0

Lang Leve de Liefde Wat gebeurt er met jou? Waar ben jij aan toe? Hoe maak je seks leuk? Wat zijn jouw grenzen? Veilig vrijen: wat is dat? Veilig vrijen: hoe doe je dat?

Inhoud Les 1 Wat gebeurt er met jou? BLADZIJDE 1 Les 2 Waar ben jij aan toe? BLADZIJDE 6 Les 3 Wat zijn jouw grenzen? BLADZIJDE 13 Les 4 Hoe maak je seks leuk? 22 BLADZIJDE Les 5 Veilig vrijen: Wat is dat? 29 BLADZIJDE Les 6 Veilig vrijen: Hoe doe je dat? BLADZIJDE 37 Hallo! Als je vragen hebt, kun je altijd terecht op de jongerenwebsite www.sense.info. Daar vind je veel informatie over seks en kun je persoonlijk advies krijgen. Kijk er maar eens rond!

1 Wat gebeurt er met jou? Je verandert! In de puberteit verandert er veel. Je lichaam wordt volwassen. Soms kun je onzeker zijn over jezelf of je voelt je onhandig. Daarnaast word je ook zelfstandiger, je gaat er misschien meer op uit met je vrienden. Ook kan je verliefd worden en verkering krijgen. Hoe zit dat bij jou? Achtbaan van emoties Snap jij het? Merk jij iets aan je lichaam? In de puberteit verandert er ook veel aan je lichaam. Dat is vaak wennen en soms schaam je je voor je lichaam. Maar bedenk: je bent niet de enige! Jongens zeggen: GLEN, 17 JAAR: ‘Soms had ik ’s nachts een natte droom. Dan werd ik wakker met een natte boxershort en probeerde ik die onderin de wasmand te verstoppen, zodat mijn moeder hem niet vond.’ Het ene moment heb je de slappe lach, het andere moment voel je je somber. Soms wil je graag samen zijn, soms juist alleen. Die wisselende stemmingen horen erbij in de puberteit. Bij meisjes en bij jongens. Ben ik normaal? Heel veel jongeren vragen zich dit af. In de puberteit voel je je vaak extra onzeker over jezelf. Heftig? Door al die veranderingen kan je vaker ruzie hebben met je ouders of vrienden. SEM, 17 JAAR: ‘In de klas had ik soms zomaar een stijve, superirritant. Ik zorgde dat ik altijd een grote trui aan had, dan kon ik het verbergen. Gelukkig is dat vanzelf overgegaan.’ AMIN, 16 JAAR: ‘Ik had veel zweetaanvallen. Van die donkere plekken onder mijn oksels.’ Meisjes zeggen: AYLA, 18 JAAR: ‘Ik had veel last van puistjes, daar schaamde ik me voor. Je bent toch al zo bezig met je uiterlijk.’ EVA, 15 JAAR: ‘De eerste tijd dat ik ongesteld werd, vond ik vervelend. Tijdens gym dacht ik dat iedereen het kon zien en was ik de hele tijd bang dat ik doorlekte. Dat is natuurlijk niet zo, maar dat voelt zo.’ CRISTA, 16 JAAR: ‘Ik weet nog dat ik als eerste meisje van de klas borsten kreeg. Alle jongens keken alleen nog maar naar mijn tieten, superirritant. Alsof ik een barbiepop was. Nu ben ik blij dat ik ze heb.’ LANG LEVE DE LIEFDE 1

1 Wat gebeurt er met jou? Penis enzo Penissen zijn er in allerlei soorten en maten. Elke penis ziet er anders uit: recht, krom, lang, kort, dik, dun, besneden of onbesneden. Dat is allemaal heel normaal. Hoe lang is een penis? Een penis is uitgegroeid als je tussen de 18 en 21 jaar bent. Een slappe is dan tussen de 6 en 13 centimeter. Een stijve penis tussen de 12 en 21 centimeter. Wist je dat een kleinere penis in erectie vaak even groot is als een grotere penis? De meeste jongens krijgen hun eerste zaadlozing tussen hun 11e en 16e jaar. Dan komt er een beetje sperma via de plasbuis uit de penis. Let op: Vanaf de eerste zaadlozing kan een jongen een meisje zwanger maken als ze geslachtgemeenschap hebben zonder condoom of een ander anticonceptiemiddel, zoals de pil. Een natte droom is een spontane zaadlozing tijdens het slapen. Als je wakker wordt en je voelt dat je bed nat is, lijkt het alsof je geplast hebt. Dat is dus niet zo; je hebt een natte droom gehad. 2 LANG LEVE DE LIEFDE Wist je dat... Jongens vergelijken vaak de grootte van hun penis. Hoe groter hoe beter, denken ze. Maar als je penis groter is, heb je geen betere seks en ben je ook geen betere minnaar. Penis schacht voorhuid eikel zwellichaam plasgaatje plasbuis besneden eikel zaadleider plasgaatje Besnijdenis > wat is dat? zaadbal balzak onbesneden balzak Als een jongen besneden is, heeft hij geen voorhuid meer. De eikel is ontbloot. Besnijdenis doe je meestal om religieuze of hygiënische redenen. Soms wordt een jongen besneden als hij een strakke voorhuid heeft die niet over de eikel kan worden teruggeschoven. Als je besneden bent, kun je gewoon klaarkomen. Het kan soms wat langer duren omdat je eikel wat minder gevoelig is.

Vagina enzo Het woord ‘vagina’ wordt vaak gebruikt voor de geslachtsorganen van een meisje. Eigenlijk is vulva het juiste woord. De vulva bestaat uit schaamlippen, plasgaatje, clitoris en de vagina. Vulva’s zien er allemaal anders uit. Bij veel vulva’s steken de binnenste schaamlippen een beetje uit. Dat is heel normaal. De clitoris is één van de gevoeligste plekjes bij een meisje. Het topje van de clitoris zit bovenin de vulva, tussen de schaamlippen. De clitoris is veel groter dan je denkt. Het grootste deel zit aan de binnenkant van de vulva. Als je de clitoris een tijdje aanraakt, kan een meisje klaarkomen. De meeste meisjes worden ongesteld tussen de 11 en 15 jaar. Let op: Vanaf de eerste keer dat een meisje ongesteld is, is ze vruchtbaar. Dat betekent dat ze zwanger kan worden als ze geslachtsgemeenschap heeft zonder condoom of een ander anticonceptiemiddel, zoals de pil. Meer weten over de vagina, clitoris en ongesteld zijn? Ga naar www.sense.info quiz Maagdenvlies 1. Jongens kunnen ook maagd zijn:  Waar  Niet waar 2. Een dokter kan niet zien of een meisje nog maagd is:  Waar  Niet waar 3. Een meisje kan ontmaagd worden door een tampon of door paardrijden:  Waar  Niet waar schaamlippen eileider clitoris buitenste schaamlippen binnenste schaamlippen plasgaatje vagina Vulva anus baarmoeder eierstok vagina baarmoedermond LANG LEVE DE LIEFDE 3 Antwoorden op de quiz: 1. Waar. Jongens kunnen ook maagd zijn. Een maagd is iemand die nog nooit seks heeft gehad. Dat geldt voor jongens en voor meisjes. 2. Waar. Je kan niet aan het maagdenvlies zien of een meisje nog maagd is. Sommige mensen denken dat je het wel kan zien. Maar zelfs een dokter kan het niet zien. 3. Niet waar. Alleen door seks wordt iemand ontmaagd. Een meisje kan niet ontmaagd worden door een tampon of door paardrijden. Ook niet door fietsen of masturberen. Het maagdenvlies is geen vlies Wist je dat het maagdenvlies geen echt vlies is? Het is een randje weefsel rondom de ingang van de vagina. Dit randje hebben de meeste meisjes. Als een meisje voor het eerst seks heeft, wordt het opgerekt door de penis. Bij sommige meisjes kan het een beetje gaan bloeden, maar bij de meeste meisjes gebeurt dit niet. De eerste keer seks doet meestal geen pijn als een meisje ontspannen is, de vagina vochtig is en de jongen niet ruw met haar omgaat.

1 Wat gebeurt er met jou? Verliefd?! Soms word je in de puberteit voor het eerst echt verliefd. Wat voel je eigenlijk als je verliefd bent? Is het een lekker gevoel of word je juist misselijk van de spanning? We vroegen het aan een paar jongeren. Verliefd zijn, hoe voelt dat? ROMANO, 17 JAAR: ‘Als ik verliefd ben dan denk ik de hele tijd aan die persoon. En dan wil ik de hele tijd bij iemand zijn. Daar fantaseer ik dan over. Ik kan me niet meer concentreren op andere dingen. Maar ik heb geen vlinders in mijn buik.’ NOORTJE, 13 JAAR: ‘Ik voel me de hele dag blij, alsof ik de hele wereld aankan. Mijn moeder merkt het altijd aan me. Ze zegt dan: Je bent verliefd hè?’ De straat op... Wat is het verschil tussen vriendschap en verliefdheid? ESTHER, 15 JAAR: ‘Bij vriendschap vind ik iemand aardig. Als ik verliefd ben, wil ik de hele tijd bij iemand zijn.’ ISMAIL, 14 JAAR: ‘Als ik verliefd ben, wil ik echt verder met haar. Haar ook aanraken en zoenen enzo. Dat heb ik niet bij vriendschap.’ KEVIN, 15 JAAR: ‘Ik vind het niet zo fijn om verliefd te zijn. Ik voel me dan een beetje dom en naïef. Als ik verliefd ben, vind ik alles leuk aan dat meisje. Ik kan niet meer gewoon nadenken. Ook haar vervelende eigenschappen zie ik niet.’ JOYCE, 14 JAAR: ‘Het voelt alsof er een bom met vlinders ontploft in je buik. Als je diegene ziet, slaat je hart een slag over en wordt je hele lichaam helemaal warm. Als zij met me praat, voel ik me echt blij. Ik krijg dan een rood hoofd.’ Verliefd op... Heteroseksueel Sommige meisjes worden verliefd op jongens. Sommige jongens worden verliefd op meisjes. Dat noem je heteroseksueel. Homoseksueel Sommige meiden en jongens worden verliefd op iemand van het eigen geslacht: ongeveer zes procent van de mannen en vijf procent van de vrouwen in Nederland is homoseksueel. Jongens die op jongens vallen noem je homoseksueel. Meisjes die op meisjes vallen noem je lesbisch. Biseksueel Sommige mensen vallen op jongens en op meisjes. Dat heet biseksueel. 4 LANG LEVE DE LIEFDE Transgender Voel je je een meisje terwijl je als jongen geboren bent? Of een jongen terwijl je als meisje geboren bent? Dat heet transgender. Het duurt even Het duurt vaak even voordat je er achter komt of je op jongens of op meisjes valt, of op allebei. Geheim Homoseksualiteit komt overal ter wereld voor, maar niet in ieder land kan je je homoseksuele gevoelens uiten. Discriminatie Het is in Nederland verboden om iemand te discrimineren die homoseksueel, biseksueel of transgender is. Wist je dat... Coming-out wordt ook wel ‘uit de kast komen’ genoemd. Het betekent dat je openlijk uitkomt voor je homoseksuele of lesbische gevoelens. Jongeren die uit de kast komen doen dat gemiddeld tussen hun 16e en 17e jaar. Iedereen bepaalt zelf of en wanneer hij of zij uit de kast komt.

