0

2018 2019 Geniet & Enjoy! Brabantse Wal, waar Brabant Zeeland kust Brabantse Wal, where Brabant kisses Zeeland

VVV Brabantse Wal BRABANTSE WAL

WELKOM / Welcome OP DE BRABANTSE WAL Brabantse Wal Brabantse Wal ...waar Brabant Zeeland kust Op de grens van Brabant en Zeeland ligt de Brabantse Wal, één van de drie Landschappen van Allure in Noord-Brabant. Een gebied waar natuurschoon, monumenten en culturele evenementen met elkaar verweven zijn. De Brabantse Wal is een zandplateau dat zich, in het uiterste westen van de provincie Noord-Brabant, uitstrekt van de Belgische grens in het zuiden tot aan Steenbergen in het noorden en tot de Wouwse Plantage in het oosten. Het gebied valt op door een grote verscheidenheid in landschappen. Het glooiende terrein van de Brabantse Wal klimt bij Woensdrecht tot wel 20 meter boven zeeniveau en gaat dan plots weer over in de uitgestrekte polders rond Steenbergen, de wateren van de Zeeuwse delta en de bossen van de Wouwse Plantage. In het midden van het gebied ligt Bergen op Zoom. De vele monumenten in deze stad vertellen het verhaal van een rijk en bewogen verleden. De vele culturele evenementen en het gevarieerd winkel- en horeca-aanbod maken een bezoek aan deze stad meer dan de moeite waard. De uitgestrekte bossen rondom Woensdrecht zijn een waar eldorado voor fietsers en wandelaars. De routenetwerken staan garant voor vele kilometers fiets- en wandelplezier. Ook de waterrecreant komt ruimschoots aan bod. Steenbergen kent goed uitgeruste jachthavens die vanuit Zeeland en Zuid-Holland prima bereikbaar zijn. De aansluiting op het vaarroutenetwerk biedt de waterrecreant fantastische mogelijkheden om de streek vanaf het water te verkennen. Brabantse Wal: de streek voor cultuur proeven, shoppen, culinair genieten en actief bezig. Ontdek, geniet en beleef! ... where Brabant kisses Zeeland The Brabantse Wal (Brabant Ridge) is situated on the brink of the Dutch provinces of Noord-Brabant and Zeeland. It’s one of the three Alluring Landscapes in Noord-Brabant. This is an area where natural beauty, heritage sites and cultural events are closely knit. The Brabantse Wal is a sandy ridge in the far west of the Province of NoordBrabant that stretches from the Belgian border in the south to the town of Steenbergen in the north and Wouwse Plantage in the east. The area’s most striking feature is the vast diversity of its scenery. The gentle rolling hills of the Brabant Ridge reach over 20 metres above sea level near Woensdrecht and then suddenly drop to the vast polders around Steenbergen, the waterways of Zeeland’s delta and woodlands in Wouwse Plantage. The city of Bergen op Zoom is situated in the centre of this region. The city’s many heritage sites recount the story of a rich and eventful past. Bergen op Zoom is well worth a visit for its many cultural events and its varied offer of shops, bars and restaurants. The extensive woodlands around Woensdrecht are a true haven for bikers and hikers. The special system of centre-routes offer many kilometres of biking and hiking delight. The waterways also offer many leisure opportunities. Steenbergen has fully equipped marinas which are easily accessible from Zeeland and Zuid-Holland. Connections to the sailing route network are excellent and create great opportunities to discover the area by its waterways. Brabantse Wal: a top region for a taste of culture, shopping, culinary delights and active leisure. Discover, enjoy and experience! 3

INHOUD / Content 03 WELKOM OP DE BRABANTSE WAL Welcome 06 STAD EN STREEK City and region 12 ZIEN EN DOEN See and discover 56 UITGAAN A night out 64 GROEPEN EN ZAKELIJK Parties and business 66 EVENEMENTEN Events 68 OVERNACHTEN Staying overnight 4 VVV Brabantse Wal BRABANTSE WAL

VVV INFORMATIE / Tourist Information Office (VVV) Met veel plezier presenteren wij de Regiogids Geniet & Enjoy 2018/2019. Een gids vol met leuke ideeën voor een dagje uit, bezienswaardigheden, overnachtingsmogelijkheden, restaurants en veel meer. Wil je persoonlijk advies, stap dan eens binnen bij VVV Brabantse Wal en de VVV Informatiepunten. Zo ontdek je nóg meer over de Brabantse Wal. Als je over de drempel stapt bij VVV Brabantse Wal waan je je al in Brabantse Wal sferen; audio-visuele presentaties brengen de Brabantse Wal tot leven. De streeksouvenirs, fietsroutes, wandelkaarten en vele (thema)gidsen informeren over de vele mogelijkheden. VVV medewerkers geven aan de hand van VVV-ideeën tips voor een verblijf op de Brabantse Wal. Graag tot ziens bij VVV Brabantse Wal Vestigingen / Establishments VVV Brabantse Wal Steenbergsestraat 6, Postbus 35, 4600 AA Bergen op Zoom T +31 (0)164 277 482 E info@vvvbrabantsewal.nl I www.vvvbrabantsewal.nl VVV Informatiepunt Bergen op Zoom Locatie Stayokay Bergen op Zoom, Boslustweg 1, 4624 RB Bergen op Zoom VVV Informatiepunt Steenbergen Locatie Primera de Gilles, Kaaistraat 49, 4651 BM Steenbergen VVV Informatiepunt Woensdrecht Locatie Volksabdij, O.L.V. ter Duinenlaan 199, 4641 RM Ossendrecht We proudly present our Regional Guide Geniet & Enjoy 2018/2019. This guide offers plenty of ideas for a nice day out, sights, accommodations, restaurants and much more. If you would like a custom-made advice, please visit VVV Brabantse Wal or a VVV Information point. This is the way to discover even more about the Brabantse Wal. When you cross the threshold at VVV Brabantse Wal you will experience the local atmosphere as the audio-visual presentations will evoke the Brabantse Wal. The local souvenirs, biking routes, hiking maps and many themed or general guides will inform you about a host of opportunities. VVV staff members will provide tips for your stay at the Brabantse Wal by tailoring the VVV ideas to your situation. See you soon at our offices 5

STAD EN STREEK City and region Een gebied met natuurschoon, monumenten en culturele evenementen. An area with natural beauty, heritage sites and cultural events. 6 VVV Brabantse Wal STAD EN STREEK / City and region

STAD EN STREEK / City and region AANGENAAM BERGEN OP ZOOM Midden op de Brabantse Wal ligt Bergen op Zoom. Deze karakteristieke stad is een van de oudste steden van Nederland. Smalle straatjes, oude pleintjes en monumenten vertellen hier het verhaal van een rijk en bewogen verleden, dat al meer dan achthonderd jaar terug gaat. De historische binnenstad vormt een prachtig decor voor leuke winkeltjes, cafeetjes, gezellige terrassen en restaurants. Het rijke verleden van Bergen op Zoom is nog overduidelijk af te lezen aan de vele fraai gerestaureerde gebouwen. In het compacte centrum staan meer dan 800 monumenten, waarvan er ruim 200 op de rijksmonumentenlijst staan. Parel van Bergen op Zoom is het Markiezenhof, het voormalige woonpaleis van de heren en later markiezen van Bergen op Zoom. Op avontuur door dit imposante laatgotische paleis met zijn vele zalen, kamers, galerijen, traptorens, binnenplaatsen en tuinen, krijg je een goed beeld van de geschiedenis van stad en streek. Bergen op Zoom is een stad waar shoppen en geschiedenis hand in hand gaan. In de historische binnenstad tref je een gezellig winkelhart waar het heerlijk shoppen is. Iedere laatste zondag van de maand is het koopzondag in Bergen op Zoom. Op veel van deze koopzondagen vinden activiteiten plaats en kun je overal in de binnenstad gratis parkeren. Het hele jaar door vinden er veel verschillende evenementen plaats. Sportief, cultureel, modern of juist historisch: het is er allemaal. De stad is vermaard om haar diepgewortelde tradities en jaarlijks terugkerende evenementen. Proef culinaire streekproducten tijdens ProefMei. Lekker eten en relaxen tijdens de Foodstoet. Voel het ritme van grootse muzikanten tijdens het Jazzweekend. Geniet van de zomer wandelend over de Krabbenfoor: de braderie waar winkeliers, kunstenaars en muzikanten zorgen voor een kleurrijk geheel. Of ervaar een weekend barstensvol cultuur en historie tijdens Kunsten in de Monumenten. En door de vele restaurants, terrassen, poppodium, bowling en bioscoop kunnen we met recht spreken van Theater van het Goede Leven! www.aangenaambergenopzoom.nl PLEASED TO MEET YOU... IN BERGEN OP ZOOM Bergen op Zoom is located right in the middle of the Brabantse Wal. This distinctive city is one of the oldest cities of the Netherlands. Narrow alleys, ancient squares and listed buildings recount the story of a rich and eventful past, which dates back over eight hundred years. The historic inner city provides a lovely backdrop for nice shops, bars, cosy outdoor cafés and restaurants. Bergen op Zoom’s rich history is clearly visible in its many beautifully restored buildings. The dense city centre features over 800 historic monuments, of which over 200 are national listed buildings. The city boasts a beautiful pearl: Markiezenhof [Marquess’ Court], the former residential palace of the Lords and – later - Marquesses of Bergen op Zoom. Explore this impressive late Gothic palace with its many halls, rooms, galleries, turrets, inner courts and gardens and you will get a proper impression of the history of the city and its surrounding countryside. Bergen op Zoom is a city that links up shopping and history. The historical inner city offers a bustling shopping centre for a true shopping spree. Bergen op Zoom’s shops are open every last Sunday of each month. The city organises activities on many of these Shopping Sundays in addition to free parking in the inner city. Throughout the year, a wide range of events will be hosted. Either sports events, cultural, or rather historical events: we cater for all tastes. The city is renowned for its deep-seated traditions and annual recurring events. Taste culinary regional products during ProefMei [Taste May/Me]. Enjoy good food and relaxation during the Foodstoet [Food Parade]. Feel the rhythm of great musicians during the Jazz Weekend. Stroll along in summer at the Krabbenfoor: the fair on which shop owners, artists and musicians provide a colourful atmosphere. Or experience a weekend full of culture and history during Kunsten in de Monumenten [Arts in Heritage Buildings]. And last but not least: the many restaurants, outdoor cafés, the pop stage, bowling and cinema make this city a true Theatre of the Good Life! 7

8 VVV Brabantse Wal STAD EN STREEK / City and region

> VVV-idee Het Markiezenhof: waan jezelf ook een dagje markies of markiezin! image yourself to be marquese or marquise for a day! The Markiezenhof: 9

Steenbergen Ten noorden van Bergen op Zoom ligt, deels op de uitlopers van de Brabantse Wal, Steenbergen. Met het voormalige vestingstadje Steenbergen als hoofdplaats behoren ook de kernen Dinteloord, De Heen, Heense Molen, NieuwVossemeer, Kruisland en Welberg tot deze gemeente. Steenbergen vertelt het verhaal van aangewonnen land, dat ook herhaalde malen aan de zee moest worden prijsgegeven, of dat onder water werd gezet als verdedigingslinie. Steenbergen is vooral polderland, maar wel op een schaalgrootte die maakt dat het een mooi landschap is. Smalle polderwegen met populieren omzoomd, slingeren over dijken door het gebied en maken het aantrekkelijk voor de fietsrecreant. Midden in het dorpje Nieuw-Vossemeer, bekend van de jeugdroman en gelijknamige TV-serie Merijntje Gijzen, herinnert een oude meerpaal aan het niveau dat het water bereikte tijdens de watersnoodramp van 1953. Steenbergen is rijk aan water en biedt goede mogelijkheden voor de waterrecreant. De uitstekend uitgeruste jachthavens zijn vanuit Zeeland en Zuid-Holland goed bereikbaar. De toegang vanaf het Volkerak tot de Steenbergsche Vliet via het idyllisch aandoende sluizencomplex Benedensas is uniek. De aan sluiting op het vaarroute netwerk biedt fantastische mogelijkheden om de streek vanaf het water te verkennen. Wie graag actief is, kan naar hartelust ‘outdoren’. Klauteren, survivalen, golfen, kanoën en overnachten op een vlot behoren in Steenbergen allemaal tot de mogelijkheden. Steenbergen is situated north of Bergen op Zoom, partly on the foothills of the Brabantse Wal. The former fortified town of Steenbergen is the area’s principal town, but the villages of Dinteloord, De Heen, Heense Molen, Nieuw-Vossemeer and Welberg also belong to this municipality. Steenbergen mainly recounts the story of reclaimed land that had to be returned to the sea on several occasions. Steenbergen largely consists of polders, but their scale is just right to make the scenery attractive. Narrow polder roads, situated on dikes and lined with poplars, meander through the area and make it attractive for bikers. Right in the centre of the village of Nieuw-Vossemeer an old bollard reminds us of the level to which the waters rose during the flood disaster in 1953. This village is well known for the Dutch youth novel and TV-series of the same name, Merijntje Gijzen. Steenbergen has many waterways and offers a lot of aquatic leisure activities. Its marinas are well-equipped and easily accessible from Zeeland and Zuid-Holland. One of the unique ways to approach Steenbergen is from the Volkerak by the Steenbergsche Vliet through the pastoral lock called Benedensas. Excellent connections to the sailing route network offer great opportunities to discover the area by its waterways. Energetic persons have ample opportunity to enjoy outdoor sports. In Steenbergen, it is possible to climb, try an assault course, playing golf, canoe and spend the night on a raft. > VVV-idee Met de Ommetjes in de gemeente Steenbergen loop je langs dorpen, natuur en water. The Ommetjes (strolls) in the municipality of Steenbergen will guide you along villages, countryside and water. 10 VVV Brabantse Wal STAD EN STREEK / City and region

> VVV-idee Ga je te buiten aan kilometers fietspad, uitdagende mountainbikeroutes en geweldige fietsarrangementen. Explore the many kilometres of bicycle paths, challenging mountain bike routes and fantastic cycling package deals. Woensdrecht Woensdrecht ligt ten zuiden van Bergen op Zoom en omvat de dorpen Woensdrecht, Hoogerheide, Huijbergen, Ossendrecht en Putte. Wie de Brabantse Wal vanuit Zeeland nadert zal opvallen dat het vlakke Zeeuwse polderland op de grens van Brabant overgaat in een zachtglooiend landschap. Woensdrecht en Ossendrecht torenen hoog boven de omgeving uit, op sommige punten ruim 20 meter! De hoogteverschillen, bossen en polders zijn een walhalla voor fietsers en wandelaars. Woensdrecht is een echte wieler- en fietsgemeente. Het heeft een rijke wielerhistorie en vele wielerevenementen vinden hier plaats zoals de GP Adrie van der Poel. Het gebied beschikt over goede voorzieningen, zoals het fiets- en wandelknooppuntennetwerk, mtb-paden en gezellige cafeetjes. Een vers gezet bakje koffie, een speciaal biertje of een uitgebreide lunch staan voor je klaar! Ook de natuurliefhebber komt ruimschoots aan bod. Wetland Het Markiezaatsmeer is een nationaal erkend natuurgebied en is een belangrijk broedgebied voor vogels. Op de grens met België ligt het Grenspark De Zoom / Kalmthoutse Heide en het kasteelpark Moretusbos / Ravenhof. Deze gebieden zijn opengesteld voor het publiek. Voor de actieve recreant, maar ook voor wie op rust is gesteld, biedt de omgeving van Woensdrecht uitgelezen mogelijkheden. The municipality of Woensdrecht is situated to the south of Bergen op Zoom and comprises the villages of Woensdrecht, Hoogerheide, Huijbergen, Ossendrecht, and Putte. Those who approach Brabantse Wal from the province of Zeeland will notice that the flat polders of Zeeland transform into rolling hills on the brink of the province of Brabant. Woensdrecht and Ossendrecht tower high above the surrounding area; at some locations the elevation is as high as 20 metres! The differences in height, woods and polders provide a Walhalla for bikers and hikers. Woensdrecht is truly a biking and cycling town. It boasts a rich cycling history and many cycle events are hosted here, such as GP Adrie van der Poel. The area features excellent facilities, such as the biking and hiking junction network, mtb tracks and cosy bars. Enjoy a freshly brewn cup of coffee, a special beer or an elaborate lunch! Nature lovers have ample opportunities too. Wetland Het Markiezaatsmeer (Lake Marquisate) is a nature reserve and an important breeding ground for birds. Border Park De Zoom / Kalmthoutse Heide (River De Zoom / Kalmthout Moors) and Castle Park Moretusbos / Ravenhof (Moretus Woods / Raven’s Court) are situated on the Belgian border. Both areas are open to the public. Not only energetic holiday-makers, but also those who enjoy peace and quiet will find excellent opportunities in Woensdrecht’s vicinity. 11

