnen Noordwest 25 erkende (medisch)specialistische opleidingen. Bij twee hiervan, psychiatrie en pathologie, zijn hiervoor respectievelijk GGZ NHN en Symbiant bv de opleidende instellingen. Hiernaast tabel een overzicht per discipline van de aantallen (in fte) arts-assistenten in opleiding tot specialist (aios) of opleidelingen (klinisch en GZ-psycholoog). In de tabel is uitgegaan van de werkplek, die niet noodzakelijkerwijs samenvalt met de eindopleiding. Gemiddeld aantal aios per discipline in fte Discipline Anesthesiologie Cardiologie Chirurgie Intensive care Interne geneeskunde Kindergeneeskunde Klinische chemie Klinische geriatrie Longziekten en tuberculose Medische psychologie MDL Mondziekten en Kaakchirurgie Neurologie Nucleaire geneeskunde Obstetrie en gynaecologie Orthopedie Pathologie Radiologie Radiotherapie Revalidatiegeneeskunde SEH Urologie Ziekenhuisapotheker *) exclusief aios op de IC **) inclusief klifio’s MEDISCHE OPLEIDING | 23 **) *) *) *) *) 2019 2,25 5,94 9,09 2,61 10,44 4,42 0,77 2,59 4,35 4,92 3,62 0,99 0,95 0,50 7,72 9,67 0,00 12,06 0,52 3,77 2,15 3,05 2,00 94,38 2018 3,10 6,29 10,64 3,07 11,54 3,47 0,00 3,68 3,07 5,12 3,23 0,66 1,05 0,56 6,45 9,02 0,00 13,20 0,42 1,92 2,92 2,75 2,00 94,16
centrale opleidingscommissie (COc) De Centrale Opleidingscommissie vervult een centrale rol op het gebied van onderwijs en de (vervolg)opleiding van basisartsen en medisch specialisten en aanverwante professionals in de zorg, zoals ziekenhuisapotheker, GZ-psycholoog en klinisch fysicus. Tot haar kerntaken behoren: • het bewaken van de kwaliteit van de opleidingen en opleidingsklimaat • het ondersteunen bij visitaties • het opkomen voor de belangen van a(n)ios • het stimuleren van kennis- en ervaringsuitwisseling • het bemiddelen bij geschillen tussen aios en opleiders kerngroep COc: • voorzitter: mw. dr. J.M.J. Bais, gynaecoloog • secretaris: dr. C.F. van Dijke, radioloog • mw. drs. F.C.P. Frerichs, internist, voorzitter medische staf • mw. dr. F. Haak-van der Lely, lid raad van bestuur, anesthesioloog • wisselende leden namens de Vereniging Arts-Assistenten (VAA) • mw. drs. E. van Soelen, directeur Noordwest Academie, specialist ouderengeneeskunde n.p. • mw. J. Prins, opleidingscoördinator medische vervolgopleidingen opleidingsondersteuners Opleidingsondersteuners hebben een enorme meerwaarde, niet alleen voor de opleiders maar ook als aanspreekpunt voor de aios. De ondersteuners nemen de opleiders veel administratieve en organisatorische taken uit handen, zoals het bijhouden van de portfolio’s, het voorbereiden van de opleidingsvisitaties, het maken van verslagen en het actualiseren van de PDCA-cyclus. Door de formalisatie van veel aspecten van de opleiding zijn deze taken sterk toegenomen. De opleidingsondersteuners worden gesterkt in hun werk door workshops en jaarlijkse bijeenkomsten. Die in 2019 behelsde het thema PDCA’s. MEDISCHE OPLEIDING | 24 aios-opleiderssymposium Arts-assistenten en opleiders van alle disciplines werken een dagdeel per jaar samen aan één thema tijdens het aios-opleiderssymposium, dat als regel tegen het einde van het kalenderjaar plaatsvindt. De laatste jaren heeft de bijeenkomst steeds meer een interactief en ook competitief karakter gekregen. Niet alleen aios en opleiders, maar ook medewerkers van andere afdelingen zoals inkoop, kwaliteit, het wetenschapsbureau, passende zorg en Medisch Specialisten Noordwest worden uitgedaagd om concrete en haalbare plannen op te stellen. Vanuit de thema’s doelmatigheid (2018) en duurzaamheid (2019) zijn plannen ontstaan die in de ziekenhuispraktijk een vervolg hebben gekregen. Het aios-opleiderssymposium wordt georganiseerd door Noordwest Academie in samenwerking met de COc.