Wat vinden ouders en vrienden van verliefdheid en verkering? Je bent verliefd en je wilt niets liever dan verkering met die jongen of dat meisje. Wat vinden je ouders en je vrienden daarvan? En hoe belangrijk is hun mening voor jou? Mijn ouders mogen het niet weten RACHIDA, 14 JAAR: ‘Ik ben heel vaak verliefd geweest, maar ik heb het nooit durven vertellen. Mijn ouders mogen het absoluut niet weten, ze willen niet dat ik een vriendje krijg voordat ik ga trouwen.’ Verliefd op een jongen OSCAR, 16 JAAR: ‘Ik wist al een tijdje dat ik homo was, maar ik durfde het niet te zeggen. Toen ik op een gegeven moment echt heel erg verliefd was, heb ik het toch aan een paar vrienden verteld. Ze moesten er wel even aan wennen, maar ze vinden het nu normaal. Echt fijn.’ Ik hoef me niet te schamen SEM, 15 JAAR: ‘Toen ik verliefd was, vertelde ik het als eerste aan mijn moeder. Aan haar kan ik echt alles vertellen zonder dat ik me hoef te schamen. Dat is wel tof.’ Ze denken meteen aan seks ELVIRA, 14 JAAR: ‘Ik ben al een tijdje verliefd op een jongen en hij is ook op mij. Maar ik wil het niet aan mijn ouders vertellen. Ze denken dan dat ik meteen met hem naar bed ga of zo. Dat zeiden ze ook bij mijn zus. Dat is echt stom, want ik denk nog helemaal niet aan die dingen.’ Mijn beste vriendin ROMY, 14 JAAR: ‘Ik denk dat ik verliefd ben op mijn beste vriendin. Als ik bij haar in de buurt ben, krijg ik kriebels in mijn buik. Soms denk ik dat zij ook verliefd is op mij, want dan kijkt ze zo op een speciale manier. Maar ik durf er echt niet over te beginnen. Ik ben bang dat ze ervan schrikt’. Als je ergens over wilt praten Soms is verliefd zijn lastig. Dan is het fijn om er met iemand over te praten. • Denk na aan wie je het wilt vertellen. • Kies een rustig moment uit. • Wees eerlijk over waar je mee zit, dat lucht op. • Soms is praten makkelijker via een chat of als je iets aan het doen bent: fietsen naar school of de hond uitlaten. LANG LEVE DE LIEFDE 5 Meer weten over puberteit, verliefdheid of homoseksualiteit? App, bel of mail met Sense: www.sense.info 0900 4024020

2 Waar ben jij aan toe? Wat wil jij? Versieren, flirten, verkering en seks. Sommige jongens en meiden zijn er druk mee. Anderen wachten nog even. Wat wil jij? MATTHIJS, 14 JAAR: ‘Hoe ik weet of een meisje me leuk vindt? Als ik een grap maak en ze gaat lachen.’ 6 LANG LEVE DE LIEFDE

Wie begint met versieren, de jongen of het meisje? Jongens zeggen: BART,13 JAAR: ‘Ik vind het wel leuk als een meisje een jongen versiert. Ik ben zelf nogal verlegen.’ JAY, 15 JAAR: ‘Ik vind dat jongens de eerste stap moeten zetten. Wij krijgen niet snel een slechte reputatie. Als een meisje gaat versieren, kan ze als makkelijk worden gezien.’ MO, 14 JAAR: ‘Het maakt mij niet uit, het is leuk als je allebei je best doet voor elkaar. Dat je laat merken dat je elkaar ziet zitten.’ Meisjes zeggen: SHARON, 16 JAAR: ‘Ik heb het initiatief genomen. Dat vond mijn vriend heel leuk; hij houdt van meiden die weten wat ze willen.’ LISETTE, 15 JAAR: ‘Sommige jongens vinden dat de jongen altijd moet versieren, omdat dat mannelijker is. Ik vind dat zelf ook wel fijn als een jongen zijn best voor je doet.’ FATMA, 13 JAAR: ‘Het hangt van de persoon af. Je hebt heel verlegen jongens en heel stoere meiden. Dus soms versiert het meisje en soms de jongen.’ Vul in Acht versiertips Leuk, je bent verliefd. Maar nou die ander nog! Hoe versier je iemand? 1 Zoek oogcontact. 2 Zorg dat je ‘toevallig’ in de buurt komt. 3 Maak een praatje, laat merken dat je geïnteresseerd bent. 4 Glimlach. Dat gaat waarschijnlijk vanzelf. 5 Geef complimentjes. 6 Raak de ander per ongeluk aan. Let op: doe het niet te hard en te opvallend. Wat is jouw versiertip? 7 Leer de ander beter kennen via een chat. 8 Vraag een vriend of vriendin om te checken of het wederzijds is. MANON, 16 JAAR: ‘Je moet gewoon laten zien dat je het naar je zin hebt. Dan komen ze vanzelf wel naar je toe.’ JOOST, 15 JAAR: ‘Ik maak altijd een praatje in de pauze. Gewoon vragen: ‘Hé hallo, alles goed?’ SOULEYMAN, 13 JAAR: ‘Als je met haar praat dan blijf je opvallend naar haar kijken, zodat ze weet dat je haar leuk vindt.’ LANG LEVE DE LIEFDE 7

2 Waar ben jij aan toe? De straat op... Meisjes zeggen: Wat is belangrijk als je verkering hebt? We gingen de straat op om het te vragen. MANDY, 16 JAAR: ‘Ik vind het belangrijk dat je gewoon eerlijk tegen elkaar bent. En ik vind dat je een jongen niet boven je vriendinnen moet kiezen.’ SOPHIE, 15 JAAR: ‘Je bent van elkaar en niet van een ander. Dat vind ik wel heel belangrijk. Dat een jongen niet ook nog met andere meisjes gaat.’ EDNA, 15 JAAR: ‘Ik wil wel gewoon goed met haar kunnen praten, dat vind ik het belangrijkste. Anders blijft het zo oppervlakkig.’ FADOUA, 13 JAAR: ‘Hoe hij met andere jongens en meisjes omgaat en met zijn ouders, zusjes enzo. Of hij wel aardig is. Ja, dat vind ik heel belangrijk.’ ELLEN, 14 JAAR: ‘Ik vind het ‘t belangrijkst dat je er voor elkaar bent, dat je elkaar liefde geeft.’ Jongens zeggen: KEVIN, 15 JAAR: ’Je moet elkaar helemaal kunnen vertrouwen. En elkaar blij houden.’ ANDY, 16 JAAR: ’We hadden een keer ruzie, hij was heel boos op mij. En toen zei hij: ‘Ja, maar we gaan niet uit elkaar’. Dan is het duidelijk dat het serieus is.‘ QUINT, 13 JAAR: ’Om een relatie aan te gaan, moet je wel echt verliefd zijn.’ ELIAS, 14 JAAR: ‘Ik waardeer het van een jongen als hij lange tijd een vriendin heeft, dat hij volhoudt.’ ACHMET, 15 JAAR: ‘Dat je goed met elkaar kan praten, ja dat hoort er wel bij. Als dat ontbreekt, dan weet je dat je relatie niet veel kans maakt.’ Verkering en dan... Als je iemand leuk vindt en de ander jou ook, laat je dat vaak merken door elkaar aan te raken. Bijvoorbeeld door hand in hand te lopen of elkaar te zoenen. Voor sommigen is dat genoeg. Anderen willen wel verder gaan. Hoe ver jij wilt gaan, bepaal je helemaal zelf. 8 LANG LEVE DE LIEFDE Tips Zo blijft je verkering leuk! • Doe dingen samen. Ga naar de film, maak een uitstapje of luister samen naar muziek. • Zorg ook dat je niet alles samen doet. Houd je eigen leven: Vergeet je andere vrienden en vriendinnen niet. • Geef elkaar complimentjes. Vertel waarom je de ander zo lief of mooi vindt. • Respecteer elkaars mening. Je bent allebei even belangrijk. • Zeg het als je iets dwars zit. Krop dingen niet op. • Verras elkaar. Stuur lieve berichtjes, geef af en toe een cadeautje.

Vul in Moeten we alles samen doen? THIJS, 15 JAAR: ‘Ik ben sinds twee maanden met Daisy. We hebben het heel leuk, maar er is één probleem: ze wil alles samen doen. Mijn vrienden vinden dat ik onder de plak zit. Maar als ik dat tegen haar zeg, denkt ze dat ik haar niet meer leuk vind.’ Het advies van vrienden ZENYA, 15 JAAR: ‘Het is toch logisch dat Daisy veel samen wil doen? Dat hoort erbij als je net verkering hebt. Dan ben je gewoon heel verliefd. Je vrienden moeten er maar aan wennen dat je nu meer tijd doorbrengt met je vriendin.’ SOPHIE, 14 JAAR: ‘Ik denk dat je Daisy gewoon eerlijk kan zeggen hoe het voor jou is. Dat het niets met haar te maken heeft. Dat je ook met je vrienden dingen wilt blijven doen. Misschien vind je het daardoor zelfs leuker om met Daisy af te spreken! En je vriendin wil jou toch ook gelukkig zien?’ MICK, 15 JAAR: ‘Dit had ik ook toen ik een relatie had. Dat betekende niet dat ik mijn vriendin niet leuk vond. Ik vond het gewoon relaxter dat ik ook mijn eigen ding kon doen. Ik zou het gewoon tegen haar zeggen. En zeg dat zij ook met haar vriendinnen kan afspreken. Als je dat niet doet, blijf je je irriteren. En dan gaat het uit, denk ik.’ Wat is jouw advies? Liefdesverdriet Is je relatie voorbij? Dan kan je flink last hebben van liefdesverdriet. Hoe dat voelt, is voor iedereen anders. De één voelt zich ellendig en wil het liefst onder een deken kruipen. De ander heeft nergens zin in. En weer een ander gaat meteen op zoek naar een nieuwe relatie. Het helpt om er met iemand over te praten, om afleiding te zoeken, om het van je af te schrijven in een dagboek of een songtekst. Uitmaken Soms is je relatie toch niet zo goed. Je wilt ermee stoppen, maar hoe? • Wees eerlijk. Hou iemand niet aan het lijntje als je er eigenlijk mee wilt stoppen. Dan weet de ander waar hij of zij aan toe is. Onduidelijkheid is vaak pijnlijker. • Blijf vriendelijk. Zeg waarom de relatie voor jou niet meer werkt. Heb geen kritiek op de ander. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik voel niet genoeg meer voor je.’ Dat klinkt beter dan: ‘Je bent zo saai en je ziet er onaantrekkelijk uit.’ • Face to face. Maak het niet uit met een appje, dat is niet aardig. • Blijf respectvol. Ga je ex niet zwartmaken als het uit is. LANG LEVE DE LIEFDE 9 BAS, 15 JAAR: ‘Mijn tip voor jongens met liefdesverdriet? Praat er met je zus of een ander meisje over, zij weet hoe meisjes in elkaar zitten.’ Tips ILSE, 16 JAAR: ‘Geef jezelf gewoon wat tijd. Als je een tijdje verdrietig bent geweest, gaat het vanzelf beter.’ Wist je dat... Iedereen heeft wel eens liefdesverdriet. Zelfs de stoerste jongens en meiden uit de klas.

2 Waar ben jij aan toe? Wachten met seks, waarom zou je dat doen? Sommige jongens en meisjes wachten met seks tot ze getrouwd zijn. Anderen niet. Lees wat Robbert (17 jaar), Eva (15 jaar) en Meryem (16 jaar) vinden van seks voor het huwelijk. Ik vind seks iets bijzonders. Dat doe ik alleen als ik die jongen ook bijzonder vind. Ik wil ook wachten met seks. Ik ben islamitisch. Ik ben er trots op om maagd te blijven. Ik ben zuinig op mezelf. Ik duik niet met de eerste de beste het bed in. Ik wilde het een keer geprobeerd hebben. Ik was nieuwsgierig. Ik ben een meisje tegengekomen op een feestje. Zij wilde wel verder. En toen hebben we het gedaan. Vind je het niet jammer dat je haar niet goed kende? Ik wil wachten tot ik vaste verkering heb. Als je het een keer gedaan hebt, dan gaat het daarna makkelijker. Dan wordt het minder spannend. Maar nu heb ik verkering en is de seks veel fijner. Want ik hou echt veel van mijn vriendin. Iedereen wil toch seks met iemand waar je echt van houdt? 10 LANG LEVE DE LIEFDE

Redenen om te wachten met seks JOSINE, 16 JAAR: ‘Ik wil seks met een jongen die echt voor me gaat en me niet zomaar dumpt na de seks.‘ PETRA, 15 JAAR: ‘Ik ben christelijk opgevoed, dus ik wil zo lang mogelijk wachten.’ RACHID, 15 JAAR: ‘Ik vind mezelf nog te jong. Ik heb wel een keer gezoend, maar meer niet.’ DAVID, 16 JAAR: ‘Ik wil eerst een tijd verkering hebben en dan zie ik wel.’ Redenen om wél aan seks te beginnen STEFFI, 18 JAAR: ‘Het voelde goed en ik was eraan toe.’ THOMAS, 17 JAAR: ‘Ze is mijn vriendin en we hadden er zin in.’ JOYCE, 16 JAAR: ‘We zijn al een tijdje samen en we waren nieuwsgierig.’ MITCHELL, 18 JAAR: ‘Wij houden echt heel veel van elkaar.’ quiz HHoe oud…?  15 jaar  16 jaar  17 jaar  18 jaar oe oud zijn jongeren als ze voor het eerst seks hebben? quiz Romantiek of spanning? Kruis aan welk type het meest bij jou past.  Je bent een romantisch type Seks is voor jou iets bijzonders en intiems tussen twee mensen. Je wilt alleen seks als er echt liefde bij zit. Je zal niet snel zomaar met iemand het bed in duiken.  Je hebt andere interesses Seks? Dat komt nog wel! Je bent druk bezig met andere dingen. Misschien fantaseer je weleens over seks, maar daar laat je het voorlopig bij.  Je bent een geduldig type Je maagdelijkheid kun je maar één keer weggeven. Je wacht daarom met seks tot je getrouwd bent of tot je echt zeker weet dat hij of zij de enige echte voor je is.  Je bent een spanningzoeker Seks is een ontdekkingstocht! Passie en spanning vind je belangrijk. Als je seks hebt, is dat omdat je daar zelf een goed gevoel bij krijgt en de ander spannend vindt. LANG LEVE DE LIEFDE 11 Wist je dat... Meer dan één derde van de jongens en meisjes gebruikt, naast het condoom, ook de pil bij de eerste keer seks. Het antwoord is: 18 jaar. De helft van de jongeren is 18 jaar als ze voor het eerst seks hebben. De andere helft heeft nog geen seks gehad op hun 18e.