ZIEN EN DOEN See and discover De Brabantse Wal nodigt uit tot ontdekken. Je kunt er wandelen, fietsen, kijken, genieten en meer! The Brabantse Wal tempts you to discover the area. Why not try hiking, biking, watching, enjoying and so on! 12 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

ZIEN EN DOEN / See and discover De Brabantse Wal en er actief op uit trekken gaan hand in hand. Fietsers en wandelaars kunnen het gebied ontdekken via de fiets- en wandelroutenetwerken. Natuurliefhebbers halen hun hart op in de uitgestrekte bossen, weidse heidevelden en op en langs het glooiende terrein van de Brabantse Wal. Wie zijn grenzen wil verleggen gaat ‘outdoren’, waarbij water een belangrijke rol speelt. De waterwegen in Steenbergen zijn gezamenlijk ongeveer 70 kilometer lang en het gebied heeft zeven, goed bereikbare jachthavens. Ook voor gezinnen met jonge kinderen biedt de Brabantse Wal voor ieder wat wils. Kinderboerderijen en (indoor)speeltuinen liggen binnen handbereik. Hou je van cultuur en monumentale gebouwen, dan is de binnenstad van Bergen op Zoom meer dan het verkennen waard. The Brabantse Wal and the great outdoors go hand in hand. Bikers and hikers discover the area by means of the centre-routes. Nature lovers can indulge themselves in the vast woodlands, grand moors and the gentle rolling hills of the Brabantse Wal. You can also push back your physical frontiers at several local outdoor sports venues, often along waterways. Steenbergen’s waterways stretch for approximately 70 kilometres and the area has seven well-accessible marinas. Young families will find all tastes catered for on the Brabantse Wal. Children’s farms and (indoor)playgrounds are close at hand. Lovers of culture and historical buildings should explore Bergen op Zoom’s inner city. > VVV-idee Geniet van producten van eigen bodem en haal de Attractiekaart bij de VVV. Collect the Attractiekaart at the VVV and enjoy local products. 13

Activiteiten voor kids 10 tips voor kinderen op de Brabantse Wal Activities for kids 10 tips for children at Brabantse Wal Stadsstenenspeurtocht met doe-, denk- en zoekopdrachten / assignments to do, think, and search Sint Antoniusmolen krijg uitleg van de molenaar let the miller explain Expeditie Natuurpoort en WBWL Explorer App met een app op avontuur / go out exploring with an app 14 VVV Brabantse Wal BRABANTSE WAL Varen ontdek de Steenbergsche Vliet per sloep discover Steenbergsche Vliet in a sloop

Blote Voetenpad schoenen en sokken uit take off your shoes and socks Klimbos Brabantse Wal klauteren tussen de bomen climb among the trees Beklimming Peperbus verdien een beklimmingsdiploma / mount the Peperbus earn a mounting diploma Natuurpad Kortenhoeff struinen, ontdekken en spelen rummage, discover and play Bezoekerscentrum De Kraaijenberg ontdek en beleef het Markiezaatsmeer / discover and experience Markiezaatsmeer [Lake Marquisate] Franken Fruit pluk zelf je groente en fruit pick your own vegetables and fruits 15

ZIEN EN DOEN BEZIENSWAARDIGHEDEN / Sights BOERDERIJWINKELS/AMBACHTELIJKE PRODUCTEN Farmer’s Shopping Spree Genieten van producten van eigen bodem; laat je verrassen door de vele streek- en ambachtelijke producten die ondernemers op de Brabantse Wal te bieden hebben. Producten met liefde en passie gemaakt door mensen die van hun vak houden en dat proef je! Op de Attractiekaart Brabantse Wal en www.vvvbrabantsewal.nl tref je een overzicht van deze bedrijven. De Attractiekaart is o.a. af te halen bij VVV Brabantse Wal. GALERIES / Galleries Galerie Arsis Atelier 13 Atelier Jes Galerie Baptist Amandus Open Atelier Sint Sebastiaan Art Galerie Galerie 2x2 Galerie Art & Frame Atelier Zuidsingel Galeriedje St. Annastraat 10, Bergen op Zoom, www.arsis-boz.nl Sint Antoniusstraat 11/13, Bergen op Zoom, 0164 265 343 Torenbaan 58, Bergen op Zoom, 0165 302 886, www.atelierjes.nl Molstraat 8, Bergen op Zoom, 0164 249 125, www.baptistamandus.nl Steenbergsestraat 25, Bergen op Zoom, 0164 230 822, www.adseelen.nl Kortemeestraat 12, Bergen op Zoom, 06 516 874 81 Potterstraat 38, Bergen op Zoom, 0164 244 656, www.galerie2x2.nl Potterstraat 34, Bergen op Zoom, 06 513 870 52, www.lijstenmakerijbergenopzoom.nl Zuidsingel 44-46, Bergen op Zoom, 06 516 874 81 Koevoetstraat 49, Bergen op Zoom, 06 339 705 05 16 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover Enjoy local products; be surprised by the sheer range of regional and craft products that entrepreneurs at the Brabantse Wal have on offer. They are creating their products with love and passion because they enjoy their profession; and this will show! You will find an overview of these companies on the Attractiekaart (Attraction map) Brabantse Wal and www.vvvbrabantsewal.nl. You can collect the Attractiekaart at VVV Brabantse Wal.

Beeldentuin Het Nieuwe ABG Galerie Kaders & Kunst Hoekkunst Beeldentuin Paula Withagen Kunst en Art Léon Vermunt Beeldentuin De Plantage Van Dedemstraat 13, Bergen op Zoom, 0164 288 600, www.expo-thuis.nl Bosstraat 27, Bergen op Zoom, 0164 244 026, www.kadersenkunst.nl Heensedijk 18, De Heen, 0167 563 421, www.hoekkunst.nl Daansbergen 48, Halsteren, 0164 683 820, www.paulawithagen.nl Spoorbaan 2, Hoogerheide, 0164 613 486, www.kunstenart.com Julianaweg 13, Wouwse Plantage, 0165 378 163, www.leonvermunt.com Julianaweg 8, Wouwse Plantage, 0165 378 341/06 247 100 20, www.plantage-vanzijp.nl LANDGOEDEREN, KASTELEN EN TUINEN / Country estates, castles and gardens Het Markiezenhof Steenbergsestraat 8, Bergen op Zoom, 0164 277 077, www.markiezenhof.nl Voormalig woonpaleis van de heren en markiezen van Bergen op Zoom uit de 15e eeuw. Een museum, bibliotheek, kapel en restaurant maken deel uit van het complex. » Former 15th century city palace. This site also hosts a museum, a library, a chapel and a restaurant. Open: Dinsdag t/m zondag » Tuesday through Sunday 11.00 – 17.00 Landgoed Lievensberg & Heidetuin Balsedreef 1, Bergen op Zoom Lievensberg is een oud landgoed en bestaat uit zandverstuivingen, heidetuinen en dennenbossen. » Lievensberg is an ancient country estate with sand drifts, heath gardens and pine woods. Open: heidetuin is permanent toegankelijk. » The heath garden is open to the public free of charge. Landgoed De Beek De Beeklaan, Halsteren Loofbos, hertenkamp en speelweiden. » Broad-leaved wood, deer park and playing fields. Open: Villa is niet opengesteld, hertenkamp is permanent toegankelijk. » The villa is not open to the public, the deer park is open to the public free of charge. Landgoed De Hertgang Klaverblokken 18, Halsteren, 0164 683 801, www.dehertgang.nl Landgoed met tuinen en arboretum » Country estate with gardens and arboretum. Open: 15 april tot 15 oktober vrijdag 13.00 – 17.00, iedere eerste zondag van de maand 10.00 – 17.00 en op afspraak » 15th of April through 15th of October Friday 13.00 – 17.00, every first Sunday of the month 10.00 – 17.00 and by appointment. Landgoed Mattemburgh Antwerpsestraatweg 181, ingang Beukendreef, Hoogerheide, www.brabantslandschap.nl Een villa met een fraai aangelegde tuin en orangerie uit de periode 1844-1850. Franse tuin en orangerie zijn vrij toegankelijk. » A villa with beautiful, designed gardens and an orangery dating from 1844-1850. French garden and orangery are open to the public free of charge. Open: Villa is opengesteld tijdens speciale evenementen, groepen op afspraak. Park toegankelijk: mei t/m augustus: dinsdag t/m zondag 10.30 – 16.30, september t/m april: woensdag t/m zondag 11.30 – 16.30 » The villa is open during special events, groups by appointment. The garden is open to the public: May through August: Tuesday through Sunday 10.30 – 16.30, September through April: Wednesday through Sunday 11.30 – 16.30 17

Pluktuin La Fleur Lange Steen/Groeneweg, Hoogerheide, www.pluktuinlafleur.nl Je eigen boeket bij elkaar plukken met een keuze uit 60 verschillende soorten bloembollen. Plukken, boeket samenstellen en afrekenen is zelfbediening. » Pick your own bunch of flowers by choosing from 60 types of flower bulbs. Picking, compiling your bunch and paying is all self service. Open: april t/m september maandag t/m zaterdag » April through September Monday through Saturday Kasteelpark Ravenhof / Moretusbos Canadalaan 1, Putte Een uitgestrekt landgoed op zowel Nederlands als Belgisch grondgebied, waarvan de geschiedenis teruggaat in de 14e eeuw. Het kasteel Ravenhof vormt het imposante middelpunt van het landgoed. » A vast country estate on both Dutch and Belgian territory. Its history can be traced back to the 14th century. Ravenhof Castle is the country estate’s impressive centre. Open: Park is permanent toegankelijk, het kasteel wordt bij bijzondere gelegenheden opengesteld. » The park is open to the public free of charge, the castle is open to the public on special occasions. Landgoed Wouwse Plantage Plantage Centrum 1, Wouwse Plantage, 0165 554 400 Het uitgestrekte gebied van de Wouwse Plantage bevat loof- en naaldbomen, beukenlanen, zandverstuivingen en cultuurgrond. Midden in het gebied ligt het Plantage Centrum met een unieke verzameling Rijksmonumenten, zoals het witte ‘kasteeltje’, het jachthuis, de gerestaureerde houtzagerij en het Brandweermuseum. » The vast area of Wouwse Plantage consists of deciduous and coniferous trees, beech alleys, sand drifts and farmland. In the centre of the area, you will find Plantage Centrum with its unique collection of listed buildings, including the white ‘castle’ (manor house), hunting lodge, the renovated lumber yard and the Fire Brigade Museum. Open: Het bosgebied is vrij toegankelijk op de paden, het Plantage Centrum is privé-terrein en wordt bij bijzondere gelegenheden opengesteld. Geopend tijdens Brabantse Kastelendag (2e Pinksterdag) en op enkele woensdagen in de maanden juli en augustus. » The woodland trails are open to the public, Plantage Centrum is private property and is opened to the public on special occasions, such as the Castle Day of the Province of Brabant (Whit Monday) and on some Wednesdays during the months of July and August. 18 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

MOLENS / Windmills Molen De Twee Vrienden Oude Huijbergsebaan 227, Bergen op Zoom, 0164 683 560 Berg / beltkorenmolen » Mound / knoll flour mill. Open: Zaterdag » Saturday 14.00 – 17.00 (als de blauwe wimpel uithangt). Op afspraak » by appointment. Groepsbezoek mogelijk via VVV Brabantse Wal. Sint Antoniusmolen Halsterseweg 57, Halsteren, 0164 684 237, www.antoniusmolen.nl Ronde, stenen korenmolen op belt. » Round, brick flour mill on knoll. Open: Woensdag en zondag » Wednesday and Sunday 13.00 – 17.00 Molen De Vos Rijksweg 51, Heense Molen, 0167 850 917 / 06 557 904 58 Stenen korenmolen Groepen op afspraak » Groups by appointment Molen Johanna Bergsestraat 25b, Huijbergen, 06 125 452 60 Gerestaureerde stenen Bergmolen Molen(museum) De Assumburg » Restored brick flour mill. Open: Zondag » Sunday 12.00 – 17.00. Groepen op afspraak » Groups by appointment Veerweg 1, Nieuw-Vossemeer, 0167 850 917 / 06 557 904 58 Stenen korenmolen Groepen op afspraak » Groups by appointment MONUMENTEN / Monuments Het Markiezenhof Steenbergsestraat 8, Bergen op Zoom, 0164 277 077, www.markiezenhof.nl Rijksmonument het Markiezenhof werd in 1485 gebouwd ter meerdere eer en glorie van de heren, later de markiezen van Bergen op Zoom. In 1514 bereikte het Markiezenhof zijn huidige omvang. » Listed National Heritage Building the Markiezenhof (Marquess’ Court) was built in 1485 in honour of Bergen op Zoom’s Lords and, later on, its Marquesses. In 1514, the Markiezenhof reached its present size. Open: Dinsdag t/m zondag » Tuesday through Sunday 11.00 – 17.00 Lievevrouwepoort / Gevangenpoort Prisoner’s Gate Lievevrouwestraat 60, Bergen op Zoom De enige bewaard gebleven middeleeuwse stadspoort van Bergen op Zoom. Dit oudste monument van de stad deed dienst als verdedigingswerk, maar heeft ook o.a. de functie van gevangenis gekend. » The only medieval city gate in Bergen op Zoom that has survived. This oldest listed building in the city started out as a fortification, but was also used as a prison and for other purposes. Open: 27 april t/m 31 oktober, dinsdag t/m zondag en koopzondag » Tuesday through Sunday and shopping Sunday 13.00 – 16.30 Ravelijn Op den Zoom Korneel Slootmanslaan, Bergen op Zoom 18e eeuws verdedigingswerk van Menno van Coehoorn met gewelven, kazematten, een uitzichtpunt en een drijvende brug. » 18th century fortification by the famous architect Menno van Coehoorn with arched roofs, casemates, a vantage point and a floating bridge. 19 » Brick flour mill. Open: Zaterdag » Saturday 14.00 – 17.00. » Brick flour mill. Open: Zaterdag » Saturday 14.00 – 17.00.