VAA geeft artsassistenten stem Gem Kramer werkt sinds 2017 in Noordwest, aanvankelijk als anios. Sinds januari 2019 is hij in opleiding tot MDLarts. Hij was bestuurslid en is inmiddels voorzitter van de VAA. “Het is mooi dat we een stem kunnen geven aan de artsassistenten. We hebben zo inspraak in besluiten die van invloed zijn op onze leer en werkomgeving.” Hij haalt een recent voorbeeld aan waarin de VAA echt een verschil heeft gemaakt. “De corona-crisis was net uitgebroken. Van de ene op de andere dag werd besloten dat artsassistenten niet meer mochten opereren. Daar hadden we moeite mee. Samen met de Centrale Opleidingscommissie, die onze bezwaren deelde, hebben we dit besproken in de betreffende commissie. Met positief resultaat: het besluit is aangepast ten gunste van de artsassistenten.” Andere punten waar de VAA zich voor inzet zijn bijvoorbeeld werkkamers en parkeergelegenheid voor arts-assistenten. “We hebben vaak grotere reisafstanden dan medewerkers die vast aan Noordwest zijn verbonden. Daarnaast draaien we veel onregelmatigheidsdiensten waardoor het OV vaak geen alternatief biedt.” Heeft hij het idee dat Noordwest de participatie van arts-assistenten serieus neemt? “Zeker”, zegt Kramer. “De opleiders, de COc en medisch specialisten in het algemeen zien ons meedenken beslist als toegevoegde waarde. Binnen de managementlagen mag dat besef soms nog wat groeien.” Naast meedenken in het beleid heeft de VAA ook tot doel het onderlinge contact tussen de ongeveer tweehonderd arts-assistenten binnen Noordwest te bevorderen. “Ik denk dat we veruit de meesten bereiken. Nagenoeg elk specialisme is binnen de VAA vertegenwoordigd. In onze vergaderingen wordt gemeld wat er speelt op de werkvloer, en we koppelen het besprokene weer terug.” De Vereniging Arts-Assistenten (VAA) behartigt de belangen van alle arts-assistenten in Noordwest. Ze is vertegenwoordigd in de Centrale Opleidingscommissie en in diverse commissies. De VAA organiseert ook jaarlijks feesten en mini-symposia voor de a(n)ios. Recente onderwerpen waren Opleiden en werken in het buiten land, Toekomst van de zorg met AI, en De overgang van aios naar medisch specialist. MEDISCHE OPLEIDING | 25
Verpleegkundige opleidingen
Functiedifferentiatie Noordwest staat nog steeds achter functie differentiatie, zij het los van de wet BIG II. Raad van bestuur: “Onze hardwerkende verpleeg kundigen van ieder functie niveau vormen een belangrijke basis in onze ziekenhuizen. Dat zal altijd zo blijven. Of je vooral zorg verleent of ook verantwoordelijk heden hebt op het gebied van onderzoek, onderwijs en coördinatie van zorg: functiedifferentiatie biedt kansen voor verdere ontplooiing.” Noordwest Academie biedt dan ook verpleegkunde-opleidingen aan op beide niveaus: de VIP op mbo-, de HIP op hbo-niveau. Beide worden gekenmerkt door dezelfde succesformule: direct vanaf het begin een combinatie van theorie en praktijk. Afgestudeerd van de VIP: deze studenten hebben zomer 2019 hun diploma in ontvangst genomen VERPLEEGKUNDIGE OPLEIDINGEN | 27