2 Waar ben jij aan toe? Zoenen, knuffelen en seks Je kan intiem zijn met iemand op allerlei manieren: knuffelen, zoenen. Je kan ook verder gaan. STEFAN, 16 JAAR: ‘Wij knuffelen veel. Gewoon lekker op de bank hangen en een filmpje kijken.’ PETER, 15 JAAR: ‘Gewoon, elkaar strelen. Mijn vriendin en ik willen nog niet met elkaar naar bed, maar wel meer doen dan zoenen.’ SUSAN, 14 JAAR: ‘Mijn vriend en ik kunnen uren met elkaar zoenen.’ ALEXANDRA, 15 JAAR: ‘Ik vind het spannend om opwindende dingen tegen haar te zeggen.’ LINDA, 17 JAAR: ‘Sinds drie maanden gaan mijn vriend en ik met elkaar naar bed. Dat hebben we rustig opgebouwd, we hebben nu een jaar verkering.’ Porno is geen echte seks Kijk je wel eens naar porno? Porno kan opwindend zijn om naar te kijken, maar bedenk wel: het is hartstikke nep. In het echt is seks heel anders. Reclamefoto’s zijn vaak nep Veel jongeren worden onzeker door mooie foto’s van slanke meisjes en gespierde jongens in tijdschriften, reclameborden en op social media. Maar die foto’s zijn meestal niet echt. De foto's zijn bewerkt met Photoshop om de modellen er veel mooier uit te laten zien. Vrijen met jezelf De meeste jongens en meisjes vrijen af en toe met zichzelf. Hoe vaak verschilt per persoon. Andere woorden voor vrijen met jezelf zijn ‘masturberen’ of ‘zelfbevrediging’. Bij jongens zeg je ook wel ‘aftrekken’ en bij meisjes heb je het over ‘vingeren’. Met jezelf vrijen geeft een prettig gevoel. Het is ook handig, want je leert je eigen lichaam beter kennen. Maar het is ook niet raar als je er geen zin in hebt. 12 LANG LEVE DE LIEFDE

Wat zijn jouw grenzen? Wat wil jij? Wat wil jij eigenlijk? Goed om over na te denken! Kruis aan met welke mening je het eens bent.  Op een eerste afspraak zou ik nooit met iemand zoenen.  Voordat ik ga zoenen, moet ik helemaal verliefd zijn op die persoon.  Ik kan met iemand zoenen zonder verder verkering te willen.  Ik ga pas verder dan zoenen als ik echt van iemand hou.  Ik kan best verder gaan dan zoenen zonder verliefd te zijn.  Ik vind dat je ‘het’ gedaan moet hebben voordat je van school gaat.  Ik wil alleen seks met iemand waarmee ik toekomstplannen heb.  Ik hoef niet van iemand te houden om seks te hebben.  Ik wacht met seks tot ik getrouwd ben. Er is geen goed of fout antwoord. Het gaat erom dat jij doet wat voor jou goed voelt. 3 Hoe ver ga jij? Wat wil jij met seks? En wat wil je niet? Knuffelen, zoenen en vrijen worden veel leuker als je weet wat je zelf wilt en wat de ander wil. Hoe kom je daar achter? En hoe maak je het duidelijk? Praat er samen over en check het bij elkaar. LANG LEVE DE LIEFDE 13

3 Wat zijn jouw grenzen? quiz Wat zou jij doen? Soms is het lastig om erachter te komen hoe ver je wilt gaan. Doe deze quiz om te testen hoe jij erover denkt. 1. Wel of niet zoenen? Stel je voor… Je vindt iemand uit de derde klas al een tijdje heel leuk. Op een middag hebben jullie afgesproken en fietsen daarna samen naar huis. Bij het afscheid wil die ander jou zoenen. Maar jij had je voorgenomen niet meteen al op de eerste afspraak te zoenen. Wat doe je?  a. Ik zoen die ander niet. Ik stel voor om samen een keer naar de film te gaan.  b. Ik geef die ander alleen een kus op de wang.  c. Ik ga toch zoenen. Dit keer is het echt and ers. Ik voel me zo verliefd! Vul in Wat wil de ander? Jij denkt na over hoe ver jij wilt gaan. Maar hoe merk je wat de ander wel of niet wil? NADIA, 16 JAAR: ‘Ik heb voor het eerst verkering met een jongen. We zaten laatst op mijn kamer te zoenen. Ik wilde best verder gaan dan zoenen maar wist niet hoe hij erover dacht. Het was moeilijk om aan hem te zien wat hij echt wilde. Hoe kom je daar eigenlijk achter?’ MAAILA, 17 JAAR: ‘Hoe ver ik ga? Dat hangt er vanaf of ik er zin in heb, waar ik ben en met wie.’ Het advies van vrienden CHELSEY, 16 JAAR: ‘Je kunt voorzichtig beginnen met strelen en vragen of dat oké is en of hij er klaar voor is. Dat heb ik ook gedaan. Dat maakte het veel duidelijker en fijner.’ Wat is jouw advies? 2. Hoe reageer jij? Stel je voor… Je gaat al een paar maanden met iemand en je bent verliefd. Op een avond zijn jullie aan het zoenen en strelen en jij wil graag verder gaan. De ander laat merken dit niet te willen. Wat doe je?  a. Ik zeg: Oké, we kunnen best wachten.  b. Ik stel voor om iets te doen wat we allebei leuk vinden.  c. Ik probeer het over een tijdje nog een keer. MEHMET, 15 JAAR: ‘Ik zou het heel fijn vinden als mijn vriendin zou vragen: ‘Vind je dit lekker?’. Zo kom ik er achter wat we allebei wel en niet willen. Dat maakt het een stuk makkelijker.’ SANDER, 16 JAAR: ‘Als je goed kijkt en je ziet dat hij het lekker vindt en jou zelf ook aanraakt, dan weet je meestal dat het goed zit. Zo hoef je niet alles te zeggen en blijft het lekker spannend.’ LISA, 17 JAAR: ‘Het was bij ons juist heel leuk. Op een gegeven moment hadden wij een gesprek over seks enzo. Ik vroeg aan hem ‘Wat doe jij met seks?’ en ‘Wat vind jij fijn?’. En ik vertelde hoe ik erover dacht. We voelden ons meteen een stuk vertrouwder met elkaar.’ 14 LANG LEVE DE LIEFDE Wat voor iemand ben jij als het om de liefde gaat? Heb jij vaste regels voor wat je doet? Of laat je het van het moment afhangen? Tip: Luister vooral naar je eigen hart. Als jij je er goed bij voelt, is het oké.

EEN ROMANCE Chatten! Chillen! Samen willen? Sanne HET BEGIN... Vandaag 16:02 Nick Nick Hoi Sanne, hoe is het? Vandaag 16:04 Sanne Goed hoor. Leuk om je weer te spreken. Sanne en Nick zijn 8 weken aan het chatten. Ze kennen elkaar via vrienden. Ze hebben nog nooit samen afgesproken. Sanne Nick Sanne Vandaag 16:05 Nick Het zou wel leuk zijn om samen iets te doen. Ondertussen appt Nick met zijn vriend Justin Justin Nick Vandaag 16:05 Sanne Zullen we een keertje afspreken? Vandaag 16:06 Nick Hee Justin. Ik ben een date aan het regelen met Sanne. Heb je nog tips? Justin Nick Chill man! Vandaag 16:08 Justin Ik heb laatst met Jessica op de Grote Markt afgesproken. Dat was leuk. Sanne Vandaag 16:09 Nick Nick Zullen we vrijdag na school op de Grote Markt afspreken? Gezellig! Vandaag 16:10 Sanne LANG LEVE DE LIEFDE 15

3 Wat zijn jouw grenzen? Ik heb een date met Nick! We gaan vrijdag in de stad een ijsje eten. Kijk je uit? Je hebt nog nooit alleen met hem afgesproken. Als er iets is, moet je bellen. Goed dat je de eerste keer niet thuis hebt afgesproken. Lieke Sanne Wat is het toch een knappe jongen… Nick Mmm. Ze ziet er goed uit. Best spannend om je zo te ontmoeten. Jill Leuk om nu echt af te spreken. Is toch Ze zoent lekker zeg. anders dan op de chat… Te gek dat we hebben afgesproken. Hij zoent me! Dat betekent vast dat hij me leuk vindt. Hey! SPANNEND... 6 maanden verkering en alleen thuis... Sanne en Nick hebben nu zes maanden verkering. Zij zijn nog niet alleen thuis geweest. Sanne nodigt Nick uit omdat haar ouders vanavond niet thuis zijn en ze samen een film kunnen kijken. Ben benieuwd of we meer gaan doen dan alleen een filmpje kijken. Leuk dat je er bent. Mijn ouders zijn net weg. 16 LANG LEVE DE LIEFDE

Hoe vind je de film? We zijn alleen. Ik heb zin om nog dichter bij hem te zijn. Best oké, maar ik kijk liever naar jou. Spannend! Volgens mij wil ze verder gaan vanavond. Zou ik ook aan haar borsten kunnen zitten? Zullen we naar boven gaan, naar mijn kamer? Leuk hè schatje, dat we nu even helemaal alleen zijn op je kamer. Ja, fijn. Dit is te gek. Zou ze willen dat we seks hebben vanavond? Dan doe ik ook m’n shirt uit. Maar als hij maar niet denkt dat ik HET al wil doen. Wat zie je er lekker uit. Ik denk dat ze echt verder wil gaan. Ik zal m’n shirt uit doen. Ik hoop dat ze me er goed uit vindt zien. LANG LEVE DE LIEFDE 17

3 Wat zijn jouw grenzen? Wat zou ze van me verwachten. Wordt dit de eerste keer? Oeps… Dit gaat wel een beetje snel. Ik hoop dat hij me mooi vindt. Ze duwt me weg, maar ze lacht wel. Wat zou ze hiermee bedoelen? Ik pak maar een condoom. Dat bedoelt ze misschien. Ik twijfel... Wat zou hij van me vinden als ik nu niet Ho… Nu verder wil? Hoe laat ik dat merken zonder dat ik hem kwets…? Wat stoer van je dat je eerlijk zegt wat je wilt. gaat het toch echt te ver. Ik twijfelde eigenlijk ook. Maar omdat je naar me lachte en me terug zoende, dacht ik dat jij meer wilde. Voor mij hoeven we nu niet verder te gaan. Wel goed dat je aan condooms hebt gedacht. Voor als we het echt gaan doen, een andere keer. Ik duwde je toch ook een beetje weg? Grappig dat we het allebei wel goed vinden zo. Ik vind het heerlijk om met je te knuffelen. Meen je dat? Ik dacht dat je het vervelend zou vinden om nu niet verder te gaan. Het is het leukst als je doet wat je allebei wilt. EINDE 18 LANG LEVE DE LIEFDE

quiz Wat vind jij ervan? Deze vragen gaan over het verhaal van Nick en Sanne. Kruis aan welk antwoord jij het best vindt. 1. Wat is er mis gegaan in het verhaal?  a. Er is niks misgegaan.  b. Sanne en Nick zijn te ver gegaan.  c. Sanne en Nick hebben niet duidelijk genoeg gepraat. 2. Sanne probeert Nick te laten merken dat ze niet verder wil gaan. Hoe vind jij dat ze dat doet?  a. Ik vind dat Sanne niet duidelijk genoeg is, want ze lacht terwijl ze hem voorzichtig weg duwt.  b. Ik vind dat Sanne meteen had moeten zeggen wat zij wilde.  c. Ik vind dat Sanne hem duidelijker had moeten wegduwen. 3. Nick weet niet goed wat Sanne eigenlijk wil. Hij pakt een condoom met het idee dat Sanne verder wil gaan. Wat had Nick anders kunnen doen?  a. Als Nick twijfelt, kan hij beter even stoppen en checken wat zij wil.  b. Hij kan beter van tevoren met Sanne praten over wat ze wel en niet willen.  c. Goed van Nick om aan een condoom te denken. Maar het is beter om eerst te weten hoe ver ze willen gaan. Lees hieronder wat Nick en Sanne ervan vonden. Tips Hoe praat je erover? • Zeg duidelijk wat je wel en niet wilt. • Praat van te voren met elkaar over hoe ver jullie willen gaan. • Zeg het ook wanneer het niet prettig is. • Let goed op die ander en check wat hij of zij wil. • Soms merk of zie je wat de ander wil zonder erover te praten. SELDA, 15 JAAR: ‘Ik vind het wel makkelijk. Ik zou gewoon zeggen: ‘Ik ben islamitisch en ga pas zoenen of seksen met iemand als ik getrouwd ben’.’ MICHAEL, 17 JAAR: ‘Ze zei van tevoren: ‘Ik ben er nog niet klaar voor.’ Ik dacht eerst: balen! Maar ik zei tegen haar ‘Ja, is goed’. Als de liefde maar goed is, toch?’ MANDY, 16 JAAR: ‘Ik zei: ‘Niet zo snel. Zoenen en zo is oké, maar ik ga niet gelijk met je naar bed’ en hij zei toen: ‘Als je het niet wilt, dan wachten we gewoon.’ JULIUS, 15 JAAR: ‘Je moet goed op de ander letten. Als hij je terugzoent en er vrolijk uitziet, dan weet je vanzelf dat het goed zit.’ LANG LEVE DE LIEFDE 19 Wat Nick en Sanne achteraf zeggen Nick en Sanne kijken terug op de avond bij Sanne thuis. NICK: ‘Ik vind het heel lastig om erover te praten op een moment dat het gezellig is en we zoenen. Maar achteraf gezien had ik toch moeten vragen wat zij wilde. En zeggen wat ik zelf wil. Dat was duidelijker geweest. Inmiddels hebben we het erover gehad. Praten was eigenlijk heel leuk.’ SANNE: ‘Moeilijk hoor om op zo’n moment duidelijk te maken dat ik liever niet verder wil. Ik wil hem ook niet kwetsen. Maar eigenlijk kwets ik hem juist meer door onduidelijk te zijn en niet precies te laten zien wat ik bedoel. Ik zal de volgende keer duidelijker laten merken wat ik wil.’