> VVV-idee Gidsen informeren je graag over de monumenten tijdens de openstellingen. Guides will be available at listed monuments during opening hours. Sint Gertrudiskerk Church Grote Markt, Bergen op Zoom Kerk met een veelbewogen geschiedenis. Torenbeklimming: na 183 treden een prachtig uitzicht over de stad. » Church with a chequered history. Climb the 183 steps of the tower and enjoy a beautiful view. Open: 27 april t/m 31 oktober, dinsdag t/m zondag en koopzondag, torenbeklimming tot 16.00 » Tuesday through Sunday and shopping Sunday 13.00 – 16.30, climbing the tower till 16.00 Stadhuis City hall Grote Markt, Bergen op Zoom Open: 27 april t/m 31 oktober, dinsdag t/m zondag en koopzondag » Tuesday through Sunday and shopping Sunday 13.00 – 16.30 Synagoge Synagogue Koevoetstraat, Bergen op Zoom Voormalig gebedshuis met authentieke badinrichting. » Former synagogue with original washing place. Open: 27 april t/m 31 oktober, dinsdag t/m zondag en koopzondag » Tuesday through Sunday and shopping Sunday 13.00 – 16.30 De Grebbe Former city sewer Het voormalig riool uit de 12e eeuw, in het centrum van Bergen op Zoom, is o.l.v. een gids te bezoeken. Reserveren via www.vvvbrabantsewal.nl » The Grebbe, the former city sewer from the 12th century in the city centre of Bergen op Zoom, can be explored under supervision of a tour guide. Reservations through www.vvvbrabantsewal.nl Open: 29 april t/m 31 oktober, zaterdag » Saturday 13.00 en 15.00 Oude Algemene Begraafplaats Cemetery Sint Martinuskerk Church Gummaruskerk Church Dorpsstraat 8, Halsteren Open: 29 april t/m 30 september, zaterdag » Saturday 13.00 – 16.30 Op afspraak » by appointment: 0164 682 658 Dorpsstraat 20, Halsteren Open: Op afspraak » by appointment: 0164 687 498 Westdam 83, Steenbergen, www.gummaruskerk.nl Open: juli en augustus elke woensdag en vrijdag » Wednesday and Friday 14.00 – 16.00. Op afspraak » by appointment: 0167 561 671 Protestantse kerk Church Kerkplein 7, Steenbergen Open: juli en augustus elke woensdag en vrijdag » Wednesday and Friday 14.00 – 16.00. Op afspraak » by appointment: 0167 565 633 20 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

Historisch sluizencomplex Benedensas De Heen Locks Met de aanleg van de sluizen in 1824 kwam een einde aan de regelmatige overstromingen van de Roosendaalse en Steenbergsche Vliet. » When the locks were built in 1824, the numerous floods of the Roosendaalse Vliet and Steenbergsche Vliet ceased. Open: Vrij toegankelijk » Free access KLEINE MONUMENTENROUTES / Historical sights’ trail Er is geen betere manier om een stad en haar omgeving goed te leren kennen dan te voet. Bergen op Zoom, Steenbergen en Woensdrecht bieden verschillende mogelijkheden. In de kernen van de gemeente Woensdrecht zijn wandelroutes uitgezet langs de historische hoogtepunten. In de dorpscentra staan vitrines voor meer informatie over deze routes. De folder is verkrijgbaar bij VVV Brabantse Wal en het VVV Informatiepunt in Ossendrecht. In Steenbergen zijn twee wandelroutes uitgezet langs vestingwerken, monumentale panden en andere historische plaatsen. De folders zijn verkrijgbaar bij VVV Brabantse Wal en het VVV Informatiepunt in Steenbergen. STADSWANDELING / City walk Bergen op Zoom biedt verschillende mogelijkheden om de stad te verkennen: op eigen gelegenheid, aan de hand van een beschreven wandeling en onder leiding van een gids. Kortom voor elk wat wils. Ben je met een groter gezelschap dan kun je onder leiding van een gids van Stichting Bezichtiging Monumenten de stad verkennen. Een uitbreiding met een culinair arrangement behoort tot de mogelijkheden, maar ook voor een sportieve en creatieve toevoeging zijn er volop mogelijkheden. De medewerkers van VVV Brabantse Wal adviseren je graag. Bergen op Zoom offers many opportunities to explore the city: by yourself, by means of a printed walk and with a city guide. In short: we cater for all tastes. If you have a larger company, a guide of Stichting Bezichtiging Monumenten will show you around the city’s listed buildings. The tour can be extended with a culinary package but we also offer sporty and creative extensions of your programme. Staff members at VVV Brabantse Wal will be happy to provide advice. The best way to get acquainted with a city and its surrounding area is by walking. Bergen op Zoom, Steenbergen and Woensdrecht offer various opportunities. In the villages of the municipality Woensdrecht you will find hiking trails along the historical sights. There are displays in the village centres which offer more details on these hiking trails. The brochure is available at VVV Brabantse Wal and the VVV Information point in Ossendrecht. In Steenbergen there are two hiking trails along fortifications, various monumental premises and other historical sights. The trails are available at VVV Brabantse Wal and the VVV Information point in Steenbergen. > VVV-idee De SAGENTOCHT, een leuke autorit voor volwassenen én kinderen die tegen een spannend verhaal kunnen. The SAGA TOUR, an exciting car tour for adults and children that love thrilling stories. 21

> VVV-idee Ontdek de linie op een leuke en interactieve manier met de West Brabantse Waterlinie app. Line in a fun and interactive way by using the West Brabantse Waterlinie app. Discover the Water Land en water, heden en verleden ontmoeten elkaar op de West Brabantse Waterlinie. Deze waterlinie, onderdeel van de Zuiderwaterlinie, is ontworpen om meerdere Europese legers tegen te houden, o.a. in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Dit is de eerste linie waar het inunderen (=onder water zetten) werd gebruikt om de vijand buiten te houden. De oudste waterlinie van Nederland wordt nu in ere hersteld. Nu en in de toekomst is deze linie een prachtige omgeving om te fietsen, wandelen, varen en gewoon te genieten! Land and water, past and present meet at the West Brabantse Waterlinie. This defence line of fortifications with floodable areas in between used to belong to the Zuiderwaterlinie. It was designed to stop various European enemy armies in wars such as the Eighty Years’ War (1568-1648) when the Dutch fought the Spaniards. This was the first defence line even to use inundation (=flooding) to keep the enemy out. The water defence line is currently being restored. Now and in the future, this line will provide an attractive countryside for biking, hiking, sailing and just enjoying! Waterschans (1584) Het oudste deel van de West Brabantse Waterlinie is gebouwd ter verdediging van oude haven van de vesting Bergen op Zoom. In de loop van de tijd is de vorm bijna verdwenen. Momenteel vindt een herstel plaats en de waterschans krijgt zijn verloren uitstraling terug (in 2019 weer toegankelijk). The oldest part of the West Brabantse Waterlinie was built to defend the old harbour of the Bergen op Zoom stronghold. Over time, its shape nearly disappeared from the scenery. It is currently being restored and the lost character of the Waterschans will return (in 2019 accessible again). WEST BRABANTSE WATERLINIE / West Brabant’s water defences Ravelijn ‘Op den Zoom’ (1703) In Nederland zijn slechts twee vestingwerken van de hand van de beroemde vestingbouwer Menno van Coehoorn in totaliteit bewaard gebleven. Een daarvan is het Ravelijn ‘Op den Zoom’. Te bereiken via de bijzondere drijvende brug. Only two complete fortifications designed by the famous stronghold architect Menno van Coehoorn have survived in the Netherlands. One of these is Ravelijn ‘Op den Zoom’. Accessible by means of a unique floating bridge. Vesting Bergen op Zoom Bergen op Zoom is, gezien haar ligging, altijd van groot strategisch belang geweest. De stad ligt op een zandrug met aan weerskanten daarvan oorspronkelijk lage gronden met waterpartijen en moerassen. De stad werd beschouwd als de ‘Sleutel van Zeeland’. In view of its location, Bergen op Zoom has always been of great strategic importance. The city is located on a sandy ridge with - originally- lowlands on either side that comprise wetlands and marshes. The city was considered to be the ‘Key to Zeeland’. Fort de Roovere (1628) De aarden wallen en grachten van dit fort zijn nog duidelijk herkenbaar. Een grote publiekstrekker is hier de Mozesof loopgraafbrug en de spectaculaire theateruitkijktoren ‘Pompejus’. De waterspeelplaats met de West Brabantse Waterlinie op schaal is vanaf 2018 te beleven. 22 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

The earth walls and canals of this fortress are well recognizable in the scenery nowadays. The so-called Mozes or trench bridge and the spectacular theatre observation tower ‘Pompejus’ attracts lots of visitors. The water playground with a scale model of the West Brabantse Waterlinie will be open as of 2018. Inundatiegebied Cruijslandse Kreken en Het Laag Dit inundatiegebied was voor de vijand een lastig te nemen barrière. Het is nu een prachtig gebied om te kanoën, vissen, fietsen of wandelen. This inundation area was invaluable for the defence. Nowadays it’s a perfect area to go canoeing, fishing, cycling or hiking. Vestingstad Steenbergen Ontstaan rond 1272. In 1626 bouwt prins Maurits de gebastioneerde zeshoek met natte gracht en buitenwerken. In 1827 wordt de vesting opgeheven, maar haar overblijfselen zijn nog redelijk zichtbaar. The town originates from around 1272. In1626, Prince Maurits constructed the hexagonal stronghold with bastions and a ‘wet’ canal. After 1827, the stronghold was no longer maintained, but the remains are still visible. Fort Henricus (1627) Dit fort heeft stad en het omliggende land beschermd tegen de vijand. Daarna is het in verval geraakt. Het oude fort is nu weer terug. Binnenkort heb je vanaf het fort een prachtig uitzicht over het noordelijk deel van de West Brabantse Waterlinie. This fortress protected the city and its surrounding fields against the enemy. Afterwards, it fell into disrepair. The old fortress is back once again. Soon the fortress will provide a wonderful view of the northern part of the West Brabantse Waterlinie. Benedensas Het benedensas had vroeger de functie om water door te laten voor de inundatie. Nu noemen sommigen dit prachtige sluizencomplex het mooiste plekje van West-Brabant. Van hieruit bezoek je natuurgebied de Dintelse Gorzen en kan je vanaf het spraakmakende uitkijkpunt de Slikken van De Heen bekijken. The Benedensas (lower locks) used to be deployed to let water in for inundations. Now, some consider this exquisite lock system the loveliest place in West-Brabant. This is the starting point to visit the wetlands of Dintelse Gorzen and to observe the Slikken of De Heen from the renowned vantage point. Meer informatie » more information www.westbrabantsewaterlinie.nl www.zuiderwaterlinie.nl 23

Wat je niet mag missen! 10 tips voor een onvergetelijke Brabantse Wal ervaring! Don’t miss out on this! 10 tips for a memorable experience at Brabantse Wal! Dompel je onder in sferen van weleer Stadspaleis het Markiezenhof in Bergen op Zoom Immerse yourself in ancient atmospheres City palace the Markiezenhof in Bergen op Zoom Terug in de tijd Sluizencomplex Benedensas bij De Heen Back in time Lock system Benedensas near De Heen Ga ondergronds in Bergen op Zoom De Grebbe Go subterranean in Bergen op Zoom Grebbe river Kijkje achter de schermen Kids op ontdekkingsreis An inside view Kids go out exploring 24 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

Architectonische hoogstandjes Mozesbrug, Pompejustoren, brug bij het Ravelijn, picknicksteiger, en de Bunkertreppe Architectural tours de force Mozesbrug, Pompejustoren, bridge at the Ravelijn, picknicksteiger and the Bunkertreppe Ga de uitdaging aan De steilrand op de Brabantse Wal Face the challenge The steep edge at Brabantse Wal Landgoed van Allure Mattemburgh bij Hoogerheide Stylish Estate Mattemburgh near Hoogerheide Beleef de natuur Natuurpodium in Bergen op Zoom Experience the great outdoors Natuurpodium in Bergen op Zoom In de voetsporen van de bevrijders Liberation Route Follow in the footsteps of the liberators Liberation Route Terugkeer van de linie West Brabantse Waterlinie Return of the water defence line West Brabantse Waterlinie 25

MUSEA / Museums Het Markiezenhof Steenbergsestraat 8, Bergen op Zoom, 0164 277 077, www.markiezenhof.nl Voormalig woonpaleis van de heren en markiezen van Bergen op Zoom uit de 15e eeuw. De collectie bestaat uit schilderijen, meubilair, sier- en gebruiksvoorwerpen uit de 15e tot en met de 20e eeuw. Het Markiezenhof heeft tevens de grootste kermisexpositie van de Benelux. » Former residential palace of the Lords and Marquesses of Bergen op Zoom dating from the 15th century. It houses a collection of paintings, furniture, decoration items and utensils dating from the 15th through the 20th century. The Markiezenhof also hosts the largest exhibition on fun fairs of the Benelux countries. Open: Dinsdag t/m zondag » Tuesday through Sunday 11.00 – 17.00 De Gevangenpoort Lievevrouwestraat 60, Bergen op Zoom, www.gevangenpoortboz.nl In de Gevangenpoort beleef je de verhalen van de poort en haar voormalige bewoners. De Gevangenpoort is een buitenpost van stadspaleis en museum het Markiezenhof. » Experience the stories of the gate and its inhabitants. The Gevangenpoort is an outpost of city palace and museum Markiezenhof. Open: 27 april t/m 31 oktober, dinsdag t/m zondag en koopzondag » Tuesday through Sunday and shopping Sunday 13.00 – 16.30 Wilhelmietenmuseum Staartsestraat 2, Huijbergen, 0164 642 568 Herinneringen aan de Wilhelmietenorde in Huijbergen, o.a. schilderijen, kerkmeubilair, bijbels, merklappen en archiefstukken. » Memories of the monastic order of the Wilhelmieten in Huijbergen with paintings, church furniture, bibles, samplers and records. Open: April t/m september, tweede en vierde weekend van de maand » Second and fourth weekend of each month 14.00 – 16.30 26 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

Ambachts- en Gereedschapsmuseum Markt 20, Kruisland, 0167 532 771 de Holle Roffel Verschillende soorten gereedschap zijn te zien die de ambachtslieden vroeger gebruikten. » Various types of tools used by craftsmen in the past are displayed. Open: April t/m september, elke donderdag en 1e zondag van de maand » Thursdays and every first Sunday of each month 14.00 – 17.00 A.M. de Jong museum Voorstraat 29, Nieuw-Vossemeer, 0167 502 416, www.amdejongmuseum.nl Permanente tentoonstelling over het leven en werk van de schrijver A.M. de Jong en de geschiedenis van het dorp Nieuw-Vossemeer en zijn omgeving. exhibition on life and work of the writer A.M. de Jong and the history of the village of Nieuw-Vossemeer and its surroundings. Open: April t/m september, zaterdag en op afspraak » Saturday 13.30 – 16.30 and by appointment Molen(museum) De Assumburg Veerweg 1, Nieuw-Vossemeer, 0167 850 917 / 06 557 904 58 Permanente tentoonstelling van miniatuurmolens gemaakt naar de meest voorkomende molentypes in Nederland. » Permanent » Permanent exhibition of miniatures of the most common types of Dutch mills. Open: Zaterdag » Saturday 14.00 – 17.00. Groepen op afspraak » Groups by appointment. Streekheemmuseum Den Aanwas Aanwas 29, Ossendrecht, 0164 672 563 Het pand waarin het museum gevestigd is dateert uit 1743 en bevindt zich nog grotendeels in oorspronkelijke staat. De collectie bestaat uit een 19e-eeuwse stijlkamer, een boerenkeuken, relieken van de bekende Ossendrechtse meisjes ‘prinses Paulientje’ en Zr. Marie Adolphine en verschillende ambachten uit de streek worden uitgebeeld. » Although the museum’s premises date from 1743 you will find them largely in their original state. The collection consists of a 19th century period room, a farm kitchen and relics of the well known Ossendrecht girls ‘princess Paulientje’ and Sister Marie Adolphine. There are also various local crafts on display. Open: Mei t/m oktober, tweede en vierde zondag van de maand en op afspraak » Second and fourth Sundays of each month 13.30 – 16.30 and by appointment 27