VIP Voor de mboV, de Verpleegkundeopleiding In de Praktijk (VIP), heeft Noordwest een samenwerkingsovereenkomst met het ROC Horizoncollege en met het ROC Kop van NoordHolland. Met revalidatiecentrum Heliomare bestaat een stageuitwisseling. VIP opnieuw TOP Opnieuw heeft de VIP in de Keuzegids Mbo een totaalscore van ++ of +++ in de tabel ‘de beste mbo-opleidingen’. Deze score is gebaseerd op de jaarlijkse JOB-monitor onder deelnemende studenten, arbeidsmarktcijfers van het schoolverlatersonderzoek, studiesuccescijfers en rapporten van de onderwijsinspectie. De VIP behoort dus tot de beste mbo-opleidingen van Nederland en blijft met trots het predikaat Topopleiding voeren. HIP Voor de Hbo-V In de Praktijk (HIP) werkt Noordwest samen met Avans+. Deze initiële deeltijdopleiding Bachelor of Nursing is in september 2018 van start gegaan. Om de opleidingen meer in te bedden in de regio is voor de HIP per 2020 een samenwerking met Hogeschool Inholland aangegaan. studenten in opleiding tot verpleegkundige (per dec. 2019) opleiding VIP HIP mbo vp hbo-V aiz VIP HIP hbo-V duaal stagiair 40 24 16 4 60 24 17 leerlingvpk Floor Haak, lid raad van bestuur Noordwest Ziekenhuisgroep, bezegelt de samenwerking met Inholland door een handdruk met Huug de Deugd, lid college van bestuur Inholland VERPLEEGKUNDIGE OPLEIDINGEN | 28
‘De HIP overtreft mijn verwachtingen’ Thijs Visser (24) behoort tot de eerste lichting van de HIP. Met zijn klas van 25 studenten ging hij in september 2018 van start. Inmiddels is hij derdejaars. En, bevalt het? “Onwijs goed”, zegt hij uit de grond van zijn hart. Het ziekenhuis heeft hem altijd al getrokken. Geen wonder met twee ouders met een baan in de zorg. Toch koos hij na de havo voor de opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening. De stage bij de ggz vond hij erg leuk, maar de studie was hem uiteindelijk te theoretisch. “Ik zat vier dagen in de week op school en miste de praktijk”, verklaart hij. Zijn moeder wees hem op de open dag van de HIP, de allereerste, in februari 2018. “Ik ging erheen en was gelijk verkocht. Ik heb geschreven, mocht op gesprek komen en werd aangenomen. De opleiding is heel praktisch ingericht. Na twee weken school loop je al rond in het ziekenhuis. Op mijn tweede dag op de afdeling mocht ik al bij een patiënt de EWS afnemen. Dan meet je dus bloeddruk, saturatie, hartfrequentie. Hoe leuk is het om iets in theorie te leren en dat dan een dag later in de praktijk te kunnen toepassen!” Urologie was zijn eerste stageafdeling. “Je loopt met een verpleegkundige mee en ervaart dus precies wat het vak inhoudt. Ik vond het heel interessant om te zien hoe zij een katheter plaatste, een drain verwijderde. En nu doe ik het al zelf. Sinds februari 2020 heb ik in het kader van het bbl-traject een contract met het ziekenhuis. Het gaat nu dus om werken èn leren.” De HIP heeft zijn verwachtingen overtroffen, zegt Thijs. “Het is alles wat ik had gehoopt, het bevalt onwijs goed. Een leuke klas en prima begeleiding, zowel vanuit school als in het ziekenhuis. En het vak boeit me. Ik hou van een beetje denken op niveau - maar dan wel graag gekoppeld aan de praktijk.” VERPLEEGKUNDIGE OPLEIDINGEN | 29 Thijs hoopt in de zomer van 2022 af te studeren. En dan? “Op termijn wil ik graag de opleiding SEH-verpleegkundige doen. De acute kant van de zorg trekt me. Maar eerst maar eens wat ervaring opdoen in het ziekenhuis.”