3 Wat zijn jouw grenzen? veilig online 10 tips Het is leuk en handig om online te chatten, berichtjes te sturen en afspraakjes te maken. Maar hoe voorkom je vervelende ervaringen? Justin, Lieke en Jill praten over online veiligheid. 1 Maak nooit alleen een afspraak met iemand die je online hebt ontmoet. 2 Kap met iemand die vervelende dingen zegt of vraagt. Blokkeer eventueel deze persoon. 3 Maak je account privé zodat niet iedereen al je gegevens en foto’s kan zien. 4 Verzamel bewijs wanneer je online gestalkt of gepest wordt. Sla deze bestanden op. Laat je nooit chanteren. 5 Voel je niet schuldig als er iets vervelends gebeurt. Als je het niet hebt uitgelokt, is het niet jouw schuld. Blijf niet rondlopen met dit schuldgevoel en zoek hulp. 6 Stel geen persoonlijke vragen aan mensen die je niet kent. 7 Denk goed na over de foto’s die je van jezelf verstuurt of op je profiel zet. Maak je foto’s onzichtbaar voor anderen. 8 Bedenk goed wat je wel en niet via videobellen wil laten zien. Iemand kan ongevraagd opnames van je maken. 9 Laat niet zomaar foto’s of filmpjes van iemand aan anderen zien. Vraag het eerst voordat je van iemand iets plaatst of doorstuurt. 10 Vertrouw op je eigen intuïtie. Jill Lieke Justin JILL: ‘Je moet altijd oppassen als je met iemand wilt afspreken die je online hebt ontmoet. Je kan beter een vriend of vriendin meenemen of in een café afspreken.’ LIEKE: ‘Als een jongen ineens iets over seks vraagt en wil videobellen, kap ik het meteen af. Dan ben ik er klaar mee. Dan blokkeer ik hem gewoon.’ JUSTIN: ‘Ik deel mijn profiel alleen met vrienden.’ JILL: ‘Ik heb wel eens meegemaakt dat een jongen me bleef lastigvallen via chat. Toen hij ook lompe dingen zei, heb ik alles opgeslagen in Word. Je weet maar nooit.’ Heb je een vervelende ervaring? Wil je erover praten? Neem contact op met de Sense Infolijn. Ga naar www.sense.info. Je kunt bellen, mailen of chatten. JUSTIN: ‘Persoonlijke vragen stel ik pas als ik iemand in het echt zie of beter ken.’ LIEKE: ‘Bij ons op school is het wel eens voorgekomen dat een jongen een naaktfoto van zichzelf naar een meisje had gestuurd. Toen heeft het meisje deze foto aan al haar vriendinnen laten zien.’ JUSTIN: ‘Ik zou me nooit uitkleden tijdens het videobellen.’ JILL: ‘‘Een vriendin had een hele stomme foto van mij gemaakt en doorgestuurd naar iemand in de klas. Daar was ik echt niet blij mee.’ LIEKE: ‘Toen ik laatst met een jongen zat te chatten, voelde ik me ongemakkelijk. Ik ben op mijn gevoel afgegaan en heb de chat afgebroken.’ 20 LANG LEVE DE LIEFDE

Over jouw grens Ongewenst gedrag kan van alles zijn. Bijvoorbeeld: • Een jongen die jou op de dansvloer aanraakt. • Een meisje dat zonder jouw toestemming een sexy foto van jou aan anderen doorstuurt. • Een jongen die een sexy foto van jou vraagt. • Je vriend of vriendin die tegen je zin met je wil vrijen. Als je verder gaat dan je eigenlijk wilt, heb je daar later spijt van. Meestal kan je ongewenste ervaringen voorkomen door duidelijk te zijn. Gaat iemand toch over jouw grenzen? Voel je niet schuldig. Praat erover en zorg dat je er niet alleen mee blijft zitten. LINDA, 14 JAAR: ‘Ik was naar de bios gegaan met een jongen. In het donker legde hij zijn hand op mijn been. Ik vond dat niet leuk maar wilde er ook geen big deal van maken. Iedereen was natuurlijk stil, je gaat dan niet hardop zeggen ‘Ik wil dit niet’. Achteraf dacht ik: ik had zijn hand kunnen wegduwen, dan had niemand daar iets van gemerkt.’ DAVID, 17 JAAR: ‘Ik heb een keer een meisje overgehaald om met mij te vrijen. Achteraf dacht ik: ik heb er helemaal niet op gelet of zij wel zin had. Dat probeer ik nu wel te doen door het gewoon te vragen. Als je allebei zin hebt, is het veel leuker.’ Wat is een loverboy? Een loverboy is een jongen die bewust verkering zoekt met een meisje, zodat zij later geld voor hem kan verdienen in de prostitutie. Een loverboy zoekt een meisje vaak bij de school, op straat of online. Meestal pakt hij het zo aan: Hij doet alsof hij op haar verliefd is. Vervolgens probeert hij haar vertrouwen te winnen. Daarna zet hij haar onder druk en dwingt haar om als prostituee of in de drugshandel te werken. Een loverboy kiest vooral meisjes uit die op dat moment onzeker zijn, zich rot of onbegrepen voelen of eenzaam zijn. Het woord ‘loverboy’ klopt eigenlijk niet. Love betekent liefde. Maar een loverboy heeft niets met liefde te maken. Wat nu? Denk je dat de vriend van één van je vriendinnen een loverboy is? Zoek hulp. Je kan contact opnemen met iemand die je vertrouwt zoals je ouders, een docent of de politie. Wat is sexting? Sexting is het versturen van sexy berichten, foto’s of filmpjes. Sexting kan leuk en spannend zijn. Maar let op: iemand kan jouw foto’s aan anderen laten zien. Iemand kan ook jouw foto’s en filmpjes doorsturen. Dat kan per ongeluk, of om je te pesten. Als foto’s online staan, zijn ze niet of heel moeilijk te verwijderen. Dus? Sexting gebeurt altijd in vertrouwen. Als je een sexy foto of filmpje ontvangt, stuur deze dan niet door en laat ze niet aan anderen zien. Ben je in de problemen gekomen? Vertel het aan iemand die je vertrouwt: je ouders, de mentor of een docent. Of ga voor advies naar www.sense.info. Belangrijk! Het woord sexting komt van de Engelse woorden ‘sex’ en ‘texting’ (=berichtje sturen). Het is strafbaar om seksuele beelden van jongeren onder de 18 online te verspreiden. LANG LEVE DE LIEFDE 21

4 Hoe maak je seks leuk? Als je klaar bent voor seks Seks is fijn als je eraan toe bent. Dat moment is voor iedereen anders. De één begint er vroeg mee, de ander wacht liever nog even. Seks is niet zomaar iets. Doe het alleen als je er klaar voor bent. De eerste keer Met de eerste keer wordt meestal bedoeld: De eerste keer dat je geslachtsgemeenschap hebt (dat de penis in de vagina komt). De eerste keer vergeet je niet snel. Het is een speciale en vaak spannende gebeurtenis. 22 LANG LEVE DE LIEFDE Let op: Als het over vrijen gaat, gaat het meestal over jongens en meisjes. Maar jongens kunnen natuurlijk ook met jongens vrijen en meisjes met meisjes.

vul in De eerste keer: Wat vind jij belangrijk? Kruis de antwoorden aan. Hoe oud je bent als je begint met seks, is voor iedereen anders. Het is goed er alvast over na te denken. Wat vind jij belangrijk bij de eerste keer?  Dat ik het zelf wil.  Dat ik het niet doe omdat de ander het wil.  Dat ik me fijn voel bij die ander.  Dat ik oud genoeg ben.  Dat ik die ander goed ken.  Dat ik verliefd ben.  Dat ik getrouwd ben.  Dat ik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ROBIN, 15 JAAR: ‘Ik vind het vooral belangrijk dat ik me de eerste keer op mijn gemak voel en haar goed ken. Dan durf ik te zeggen wat ik wil. Het lijkt me sowieso al best ongemakkelijk als het zover is. Als je die persoon dan ook niet goed kent, is het nog veel moeilijker.’ Vijf tips voor de eerste keer 1 Doe het pas als je het echt wilt De één begint vroeg. De ander doet het veel later. Doe het pas als jij er klaar voor bent. 2 Maak je geen zorgen Seks moet je leren. Niemand is meteen goed in bed. Hoe meer ervaring je hebt, hoe fijner het wordt en hoe meer zelfvertrouwen je krijgt. Dus ben je zenuwachtig? Maak je geen zorgen, dat heeft bijna iedereen. 3 Doe het met iemand die je vertrouwt Doe het met iemand waar jij je bij op je gemak voelt. Neem de tijd voor elkaar. 4 Doe het veilig Gebruik altijd een condoom en een anticonceptiemiddel. Daarmee voorkom je een zwangerschap én soa’s. 5 Lachen mag! Een grapje maken of lachen om je eigen onhandigheid? Daar wordt het alleen maar leuker van. LANG LEVE DE LIEFDE 23 Jij kunt wel klaar zijn voor seks, maar check het ook bij de ander!

4 Hoe maak je seks leuk? De eerste keer Jongeren over de eerste keer... ORLANDO, 15 JAAR: ‘Mijn eerste keer? Daar ben ik totaal niet mee bezig. Het komt wel, maar voorlopig nog niet.’ KATY, 16 JAAR: ‘Mijn eerste keer was fijn. Op een avond waren mijn ouders niet thuis. We hadden van tevoren afgesproken om het met elkaar te doen. Dus ik had kaarsjes aangestoken en een romantisch muziekje opgezet. We hebben het heel langzaam opgebouwd. We waren zenuwachtig, maar ik voelde me ook op mijn gemak bij haar. Uiteindelijk vond ik het niet zo bijzonder. Maar ik ben wel blij dat mijn eerste keer met haar was.’ NORA, 17 JAAR: ‘Ik heb het nog niet gedaan. Ik wil wachten tot ik getrouwd ben. De huwelijksnacht wordt mijn eerste keer. Dat vind ik heel romantisch, maar ook heel spannend. Ik hoop dat het voor mijn man dan ook de eerste keer is zodat we het samen kunnen ontdekken.’ ZORAN, 18 JAAR: ‘Mijn eerste keer was nogal gênant. Door de zenuwen kwam ik heel snel klaar. Gelukkig reageerde ze relaxed. Pas nu ik het vaker gedaan heb, vind ik seks echt leuk.’ EMMA, 18 JAAR: ‘Ik vond mijn eerste keer eigenlijk een beetje tegenvallen. Ik had me er iets romantisch bij voorgesteld, maar we waren allebei super zenuwachtig. Het deed pijn en het was voorbij voordat ik het wist. Nu heb ik meer ervaring en kan ik er meer van genieten.’ JORIS, 18 JAAR: ‘Ik had haar van school opgehaald om wat leuks te gaan doen. We gingen een film kijken op haar kamer. Van het een kwam het ander. Ik voelde me heel speciaal om voor haar de eerste te zijn en zij was ook voor mij de eerste. Ik vind dat we door deze ervaring nog dichter bij elkaar zijn gekomen. Ik hou onwijs veel van haar.’ Vul in Mijn ideale eerste keer Hoe zou jij willen dat je eerste keer eruit ziet? Kruis jouw antwoord aan. Heb je jouw eerste keer al gehad? Stel je dan voor hoe jouw volgende keer eruit ziet. Waar?  Bij mij thuis  Bij de ander thuis  Ergens anders, namelijk………………… …………………………….……………….….. Met wie?  Met mijn vriend/vriendin  Met iemand die ik leuk en aantrekkelijk vind  Met degene met wie ik getrouwd ben  Maakt niet zoveel uit met wie  Anders, namelijk………………………… …………………………………………….…… 24 LANG LEVE DE LIEFDE Wanneer?  Het moet goed voelen  Gewoon, als ik zin heb in seks  Als ik mezelf er oud genoeg voor vind  Als ik een serieuze relatie heb of getrouwd ben  Anders, namelijk………………………… ………………………………………………… Let op: Je hebt niet altijd alles onder controle. Het kan dus zijn dat jouw eerste keer niet helemaal gaat zoals jij je had voorgesteld. Maak je geen zorgen. Hoe meer ervaring je hebt, hoe beter het gaat.