Oorlogsmuseum Ossendrecht Putseweg 60, Ossendrecht, 0164 674 534, www.oorlogsmuseumossendrecht.nl Privéverzameling met materialen uit de Tweede Wereldoorlog en met name De Slag om de Schelde. Er zijn o.a. uniformen, voertuigen, wapens en medisch materiaal te bezichtigen. » A private collection with objects from WWII and the Battle of the Scheldt in particular. The collection includes a display of uniforms, vehicles, weapons and medical items. Open: Elke tweede zaterdag van de maand » Every second Saturday of each month 13.00 – 17.00 Koffie- en theemuseum De Klokgevel Kaaistraat 14, Steenbergen, 06 130 811 51 Privé collectie van koffie, thee, koffiemolens en serviezen. Gevestigd in een gemeentelijk rijksmonument uit 1737 met authentieke details. » A private collection of coffee, tea, coffee mills and bone china services. Located in a municipal listed building from 1737 with authentic details. Open: Vrijdag, zaterdag, koopzondag en op afspraak » Friday, Saturday, shopping Sunday and by appointment 11.00 – 17.00 Brandweermuseum Plantage Centrum 1, Wouwse Plantage, 0165 554 400 Verschillende brandweervoertuigen en artikelen uit het heden en verleden. » Various fire vehicles and utensils from the past and present. Open: Het museum is te bezoeken tijdens de Brabantse Kastelendag (2e Pinksterdag) en op enkele woensdagen in de maanden juli en augustus. » The museum is open to the public on the Castle Day of the Province of Brabant (Whit Monday) and on some Wednesdays during the months of July and August. Groepen op afspraak » Groups by appointment. 28 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

> VVV-idee ZIEN EN DOEN KINDEREN / Kids KINDERBOERDERIJEN / Children’s farms De Nieuwe Drenck Ons Marieke Kinderboerderij De Lindehof Zuidgeest 17, Bergen op Zoom, 0164 265 745, www.denieuwedrenck.nl Staartsestraat 4, Huijbergen, 06 383 070 75, www.onsmarieke.nl Gagelweg 15, Steenbergen, 0164 500 186 MIDGETGOLF / Minigolf Midgetgolf Meilust Camping De Uitwijk Midgetgolf Halsteren Fun4Family (locatie Familyland) Heesterbos 2, Bergen op Zoom, 06 826 247 60, www.midgetgolf-meilust.nl Dorpsweg 136, De Heen, 0167 560 000, www.de-uitwijk.nl Langstraat 5, Halsteren, 0164 851 888, www.eeterijdemelanen.nl Groene Papegaai 19, Hoogerheide, 0164 610 055, www.fun4family.nl SPEELTUINEN / Playgrounds Partycentrum ‘t Appeltje Stadsspeeltuin van Glymes De Nieuwe Drenck Monkey Town (indoor) Zwierend en zwaaiend de Brabantse Wal over, dat kan bij het Klimbos. Voor kinderen én volwassenen een groot avontuur. and swaying across the Brabantse Wal, it is possible in Klimbos. A big adventure for both children and adults. Swinging Balsedreef 5, Bergen op Zoom, 0164 257 949, www.hetappeltje.nl Gertrudisboulevard 225, Bergen op Zoom, 0164 235 665, www.stadsspeeltuin.nl Zuidgeest 17, Bergen op Zoom, 0164 265 745, www.denieuwedrenck.nl Langstraat 5, Halsteren, 0164 851 888, www.monkeytown.eu/bergenopzoom KLIMBOS / Climbingpark Klimbos Brabantse Wal > VVV-idee Op familiespeurtocht met de Stadsstenen in Bergen op Zoom of spannende avonturen in het Markiezenhof. Kinderen ontdekken de Brabantse Wal op een leuke manier. 29 Boslustweg 1, Bergen op Zoom, 088 554 66 36, www.klimbosbrabantsewal.nl

ZIEN EN DOEN NATUUR EN WATER / Countryside and water BEZOEKERSCENTRA / Visitors’ centres Bezoekerscentrum de Kraaijenberg Fianestraat 21, Bergen op Zoom, 0164 235 210, www.brabantslandschap.nl Wisselende exposities over planten en dieren op en rond het Markiezaat. Tevens een vogelobservatiehut en uitkijktoren. » Alternating exhibitions on flora and fauna in and around the Markiezaat region. There is also a bird-watching cabin and a watchtower. Open: april t/m augustus: woensdag en zondag 12.00 – 16.00, september t/m maart: zondag 12.00 – 16.00 » April through August: Wednesday and Sunday 12.00 – 16.00, September through March: Sunday 12.00 – 16.00. Natuurpodium Brabantse Wal Boslustweg 1, Bergen op Zoom, 0164 256 387, www.natuurpodium.nl Hier ontdek en beleef je de Brabantse Wal. » Here you can discover and enjoy all about the nature of the Brabantse Wal. Open: maandag 13.00-17.00, dinsdag t/m zondag 09.00-17.00 » Monday 13.00-17.00, Tuesday through Sunday 09.00-17.00 Natuureducatief Centrum de Vroente Putsesteenweg 129, Kalmthout (België), 0032 (0)3 620 18 30, www.grensparkzk.nl Informatiecentrum voor Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide. centre for Border Park de Zoom – Kalmthoutse Heide. » Information Infocentrum O.L.V. ter Duinen O.L.V. ter Duinenlaan 199, Ossendrecht Eerste beleving van de Brabantse Wal en Liberation Route Europe Slag om de Schelde (onbemensd infocentrum). the Brabantse Wal and Liberation Route Europe Battle of the Scheldt. Infocentrum West Brabantse Waterlinie Beneden Sasweg 2-4, De Heen, www.westbrabantsewaterlinie.eu Informatiecentrum, gevestigd in een voormalige bunker, over de West Brabantse Waterlinie, de Brabantse Wal en de historische achtergronden (onbemensd infocentrum). » Information centre – located in a former bunker – on the West Brabantse Waterlinie (a defence line of fortifications with floodable areas in between), Brabantse Wal and the historic backgrounds (unstaffed infocentre). 30 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover » The unstaffed centre offers a first experience of

BOOT- en KANOVERHUUR / Boat and canoe hire Akkermans Leisure & Golf Kano’s/kajaks Heense Molenweg 23, De Heen, 0167 502 621, www.akkermans.com Camping De Uitwijk Canadese kano’s Jachthaven De Schapenput Dorpsweg 136, De Heen, 0167 560 000, www.de-uitwijk.nl Heensedijk 57a, De Heen, 06 515 172 17, www.schapenput.nl Fluister (elektrische) sloepen Beneden Sas Sloepverhuur Demarage Zeil Centrum De Waterpoort Veerpont Bosma Rental Ships Partyschepen Rozeboom Watersport Sloepen/visboot Beneden Sasweg 2-4, De Heen, 0167 503 224, www.benedensas.nl Steiger M, Sasdijk 2x, Dinteloord, 06 558 850 94, www.demarage.nl Dinteloord, 06 434 076 38, www.waterpoort-rondvaarten.nl Sasdijk 2d, Dinteloord, 06 204 470 58, www.rederijprinsenland.nl Steenbergen, 06 149 663 49, www.rozeboomwatersportshop.nl JACHTHAVENS / Marinas W.V. De Schelde Jachthaven Waterkant WSV De Dintel WSV Volkerak Jachthaven De Schapenput Jachthaven De Vlije Jachthaven Steenbergen Vermuidenweg 6, Bergen op Zoom, 0164 237 472, www.wvdeschelde.nl Sasdijk 2, Dinteloord, 0167 522 553, www.waterkantbv.nl Sasdijk 10a, Dinteloord, 0167 564 853, http://wsvdedintel.org Vlietdijk 2a, Dinteloord, 0167 567 391, www.wsvvolkerak.nl Heensedijk 57a, De Heen, 06 515 172 17, www.schapenput.nl Beneden Sasweg 6a, De Heen, 0167 502 914 Havenpad 1, Steenbergen, 06 512 426 31, www.jachthavensteenbergen.nl > VVV-idee Varen in veelzijdig en verrassend waterrijk Brabantse Wal. Be suprised by the abundance of waterways on the Brabantse Wal RONDVAARTEN / Boattrips De Waterpoort Dinteloord, 06 434 076 38, www.waterpoort-rondvaarten.nl 31

NATUURPOORTEN Hét startpunt van fiets- en wandelroutes in de natuur. Ruime parkeergelegenheid, een gezellige horecavoorziening, informatie over het gebied en de routes vind je hier. www.natuurpoorten.nl Natuurpoort Stayokay Natuurpoort De Volksabdij Natuurpoort Benedensas The best starting point for hikes and bike routes in nature. This is where you will find ample parking facilities, cosy catering facilities, information on the areas and the routes. Boslustweg, Bergen op Zoom O.L.V. ter Duinenlaan, Ossendrecht Beneden Sasweg, De Heen Route van de Turf De Route van de Turf verbindt de voormalige turfhavens van Bergen op Zoom en Roosendaal via de historische loop van de turfvaarten. Soms zijn die turfvaarten nog goed waarneembaar, zoals bij De Zoom en de Elderse Turfvaart. Een 25 kilometer lang fietspad (in Bergen op Zoom zandkleurig) loopt van centrum Bergen op Zoom naar centrum Roosendaal. The Route van de Turf [Peat Route] links up the former peat harbours of Bergen op Zoom and Roosendaal through the historical course of the peat canals. In some cases, these peat canals are clearly visible, as in De Zoom and Elderse Turfvaart. A 25-km long bike trail (in Bergen op Zoom a sandy-coloured pavement) runs from Bergen op Zoom’s city centre to Roosendaal’s city centre. 32 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

VISSEN / Angling Vissen in Bergen op Zoom en Steenbergen kan en mag op verschillende plaatsen. Voor het vissen gelden wel enkele regels. Naast de Vispas, die door Sportvisserij Nederland wordt uitgegeven, heeft in principe iedere visser een schriftelijke vergunning nodig van diegene die het visrecht bezit of huurt. Voor meer informatie over het verkrijgen van de vergunning kun je contact opnemen met VVV Brabantse Wal. In Bergen op Zoom and Steenbergen, angling is allowed at several locations. However, some rules apply to angling. Every angler requires both the Vispas, which is issued by Sportvisserij Nederland, and a written permit from the owner or leaseholder of the fishing rights. Please contact VVV Brabantse Wal for more information. KAMPEREN OP HET WATER / Camping on the water Slapen op het water, genieten van de rust. Heerlijk dobberend, ver weg van alle drukte. Genieten van de vogels en van het wiegende riet. Dit kan allemaal in De Heen. Bij Akkermans Leisure & Golf liggen kampeervlotten met een degelijke vlotconstructie. De vlotten zijn 25 vierkante meter, met daarop een hut van 12,5 vierkante meter. Ook bij Jachthaven de Schapenput aan de Steenbergsche Vliet kun je op deze bijzondere manier overnachten, namelijk op een ecovlot. Een ecovlot is een geïsoleerde blokhut op een vlot van vier bij zes meter. De bouw van het vlot is op zeer duurzame wijze verricht en van alle gemakken voorzien. Sleeping on a waterway, enjoying peace and quiet. Comfortably bobbing up and down, miles away from all the hustle. Enjoy the birds and waving reeds. All of this is available in De Heen. At Akkermans Leisure & Golf you will find camping rafts built to a sound structural design. Each raft is 25 square meters large with a wooden cabin of 12.5 square meters. This special way to spend the night can also be enjoyed on the eco rafts at marina de Schapenput on the Steenbergsche Vliet. An eco-raft is an insulated wooden cabin on a raft of four by six meters. The rafts have been constructed in a very sustainable way and they are fitted out with all conveniences. > VVV-idee Slapen op het water in De Heen op ecovlotten of kampeervlotten. Sleeping on the water in De Heen on eco rafts or camping rafts. 33

> VVV-idee Liberation Route West-Brabant in de ban van de bevrijders; de bevrijdingsroute komt op historische locaties interactief tot leven. Wat gebeurde er tijdens de slag om de Schelde in het najaar van 1944? Bij de 8 luisterplekken op de Brabantse Wal valt dat te beluisteren en te bekijken. www.liberationroute.nl West-Brabant is under the spell of its liberators; the liberation route will interactively be brought back to life at historical locations. What happened during the Battle of the Scheldt days in the fall of 1944? You can hear and see for yourself at the 8 listening spots on the Brabantse Wal. OORLOGSBEGRAAFPLAATSEN / War Cemeteries In Bergen op Zoom bevinden zich twee militaire erevelden die herinneren aan het oorlogsverleden. Britse oorlogsbegraafplaats; het grootste gedeelte van de (overwegend Britse) gesneuvelden die hier begraven liggen, is luchtmachtpersoneel dat is omgekomen boven Nederland. De begraafplaats telt 1.284 graven. Op deze begraafplaats bevinden zich ook enkele graven van militairen die omkwamen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Canadese oorlogsbegraafplaats; de meeste militairen die hier begraven liggen, zijn omgekomen tijdens de Slag om de Schelde (september – november 1944). Op deze begraaf plaats vonden 1.119 soldaten hun laatste rust plaats. Het merendeel van de gesneuvelden zijn Canadezen, namelijk 969. De militaire erevelden liggen aan de Ruytershoveweg in Bergen op Zoom. Bergen op Zoom is home to two military cemeteries that remind us of the war years. War Cemetery (British); most of the casualties that rest here, are air force servicemen who were killed in action in air raids over the Netherlands. Most of them are British. The cemetery comprises 1,284 graves. A few servicemen that were killed during the Great War have also been interred at this cemetery. Canadian War Cemetery; most of the servicemen that rest here fell during the Battle of the Scheldt (September – November 1944). This cemetery is the final resting-place of 1,119 servicemen. The majority of the casualties – 989 – are Canadians. The military cemeteries are situated at Ruytershoveweg in Bergen op Zoom. 34 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