‘Hun mening doet ertoe’ Met de groei van de VIP nam ook de behoefte toe om de verpleegkundestudenten een stem te geven in de organisatie van hun opleiding. Dit heeft enkele jaren geleden geleid tot de vorming van de studentenraad verpleegkundig onderwijs. Uiteraard zijn daar inmiddels ook de studenten van de HIP bij betrokken. “We hebben steeds heel betrokken studenten in de raad”, vertelt Piet Donga, hoofd verpleegkundig onderwijs van Noordwest Academie. “Zij denken actief mee. De studentenraad komt zelf eenmaal per maand bijeen en er worden vragen vanuit Noordwest Academie voorgelegd. Zo heeft de studentenraad meegedacht over wijzigingen in het onderwijscurriculum voor een nieuwe lichting. Ze hebben ook een belangrijke stem gehad in de overgang van het Nova College - waar we voor wat betreft de VIP eerst mee samenwerkten - naar het ROC Kop van Noord-Holland.” De studentenraad is geheel zelfstandig en onafhankelijk. Donga: “Waar nodig of wenselijk krijgen zij ondersteuning.” Noordwest Academie vindt de inbreng van de studenten van groot belang. “Hun mening doet ertoe. Voor de leden van de studentenraad zelf is het ook een goede ervaring. Ze krijgen een getuigschrift mee en kunnen de extra inzet op hun cv vermelden.” De studentenraad organiseert ook jaarlijks een (thema)feest voor de verpleegkunde-studenten. De feesten worden druk bezocht en worden gekenmerkt door een uitermate goede sfeer. veilig opleidingsklimaat voor verpleegkundigen Het medisch onderwijs wordt structureel geëvalueerd op een veilig opleidingsklimaat. Noordwest Academie wil dit ook invoeren voor het verpleegkundig onderwijs. In 2019 is een pilot uitgevoerd met een gevalideerde vragenlijst, met als doel om per 2020 ook onder verpleegkunde-studenten, werkbegeleiders en praktijkopleiders structureel het leerklimaat binnen Noordwest te onderzoeken. VERPLEEGKUNDIGE OPLEIDINGEN | 30 De aanleiding is de bevinding dat studenten het leerklimaat anders beleven dan werkbegeleiders. Praktijkopleiders vormen een brug tussen onderwijs en praktijkleren en bewaken de randvoorwaarden voor een veilig leerklimaat. Zij ondersteunen studenten en werkbegeleiders in hun praktijkleren, reflecteren en beoordelen.
Beste leerbedrijf Noordwest is dankzij de Verpleegkundeopleiding In de Praktijk (VIP) in 2018 uitgeroepen tot beste leerbedrijf van Nederland. De jury koos Noordwest uit ongeveer duizend inzendingen. Uit het juryrapport: “In dit leerbedrijf draait het om de student, waarbij de menselijke factor het onderwijs letterlijk in de praktijk brengt. Door docenten ook in de bedrijfsvoering te laten meedraaien, maakt dit leerbedrijf de cirkel rond en leert ook het onderwijs in de praktijk van het bedrijfsleven. Een leerbedrijf met opleiden als kloppend hart van de organisatie.” stages voltijd, duaal en TV/AIZ Naast de eigen VIP- en HIP-studenten biedt Noordwest ook plaats aan verpleegkundestudenten van de Hogeschool van Amsterdam (voltijd, duaal) en technische verpleegkunde/ algemeen intensieve zorg. Zij lopen stage of ronden bij ons hun opleiding af. Met de Amstel Academie van Amsterdam UMC (VUmc) bestaat een overeenkomst voor (vervolg)opleidingen met CZO-gecertificeerde praktijkleerroutes. overige studenten in opleiding (per dec. 2019) Opleiding MBRT-radiologie MBRT-radiotherapie neuropsychologie laboratorium KCHI doktersassistenten ICT communicatie inkoop en logistiek hotelservice overig ondersteunend VERPLEEGKUNDIGE OPLEIDINGEN | 31 aantal 4 4 3 5 20 2 2 2 2 30