Hoe maak je seks leuk? Misschien ben je er nog helemaal niet mee bezig. Maar wanneer je seks hebt, is het belangrijk dat het leuk is. Seks is leuk als je het allebei wilt en als het prettig is. Seks is ook leuk als je het veilig doet, anders heb je er later spijt van. Seks is leuk... als je het allebei wilt Soms voel je elkaar goed aan en wil je allebei hetzelfde, soms is dat niet zo. Dan kunnen er vervelende misverstanden ontstaan. Maak daarom aan elkaar duidelijk wat je wilt. Hoe je dat doet? Je kunt er over bellen, mailen of chatten met de Sense Infolijn. Kijk hiervoor op www.sense.info. Chat met sense Sabgirl: Mijn vriendje wil graag meer dan zoenen, maar ik wil dat eigenlijk nog niet. Ik ben wel eens verder gegaan dan ik wilde, maar ik voel me daar rot over. Infolijn: Ik kan me voorstellen dat je je daarover vervelend voelt. Het is lastig om ‘nee’ te zeggen tegen iemand die je leuk vindt. Sabgirl: Ja, vooral omdat ik hem niet kwijt wil. Wat kan ik doen? Infolijn: Het kan helpen om duidelijk te zijn tegen hem. Leg hem uit dat het niets met hem te maken heeft, maar dat het voor jou een beetje te snel gaat. Sabgirl: Ik denk dat hij dat wel begrijpt. Infolijn: En... als hij toch verder wil gaan? Sabgirl: Ik denk dat ik er dan wel met hem over kan praten. Infolijn: Heel goed. Voel je niet schuldig als je nog niet verder wil gaan. Niemand mag over jouw grens gaan, ook niet degene met wie je een relatie hebt. Sabgirl: Oké. LANG LEVE DE LIEFDE 25 Seks is leuk... als je het veilig doet Seks is leuk als je je niet druk hoeft te maken over soa’s of een zwangerschap. Zorg dat je dat goed geregeld hebt: vrij altijd met condoom én pil of een ander anticonceptiemiddel. Hoe je dat doet? Blader door naar les 5 en 6.

4 Hoe maak je seks leuk? Seks is leuk... als het prettig is De één begint er vroeg mee. De ander wacht liever nog even. Maar als je seks hebt, is het belangrijk dat het prettig is. Daar heb je zelf invloed op. Vertel wat jij prettig vindt en vraag ook wat de ander fijn vindt. Heb je vragen? Chat, mail of bel met de Sense Infolijn. 26 LANG LEVE DE LIEFDE Hoe kom ik erachter wat mijn vriendin wil? Aan: info@sense.info Van: sami_k@gmail.com Onderwerp: wat wil mijn vriendin? Beste Sense, Mijn vriendin en ik hebben al een tijdje iets. We doen ‘het’ nog niet, maar we gaan wel verder dan zoenen. Maar hoe weet ik nou wat zij wil? Kan ik dat aan haar merken? Ik wil namelijk niet te snel gaan. Dank je alvast voor het antwoord, Sami ---------------------------------------------------------Beste Sami, Wat goed dat je nadenkt over wat je vriendin prettig vindt. Hoe kom je erachter wat ze fijn vindt? Hier een paar tips: 1 Je kunt het aan haar vragen. Dat is misschien een beetje spannend, maar dan weet je wel meteen wat ze wil. Bijvoorbeeld: ‘Vind je dit lekker?’ of ‘Wil je dat ik doorga of ga ik te snel?’ 2 Soms kan je het ook merken. Begint ze zelf met zoenen of aanraken? Stuurt ze je hand een bepaalde richting op? Hoor je haar ademen? Dat zijn meestal ‘ja-signalen’, dan zit je goed. Is ze juist heel stil of draait ze haar lichaam weg? Dat zijn vaak ‘nee-signalen’. Merk je deze signalen? Check dan altijd bij je vriendin of het klopt wat je denkt (‘Wil je dat ik doorga of liever niet?’). Dan weet je zeker dat je goed zit.

Als seks niet zo prettig is Jongens en meisjes kunnen verschillende problemen hebben met seks. Deze problemen hebben vaak te maken met onervarenheid. Als je nog niet zo vaak seks hebt gehad, kun je behoorlijk gespannen zijn. Veel voorkomende problemen bij..... MEISJES • Pijn bij het vrijen • Niet kunnen klaarkomen JONGENS • Te snel klaarkomen • Moeite om een erectie te krijgen of vast te houden Chat met sense Amy: Het vrijen doet soms pijn, is dat normaal? Infolijn: Nee, dat is niet de bedoeling. Maar je bent niet de enige. Het gebeurt bij veel meisjes. Amy: Oh. Hoe komt dat dan? Infolijn: Vaak komt het doordat je te snel gaat met vrijen. Misschien neem je te weinig tijd om je goed te ontspannen en opgewonden te raken. Amy: En wat kan ik daaraan doen? Infolijn: De tijd nemen en ontspannen is belangrijk. Als het vrijen pijn doet, kun je er ook voor kiezen om op een andere manier te vrijen, bijvoorbeeld zoenen of strelen. Bespreek wel met je vriend of vriendin wat er aan de hand is. Als je vaker last van pijn blijft houden, raden we je aan een afspraak te maken met je huisarts of met Sense. LANG LEVE DE LIEFDE 27 Lastig vraagje... Aan: info@sense.info Van: coolman_22@gmail.com Onderwerp: lastig vraagje Hallo, Ik krijg vaak geen stijve, wat kan ik doen? Bedankt alvast. ---------------------------------------Beste Coolman, Het komt vaker voor dat een jongen geen erectie krijgt op het moment dat hij dat wel zou willen. Het kan mis gaan door de zenuwen, door teveel alcohol of doordat je eigenlijk geen zin hebt. Ga tijdens het vrijen niet teveel nadenken over de vraag of je wel of geen erectie kan houden. Dan gaat het vaak juist mis. Praat erover met je vriend of vriendin. Dat kan al flink wat spanning wegnemen. En zorg ervoor dat je het samen leuk hebt in bed. De kans is groot dat het dan snel beter gaat. Wat kun je doen voor prettige seks? • Vrij alleen als je het echt wilt. Doe het niet als je er geen zin in hebt! • Neem de tijd voor het vrijen. • Zorg dat je allebei ontspannen bent.

4 Hoe maak je seks leuk? Als het niet leuk is... Soms zijn liefde en seks niet leuk. Je hebt bijvoorbeeld liefdesverdriet, je bent onzeker over je lichaam of je hebt tegen je zin seks gehad. Heb je iets vervelends meegemaakt of zit je ergens mee? Praat er over met iemand die je vertrouwt. Een goede vriendin, je ouders, een leraar of een vertrouwenspersoon op school. Weet je niet wie de vertrouwenspersoon van jouw school is? Kijk op de website van jouw school. ANNA, SENSE-MEDEWERKER: ‘We krijgen bij de Sense Infolijn elke week veel vragen. Ik vind het fijn om jongeren te kunnen helpen. Soms lopen ze er een tijdje mee rond en dat vind ik zonde. Ik vind geen enkel probleem raar, dus iedereen kan gewoon bellen of mailen.’ Vul in Wat is de oplossing? Naar wie kunnen deze jongeren toe met hun probleem? Trek een lijn naar de oplossing die jij zou kiezen. HET PROBLEEM: DE OPLOSSING: SHARON, 17 JAAR: Ik heb seks gehad tegen mijn zin. Ik voel me heel verdrietig. Met wie kan ik hierover praten? MICHAEL, 16 JAAR: Ik denk dat ik homo ben. Aan wie kan ik dit vertellen? Vrienden MAHIRA, 15 JAAR: Ik ben bang dat ik uitgehuwelijkt word. Wie kan mij helpen? RODNEY, 17 JAAR: Ik wil een soa-test laten doen. Waar kan ik terecht? 28 LANG LEVE DE LIEFDE Meer hulp Wil je liever hulp van iemand die je niet kent? Het makkelijkste is om naar www.sense.info te gaan. Dan kun je mailen, chatten of bellen met de Sense Infolijn. Als je iemand persoonlijk wilt spreken, kun je naar een Sensespreekuur bij jou in de buurt gaan of naar je huisarts. Docent Huisarts Vertrouwenspersoon Ouders VOORBEELD Bellen, mailen of chatten met Sense Infolijn Sense-spreekuur

5 Veilig vrijen: wat is dat? Vrijen doe je veilig! Misschien ben jij al aan vrijen toe of misschien nog lang niet. Maar als je gaat vrijen wil je geen risico lopen op een soa of ongewenste zwangerschap. Daarom is veilig vrijen belangrijk. Maar wat is dat nu eigenlijk, veilig vrijen? Wat is veilig vrijen? Veilig vrijen is vrijen met een condoom én met de pil of een ander anticonceptiemiddel. Waarom anticonceptie? Een anticonceptiemiddel gebruik je om een zwangerschap te voorkomen. Anticonceptie betekent letterlijk: ‘tegen’ (anti) ‘bevruchting’ (conceptie). De pil en het spiraaltje zijn voorbeelden van anticonceptiemiddelen. Waarom het condoom? Het condoom is het enige middel dat beschermt tegen soa’s. LANG LEVE DE LIEFDE 29

5 Veilig vrijen: wat is dat? MENSTRUATIECYCLUS De menstruatiecyclus duurt ongeveer 4 weken. Voor ieder meisje is dat anders. Soms duurt het langer, soms korter. Om te begrijpen hoe je een zwangerschap voorkomt, is het belangrijk te weten hoe de menstruatiecyclus werkt. Daarin zie je ook hoe een zwangerschap ontstaat. En hoe voorkom je die? Gebruik een anticonceptiemiddel. WEEK 4 Afbreken van de eicel • Als er binnen 2 dagen geen bevruchting plaatsvindt, dan wordt de rijpe eicel afgebroken. • De baarmoeder maakt zich klaar om het slijmvlies af te stoten. WEEK 4 WEEK 1 WEEK 1 Ongesteld • Als de eicel niet bevrucht is, stoot het lichaam deze af, samen met het baarmoederslijmvlies. Zo ontstaat een bloeding. Dat is ongesteld zijn of menstrueren. • Een meisje is ongeveer 4 tot 7 dagen ongesteld. Eicel WEEK 3 Eisprong • Wanneer de eicel rijp is, springt deze van de eierstok naar de eileider. Dit is de eisprong of ovulatie. WEEK 2 Eicel rijpt WEEK 2 WEEK 3 • Een eicel kan 2 dagen leven. In deze periode is het meisje het meest vruchtbaar. Als er nu een zaadcel bij de eicel komt, wordt de eicel bevrucht. • Na de eisprong maakt de baarmoeder zich klaar voor innesteling van een bevruchte eicel. De baarmoederwand wordt dikker, sponzig en vol met bloed. Dat is het baarmoederslijmvlies. • Een eicel rijpt in de eierstok. • Per maand komt er één eicel vrij. eileider baarmoeder vagina schaamlippen eierstok baarmoedermond ZWANGER Innesteling • Als de eicel is samengesmolten met een zaadcel nestelt het zich in het baarmoederslijmvlies. Dan is het meisje zwanger. • De bevruchte eicel noem je een embryo. Een embryo is het eerste begin van een zwangerschap. De embryo groeit uit tot een baby. Zwangerschap • Een zwangerschap duurt 40 weken, geteld vanaf de eerste dag van je laatste menstruatie. 30 LANG LEVE DE LIEFDE Een zwangerschap kun je voorkomen door: • Zaadcellen tegen te houden: Met een condoom • Geen eicel te laten rijpen: Met de pil of een ander anticonceptiemiddel • Het baarmoederslijmvlies niet klaar te maken voor innesteling: Met de pil of een ander anticonceptiemiddel