WATER- en NATUURGEBIEDEN / Wetlands and Scenic Areas De Brabantse Wal biedt water- en natuurliefhebbers volop mogelijkheden door de variatie in de landschappen. Van heide en bosgebieden tot vennen en moerassen; je vindt het allemaal op de Brabantse Wal. We brengen een aantal van de grotere en bijzondere natuurgebieden onder de aandacht in deze brochure. Bij VVV Brabantse Wal en de VVV Informatiepunten kun je een compleet overzicht van de gebieden krijgen. Ook informatie over de wandelroutes/excursies, die uitgezet zijn in de natuurgebieden, zijn hier verkrijgbaar. Een uitgebreide beschrijving van de gebieden vind je ook op www.vvvbrabantsewal.nl. Lovers of wetlands and the countryside will find lots of opportunities to enjoy the varied scenery in the Brabantse Wal region. You will find both moors and woods, pools and marshes on the Brabantse Wal. In this leaflet, we would like to draw your attention to some of the larger and more special scenic areas. VVV Brabantse Wal and the VVV Information points offer a full overview of all the areas. At VVV offices, you may also obtain information about the hiking trails and field trips in these scenic areas. Please visit www.vvvbrabantsewal.nl for a comprehensive description of these areas. 1 Brabantse Wal De regio ontleent zijn naam, de Brabantse Wal, aan het zandplateau dat zich, in het uiterste westen van de provincie Noord-Brabant, uitstrekt van de Belgische grens in het zuiden tot aan Steenbergen in het noorden en tot de Wouwse Plantage in het oosten. Het gebied valt op door een grote verscheidenheid in landschappen. De overgangen van klei naar zand, van bos naar heide en van droog naar nat maken het een uniek gebied. Bijzonder is het natuurlijke hoogteverschil; de steilrand verschijnt op de grens met België onder Ossendrecht in het landschap, klimt bij Hoogerheide en Woensdrecht naar + 20 m NAP, wordt lager bij Bergen op Zoom en Halsteren en verdwijnt bij de Kladde (Steenbergen) in de ondergrond. De grote verscheidenheid in landschapstypen biedt de Brabantse Wal een leefgebied aan verschillende soorten planten en dieren. 35

1 Brabantse Wal The region derives its name, the Brabantse Wal, to the sandy ridge on the western edge of the province of NoordBrabant, that stretches from the Belgian border in the south to the town of Steenbergen in the north and Wouwse Plantage in the east. The area’s most striking feature is the vast diversity of its scenery. Transitions from clay soil to sand, from woodland to heath and from wet to dry render this area unique. The natural height differences are remarkable; the steep ridge appears in the countryside on the Belgian border near the town of Ossendrecht. Near Hoogerheide and Woensdrecht it rises to approximately 20 m above NAP (a Dutch sea level indication), decreases near Bergen op Zoom and Halsteren and disappears into the soil near de Kladde (Steenbergen). The wide diversity of scenery at the Brabantse Wal offers a habitat to various species of plant and animals. 2 De Binnenschelde De Binnenschelde is een recreatieplas die grenst aan woongebied de Bergse Plaat waar je kunt zwemmen, kanoën en windsurfen. Er is een strandzone aan gelegd met diverse facili teiten en er zijn aanlegsteigertjes. Ook is het een gewaardeerde spot bij kitesurfers. Wandelen: Rond de Binnenschelde loopt een route langs het water van ongeveer 7 kilometer. Ook is het mogelijk om deze route te fietsen. 2 The Inner Scheldt The Inner Scheldt is a leisure lake on the edge of residential area de Bergse Plaat which offers possibilities for swimming, canoeing and wind surfing. It features a beach area with various facilities and jetties. It is also a highly valued location for kite surfers. Hiking: Around the Binnenschelde, you will find a trail along the water of about 7 kilometres. You can also ride this trail by bike. 3 Halsters Laag Het Halsters Laag is een bijzondere plek. Een laagte tussen twee noordelijke uitlopers van de Brabantse Wal, de hoge zandwal van België tot aan Steenbergen. Tegelijkertijd ligt het Halsters Laag in de overgangszone waar zand- en kleigronden elkaar raken: de Naad van Brabant. Hierdoor komt grondwater van heel goede kwaliteit (kwelwater) aan het oppervlak. Het Halsters Laag heeft daarom de status 36 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover ‘Natte Natuurparel’ gekregen. Het is een laaggelegen gebied dat bestaat uit (natte) graslanden, broekbosjes, elzensingels en poelen. Wandelen: In het Halsters Laag is een laarzenpad van vier kilometer uitgezet: het Frans-paadje. Deze wandeling leidt je door het prachtige gebied met twee gezichten. Vertrek: vanaf de parkeerplaats aan het Laageinde in Bergen op Zoom. 3 Halsters Laag Halsters Laag is a very special location. These lowlands lie between two spurs, protruding to the north from the Brabantse Wal, the high sandy ridge running from Belgium to Steenbergen. At the same time, Halsters Laag is located in the transition zone from sandy to clay soil: the Seam of Brabant. As a consequence, soil water of a high quality (seepage) rises to the surface. Therefore, Halsters Laag was awarded the status of ‘Natte Natuurparel’ (Wet Pearl of Nature). It is a lowland that consist of (wet) meadows, riparian woods, alder groves and puddles. Hiking: A four-kilometre welly-trail is signposted in Halsters Laag, it is called the French trail. This hike will take you through this beautiful two-faced scenery.

4 Ongerepte wildernis in de Dintelse Gorzen Wandelend op de Dintelse Gorzen is de wereld aangenaam ver weg: rust en stilte zijn immens en weldadig. Het buitendijkse natuurgebied de Dintelse Gorzen, in beheer bij Natuurmonumenten, is een voormalig getijdengebied langs het Krammer Volkerak. Na het sluiten van de Philipsdam (1987) viel het getij weg en verzoette het. De plantengroei veranderde sterk. Zoute soorten verdwenen grotendeels; orchideeën, koninginnekruid, duinriet en allerlei (bloeiende) struiken kwamen er onder meer voor terug. Het is een kwart eeuw geleden dat de getijden hier grotendeels verdwenen, maar nog steeds is de structuur van slikken, schorren en kreken te zien. Op het lage slik groeien – dankzij de zoutvoorraad in de bodem – nog steeds zoutminnende planten als zeekraal en zilte schijnspurrie en zoeken kluten en lepelaars naar voedsel. Het slik kent ook zandige stukjes. Daar groeit duindoorn en bloeien ‘s zomers parnassia en duizenden orchideeën. Om te voorkomen dat bomen en struiken het gebied overwoekeren en orchideeën, roodborsttapuiten, ganzen en veel ander moois verdringen, zet Natuurmonumenten grote grazers in. Er grazen 135 Schotse hooglanders en 80 Shetlandpony’s. De dieren zijn gehard en zomer en winter buiten. Wandelen: Er is een 5 kilometer lange wandelroute uitgezet, gemarkeerd met blauwe en gele pijlen. Om grondbroedende vogels voldoende rust te geven bij het broeden is van 15 maart tot 15 juli alleen het blauw gemarkeerde gedeelte (2,5 km) van de wandelroute toegankelijk. In verband met de grote grazers mogen honden niet mee. Vertrek: Vlietdijk in Dinteloord. Wandelexcursies: Natuurmonumenten organiseert het hele jaar door wandelexcursies over de Dintelse Gorzen. Meer informatie over excursies via VVV Brabantse Wal of op www.natuurmonumenten.nl. 4 Unspoilt wilderness in Dintelse Gorzen When hiking in Dintelse Gorzen (Dinteloord’s saltings), the world is at a comfortable distance: peace and quiet are vast and salutary. The conservation area Dintelse Gorzen is located outside the dikes and managed by Natuurmonumenten (the Society for Preservation of Nature Conservation Areas in the Netherlands). It is a former tidal zone along the Krammer Volkerak. When the Philipsdam 37 was closed in 1987, the tidal movements disappeared and the water became brackish and fresh. The fauna changed drastically. Salty species dissapeared largely; but other plants returned, including orchids, hemp-agrimony, wood small-reed and various (flowering) shrubs. More than 25 years have passed, since the tide disappeared, but the structure of silts, salt marshes and coves is still visible. Salt-loving plants such as glassworth and sand spurrey still grow on the silts, because of the salt content of the soil- and avocets and spoonbills still search for food on the silts. On the silts’ sandy parts, gorse grows and in summer grass of Parnassus and thousands of orchids flower there. To prevent trees and shrubs from overgrowing the area and oust the orchids, stonechats, geese and many other gems, Natuurmonumenten uses large livestock species. 135 highland cattle and 80 Shetland ponies graze the area in summer and winter. Hiking: A five-kilometre trail is signposted with blue and yellow arrows. From 15th of March to 15th of July, only the blue-marked part of the trail (2.5 km in length) is open to the public, so ground-breeding birds will have some peace and quiet. Dogs are not allowed in the area because of the cattle. Field hikes: All year long, Natuurmonumenten organises field hikes in the Dintelse Gorzen. For more information on field hikes, please contact VVV Brabantse Wal or check www.natuurmonumenten.nl.

5 Slikken van De Heen en Steenbergsche Vliet Ook in beheer bij Natuurmonumenten zijn de natuurge bieden Slikken van De Heen en Steenbergsche Vliet. Ze liggen vlakbij de Dintelse Gorzen, en zijn te overzien, maar niet vrij toegankelijk. De Steenbergsche Vliet is een moerasgebied en een broedplaats voor veel vogels, onder andere de bruine kiekendief en rietzanger. Het is een belangrijke kraam kamer voor vissen door de verbinding met het Volkerak. Je kunt het gebied prima beleven vanaf het water. De adressen voor het huren van kano’s en fluister sloepen vind je op pagina 31. Ook kun je hier overnachten op het water. De West-Brabantse Dijken zijn levende cultuurhistorie! Ze horen bij het Brabantse dijkenlandschap dat vanaf 1700 gestalte kreeg. Natuurmonumenten onderhoudt een aantal dijken waarvan de Oude Vlietpolderdijk en de Kleine dijk de fraaiste zijn. Op of langs de meeste dijken is het heerlijk wandelen en fietsen. 5 Silts at De Heen and Steenbergsche Vliet Natuurmonumenten also manages the nature conservation areas Slikken van De Heen (Silts at De Heen) and Steenbergsche Vliet. They are adjacent to Dintelse Gorzen, and can be viewed from the outside, but are not open to the public. Steenbergsche Vliet is a marshland and a breeding ground for many birds, including the marsh harrier and reed warbler. It is also a fish breeding ground, due to the link to the Volkerak. You can enjoy the area from the water. You will find the addresses for renting canoes and low-noise aka ‘whispering’ sloops on page 31. You can also stay the night on the water. They belong to Brabants’ dike scenery which has taken shape from 1700 onwards. Natuurmonumenten maintains a number of dikes, of which the Oude Vlietpolderdijk and the Kleine dijk are the most picturesque examples. You can enjoy a quiet hike or bike ride along or on most of the dikes. > VVV-idee Alle Brabantse Wal informatie in de VVV NL app. Zo heb je de VVV altijd op zak! VVV NL 38 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

6 Noordpolder van Ossendrecht De Noordpolder is een nat natuurgebied in de Ecologische Hoofdstructuur, de groene ruggengraat van Nederland. Natuurmonumenten en Waterschap de Brabantse Delta werken in de Noordpolder samen om vochtige en bloemrijke graslanden te ontwikkelen. De Brabantse Wal is als steilrand een aardkundig monument. Door de overgangen in de Noordpolder van hoog en laag, droog en nat, zand en klei vind je hier een uniek landschap met bijzondere planten en dieren. In het gebied broeden veel weidevogels en voor libellen en amfibieën zijn poelen aanwezig. Turend over het landschap zie je wellicht een bruine kiekendief jagend op zijn prooi, een ree langs de bosrand of een grazende kolgans. In het voorjaar is het kleurenspel van de dotterbloem, de echte koekoeksbloem en vlinders een lust voor het oog. Wandelen: Als je de blauwe ‘Langs de Brabantse Wal’-route (5 km) loopt, kom je langs de panoramatafel op de Schenkeldijk. Aan de rand van het Koepelbos staat een verrekijker, waarmee je de natuur dichterbij kunt halen. Op deze plek tref je meer informatie aan over de Noordpolder en heb je een schitterend uitzicht over het natuurgebied. 6 Ossendrechts’ Noordpolder Ossendrechts’ Noordpolder is a wet conservation area which belongs to the National Ecological Network, the ‘green spine’ of the Netherlands. Natuurmonumenten and the district water board Brabantse Delta cooperate in the Noordpolder to develop wet and florid meadows. The Brabantse Wal is a steep sandy ridge and a geological monument. Because the Noordpolder has a lot of transitions, from high to low, dry to wet and sand to clay, the scenery is unique and features special plants and animals. The area is a breeding ground for meadow birds, and puddles are available for dragon flies and amphibians. Gazing out on the scenery, you may see a marsh harrier hunt its pray, a roe along the fringe of the wood or a grazing white-fronted goose. In spring, the colours of the marsh-marigold, the ragged robin and the butterflies are a sight for sore eyes. Hiking: If you follow the blue trail ‘Along the Brabantse Wal’ (5 km), you will pass the panoramic table on the Schenkeldijk. On the fringe of the Koepelbos you will find a telescope, to zoom in on the countryside. At this site, you will find more information on the Noordpolder and you can enjoy a splendid view of the conservation area. 39

7 Vluchtheuvel De Vluchtheuvel ligt op de hoge zandgronden van Noord-Brabant. Er is ongeveer dertig meter hoogteverschil met de naastgelegen Noordpolder van Ossendrecht. In het bos staan Oostenrijkse dennen en er groeien ruwe berken en gewone vlier. Broedvogels hier zijn gaai, roodborst, koolmees en pimpelmees. Natuurmonumenten creëert open plekken in het bos waar loofbomen als ruwe berk en wilde lijsterbes kunnen ontkiemen. Met deze ingreep ontstaat een gevarieerder, natuurlijker bos. 7 Vluchtheuvel (refuge hill) The Vluchtheuvel is located on the high sandy soils of Noord-Brabant. The height difference with the adjacent Noordpolder in Ossendrecht is approximately thirty metres. The wood consists of Austrian pines, silver birches and ordinary elders. Local breeding birds are jay, robin, great tit and blue tit. Natuurmonumenten creates clearings in the woods, for deciduous trees such as silver birch and European rowan to germinate. These interventions guarantee a more diversified and natural woodland. 8 Groot Molenbeek Groot Molenbeek is een bebost landgoed dat gegroeid is uit een van de oudste nederzettingen van de streek (zeker vóór 1291). In het valleitje van de Molenbeek staan verspreid hoeven, welke schuil gaan onder zwaar loofhout. Het gebied is vrij toegankelijk op wegen en paden. 8 Groot Molenbeek Groot Molenbeek is a wooded country estate that originates from one of the oldest settlements in the area (before 1291). Under the heavy foliage of the broad-leaved trees, farms are scattered in the valley of the Molenbeek. Roads and trails in the area are open to the public. 9 Landgoed Lievensberg Klimmen, klauteren, wandelen met of zonder schoenen, mountainbiken of recreatief fietsen, kuieren of stevig doorstappen, heerlijk op een terras vertoeven; het kan hier allemaal. Natuurpoort Stayokay is het knooppunt voor vele fiets- en wandelroutes. Lievensberg is een oud landgoed en bestaat uit een park, zandverstuivingen, heidetuinen en dennenbossen. Het park en bos en de heide zijn 40 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover dagelijks gratis toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang. Wandelen: Er zijn 2 wandelroutes uitgezet van 5 en 7 km en het Blotevoetenpad. Mountainbiken: Vanaf de Boslustweg starten 2 uitdagende mountainbikeroutes. De routebeschrijvingen zijn verkrijgbaar bij VVV Brabantse Wal en Stayokay Bergen op Zoom. 9 Lievensberg estate Climbing, clambering, walking with or without shoes on, mountain biking or recreational biking, strolling or keeping up a stiff pace, lounging in an outdoor café; anything goes. Natuurpoort Stayokay is the junction of many biking and hiking routes. Lievensberg is an ancient estate that consists of a park, sand drifts, heath gardens and pine woods. The park, woodlands and heath are freely accessible every day, from sunrise to sunset. Hiking: Two trails of 5 and 7 km are signposted and there is the Barefooted Trail. Mountainbiking: Two challenging routes start at the Boslustweg. The brochures are available at VVV Brabantse Wal and Stayokay Bergen op Zoom.

