e f O r. Me tij elf schrijft fdstuk extra Olde Rikkert zijn eerste wetenschappelijk onderzoek doen. “In het begin was de geriatrie heel klein. Je moest echt pionieren. Het specialisme had geen status. Mijn ouders hoopten stilletjes dat ik huisarts zou worden. Dat stelde tenminste iets voor.” Oudere mensen r. Dat zie je zelfs bij Meer dan de helft heeft tijl.” Foto Remco Homan Voor de jonge medicus brak een nomadenbestaan aan. Een half jaar hier, hooguit anderhalf jaar daar. Voordat hij uiteindelijk in Nijmegen neerstreek, passeerden de haltes Almelo – “een erg goede opleidingskliniek”- , Arnhem, Venray en Leeds. Plus natuurlijk Brugge, waar hij zijn Vlaamse vrouw Sonja ontmoette. “Wel wat veel adressen in die jaren. Het werd aantrekkelijk om eindelijk ergens te wortelen. In Nijmegen kon ik promotieonderzoek doen. In 1998 werd ik staflid Geriatrie bij het Radboud Universitair Medisch Centrum.” Marcel Olde Rikkert beseft als weinig anderen hoe leefstijl en gebeurtenissen mensen vormen. “Oudere mensen verschillen steeds meer. Dat zie je zelfs bij eeneiige tweelingen. Meer dan de helft heeft te maken met de leefstijl. De resultaten vind je terug in bijvoorbeeld geheugen en hartfunctie. Zo’n 15 tot 20 procent hangt samen met erfelijkheid. De overige 30 procent wordt bepaald door ziektes en toeval. Je kunt pech en geluk hebben. Dat is ook het mooie: je hebt het niet helemaal in de hand.” Die dag in 2001. Nauwelijks te bevatten, niet direct te verklaren. Olde Rikkert kwam net terug van een congres in de Franse stad Toulouse. Het vliegtuig was al geland. Een telefoontje van Sonja. “Het gaat niet goed met je broer, hij ligt in het ziekenhuis”. De gebeurtenissen volgden elkaar snel op. Henk (48) schrok van zijn broze schoenmoeder in het Borsthuis te Hengelo. Kreeg een zware hartaanval en overleed in het Julianaziekenhuis. In een heftige kettingreactie stierf twee uur later schoonmoeder en drie uur later schoonvader. “Drie op één dag. De uitvaart was in de Lambertuskerk. Dat kleurde die jaren wel heel erg. Hoe is zoiets mogelijk? Je moet opnieuw zoeken naar evenwicht.” In zijn Groninger periode was Olde Rikkert op stage in het verpleegtehuis in Veenwouden. De ouderengeneeskunde stond nog in de kinderschoenen. Paternalistisch liepen daar de witgejaste doktoren. Eens in de week kwam de professor langs. “Rare medische zorg. Totaal geen contact met de mensen. Het onderzoek dat werd verricht ging volstrekt over hun hoofden heen. Had geen betrekking op ze. Dat kon toch niet waar zijn? Vanuit dat negatieve rolmodel kwam de vraag naar voren wat dan wel een goede gezondheidszorg is voor deze kwetsbare groep.” Op de afdeling Geriatrie van het RadboudUMC gaan zorg, onderzoek en onderwijs hand in hand. Jaarlijks komen enkele duizenden nieuwe patiënten voor een behandeling op maat. Een groep van negen geriaters, artsen in opleiding, en verpleegkundigen vangt ze op. Relatief nieuw is de aandacht voor de veerkracht. Wie kan goed herstellen van een ingreep? Is het plaatsen van een nieuwe hartklep wel zinvol? Specialisten van verschillende disciplines (soms meer dan tien) komen bij elkaar om de risico’s af te wegen. Tien jaar geleden gebeurde dat “Je moet ergens je bed voor uitkomen“ niet. “De beslissing wordt gezamenlijk genomen. Niemand wil graag een enorme ingreep om de volgende dag te merken: dit gaat niet werken. De drains blijven niet zitten, de patiënt is knal verward, complicatie op complicatie. We hebben hier in het verleden natuurlijk leergeld voor betaald.” Bewegen, bewegen, bewegen. Zorg dat je zin houdt in het leven. “Daar hoort natuurlijk de voeding bij. Je hoeft niet alles iedere dag op een weegschaaltje te leggen. Maar er is een verschil tussen gezonde en overvoeding. We hebben nu te veel last van alcohol op hoge leeftijd. Alle remmen gaan los. Het Zwitserlevengevoel, ik moet vandaag weer profiteren. Dat kan, dat is een keuze. Maar geen verstandige keuze. Als je goed kiest, kun je met veel minder geneesmiddelen toe.” Marcel Olde Rikkert constateert dat het sociale kapitaal van mensen snel belangrijker wordt. “De mensen zijn steeds individualistischer ingesteld. Ja, de gezinnen zijn kleiner dan vroeger, het aantal scheidingen een stuk meer. Het is helemaal niet zo vanzelfsprekend dat relaties in stand blijven of – als mensen wegvallen – nieuwe bindingen worden aangegaan. Vergeet niet, de mens is een sociaal dier. Je moet ergens je bed voor uitkomen. Samen iets doen en de wederkerigheid tussen mensen, vormen een geweldige prikkel om plezier te beleven. Dat wordt vaak onderschat. We hebben er ook nooit op voorgesorteerd.” Bij mannen is te zien dat als hun werk wegvalt, de sociale activiteiten doorgaans eenzijdiger zijn dan bij vrouwen. Dat heeft effecten in de jaren van 75 tot 85, voor zingeving en het in actie houden van het brein. Grote gevolgen ook voor de zorgafhankelijke 85-plusser, die meer en meer op zijn relaties steunt. “Naar mate je kwetsbaarder wordt, wil je een steviger verbinding met de omgeving. Als je alleen bent, is het heel lastig om je aan het einde van de route wat op te vrolijken. Waanzinnig moeilijk zelfs. De kansen liggen veel meer aan het begin van de route.” Theo leoné 21
22 Online Touch Home