SOA TOP 5 Klachten 1 Chlamydia Afscheiding uit penis, vagina of anus. Soms branderig gevoel bij het plassen of pijn in de onderbuik. Maar vaak merk je er niets van. 2 Genitale wratten 3 Herpes Genitalis Wratjes in, op of rond de penis, vagina of anus. Blaasjes, zweertjes of plekjes op, rond of in de penis, vagina of anus. Branderig gevoel rond geslachtsdelen en bij het plassen. Chlamydia komt vaak voor en is erg besmettelijk. Van alle jongeren die zich laten testen heeft 1 op de 6 chlamydia. Wat kan gebeuren als je niet naar de dokter gaat Je kan ontstekingen krijgen en onvruchtbaar worden. Wratten zijn lastig te genezen. Ze kunnen zich uitbreiden of na genezing weer terugkomen. Herpes kan je niet genezen. De blaasjes kunnen altijd weer terugkomen (net als bij een koortslip). Vaak gebeurt dat als je moe of ziek bent. Wat is hiv? Hiv, het virus dat aids kan veroorzaken, is seksueel overdraagbaar. Het virus verzwakt de afweer. Zonder behandeling krijgt iemand met hiv uiteindelijk aids. Hiv is goed te behandelen met hiv-remmers, maar helaas niet te genezen. Door levenslange goede behandeling kunnen mensen met hiv het virus niet meer overdragen en net zo oud worden als mensen zonder hiv. 4 Gonorroe (druiper) Afscheiding uit penis, vagina of anus. Soms branderig gevoel bij het plassen of pijn in de onderbuik. Vaak merk je er niets van. 5 Hepatitis B (leverontsteking) Vermoeidheid, misselijkheid en buikpijn. Vaak merk je er niets van. Je kan ontstekingen krijgen en onvruchtbaar worden. Je lever kan niet goed meer werken. Uiteindelijk kan je zelfs leverkanker krijgen. Herpes krijg je niet alleen door te vrijen, zonder condoom, maar ook doordat iemand met een koortslip je geslachtsdelen zoent, likt of pijpt. Wat zijn soa’s? 1 Wat is een soa? Een soa is een seksueel overdraagbare aandoening. Het is een infectie die je kan krijgen als je vrijt zonder condoom. Soa’s worden overgedragen via sperma, vaginavocht, bloed en contact tussen de geslachtsdelen. 2 Wat is er zo erg aan een soa? Een soa kan vervelende klachten geven. Als je een soa niet op tijd behandelt, kan het nare gevolgen hebben. Van chlamydia en gonorroe kan je zelfs onvruchtbaar worden. Herpes en genitale wratten blijven steeds terugkomen. Ook hiv en hepatitis B zijn niet te genezen. Als je vrijt met een condoom is de kans op soa klein. 3 Hoe weet je of je een soa hebt? Vaak heb je helemaal geen klachten en weet je niet dat je een soa hebt. Soms heb je wel klachten. Pas als je je laat testen, weet je zeker dat je geen soa bij je draagt. 4 Hoe behandel je een soa? Chlamydia en gonorroe worden veroorzaakt door een bacterie. Deze worden met antibiotica behandeld. Hiv, hepatitis B, genitale wratten en herpes genitalis worden door een virus veroorzaakt. Een virus blijft in je lichaam en kan je niet behandelen. Er zijn medicijnen die het virus onderdrukken zodat je niet ziek wordt. LANG LEVE DE LIEFDE 31

5 Veilig vrijen: wat is dat? Wat is veilig en wat niet? Dit is veilige seks Geslachtsgemeenschap met condoom én met de pil of een ander anticonceptiemiddel. Anale seks met condoom. Als je seks hebt, wil je geen soa oplopen en niet ongewenst zwanger worden. Daarom is het belangrijk om veilig te vrijen. Maar hoe doe je dat? Lees hier wat veilig is en wat niet. Hoe doe je het veilig? • Gebruik altijd een condoom om soa’s te voorkomen. • Gebruik daarnaast altijd de pil of een ander anticonceptiemiddel om zwangerschap te voorkomen. • Gebruik altijd een condoom om soa’s te voorkomen. • Gebruik een condoom met extra glijmiddel om scheuren te voorkomen. Dit is ook veilig Waarom is dit veilig? Strelen, knuffelen, masseren, tongzoenen, kussen en met jezelf vrijen (= masturberen). • Je krijgt hiervan geen soa. • Je kunt zo ook niet zwanger worden. Hiermee moet je oppassen Beffen. Pijpen. Hoe doe je het veilig? • Zorg ervoor dat er geen voorvocht, sperma, vaginavocht of bloed in de mond komt. Zo voorkom je soa’s. • Wil je helemaal zeker zijn? Gebruik een condoom of een beflapje. Elkaar met de hand bevredigen. • Zorg ervoor dat er geen voorvocht of sperma in de buurt van de vagina komt. Zo voorkom je zwangerschap. • Zorg ervoor dat er geen voorvocht, sperma, vaginavocht of bloed in de buurt van de penis of de vagina komt. Zo voorkom je soa’s. 32 LANG LEVE DE LIEFDE Wist je dat... ‘Voor het zingen de kerk uit’ is als een jongen zijn penis terugtrekt uit de vagina vlak voordat hij klaarkomt. Dit is nooit veilig. Hierdoor kan je een soa oplopen of zwanger worden.

quiz Wat weet jij over soa’s, zwangerschap en veilig vrijen? Zijn de volgende uitspraken juist of onjuist? 1 De meeste soa’s gaan vanzelf over 2 Als je een soa hebt, heb je altijd klachten 3 Als je jezelf wast na de geslachtsgemeenschap kun je een soa voorkomen 4 Er zijn soa’s waarvan meisjes onvruchtbaar worden 5 De pil beschermt ook tegen soa’s 6 Een meisje kan zwanger worden als de jongen tijdens de geslachtsgemeenschap niet klaarkomt 7 De eerste keer geslachtsgemeenschap hoef je geen condoom of anticonceptiemiddel te gebruiken 8 Als een meisje ongesteld is en geslachtsgemeenschap heeft, kan ze toch zwanger worden 9 Met jezelf vrijen is altijd veilig Bij knuffelen, strelen en tongzoenen loop je geen risico op soa’s Kijk voor de antwoorden op pagina 36. Juist Onjuist O O O O O O O O O O O O O O O O O O O O LANG LEVE DE LIEFDE 33

5 Veilig vrijen: wat is dat? Hoe zou jij je voelen? Doe het altijd veilig als je gaat vrijen. Het is heel vervelend om je achteraf zorgen te moeten maken om een soa of ongewenste zwangerschap. Wij gingen de straat op en vroegen aan jongeren hoe zij zich zouden voelen. en voor de keuze sta: Kind houden of abortus? Hoe kan je daar nou uit kiezen? Ik wil het allebei niet. Daarom ben ik aan de pil. Dat geeft me een gerust gevoel.’ MOHAMMED, 17 JAAR: ‘Als mijn vriendin nu zwanger is, zou ik me rot schrikken. Ik weet niet wat ik zou moeten doen. Als haar moeder het te weten komt, vertelt ze het aan mijn ouders. Als mijn vader dat zou horen, trapt hij mij zeker weten het huis uit. Gelukkig gaat dit niet gebeuren want we doen het veilig.’ De straat op... JASMIJN, 16 JAAR: ‘Ik moet er niet aan denken dat ik plotseling zwanger ben VINCENT, 16 JAAR: ‘Als ik zonder condoom vrij, zou ik steeds in de zenuwen zitten of ik iets heb opgelopen. Dan vrij je gewoon minder lekker. Als je veilig vrijt, hoef je je daarover geen zorgen te maken. Dan kun je veel meer genieten.’ Zo zou ik me voelen Hoe zou jij je voelen als jij denkt dat je risico hebt gelopen op een soa of ongewenste zwangerschap?  Ik zou me zorgen maken  Ik zou me schuldig voelen  Ik zou spijt hebben  Ik zou me rot voelen  Ik zou me geen zorgen maken  Ik zou ……………………………………….. .…………………………………………………… ……………………………………………………. Een leuke zomer? STELLA, 17 JAAR: ‘Onveilig vrijen? Dat nooit meer! Ik heb me zo rot gevoeld. Afgelopen zomer had ik een scoutingkamp. Ik was leidster van een groep kinderen. ’s Avonds zaten we met alle leiders bij het kampvuur. Het was een heel gezellige groep en vooral Chris vond ik erg leuk. Na een gezellige avond kwam het er opeens van. We hadden allebei wat gedronken en dachten niet goed na. We hadden geen van beide een condoom bij ons. En ik gebruikte toen ook niet de pil. Hoe stom kan je zijn? Ik heb me zoveel zorgen gemaakt. Ik kon alleen maar denken aan een soa of misschien zelfs een zwangerschap. Na twee weken stressen ben ik naar de huisarts gegaan en heb hem maar gewoon verteld wat er was gebeurd. Gelukkig was ik inmiddels ongesteld geworden. Op advies van de huisarts heb ik me getest op soa’s. Dit hele gedoe heeft mijn gevoel over het kamp helemaal verpest. Zoiets wil ik niet meer meemaken. Ik doe het nooit meer zonder condoom. En ik ben inmiddels ook aan de pil.’ 34 LANG LEVE DE LIEFDE

Als het mis gaat Veilig vrijen doe je om een ongewenste zwangerschap en soa’s te voorkomen. Maar wat doe je als er iets mis gaat? Hoe gaat dat, een soa-test? Als je geen klachten hebt, kan je vanaf twee weken na de onveilige seks een soa-test laten doen. Als je al klachten hebt, hoef je geen twee weken te wachten. Ga voor het testen naar je huisarts of kijk op www.sense.info voor een testlocatie bij jou in de buurt. De arts of verpleegkundige bepaalt op welke soa’s je wordt getest. Jongens hoeven vaak alleen in een potje te plassen. Bij een meisje wordt met een soort wattenstokje wat slijmvlies van de baarmoedermond weggehaald. Binnen één week krijg je de uitslag. Wat is dat, een morning-afterpil? Als je onveilig hebt gevreeën en niet zwanger wilt worden, kan je binnen 72 uur de morning-afterpil slikken. De morning-afterpil bestaat uit één tablet die je moet innemen. Deze pil bevat een hormoon dat het innestelen van een bevruchte eicel in de baarmoeder voorkomt. Als de morning-afterpil binnen 24 uur na de onveilige seks wordt ingenomen, is de kans op een zwangerschap het kleinst. Daarna is de betrouwbaarheid iets minder. De morning-afterpil kun je zonder recept kopen bij de drogist of de apotheek. Doe voor de zekerheid na het innemen van de morning-after-pil toch nog een zwangerschapstest op het moment dat je ongesteld had moeten worden. Is het tussen de 3 en 5 dagen geleden dat je onveilige seks had? Dan kan je een andere morning-afterpil, de EllaOne, kopen bij de drogist of apotheek. Ook kan je een noodspiraaltje laten plaatsen bij de huisarts. Als je vaste verkering hebt en je wilt stoppen met condooms, laat dan eerst allebei een soa-test doen. Vergeet niet te denken aan goede anticonceptie, zoals de pil of het spiraaltje. LANG LEVE DE LIEFDE 35 Wat moet ik doen? Aan: info@sense.info Van: Dave001@gmail.com Onderwerp: Wat moet ik doen? Beste Sense, Ik heb een probleem. Ik heb onveilige seks gehad. Wij hebben geen condoom gebruikt. Ik ben nu bang dat ik een soa heb opgelopen of mijn vriendin zwanger heb gemaakt. Wat moet ik doen? ------------------------------------------------------Beste Dave, Laat je allebei op een soa testen. Hoe eerder je erbij bent, hoe beter. Een soa is dan vaak goed te behandelen. Je kunt een soa-test laten doen bij je eigen huisarts of bij een gratis Sense-spreekuur bij de GGD. In je e-mail vertel je niet of je vriendin de pil of een ander anticonceptiemiddel gebruikt. Als dat niet zo is, loopt ze risico op een ongewenste zwangerschap. Om dit te voorkomen, kan ze misschien de morning-afterpil nog gebruiken. Dit kan binnen 72 uur (drie dagen) na de onveilige seks. De morning-afterpil kan je zelf kopen bij de drogist of apotheek. Is het tussen de 3 en 5 dagen geleden? Dan kan ze een andere morningafterpil, de EllaOne, kopen bij de drogist of apotheek. Of een noodspiraaltje laten plaatsen bij de huisarts. Is het langer dan 5 dagen geleden, dan kan ze een zwangerschapstest doen op het moment dat zij eigenlijk ongesteld had moeten zijn.