10 Mattemburgh 10 Mattemburgh Landgoed Mattemburgh ligt ten zuiden van Bergen op Zoom en is eigendom van Brabants Landschap. Mattemburgh wordt gerekend tot de vijf gaafst bewaard gebleven stijltuinen van ons land. Het oudste bosreservaat van ons land, waar al ruim 100 jaar doelbewust geen onderhoud meer plaatsvindt, maakt onderdeel uit van het landgoed. Op het landgoed zijn twee tuinstijlen. Rond de villa uit 1847 ligt een tuin in Engelse Landschapsstijl. Kronkelende paden, slingervijvers, verrassende doorkijkjes, een Chinees bruggetje en klassieke standbeelden. Hoogtepunt van deze tuin, letterlijk en figuurlijk, vormt een theekoepel op een kunstmatige verhoging. Onder de koepel bevindt zich een voormalige ijskelder, die nu dienst doet als winterverblijfplaats voor vleermuizen. De Franse tuin is heel anders van stijl. De bomen en heggen zijn strak geschoren. Twee rijen van reusachtige kuipen, met daarin citroen- en sinaasappelboompjes, sommige van wel 100 jaar oud, leiden naar restaurant Orangerie Mattemburgh. Wandelen: Er zijn 2 wandelroutes uitgezet door het bosgebied. De Franse Tuin is vrij toegankelijk, voor toegangstijden Engelse Tuin, zie pagina 17. Vertrek: Beukendreef in Hoogerheide Mattemburgh country estate is located to the south of Bergen op Zoom and owned by Brabants Landschap. Mattemburgh is regarded to be one of the five best preserved formal gardens of our country. It includes the oldest forest nature reserve of the Netherlands. No maintenance is executed, which is a well-considered decision. You will find two different garden styles at the estate. The villa that was built in 1847 is surrounded by a garden in English Landscape style. It features winding paths, meandering ponds, unexpected vistas, a Chinese bridge and classical statues. A tea house on an artificial rise is the summit of these gardens, in a truly literal and metaphorical sense. Below the rise you will find a former icehouse which now serves as a hibernation room for bats. The French garden has a totally different style. Trees and hedges are neatly trimmed. Two rows of giant tubs are filled with lemon and orange trees – some of them over 100 years old – and lead to restaurant the Orangery. Hiking: The French Garden is open to the public, opening hours for the English garden, check page 17. 11 Het Markiezaatsmeer Tussen het bosrijke heuvelland van de Brabantse Wal en het druk bevaren Schelde-Rijnkanaal ligt het Markiezaatsmeer. Een prachtig zoetwatermoeras in ontwikkeling, ontstaan door de afsluiting van de Oosterschelde met de Markiezaatskade in 1984. Door de aantallen soorten vogels die er broeden of in de trektijd verblijven, wordt dit reusachtige moeras beschouwd als Nederlands belangrijkste ‘wetland’ en is zelfs aangewezen als waardevol Europees erfgoed ‘Natura2000gebied’ . Wandelen: Het Markiezaatsmeer is vanaf bezoekerscentrum de Kraaijenberg gedeeltelijk te betreden. Op de rand van het Markiezaatsmeer starten bij het bezoekerscentrum twee routes; een gele route rond de Kraaijenberg, en een witte route naar de vogelkijkhut die een goed beeld van het moerasgebied geeft. Vertrek: Fianestraat 21 in Bergen op Zoom. 11 Lake Marquisate Lake Marquisate is located amidst the wooded hills of the Brabantse Wal and the Scheldt-Rhine channel with its busy shipping traffic. It is a beautiful fresh water marshland taking shape, as it only developed after the Eastern Scheldt river was closed off by the Markiezaatskade in 1984. Because of 41

the numbers and species of birds that breed or spend their migration season there, this giant marshland is considered to be the most important wetland of the Netherlands. It was even designated as a valuable European Heritage site in the ‘Natura 2000 programme’ . Hiking: Lake Marquisate is partly open to the public from visitors centre Kraaijenberg (Crow´s mountain). Two trails start at the edge of Lake Marquisate near the visitors centre; a yellow trail around the Kraaijenberg and a white trail to the bird watching cabin which offers a fine overview of the marshland. 12 Zoommeer Het zoete Zoommeer dat grenst aan de Schelde-Rijnverbinding is een meer waar veel te doen is, zowel op als langs het water. Vissers, zeilers, kanoërs en surfers bevolken dit meer en er is een waterskibaan aan de Speelmansplaten vlakbij de Bergse Diepsluis. Het Zoommeer biedt schepen toegang tot de haven van Bergen op Zoom via een openstaande sluis en een klapbrug. 12 Zoommeer (Lake Zoom) Fresh water Zoommeer is adjacent tot the Scheldt-Rhine waterway and a lake which offers a lot of leisure activities, both on and around the water. Angling, sailing, canoeing and surfing is what you will see on this lake and there is also a water skiing track at Speelmansplaten near Bergse Diepsluis. Zoommeer allows ships access to Bergen op Zoom´s harbour by means of an open lock and a lift bridge. 13 Grenspark De Zoom / Kalmthoutse Heide Grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide is een grensoverschrijdend natuurgebied van 6000 hectare, met heide, vennen, stuifduinen, weilanden en bossen. Vooral de ecologische en cultuurhistorische waarden maken het gebied uniek. In 2011 is het project om beide heidegebieden met elkaar te verbinden en grote zandduinen te herstellen, afgerond. Er ligt nu een robuust, grenzeloos natuurreservaat waar dieren zoals de gladde slang, nachtzwaluw en boomleeuwerik van profiteren. Ossendrechtse Duinen is een onderdeel van het Nationaal Park Grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide. Wandelen: In het Grenspark liggen verschillende wandelpaden. Met wandelroute Haas (4,6 km) kun je het natuurgebied Ossendrechtse Duinen bewonderen en van het uitzicht genieten op de grote open heidevlaktes. Natuurpoort de Volksabdij Ossendrecht is het knooppunt voor vele fiets- en wandelroutes. Het wandelpad Abdij start hier en leidt je door het parkbos, bos, heide en vennen. De kaart met alle wandelroutes is bij VVV Brabantse Wal verkrijgbaar. 13 Border park De Zoom / Kalmthoutse Heide Border Park De Zoom – Kalmthoutse Heide is nature conservation area of 6,000 hectares. It includes heath, pools, drifting sands, meadows and woodlands. The area is unique because of its ecological value and cultural history. In 2011 a project to link two heath lands and restore large inland dunes, is wrapped up. Many animals, such as smooth snake, nightjar and woodlark will benefit from the cross-border, solid nature conservation area. Ossendrechtse Duinen is a part of National Park Border Park De Zoom – Kalmthoutse Heide. Hiking: There are various trails in the Border Park. Hiking trail Haas (Hare) (4,6 km) will offer you a nice overview of nature conservation area Ossendrechtse Duinen. You can also enjoy the view of large open heath lands. Hiking trail Abdij (Abbey) will guide you from Volksabdij O.L.V ter Duinen through the park woods, forests, heaths and along the pools. The map with all hiking tracks is available at VVV Brabantse Wal. 42 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

14 Kortenhoeff 14 Kortenhoeff Kortenhoeff maakt deel uit van het Grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide. Het is een open gebied met droge en natte heide en vennen. Op Kortenhoeff liggen 3 vennen: Het Wasven, het Bronven en het Akkerenven. Er komen bijzondere plantensoorten voor, zoals zonnedauw en beenbreek. Kortenhoeff is een aangelegd ‘jong’ landgoed (vergeleken met bv. het oude Moretusbos). De aanleg van een jong landgoed had een andere reden dan de aanleg van oude landgoederen. Bij de oude ging het om de status, rijkdom en macht van de eigenaar. Een jong landgoed is een vorm van belegging en bracht inkomsten op. Zo is het landgoed in gebruik geweest t.b.v. de landbouw. Na de Tweede Wereldoorlog werd een fruitboomgaard aangelegd. In het gebied staat nog steeds een fruitschuur, met rode dakpannen. Ook zijn nog veel rechte lijnen terug te vinden, zoals de windsingels: bomen (veelal elzen) die rondom de fruitbomen werden gezet om de wind tegen te houden. Het beheer van Kortenhoeff werd in het verleden uitgevoerd met IJslandse pony’s en Nederlandse Landgeiten. Deze dieren hebben het gebied een natuurlijk karakter gegeven. Wandelen: Op Kortenhoeff liggen twee bewegwijzerde wandelroutes: Muis (1,7 km) en Uil (2,1 km). Deze routes zijn met elkaar te verbinden. Kortenhoeff is part of Border Park De Zoom – Kalmthoutse Heide. It is an open area with dry and wet heath lands and pools. Kortenhoeff has 3 pools: Wasven, Bronven and Akkerenven. Special plant species such as bog asphodel grow there. Kortenhoeff is a cultivated ‘young’ estate (when compared to e.g. the old Moretusbos). Laying out a young estate had a different purpose than laying out an estate did in the past. Older estates were laid out to display status, wealth and power of its proprietor (see Moretusbos). A young estate was a means of investment and had to generate income. As such, the estate was used for agriculture. After WWII, an orchard was laid out. The area still features a fruit shed, with red tiles on the roof. Many straight lines are visible, such as the old windbreaks: trees (mainly alder trees) planted around the fruit trees to stop the wind. Kortenhoeff used to be maintained by using Icelandic ponies and Dutch Landrace goats. These animals have rendered the area its natural character. Hiking: Kortenhoeff has two signposted hiking trails: Muis (Mouse, 1.7 km) and Uil (Owl, 2.1 km). These trails can be linked up. 43

15 De Staartse Heide 16 Moretusbos De Staartse Heide maakt deel uit van het Grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide. Het bestaat uit gemengd bos, enkele hoogteverschillen (typerend voor de Brabantse Wal) en heidegebieden. Op de Staartse Heide is een groot stuk bos gekapt. Dit wordt ook wel de grote verbindingszone genoemd. Het verbindt de gebieden Ossendrechtse Duinen en Kleine Meer (van Natuurmonumenten) en Kortenhoeff met elkaar. Het realiseren van deze verbindingszone is tot stand gekomen in samenwerking met het Grenspark. De Staartse Heide is een belangrijk gebied voor de nachtzwaluw. In de toekomst wordt verwacht dat de gladde slang ook voor zal komen. Deze zal waarschijnlijk profiteren van de aanleg van de verbindingszone. Wandelen: Er zijn twee bewegwijzerde wandelroutes: Vos (3,3 km) en Ree (Grensoverschrijdend, 7,6 km). De routes zijn met elkaar te verbinden. 15 Staartse Heide Staartse Heide is part of Border Park De Zoom – Kalmthoutse Heide. It consists of mixed forest, some height differences (which are typical for the Brabantse Wal) and heath lands. A large plot of woodland was felled at Staartse Heide, also known as the ‘large linking zone’. It connects the areas Ossendrechtse Duinen and Kleine Meer (owned by Natuurmonumenten) and Kortenhoeff. Realizing this linking zone was achieved by cooperation with the Border Park. Staartse Heide is an important area for the nightjar. It is expected that the smooth snake will also settle in the area, as this animal will probable benefit from the lay out of the linking zone. Hiking: There are two signposted hiking trails: Vos (Fox, 3.3 km) and Ree (Roe, cross-border, 7.6 km) These trails can be linked up. Het Moretusbos is een juweel van een parkbos op de grens met België. Het bos maakt deel uit van de Brabantse Wal en heeft een rijke cultuurhistorie. Die komt tot uiting in de rechte lanen en sterke verhalen. Wandelen: Bij de ingang via de Canadalaan / Oud Broek vind je een informatiepaneel en start de wandelroute “Het pronkstuk van de jonker”, deze route is ongeveer 3,5 km lang en gemarkeerd met rode plaatjes van de Gloriëtte. Langs de route staan informatieborden bij de belangrijke, cultuurhistorische elementen. Vertrek: Oud Broek in Stabroek – Putte. 16 Moretus woods: Moretusbos is a splendid park wood on the Belgian border. The wood is part of Brabantse Wal and boasts a rich cultural history, which is expressed by the straight avenues and tall stories. Hiking: At the entrance Canadalaan / Oudbroek you will see an information panel and the start of the trail “Het pronkstuk van de jonker” (The squire’s showpiece). This trail is about 3.5 km long and marked with red pictures of the Gloriëtte. Along the trail you will find information signs near sites with an important cultural history. 17 De Stoppelbergen De Stoppelbergen maakt deel uit van het Grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide (Grenspark+). Het bestaat uit gemengd bos, diverse hoogteverschillen (typerend voor de Brabantse Wal) en heidegebieden. In het gebied staan veel zeedennen. Ze zijn te herkennen aan de zeer lange naalden en zeer grote dennenappels. De bomen staan altijd scheef en de schors heeft een heel grove structuur. 17 De Stoppelbergen Stoppelbergen is part of Border Park De Zoom – Kalmthoutse Heide (Border Park Plus). It consists of mixed woodlands, various height differences (which are typical for the Brabantse Wal) and heath lands. Many maritime pines grow in the area. They can be recognized by their long needles and extremely large pine-cones. The trees are always crooked and the bask’s structure is very coarse. 44 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

18 Wouwse Plantage Het bosgebied van de Wouwse Plantage is nog een oase van rust. Je hoort de vogels fluiten, de wind ruist door de bladeren en in de verte klinkt het getik van een specht of je hoort het gekoer van een bosduif. Langs hoge hagen van rododendrons wandel je richting het Woeste Gedeelte waarbij je langs heuvels komt die oprijzen tot twintig meter boven NAP. Van één van die heuvels wordt verteld dat het wel eens een prehistorische grafheuvel zou kunnen zijn. Het hele gebied van de Wouwse Plantage is circa 900 hectare groot en ligt op een zandrug die ongeveer 20.000 jaar geleden is gevormd. De Wouwse Plantage kent een rijke geschiedenis en er zijn door de eeuwen heen diverse eigenaren geweest. Het landgoed is inmiddels uitgegroeid tot een prachtig natuurgebied met verschillende bostypen. Voor enkele dieren zoals de wespendief, nachtzwaluw, zwarte specht en boomleeuwerik behoort het gebied tot de belangrijkste broedgebieden in Nederland. Wandelen: Sinds 1987 is een deel van het Landgoed opengesteld. Langs de Plantagebaan, de weg van het dorp Wouwse Plantage naar Huijbergen, is een onbemand informatie centrum ingericht. Hiervandaan beginnen de wandelroutes. 18 Wouwse Plantage The woodlands of Wouwse Plantage are still a haven of peace. You can hear birds whistling, the rustling of the leaves and far off you can hear a woodpecker drumming or a pigeon cooing. Along high rhododendron hedges you walk to the Woeste Gedeelte (wild part) and pass along hills which rise to twenty metres above NAP (a Dutch sea level indication). It is said that one of these hills might be a prehistoric mound. The entire area of Wouwse Plantage measures about 900 hectares and is located on a sandy ridge which was developed some 20,000 years ago. Wouwse Plantage has a rich history and has had several proprietors in its history. Meanwhile, the estate has become a beautiful scenic area with various types of woodlands. For some animals, such as the honey-buzzard, nightjar, black woodpecker and the woodlark the area is one of the main breeding grounds in the Netherlands. Hiking: Part of the estate was opened to the public in 1987. Along the Plantagebaan, the road from the village Wouwse Plantage to Huijbergen, you will find a unmanned information centre. This is where the hiking trails start. 45