Financieel overzicht 2018 | 2019 x 1.000 € Bedrijfsopbrengsten Budget aanvaardbare kosten segment A Overige bedrijfsopbrengsten Segment B DBC’s Totaal bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten Personeelskosten Salarissen Sociale kosten Overige personeelskosten Materiële kosten Kosten van voeding Hotelmatige kosten Algemene kosten Patiëntgebonden kosten Terrein- en gebouwgebonden kosten Kapitaallasten Afschrijvingen (inclusief inventaris buitenbudgettair) Interest Totaal bedrijfslasten Resultaat uit gewone bedrijfsvoering Realisatie 2018 Realisatie 2019 Begroting 2019 - - 1.564,8 1.564,8 - - 1.691,9 1.691,9 - - 1.348,6 1.348,6 3.772,8 853,2 341,6 3.891,6 875,3 321,3 4.967,6 1,5 3,0 348,3 10,9 -2,4 361,3 - - 5.328,9 -3.764,1 5.088,2 1,2 10,6 391,3 7,2 1,1 411,4 - - 5.499,7 -3.807,8 3.733,3 850,0 265,2 4.848,5 1,8 24,4 352,2 6,6 5,0 390,0 - - 5.238,5 -3.889,9 Aantekeningen Overzicht is exclusief METC en onderzoeksprojecten FINANCIEEL OVERZICHT 2018-2019 | 32
Noordwest Academie blijft opnieuw binnen begroting Noordwest Academie is zowel in 2018 als 2019 weer netjes binnen de begroting gebleven, aldus Marjan Verbart, bedrijfskundig manager van de Academie. Een toelichting op het financieel verslag. “In 2018 is de ontwikkeling van de initiële deeltijdopleiding Hbo verpleegkunde In de Praktijk (HIP) afgerond”, memoreert Verbart. “De eerste groep HIP-studenten is in september gestart in samenwerking met Avans+. Gezien de beperkte stagecapaciteit is vooruitlopend hierop per 2017 de instroom in de VIP-opleiding teruggebracht van twee groepen naar één groep per jaar. Daarnaast werd met ingang van augustus 2014 de VIP-opleiding verlengd van drieënhalf naar vier jaar. In 2018 werden de effecten hiervan zichtbaar.” Deze ontwikkelingen hebben niet alleen effect op de personeelskosten van studenten en docenten, maakt ze duidelijk. “Ook de aan de HIP en VIP gerelateerde subsidies en onderwijsbijdragen stijgen respectievelijk dalen recht evenredig. Dit alles werd in 2018 gerealiseerd binnen de begroting.” De subsidieregeling praktijkleren is in 2019 uitgebreid met hbo verpleegkundeopleidingen. Daarnaast zijn relatief veel VIP-studenten gediplomeerd. Dit leidde tezamen tot hogere opbrengsten dan verwacht. Maar ook de kosten zijn gestegen, aldus Verbart. “De personeelskosten zijn in 2019 gestegen door de nieuwe cao-afspraken die dat jaar zijn gemaakt. De algemene kosten nemen toe door nieuwe contracten die zijn afgesloten met uitgevers voor een deel van de digitale bibliotheekcollectie. Door stijging van het aantal leden van de medische staf en prijsontwikkelingen is de prijsstijging fors. De kosten van de masterfase 1 en de VIP worden volledig gedekt uit de bijdrage van respectievelijk het VUmc en de ROC’s. Deze gelden worden gereserveerd voor dit doel. FINANCIEEL OVERZICHT 2018-2019 | 33 Jaarlijks valt uit deze reservering het gerealiseerde bedrag vrij; dit wordt verantwoord in de bedrijfsopbrengsten.” Ook in 2019 bleef Noordwest Academie binnen de begroting.
organisatie noordwest academie Directie colofon Uitgave Fotografie Wetenschapsbureau Medisch Onderwijs Ontwerp Verpleegkundig onderwijs & stage-bureau Bedrijfsvoering Medische bibliotheek Noordwest Academie Productie en tekst MAS-Communicatie Heiloo/Marjolein Voorberg Fotostudio Wick Natzijl, privébezit Rolf Kliffen, Zaandam Noordwest Academie Nassauplein 10 1815 GM Alkmaar (072) 548 37 00 | www.noordwestacademie.nl
1 Online Touch