5 Veilig vrijen: wat is dat? Hoe weet je of je zwanger bent? Heb je onveilig gevreeën en ben je te laat om de morningafterpil te slikken? Dan kan je zwanger zijn. Doe een zwangerschapstest om daar achter te komen. Daarvoor moet je wachten tot de eerste dag dat je ongesteld zou moeten worden. Voor die tijd kan je er niet achter komen of je wel of niet zwanger bent. Soms kan je het wel merken aan lichamelijke veranderingen zoals pijnlijke borsten, misselijkheid en vermoeidheid. Een zwangerschapstest kan je kopen bij een drogist, apotheek of online. Bij de huisarts kan je ook een test laten doen. Voor een gratis test ga je naar een Sense-spreekuur. antwoorden quiz Wat weet jij over soa’s, zwangerschap en veilig vrijen? Antwoorden op de quiz van pagina 33 1 Geen enkele soa gaat vanzelf over. Chlamydia en gonorroe worden behandeld met antibiotica. Hiv, hepatitis B, genitale wratten en herpes genitalis zijn niet te genezen. Ze blijven in je lichaam. Er zijn wel medicijnen om het virus te onderdrukken. Het antwoord is: Onjuist. 2 Vaak heb je helemaal geen klachten en weet je niet dat je een soa hebt. Het antwoord is: Onjuist. 3 Wassen na onveilig vrijen helpt niet om een soa te voorkomen. Het antwoord is: Onjuist. 4 Meisjes kunnen onvruchtbaar worden van chlamydia en gonorroe. Wanneer je dit tijdig behandelt, kan dit voorkomen worden. Het antwoord is: Juist. 5 De pil beschermt tegen een ongewenste zwangerschap. Gebruik een condoom om je tegen soa’s te beschermen. Het antwoord is: Onjuist. 6 Ook in het voorvocht van de jongen kunnen zaadcellen zitten. Een meisje kan dus zwanger worden voordat of zonder dat de jongen klaarkomt. Het antwoord is: Juist. 7 Ook tijdens je eerste geslachtsgemeenschap kan je zwanger worden of een soa oplopen. Je moet dus altijd veilig vrijen. Het antwoord is: Onjuist. 8 De duur van de menstruatiecyclus is voor ieder meisje anders. Dus ook het moment waarop de eicel rijp is verschilt. Een rijpe eicel leeft twee dagen. Een zaadcel kan drie dagen overleven in de baarmoeder of eileider. Soms zelfs nog langer. Zo kan het toch zijn dat - wanneer je in de laatste dagen van ongesteld zijn seks hebt - de zaadcel overleeft en de pas vrijgekomen eicel bevrucht wordt. Het antwoord is: Juist. 9 Je loopt geen risico op soa’s of ongewenste zwangerschap wanneer je met jezelf vrijt. Het antwoord is: Juist. 10 Soa’s worden overgedragen via voorvocht, sperma, vaginavocht, bloed en contact tussen de geslachtsdelen. Tongzoenen, knuffelen en strelen zijn veilig. Je loopt wel risico als je bloot tegen elkaar aanligt en er contact is tussen de geslachtsdelen. Let er ook op dat er geen voorvocht, sperma, vaginavocht of bloed via je handen wordt overgebracht. Het antwoord is: Juist. 36 LANG LEVE DE LIEFDE Zwanger; wat nu? Wat doe je wanneer blijkt dat je zwanger bent of je vriendin zwanger is? Er zijn twee keuzes: 1 De zwangerschap afbreken door middel van een abortus. 2 De zwangerschap uitdragen. Dat betekent dat het kind geboren wordt. Als jij zwanger bent of je vriendin zwanger is, zoek dan hulp. Praat erover met mensen die je vertrouwt. Bijvoorbeeld je huisarts, een medewerker van het Sense-spreekuur of iemand uit je omgeving.

6 Veilig vrijen: Hoe doe je dat? Als je veilig vrijt, voorkom je soa’s en een ongewenste zwangerschap. Hiervoor gebruik je een condoom en een anticonceptiemiddel. Maar hoe doe je dat? hoe doe je dat? LANG LEVE DE LIEFDE 37

6 Veilig vrijen: hoe doe je dat? Wat vinden zij van condooms? Jongens zeggen: DAAN, 18 JAAR: ‘De eerste paar keer vond ik het echt lastig om te stoppen om een condoom te pakken, net als het leuk begint te worden. Maar nu zijn we er zo aan gewend dat we er niet eens meer over hoeven na te denken.’ LUCAS, 16 JAAR: ‘Ik vond het eerst niks om het met een condoom te doen. Je voelt dan toch minder. Maar nadat ik één keer in de stress heb gezeten, doe ik het nooit meer zonder. Liever iets minder voelen dan zitten stressen achteraf.’ LEANDER, 14 JAAR: ‘Ik vind het echt dom als mensen het zonder doen. Stel je voor dat je iets oploopt? Je weet gewoon niet of iemand een soa heeft.’ NIGEL, 17 JAAR: ‘Sommige vrienden zeggen dat vrijen zonder condoom lekkerder is. Maar ik vind het juist wel een relaxed idee dat ik mijn meisje kan beschermen. Dan hoeft ze niet zenuwachtig te zijn voor een zwangerschap of soa’s.’ AYOUB, 18 JAAR: ‘Ik vond het omdoen eerst best lastig. Nu zijn we er handiger in geworden en doet zij het ook. Dat is cool.’ Meisjes zeggen: AVIVA, 15 JAAR: ‘Als ik met iemand samen zou zijn, gebruik ik niet alleen de pil. Ik zou het zeker ook met condoom doen. Je wilt toch zekerheid?’ BENTHE, 16 JAAR: ‘In het begin heb je het waarschijnlijk nog niet gehad over avontuurtjes uit een vroeger verleden. Daarom zou ik het nooit zonder condoom doen voordat diegene een soa-test heeft gedaan.’ KRYSTA, 16 JAAR: ‘De eerste keer vond ik het best moeilijk om over condooms te beginnen. Maar ik wilde het echt niet zonder doen. Dus dan moet je het er wel over hebben. Het is zoveel relaxter als je je geen zorgen hoeft te maken.’ CAITHLYN, 18 JAAR: ‘Laten we wel wezen, zonder condoom is natuurlijk fijner. Maar wat is fijn aan een soa? Niks, toch? We gaan gewoon voor een condoom.’ BRITT, 16 JAAR: ‘Je kan je vriend wel vertrouwen en misschien zelfs zijn exen maar je weet nooit met wie zij weer zijn geweest. Je denkt: een soa overkomt mij niet, maar het probleem is dat iedereen dat denkt. Je weet ‘t gewoon nooit zeker.’ Meer voordelen van condooms: • Een condoom voorkomt dat een jongen snel klaarkomt. • Een condoom is schoner, het sperma blijft erin. Wat vinden ouders van condooms? Ik heb er niet over gepraat met ons pap en ons mam. Maar ik weet zeker dat ze een condoom belangrijk vinden. Mijn ouders vinden het heel belangrijk. Mijn moeder gaf me zelfs condooms mee toen ik met mijn vrienden op vakantie ging. Mijn ouders vinden dat ik pas seks mag hebben als ik getrouwd ben. Maar ze zeggen wel: ‘Gebruik altijd een condoom als er toch iets gebeurt’. Bij ons thuis hebben we een pot met condooms waaruit we mogen pakken. Dat is echt relaxed. 38 LANG LEVE DE LIEFDE

Hoe kom ik aan de pil? Aan: info@sense.info Van: Tess_B@gmail.com Onderwerp: Hoe kom ik aan de pil? Beste Sense, Ik heb een vraagje. Sinds kort heb ik een vriend. Ik wil graag meer weten over wat ik het beste kan doen om niet zwanger te worden. Ik zat zelf te denken aan de pil. Maar hoe kom ik daaraan? ----------------------------------------------Beste Tess, De pil krijg je via de huisarts. Je kunt hier ook andere anticonceptiemiddelen halen. Maak een afspraak met je huisarts en bespreek samen je keuze. Het kan fijn zijn om je vriend, vriendin of moeder mee te nemen. Als je een keuze hebt gemaakt, dan schrijft de huisarts een recept voor. Ga met je recept naar de apotheek, daar kan je de anticonceptie halen. Heb je gekozen voor een spiraaltje, hormoonstaafje of prikpil? Die moeten door de dokter ingebracht worden. Wat het kost, hangt af van je verzekering én van het soort anticonceptie. Ga je liever niet naar je huisarts, dan kan je ook terecht op een Sense-spreekuur bij de GGD in je buurt. Wat vinden zij van de pil enzo? IRIS, 17 JAAR: ‘Mijn vriend en ik hebben nog geen seks. Maar ik heb al wel nagedacht over een middel om niet zwanger te worden. Mijn moeder stelde het spiraaltje voor. Omdat je daar niet iedere dag aan hoeft te denken.’ ANOUK, 15 JAAR: ‘Ik heb veel last van mijn ongesteldheid. Daarom ben ik aan de pil. Maar het is ook handig voor als ik een relatie krijg.’ ZOË, 16 JAAR: ‘Ik heb laatst samen met mijn vriendinnen op internet gekeken. Een vriendin heeft al een tijdje een relatie en wil aan de pil of zo. Er is eigenlijk best veel te kiezen. Ik zou zelf voor de pil gaan.’ Tip Als niemand het mag weten De huisarts heeft geheimhoudingsplicht. Dat betekent dat hij of zij aan niemand mag vertellen dat je anticonceptie gebruikt. Let op: Wil je niet dat iemand weet dat je naar de huisarts bent geweest voor anticonceptie? Ga dan naar een Sensespreekuur. Je kunt de anticonceptie dan contant betalen bij de apotheek. LANG LEVE DE LIEFDE 39

6 Veilig vrijen: hoe doe je dat? Top 3: Vragen over kopen van condooms 1 Waar kan ik condooms kopen? Bij de drogist, de apotheek en supermarkten. Je kunt ze ook online kopen en soms via automaten in toiletten of cafés. 2 Welk condoom moet ik kopen? Goede merken zijn bijvoorbeeld Durex of het huismerk van de drogist. Er zijn verschillende soorten condooms. Je hebt gewone condooms, extra dunne condooms of condooms met een kleurtje of smaakje. Condooms zijn verkrijgbaar in verschillende maten. 3 Hoe zie ik of condooms veilig zijn? Controleer of het CE-logo op de verpakking staat. Dat betekent dat het condoom is goedgekeurd. Kijk of de houdbaarheidsdatum nog niet verlopen is. Check of de verpakking niet beschadigd is. JAMAL, 18 JAAR: ‘Ik vond het in het begin wel spannend om condooms te kopen. Ik dacht: dan ziet iedereen dat ik seks ga hebben. De eerste keer kocht ik ze bij een drogist verderop, daar kwam ik geen bekenden tegen. Nu maakt het mij het niet meer zoveel uit.’ MIRA, 16 JAAR: ‘Ik ben samen met een vriendin condooms gaan kopen. Bij de drogist stonden ze in een rek zodat ik ze zelf kon uitzoeken. Handig. Zo hoorde niet iedereen in de rij dat ik condooms wilde.’ Let op: Je kan condooms op veel plekken bewaren, maar niet overal! • Bewaar condooms niet maandenlang in je tas, broekzak of portemonnee. Dan kan de verpakking kapot gaan. • Bewaar condooms niet in de zon. Dan kan het rubber beschadigen. quiz Waar bewaar jij condooms? Kruis het antwoord aan wat bij je past. 1. Als je een afspraakje hebt:  In mijn broekzak  In mijn portemonnee  In mijn tas  Ergens anders: ………………… …………………………….………… 2. Als je op vakantie gaat:  In mijn toilettas  In mijn koffer  In mijn portemonnee  Ergens anders: ………………… …………………………….………… 3. Als je thuis afspreekt:  In mijn nachtkastje  Onder mijn kussen  In mijn bureaula  Ergens anders: ………………… …………………………….………… 4. Als niemand de condooms mag vinden:  In mijn tas  In een geheim vakje van mijn portemonnee  In het hoesje van mijn mobiel  Ergens anders: ………………… …………………………….………… Vrouwencondoom Er is ook een condoom voor vrouwen. Dit is condoom is groter dan het mannencondoom. Het meisje doet het zelf in haar vagina. Het vrouwencondoom wordt in Nederland weinig gebruikt. 40 LANG LEVE DE LIEFDE Zorg dat je ze bij je hebt Zorg dat je condooms bij je hebt. Ook als je niet van plan bent om seks te hebben. Dan heb je ze altijd bij de hand als het nodig is. SENNA, 16 JAAR: ‘Wat een onzin dat je eropuit bent als je een condoom bij je hebt. Ik heb er altijd standaard één bij me. Dan hoef ik daar niet meer over na te denken, mocht het ervan komen.’

HOE GEBRUIK JE HET CONDOOM? 1 Scheur het pakje open aan de scheurrand en haal het condoom eruit. Pas op dat je het condoom niet beschadigt. Let op scherpe nagels en sieraden. Gebruik geen schaar! 2 Zorg dat het opgerolde randje van het condoom aan de buitenkant zit. Neem het topje van het condoom tussen duim en wijsvinger zodat de lucht eruit gaat. Anders kan het knappen. 3 Plaats met je ene hand het condoom op de top van de stijve penis. Rol met je andere hand het condoom zo ver mogelijk af over de stijve penis. Blijf het topje steeds vasthouden. Let op dat er genoeg ruimte is in het topje. Daar wordt namelijk het sperma in opgevangen. 4 Trek na het klaarkomen de penis terug voordat hij weer slap wordt. Houd de condoomrand bij het terugtrekken goed vast zodat het condoom niet afglijdt. Doe het condoom af en leg er een knoop in. Gooi het in de vuilnisbak. Condooms mogen niet in het toilet worden weggegooid. LANG LEVE DE LIEFDE 41 Wat kan er fout gaan? • Het condoom kan knappen of scheuren. Dit kan gebeuren als het topje niet goed is dichtgeknepen en er lucht in is gekomen. • Het condoom kan afglijden. Dit kan gebeuren als je te lang wacht met het terugtrekken van de penis uit de vagina. Goed om te weten! • Gebruik nooit twee condooms over elkaar. • Gebruik elk condoom maar één keer. • Lukt het afrollen niet goed? Neem een nieuw condoom. • Gebruik bij anale seks een condoom met extra veel glijmiddel. • Gebruik glijmiddel op waterbasis. Van olie gaat het rubber kapot.