46 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

47

> VVV-idee Fietstocht de Slag om Woensdrecht: route langs militaire verdedigingswerken. Biking route ‘The Battle of Woensdrecht’: route along military defences. ZIEN EN DOEN SPORTIEF EN ACTIEF / Sports and active leisure BOWLEN / Bowling Bowling & Resto-Lounge Familyland Bowlinghut De Praeter ESCAPE ROOMS Escape The Gate Bunker Escape Lievevrouwestraat 60, Bergen op Zoom, www.gevangenpoortboz.nl Heense Molenweg 23, De Heen, 0167 502 621, www.bunkerescape.nl HUIFKARVERHUUR / Covered wagon hire Stal Brooijmans Akkermans Leisure & Golf Fam. J. Buijs 0165 512 963, www.brooijmans.nl Heense Molenweg 23, De Heen, 0167 502 621, www.akkermans.com Koppelstraat 30, Putte, 0164 602 129 Markiezaatsweg 25, Bergen op Zoom, 0164 657 572, www.bowlingbergenopzoom.nl Groene Papegaai 19, Hoogerheide, 0164 613 155, www.familyland.nl Veerweg 1a, Nieuw-Vossemeer, 0167 502 512, www.depraeter.nl 48 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

FIETSEN / Biking De fiets is bij uitstek het vervoersmiddel om de Brabantse Wal te ontdekken. Tal van fietsroutes leiden je langs rustieke boerenerven, door open polderlandschappen en bos en heide, langs gezellige terrassen, voorbij prachtige monumenten en laten je genieten van de vele adembenemende uitzichten. Niet voor niets kent het gebied een rijke wielerhistorie met vele helden en tal van wielerevenementen. Met het fietsroutenetwerk fiets je via genummerde borden van knooppunt naar knooppunt. Op deze manier kun je zelf je route en afstand bepalen. Speciale themaroutes zijn ontwikkeld op basis van het routenetwerk: o.a. Aspergefietsroute, Rondje Bergen op Zoom, Heense Dijkenroute en Molenroute. Deze routes nemen je mee over de Brabantse Wal met leuke afstappunten onderweg. Met begeleiding van een gids al fietsend de Brabantse Wal verkennen is ook mogelijk. Door de historische binnenstad van Bergen op Zoom of natuurrijke omgeving, op de mountainbike of e-bike, alles is mogelijk. Op www.vvvbrabantsewal.nl vind je het complete overzicht en zijn diverse routes te downloaden. Bicycles are the most adequate means of transport to explore the Brabantse Wal. A wealth of biking routes will guide you along pastoral farmyards, open polder scenery, woods and heath, along cosy street cafés, splendid listed buildings and they will present breath-taking views to you. You will instantly grasp why the area has a rich tradition in bicycle racing and boasts many sports heroes and a host of cycling events. The cycle-centre-network allows you to cycle from centre to centre along numbered signposts. In this way, you can map out your own route and travelling distance. Special themed routes have been developed based on the network. It is also possible to explore the Brabantse Wal on a bicycle with a guide. You may discover Bergen op Zoom’s historic inner city or its rural scenery, either on a mountain bike or an e-bike; anything goes. At www.vvvbrabantsewal.nl you will find our complete overview and you can also download various routes. OPLAADPUNTEN E-BIKES / Charging point E-bikes Check www.vvvbrabantsewal.nl FIETSVERHUUR / Bicycle hire Kees de Mooij Fiets & Fitness Rijwielstalling NS Hermes Fietsen Stayokay Bergen op Zoom Klimbos Brabantse Wal Camping De Uitwijk Akkermans Leisure & Golf Het Poortje Fietsen Fun4Family (locatie Familyland) Multi-Bikes Fietsendrager Verhuur Pijnen Race Volksabdij O.L.V. ter Duinen Zuid-Oostsingel 43, Bergen op Zoom, 0164 240 964, www.keesdemooij.nl Stationsplein 2, Bergen op Zoom Antwerpsestraatweg 25-27, Bergen op Zoom, 0164 241 844, www.hermespassievoorfietsen.nl Boslustweg 1, Bergen op Zoom, 0164 233 261, www.stayokay.com/bergenopzoom Boslustweg 1, Bergen op Zoom, 088 554 66 36, www.klimbosbrabantsewal.nl Dorpsweg 136, De Heen, 0167 560 000, www.de-uitwijk.nl Heense Molenweg 23, De Heen, 0167 502 621, www.akkermans.com Dorpsstraat 47, Halsteren, 0164 683 405, www.hetpoortjefietsen.nl Groene Papegaai 19, Hoogerheide, 0164 610 055, www.fun4family.nl Kerkstraat 59, Lepelstraat, 0164 681 328, www.multi-bikes.nl Peeberg 4, Ossendrecht, 0164 674 532, www.fietsendrager-verhuur.nl Molenstraat 4, Ossendrecht, 0164 672 763, www.pijnenrace.nl O.L.V. ter Duinenlaan 199, Ossendrecht, 0164 672 546, www.devolksabdij.nl 49

GOLF BILJARTGOLF / Billiard golf ’t Wagenhuis Hoogte 15, Nieuw Vossemeer, 0167 502 475, www.wagenhuis.nl GOLFBANEN / Golf courses Golfbaan Wouwse Plantage (18 holes) Zoomvlietweg 66, Bergen op Zoom, 0165 377 100, www.golfwouwseplantage.nl Akkermans Leisure & Golf (par 3) Heense Molenweg 23, De Heen, 0167 502 621, www.akkermansgolf.nl MIDGETGOLF / Minigolf Midgetgolf Meilust Camping De Uitwijk Midgetgolf Halsteren Fun4Family (locatie Familyland) BOSGOLF Stayokay Bergen op Zoom STRAATGOLF / Streetgolf Joy Company Boslustweg 1, Bergen op Zoom, 0164 233 261, www.stayokay.com/bergenopzoom 06 442 368 40, www.joy-company.nl (uitsluitend voor groepen) GPS-ACTIVITEITEN / GPS activities Stayokay Bergen op Zoom Akkermans Leisure & Golf Raaf Outdoor GPS-Outdoor Heesterbos 2, Bergen op Zoom, 06 826 247 60, www.midgetgolf-meilust.nl Dorpsweg 136, De Heen, 0167 560 000, www.de-uitwijk.nl Langstraat 5, Halsteren, 0164 851 888, www.eeterijdemelanen.nl Groene Papegaai 19, Hoogerheide, 0164 610 055, www.fun4family.nl Boslustweg 1, Bergen op Zoom, 0164 233 261, www.stayokay.com/bergenopzoom Heense Molenweg 23, De Heen, 0167 502 621, www.akkermans.com Brabant Wal 1, Halsteren, 0164 300 992, www.raafoutdoor.nl Hoogerheide, 06 442 220 17, www.gpsoutdoor.nl > VVV-idee De lekkerste fiets- en wandeltochten! Trappen of stappen van koffie naar lunch naar diner en in de tussentijd genieten van het landschap wat aan je voorbij komt met interessante afstappunten op de Brabantse Wal. Dat kan met de culinaire en sportieve arrangementen die aangeboden worden. Happen & Trappen, Stap & Smaak, Spaak & Smaak en de Smikkelroute. Een gezellig familie-uitje, want een aantal zijn ook geschikt voor kinderen. Paspoorten mee want een kennismaking met de zuiderburen kan onderdeel van de route zijn. 50 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

INDOORSKI/KLIMMEN / Indoor ski resort/climbing Ego Indoor Ski Klimbos Brabantse Wal Oude Wouwsebaan 14, Bergen op Zoom, 0164 211 495, www.egoindoorski.nl Boslustweg 1, Bergen op Zoom, 088 554 66 36, www.klimbosbrabantsewal.nl MANEGES / Riding schools Manege Molenzicht Manege De Paardenhoeve Ruitercentrum de Molen Manege de Wolf Boslustweg 15a, Bergen op Zoom, 0164 236 081, www.manegemolenzicht.nl Verlengde Zandstraat 7, Bergen op Zoom, 0164 236 339, www.manegedepaardenhoeve.nl Dennenlaan 29b, Hoogerheide, 0164 612 357, www.ruitercentrumdemolen.nl Staartsestraat 55, Huijbergen, 0164 642 662, www.manegedewolf.nl STEPVERHUUR / Kick scooter hire Fun4Family Joy Company Akkermans Leisure & Golf TENNIS / SQUASH Sportcentrum De Karmel (tennis) Sportcentrum Hoogerheide Groene Papegaai 19, Hoogerheide, 0164 610 055, www.fun4family.nl 06 442 368 40, www.joy-company.nl Heense Molenweg 23, De Heen, 0167 502 621, www.akkermans.com Karmel 4, Bergen op Zoom, 0164 254 777, www.sportcentrumdekarmel.nl Sportlaan 2a, Hoogerheide, 0164 615 333, www.sportcentrumhoogerheide.nl Sport- en Recreatiecentrum De Knotwilg Wipstraat 2, Steenbergen, 0167 561 188, www.deknotwilg.nl 51

WANDELEN / Hiking De Brabantse Wal is dé plek om je wandelschoenen aan te trekken en erop uit te gaan! Het is een kennismaking met “een van de mooiste en interessantste fenomenen van Nederland” aldus de jury die het Streekpad uitriep tot Wandel route van het Jaar 2013. Het Streekpad en de Brabantse Wal wandelgids bevatten naast de routes veel achtergrondinformatie over de Brabantse Wal. Met een gids kun je landgoederen en natuurgebieden bezoeken of je bepaalt zelf de route en de afstand aan de hand van het wandelroutenetwerk. Op www.vvvbrabantsewal.nl vind je het complete overzicht en zijn diverse routes te downloaden. En vergeet niet een verrekijker mee te nemen op de ontdekkingstocht! The Brabantse Wal is the top spot to put on your hiking boots and get a move on! According to the jury that awarded the Streekpad with the prize Hiking Path of the Year 2013, it is an encounter with one of “the most beautiful and most interesting phenomena of the Netherlands”. The Streekpad and the Brabantse Wal Hiking Guide do not only contain routes, but also a lot of background information about the Brabantse Wal. You can also visit estates and areas of natural beauty with a guide, or map out your own route and hiking distance by means of the hiking route network. At www.vvvbrabantsewal.nl you will find our complete overview and you can also download various routes. Please don’t forget to take your binoculars along when you go out exploring! 52 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

WELLNESS Fonteyn Thermen Gertrudisboulevard 200, Bergen op Zoom, 0164 242 520, www.fonteynthermen.nl ZWEMMEN / Swimming Zwembad De Schelp Zwembad Aquadintel Zwembad De Melanen Familyland Zwembad Laco Zwembad De Meermin De Boulevard Noord 45, Bergen op Zoom, 0164 230 799, www.zwembaddeschelp.nl Overdekt zwembad / indoor swimmingpool Dorus Rijkersstraat 2, Dinteloord, 0167 522 777, www.zwembadaquadintel-meermin.nl Openlucht zwembad / outdoor swimmingpool Langstraat 7, Halsteren, 0164 683 553, www.zwembaddeschelp.nl Openlucht zwembad / outdoor swimmingpool Groene Papegaai 19, Hoogerheide, 0164 613 155, www.familyland.nl Overdekt zwembad / indoor swimmingpool Sportlaan 4, Hoogerheide, 0164 612 590, www.laco.eu/hoogerheide Overdekt- en openluchtzwembad / indoor and outdoor swimmingpool Krommeweg 2c, Steenbergen, 0167 563 722, www.zwembadaquadintel-meermin.nl Openlucht zwembad / outdoor swimmingpool Sport- en Recreatiecentrum De Knotwilg Wipstraat 2, Steenbergen, 0167 561 188, www.deknotwilg.nl Overdekt zwembad / indoor swimmingpool 53

> VVV-idee Koopzondag: iedere laatste zondag van de maand met leuke activiteiten en gratis parkeren in het centrum. Shopping Sunday: every last Sunday of the month with attractive activities and free parking in the city centre. ZIEN EN DOEN WINKELEN / Shopping SHOPPEN / Shopping De Brabantse Wal kent een gevarieerd winkelaanbod. In Bergen op Zoom, Hoogerheide en Steenbergen vind je de meeste van de bekende ketenbedrijven maar ook winkeltjes met een bijzonder aanbod. In Bergen op Zoom zijn vele winkeltjes gevestigd in één van de monumentale panden die de stad rijk is. Collectie, de inrichting en uitstraling van deze winkeltjes en de persoonlijke benadering van de klant maken van winkelen funshoppen! In en om de vele dorpen op de Brabantse Wal zijn er in het buitengebied mogelijkheden om boodschappen te doen bij boeren en boerderijwinkels. Zo krijg je de kans om de vele dagverse producten uit het gebied te kopen of zelfs te plukken. Dat wordt genieten aan tafel! The Brabantse Wal offers a wide and varied range of shops. In Bergen op Zoom, Hoogerheide and Steenbergen, you will find most of the well-known store chains, but also many small shops with special product ranges. In Bergen op Zoom, many shops are located in one of the city’s numerous listed buildings. The product range, design and character of these shops and the personal attention paid to customers turn shopping into fun shopping! In and around the many villages on the Brabantse Wal, you will find ample opportunity to shop at farms and in farmer’s shops in the countryside. This will allow you to buy or even pick the fresh produce on offer in the area. You will enjoy this excellent food! 54 VVV Brabantse Wal ZIEN EN DOEN / See and discover

KOOPAVONDEN / Late night shopping Gemeente Bergen op Zoom Gemeente Steenbergen Gemeente Woensdrecht Vrijdag tot » Friday till 21.00 Vrijdag tot » Friday till 21.00 Donderdag tot » Thursday till 21.00 KOOPZONDAGEN / Sunday opening hours Bergen op Zoom Putte Steenbergen Winkels zijn iedere laatste zondag van de maand geopend. » Shops are open every last Sunday of each month. Openingstijden » Opening hours 12.00 – 17.00 Winkels zijn iedere zondag geopend. » Shops are open every Sunday. Openingstijden » Opening hours 09.00 – 17.00 Winkels zijn op wisselende zondagen geopend. Shops will be open several Sundays a year. MARKTEN / Street Markets Wouwsestraat e.o., Bergen op Zoom Donderdag » Thursday 08.00 – 17.00 Parade, Bergen op Zoom Raadhuisplein, Dinteloord St. Lucasplein, Hoogerheide Jordaensplein, Putte Westdam, Steenbergen Lindelaantje, Halsteren Zaterdag » Saturday 09.00 – 16.00 (kaas & groente / cheese & vegetables) Donderdag » Thursday 08.00 – 12.00 Vrijdag » Friday 12.00 – 16.00 Woensdag » Wednesday 08.00 – 12.00 Woensdag » Wednesday 13.00 – 16.00 Zaterdag » Saturday 08.00 – 12.00 (fruit, kaas & brood / fruit, cheese & bread) 55

UITGAAN A night out Ervaar de goede dingen van het leven op de Brabantse Wal Enjoy life’s treats on the Brabantse Wal 56 VVV Brabantse Wal UITGAAN / A night out