6 Veilig vrijen: hoe doe je dat? Alles over anticonceptie Wat is het? Pil Hoe werkt het? Een pilletje dat hormonen aan je lichaam afgeeft Hoe gebruik je het? Elke dag één pilletje. Aan het eind van de pilstrip slik je één week geen pil. Dan word je ongesteld maar ben je wel beschermd Voordelen • J e weet precies wanneer je ongesteld wordt • Je kan je ongesteldheid uitstellen Nadelen • Je kan de pil vergeten Hormoonspiraaltje Een hormoonspiraaltje wordt in je baarmoeder geplaatst. Het geeft hormonen af waardoor je niet zwanger wordt. Het beschermt vijf jaar tegen zwangerschap Koperspiraaltje Een koperspiraaltje wordt in je baarmoeder geplaatst. Het bevat koper waardoor je niet zwanger wordt. Het beschermt vijf tot tien jaar tegen zwangerschap Prikpil Een hormooninjectie waardoor je twaalf weken lang beschermd bent tegen zwangerschap Een arts brengt het spiraaltje in • Je hoeft er maar eens in de vijf jaar aan te denken • Het zorgt voor een lichtere en kortere menstruatie • Inbrengen kan pijnlijk zijn • Je kan tussendoor bloeden Een arts brengt het spiraaltje in • Je hoeft er maar eens in de vijf tot tien jaar aan te denken • Het bevat geen hormonen • Inbrengen kan pijnlijk zijn • Ongesteldheid kan langer duren met meer bloedverlies Een arts geeft de injectie eens in de twaalf weken • Je hoeft er maar eens in de twaalf weken aan te denken • Je bent minder vaak ongesteld • Bij bijwerkingen kan je niet zomaar stoppen • Als je stopt, duurt het even voordat je weer vruchtbaar bent • Je kan tussendoor bloeden Hormoonstaafje Het hormoonstaafje is zo groot als een lucifer en wordt in je bovenarm geplaatst. Het geeft hormonen af waardoor je niet zwanger wordt. Het beschermt drie jaar tegen zwangerschap Ring Een buigzame kunststof ring die je in de vagina inbrengt. De ring geeft hormonen af waardoor je niet zwanger wordt. Het beschermt je gedurende één maand tegen zwangerschap Hormoonpleister Een dunne, flexibele hormoonpleister die je op je huid plakt. Het geeft hormonen af waardoor je niet zwanger wordt. Een arts brengt het staafje in • Je hoeft er maar eens in de drie jaar aan te denken • Het vermindert de menstruatiepijn • Je kan tussendoor bloeden Zelf inbrengen in je vagina zoals een tampon. Na drie weken verwijder je de ring en volgt een ringvrije week. Dan word je ongesteld maar ben je wel beschermd • Je hoeft er maar twee keer per maand aan te denken • Je weet precies wanneer je ongesteld wordt • Je kan je ongesteldheid uitstellen Je plakt de pleister drie weken lang (één keer per week) op je huid. Dat kan overal, behalve op je borsten en bovenbenen. De vierde week hoef je geen pleister te plakken. In deze pleistervrije week word je ongesteld maar ben je wel beschermd 42 LANG LEVE DE LIEFDE • Je hoeft er maar één keer per week aan te denken • Je weet precies wanneer je ongesteld wordt • Je kan je ongesteldheid uitstellen • Je kan vergeten een nieuwe pleister te plakken • Je kan de pleister zien zitten • Je kan vergeten een nieuwe ring in te brengen

Welk anticonceptiemiddel past bij mij? Help Linda en Melody met het maken van een keuze Lees hun vragen en geef zo goed mogelijk advies. LINDA, 16 JAAR: ‘Ik heb sinds kort een vriendje. We hebben nog geen seks gehad maar ik wil graag goed voorbereid zijn op het moment dat het wel gebeurt. Welk anticonceptiemiddel zou bij mij passen? Ik zou het fijn vinden als ik precies weet wanneer ik ongesteld word. Ik heb gehoord dat je met sommige middelen je ongesteldheid kan uitstellen. Dat lijkt me handig.’ Welk anticonceptiemiddel raad jij Linda aan? MELODY, 18 JAAR: ‘Ik heb nu al twee jaar een vaste vriend. Op dit moment slik ik de pil. Ik ben nogal slordig en vergeet ’m wel eens in te nemen. Dit geeft een hoop stress want ik wil niet zwanger worden. Welk anticonceptiemiddel zou beter bij mij passen? Liever dus iets waaraan ik niet zo vaak hoef te denken.’ Welk anticonceptiemiddel raad jij Melody aan? …………………………….………….. …………………………….………….. Anticonceptiefeitjes • Ruim 50 % van de meisjes gebruikt de pil als anticonceptiemiddel. • Ruim 11% van de meisjes gebruikt een spiraaltje. • Ongeveer 1% van de meisjes gebruikt de ring of de prikpil. Vijf vragen over de pil 1 Is de pil slecht voor je lichaam? Nee. De pil is niet slecht voor je. Soms kan je in het begin wel last hebben van misselijkheid of hoofdpijn. Dit geldt ook voor alle andere anticonceptiemiddelen met hormonen. 2 Kan je onvruchtbaar worden van de pil? Nee, absoluut niet. Zodra je stopt met de pil kan je zwanger worden. 3 Moet je de pil elke dag slikken? Ja. De pil werkt alleen als je ‘m elke dag slikt. Als je ‘m af en toe slikt, werkt de pil niet goed en kan je zwanger worden. 4 Wat moet ik doen als ik de pil vergeten ben? Dat hangt ervan af in welke week je de pil bent vergeten. Lees de bijsluiter of neem contact op met de Sense Infolijn. 5 Werkt de pil als ik heb overgegeven? Nee. Als je hebt overgegeven of diarree hebt, werkt de pil minder goed. Wat te doen? Lees de bijsluiter of neem contact op met de Sense Infolijn. LANG LEVE DE LIEFDE 43 Tips voor pilgebruik Als je de pil vergeet, loop je risico op een zwangerschap. Gebruik de pil goed, lees deze tips. • Slik de pil elke dag op een vaste tijd. • Leg de pil op een vaste plek. Bijvoorbeeld naast je tandenborstel of op het nachtkastje. • Stop altijd een extra strip in je tas. Zo heb je de pil altijd bij je.

6 Veilig vrijen: hoe doe je dat? Veilig vrijen: hoe praat je erover? Praten over anticonceptie ADRIËNNE, 17 JAAR: ‘Ik heb sinds kort een vriendje. We hebben nog geen seks gehad, maar dat gaat er vast van komen. We hebben het vorige week voor het eerst gehad over wat te doen om niet zwanger te worden. Hij had daar eigenlijk best goede ideeën over. Leuk om te horen.’ GUILLIANO, 16 JAAR: ‘Mijn vriendin is sinds kort aan de pil. Ze heeft me helemaal uitgelegd hoe dat werkt enzo. Met die pilstrip en dat je een week stopt. Grappig om dit nu te weten.’ SORAYA, 18 JAAR: ‘Mijn vriend begon er laatst over. Hoe we ervoor gaan zorgen dat ik niet zwanger word als we seks hebben? Ik vond het heel fijn dat ik er zelf niet over hoefde te beginnen. Dat hij zich ook verantwoordelijk voelt en het serieus meent tussen ons.’ Hoe begin jij over condooms? Het kan soms best lastig zijn om te beginnen over condooms. Maar als je het er eenmaal over hebt gehad, dan voel je je juist beter. Het was eigenlijk heel leuk ELINE, 18 JAAR: ‘We hadden al drie maanden verkering en lagen op de bank te knuffelen. Ik vroeg hem: Als we met elkaar naar bed gaan, hoe denk jij dan over condooms? Toen hebben we het gehad over veilig vrijen en wie voor de condooms zorgt. Het was eigenlijk heel leuk. We hadden het meteen over onze eerste keer.’ Gewoon tevoorschijn halen RUBEN, 17 JAAR: ‘Het lijkt me best lastig om erover te beginnen. Wat moet je dan zeggen? Je kan het 44 LANG LEVE DE LIEFDE condoom ook gewoon tevoorschijn halen. Dan merk je wel hoe hij daarop reageert.’ Fijn als de jongen het regelt WESLEY, 15 JAAR: ‘Ik had het er laatst met m’n broer over. Hij zei dat meisjes het fijn vinden als jongens dat regelen. Ik zou dus gewoon vragen: zal ik voor condooms zorgen?’ We hadden er allebei aan gedacht JADE, 17 JAAR: ‘We hadden het er van tevoren niet echt over gehad. Ik vond het best eng om erover te beginnen. Maar op de avond dat we het voor het eerst deden, liet mijn vriend zien dat hij condooms bij zich had. Ik had ze ook van tevoren al in mijn nachtkastje gelegd. Best grappig.’ Tips Zo begin je erover • Bedenk van tevoren hoe en wanneer je erover wilt beginnen • Wees duidelijk. Zeg gewoon eerlijk: ‘Ik doe het alleen met…’ • Begin erover als je je kleren nog aan hebt • Laat het condoom zien of leg er één zichtbaar klaar • Begin erover met een grapje. Dan maak je er niet zo’n ‘big deal’ van • Geef die ander een condoom als cadeautje. Zo maak je het meteen duidelijk Hoe zou jij erover beginnen? Tips voor jongens • Vraag aan je vriendin of zij de pil die dag heeft ingenomen. • Lees eens de bijsluiter om te kijken hoe de pil werkt.

tips en vul in Wat doe je als de ander geen condoom wil? STAP 1 Zeg dat je alleen met condoom wilt vrijen. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik doe het alleen met condoom’. STAP 2 Wil de ander niet? Zeg dan waarom jij het met condoom wilt doen. Wat zou jij zeggen?  Ik zeg: ‘Ik vertrouw jou wel. Maar onze exen niet’.  Ik zeg: ‘Seks zonder zorgen is veel fijner’.  Ik zeg: ‘Je weet nooit zeker of je een soa hebt’.  Anders: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . STAP 3 Wil de ander het nog steeds zonder condoom doen? Stel dan een andere manier van vrijen voor. Zeg bijvoorbeeld: ‘Dan gaan we niet verder dan zoenen’. STAP 4 Wil de ander dat ook niet? Vertel dan dat je dat niet leuk vindt. Zeg bijvoorbeeld: ‘Dat vind ik jammer’. STAP 5 Wil de ander nog steeds niet? Laat je niet overhalen. Zeg dat je alleen wilt vrijen met een condoom. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik doe het alleen met condoom’. LANG LEVE DE LIEFDE 45 Doe ik moeilijk? Aan: info@sense.info Van: emmadv@gmail.com Onderwerp: Met condoom? Beste Sense, Mijn nieuwe vriend wil zonder condoom vrijen omdat ik de pil slik. Hij zegt dat hij vertrouwt dat ik geen soa heb. Ik wil het nog niet, ik vind het risico te groot. Hij vindt dat ik moeilijk doe. Wat moet ik doen? -----------------------------------------------Beste Emma, Geef aan waarom je met condoom wil vrijen. Je kunt bijvoorbeeld zeggen dat je hem wel vertrouwt maar dat je nooit zeker weet of jullie in je vorige relatie iets hebben opgelopen. Je kan ook andere manieren van vrijen voorstellen. Laat je niet onder druk zetten. Zeg dat je pas zonder condoom wilt vrijen als jullie je allebei hebben laten testen op soa’s. Is de uitslag van de soa-test goed en vrijen jullie alleen met elkaar? Dan kan je het zonder condoom doen. Gebruik dan wel altijd een middel tegen zwangerschap, zoals de pil of een spiraaltje.

Colofon Lang Leve de Liefde is een product van Soa Aids Nederland en Rutgers Samenstelling Suzanne Meijer en Lisette Schutte, Soa Aids Nederland Tekst Suzanne Meijer en Marieke van den Borne, Soa Aids Nederland | Laura van Lee, Rutgers Met medewerking van Hanneke Roosjen, Jos Poelman en Jolijn Polet, Soa Aids Nederland | Ineke van der Vlugt en Marianne Cense, Rutgers | Anita Watzeels, Mireille Wolfers en Marja de Koster, GGD Rotterdam-Rijnmond | Fraukje Mevissen en Gerjo Kok, Universiteit Maastricht | Wilco Schilthuis, GGD Amsterdam In herinnering Herman Schaalma Met dank aan Mahshid Borghei, Mounir Ben Tarraf, Rasjot de Boer, Eva Sugeng, Lynn Werlich, Rosa van Iterson, Mees Bink. Alle betrokken scholen, docenten en leerlingen Redactie Annemies Gort Grafisch ontwerp Suzanne Hertogs en Anne de Laat, Ontwerphaven Strip Jeroen de Leijer, Studio de Leijer Fotografie Yvonne Brandwijk, Shutterstock.com Productie Alice Verleun, Soa Aids Nederland Druk GTV DonMail, Oosterhout Mogelijk gemaakt door ZonMw, RIVM Bestellen lesmateriaal www.langlevedeliefde.nl Bij dit leerlingenmagazine horen een docentenhandleiding, films en de websites: www.langlevedeliefde.nl en www.lesgevenindeliefde.nl. Vijfde druk, 2020 © Soa Aids Nederland, Amsterdam Dit product draagt bij aan het vignet Gezonde School.

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48

Home