UITGAAN / A night out Wil je een avondje uit, naar het theater, muziek luisteren, of onderuit zakken bij de film? Op de Brabantse Wal zijn verscheidene uitgaansgelegenheden. Lekker eten bij een gezellig eetcafé of één van de vele restaurants gelegen in de binnenstad, aan de waterkant of in een bosrijke omgeving. Op culinair gebied is er van alles mogelijk. BIOSCOOP / Cinema Cinema Kiek in de Pot Burg. Van de Laarstraat 25, Bergen op Zoom, 0164 254 886, www.c-cinema.nl POPPODIUM / Popstage Gebouw-T RESTAURANTS A Aziatisch L Lunchroom BR Brasserie M Mexicaans E Eetcafé P Pannenkoeken AF Afghaans F Frans S Steaks FF Fast Food T Turks GC Grand Café Gemeente Bergen op Zoom I Amore Mio P Partycentrum ’t Appeltje G Athene W Kook. Plus E Van Ee BR In de Dikke Daan / Canise L Brasserie Bernard GR Bellevue F De Bloemkool F Le Bouleau GC De Bourgondiër L Delifrance G Delphi BR La Pucelle I Ristorante La Grotta BR De Berk F Hemingway BR Brasserie Intermezzo G Grieks ZE Zuid Europees GR Groepsrestaurant I Italiaans TA Tapas W Wereldkeuken B Burger V Vis IR Iers ZA Zuid Amerikaans IJ IJs Wilhelminaveld 96, Bergen op Zoom, 0164 253 122, www.gebouw-t.nl Would you like to spend an evening out, visit the theatre, listen to music, or relax at the cinema? The Brabantse Wal has various places of entertainment. You can enjoy a good meal in a cosy pub or one of the many restaurants located in the inner city, at the waterfront or in a woody scenery. You will find a range of culinary delights. Kremerstraat 5, Bergen op Zoom, 0164 248 127 Balsedreef 5, Bergen op Zoom, 0164 257 949 Fortuinstraat 18, Bergen op Zoom, 0164 266 604 Grote Markt 26, Bergen op Zoom, 0164 256 908 Beursplein 5, Bergen op Zoom, 0164 299 500 Meeussenstraat 13, Bergen op Zoom, 0164 281 020 St. Josephstraat 18, Bergen op Zoom, 0164 234 442 Antwerpsestraatweg 188, Bergen op Zoom, 0164 240 247 Wouwsestraatweg 146, Bergen op Zoom, 0164 233 045 Bemmelenberg 16, Bergen op Zoom, 0164 258 782 Grote Markt 2-3, Bergen op Zoom, 0164 254 000 E Eetwinkel De Hollandsche Tuyn Huijbergsestraat 14, Bergen op Zoom, 0164 266 011 L Differance Van Konijnenburgweg 11, Bergen op Zoom, 0164 657 636 Zuivelstraat 13, Bergen op Zoom, 0164 265 037 Grote Markt 25, Bergen op Zoom, 0164 258 387 Hofstraat 2, Bergen op Zoom, 0164 266 445 Grote Markt 30a, Bergen op Zoom, 0164 855 665 Bemmelenberg 21, Bergen op Zoom, 0164 238 751 Grote Markt 36, Bergen op Zoom, 0164 252 050 Stationsstraat 33, Bergen op Zoom, 0164 237 772 57

L Café Hélène I Il Maccherone A Jasmijn G Knossos F Fletcher Hotel Stadspark BR Brasserie Leijnse FF McDonald’s TA/M El Mundo de Carlita A Suki Yaki F Moerstede I Napoli P De Nieuwe Drenck GR Natuurlijk!Kloof BR Streek Eet- & Drinklokaal GR De Raayberg GR Party Restaurant Rozenoord F ‘t Spuihuis FF ’t Strandhuys L De Sprenge A Tai Tin GC Stadscafé De Teerkamer L The Old Bakery T Truva E Stadscafé Thalia BR La Place Wouwse Tol FF De Zalm E Broodjeszaak Het 4de L De Kleine Vlaming IJ IJssalon Emma’s stad IJ IJssalon Crusio F De Hemel GC Gastrobar De Moor AF Maza B De Burgermakerij BR ’t Geheim van Bergen E/GR Fort Smakelijk S Amigo BR Ministerie van Eten en Drinken A/FF De Kombuis BR Villa Heidetuin A Indiaas Tandoori Handi BR Saus TA Brasserie ’t Zusje V Bergsdiep L Panos BR Restaurant In de Zeeland L Hema Restaurant Fortuinstraat 24, Bergen op Zoom, 0164 240 232 Korte Bosstraat 9, Bergen op Zoom, 0164 244 157 Antwerpsestraatweg 211, Bergen op Zoom, 0164 245 201 Lievevrouwestraat 4, Bergen op Zoom, 0164 242 607 Gertrudisboulevard 200, Bergen op Zoom, 0164 260 202 Grote Markt 4, Bergen op Zoom, 0164 245 822 De Boulevard Noord 8, Bergen op Zoom, 0164 263 720 Beursplein 7, Bergen op Zoom, 0164 234 760 Moeregrebstraat 8, Bergen op Zoom, 0164 265 000 Vogelenzang 5, Bergen op Zoom, 0164 258 800 Kerkstraat 10, Bergen op Zoom, 0164 243 704 Zuidgeest 17, Bergen op Zoom, 0164 265 745 Zurenhoek 5, Bergen op Zoom, 0164 256 579 Steenbergsestraat 3, Bergen op Zoom, 0164 266 333 Antwerpsestraatweg 267, Bergen op Zoom, 0164 233 675 Beukenlaan 14, Bergen op Zoom, 0164 234 210 Spui 1, Bergen op Zoom, 0164 233 196 De Boulevard 55, Bergen op Zoom, 0164 260 222 (Landgoed Vrederust) Hoofdlaan 8, Bergen op Zoom, 0164 289 100 Casper Fagellaan 71, Bergen op Zoom, 0164 260 089 Grote Markt 13, Bergen op Zoom, 0164 239 345 Bosstraat 9, Bergen op Zoom, 0164 211 924 Korte Bosstraat 5, Bergen op Zoom, 0164 299 280 Koevoetstraat 31, Bergen op Zoom, 0164 239 679 Mastendreef 85, Bergen op Zoom, 0165 301 710 Bosstraat 11-13, Bergen op Zoom, 0164 242 983 Fortuinstraat 13, Bergen op Zoom, 0164 255 745 Grote Markt 33, Bergen op Zoom, 0164 652 252 Fortuinstraat 7, Bergen op Zoom, 0164 741 152 Wouwsestraat 10, Bergen op Zoom, 0164 233 239 Moeregrebstraat 35, Bergen op Zoom, 0164 210 108 Grote Markt 29, Bergen op Zoom, 0164 211 119 Koepeldwarsstraat 4, Bergen op Zoom, 0164 253 097 Bosstraat 17, Bergen op Zoom, 0164 751 671 Bosstraat 20, Bergen op Zoom, 0164 653 943 Bernadettestraat 4, Bergen op Zoom, 0164 854 433 Grote Markt 17, Bergen op Zoom, 0164 652 411 Zuidzijde Haven 39, Bergen op Zoom, 0164 820 391 Vogelaar 31-32, Bergen op Zoom, 0164 630 566 Balsedreef 4, Bergen op Zoom, 06 547 385 45 Antwerpsestraat 1, Bergen op Zoom, 0164 855 118 De Boulevard 65, Bergen op Zoom, 0164 856 779 Blokstallen 2, Bergen op Zoom, 0900 987 53 Blokstallen 2e, Bergen op Zoom, 0164 858 243 Wouwsestraat 12, Bergen op Zoom, 0164 769 027 Markiezaatsweg 25, Bergen op Zoom, 0164 657 572 Sint-Josephstraat 72, Bergen op Zoom, 0164 241 454 58 VVV Brabantse Wal UITGAAN / A night out

IJ IJssalon Emma’s boulevard L Kaldi Koffie & Thee L Inspire Coffee Company L Leonidas W De Watertuin L Brownies & Downies BR Restaurant Oase TA Tapasbar 0164 B Bistroclub De Stadsburger L Gewoon bij Sjuul E Stayokay Bergen op Zoom L De Colweghe F De Drempel F Hotel De Ram A Lotus L De Eetbare Tuin L Eeterij de Melanen L De Schaft Gemeente Steenbergen E ‘t Goeleven P De Uitwijk BR Beneden Sas GR/E Akkermans Leisure & Golf A Kota Radja F/TA Thuis! BR Brasserie Overstag BR Hoeve Kakelbont E Eetcafé Havenzicht L Theetuin The Old Cottage BR De Commerce GR Zaal Koch E Bowlinghut De Praeter E ‘t Wagenhuis L Jerome I Amore Mio A Foe Ho BR Brasserie De Kaai BR HCR De Wallevis G Kreta F In de Oude Stempel BR Puur E Z’Onder Zeil A De Wok van Steenbergen A Kota Radja S Maxima L Theetuin De Pallemoes De Boulevard 75, Bergen op Zoom, 0164 657 009 Kremerstraat 14, Bergen op Zoom, 0164 201 248 Zuivelstraat 9, Bergen op Zoom, 0164 653 004 Kremerstraat 11, Bergen op Zoom, 0164 750 803 Markiezaatsweg 29, Bergen op Zoom, 0164 657 640 Zuivelstraat 22d, Bergen op Zoom, 0164 315 974 Fortuinstraat 3, Bergen op Zoom, 06 524 110 10 Steenbergsestraat 1, Bergen op Zoom, 0164 233 844 Zuivelstraat 3, Bergen op Zoom, 0164 745 492 Kortemeestraat 14, Bergen op Zoom, 0164 314 690 Boslustweg 1, Bergen op Zoom, 0164 233 261 Dorpsstraat 30, Halsteren, 088 259 33 65 Oudeweg 3, Halsteren, 0164 685 988 Steenbergseweg 1, Halsteren, 0164 682 350 Dorpsstraat 172, Halsteren, 0164 682 940 Halsterseweg 65a, Halsteren, 0164 650 050 Langstraat 5, Halsteren, 0164 851 888 Ligneweg 3a, Halsteren, 06 100 584 61 Heensedijk 49, De Heen, 0167 566 069 Dorpsweg 136, De Heen, 0167 560 000 Beneden Sasweg 2-4, De Heen, 0167 503 224 Heense Molenweg 23, De Heen, 0167 502 621 Havenweg 7, Dinteloord, 0167 523 835 Westvoorstraat 4, Dinteloord, 0167 528 577 Sasdijk 2y, Dinteloord, 0167 522 844 Boompjesdijk 11, Dinteloord, 0167 567 811 Havenweg 19, Dinteloord, 0167 522 445 Hanedreef 13, Kruisland, 0167 532 084 Markt 5, Kruisland, 0167 532 485 Molenstraat 120, Kruisland, 0167 532 435 Veerweg 1a, Nieuw-Vossemeer, 0167 502 512 Hoogte 15-19, Nieuw-Vossemeer, 0167 502 475 Blauwstraat 68, Steenbergen, 0167 567 547 Grote Kerkstraat 36, Steenbergen, 0167 564 972 Smidstraat 1, Steenbergen, 0167 566 258 Kaaistraat 1, Steenbergen, 0167 563 140 Kade 2, Steenbergen, 0167 563 072 Kleine Kerkstraat 9-11, Steenbergen, 0167 562 515 Kaaistraat 21, Steenbergen, 0167 567 381 Kaaistraat 19, Steenbergen, 0167 567 381 Kade 3, Steenbergen, 0167 538 399 Westdam 6-8, Steenbergen, 0167 534 114 Blauwstraat 9, Steenbergen, 0167 564 432 Markt 8, Steenbergen, 0167 566 476 Boomdijk 6, Steenbergen, 0167 567 312 59

BR Restaurant De Watertoren E Fietscafé De Koevering IJ IJssalon Boon GR Zaal Koch Gemeente Woensdrecht A HR Tasty World GC Bij de Pastorij GR Familyland BR D’Ouwe Leeuw I La Cucina A Zhong F Orangerie Mattemburgh S Boove & Beneeje L Theetuin Kortenhoeff E Eetcafé ’t Klavertje E/FF Kwalitaria F Het Raedthuys M El Sueño P De Koekebakker BR Fleurian E De Kroon E Trapke Op F/E De Wolfshoek F Jagersrust F HR Dekkers F Grenshotel De Jonckheer IR/F De Blauwe Pauw S Steakhouse Puts Meuleke A Lotus A Tin Sing BR De Duinpan E De Roskam GR MFC De Biezen E Grenszicht P De Heusche Bollaert BR Non Plus Ultra Wouwse Plantage F Kwizien BR Bistro Douwe Schuur Nassaulaan 33, Steenbergen, 0167 500 586 Koeveringsedijk 9, Steenbergen, 06 477 724 81 Blauwstraat 76, Steenbergen, 0167 565 597 Kapelaan Kockstraat 55, Welberg, 0167 563 095 Antwerpsestraatweg 100, Hoogerheide, 0164 615 882 Raadhuisstraat 132, Hoogerheide, 0164 660 822 Groene Papegaai 19, Hoogerheide, 0164 613 155 Ossendrechtseweg 2, Hoogerheide, 0164 613 058 Ossendrechtseweg 1, Hoogerheide, 0164 616 715 Raadhuisstraat 111, Hoogerheide, 0164 614 750 Antwerpsestraatweg 181, Hoogerheide, 0164 660 834 Raadhuisstraat 139, Hoogerheide, 0164 612 520 Huijbergseweg 140, Hoogerheide, 06 250 069 19 Raadhuisstraat 2c, Hoogerheide, 0164 785 664 Raadhuisstraat 69b, Hoogerheide, 0164 660 988 Ouwe Raedthuysplein 8, Hoogerheide, 0164 652 060 Raadhuisstraat 104, Hoogerheide, 0164 858 000 Ouwe Raedthuysplein 14, Hoogerheide, 06 230 067 62 Dorpsstraat 21, Huijbergen, 0164 642 680 Boomstraat 2, Huijbergen, 0164 642 974 Weg naar Wouw 17, Huijbergen, 0165 379 225 Staartsestraat 57, Huijbergen, 0164 642 704 Putseweg 21, Ossendrecht, 0164 672 481 Zr. M. Adolphinestraat 6, Ossendrecht, 0164 679 900 Aanwas 17, Ossendrecht, 0164 672 405 O.L.V. ter Duinenlaan 199, Ossendrecht, 0164 672 546 Putseweg 50, Ossendrecht, 0164 672 378 De Brouwerij 6, Ossendrecht, 0164 673 819 Antwerpsestraat 61, Putte, 0164 603 262 1e Verdelingsweg 6, Putte, 0164 602 103 Antwerpsestraat 23, Putte, 0164 603 294 Schoolstraat 42, Putte, 0164 602 790 Antwerpsestraat 1, Putte, 0164 856 362 1e Verdelingsweg 6, Putte, 0164 602 103 Grindweg 2, Woensdrecht, 0164 612 165 Schouwenbaan 4, Wouwse Plantage, 06 253 194 78 Plantagebaan 225, Wouwse Plantage, 0165 224 101 60 VVV Brabantse Wal UITGAAN / A night out

SNOOKER/POOL/BILJART ’t Provoosthuis Potterstraat 36, Bergen op Zoom, 0164 257 978 Multifunctioneel Centrum De Kloosterhof Huijbergseweg 3b, Hoogerheide, 0164 612 358 The Snooker Palace Antwerpsestraat 77, Putte, 0164 603 344 THEATER / Theatre Theater De Maagd Vestzaktheater Het Zwijnshoofd Grote Markt 32, Bergen op Zoom, 0164 280 555, www.demaagd.nl Moeregrebstraat 18, Bergen op Zoom, 0164 234 301, www.hetzwijnshoofd.nl Multifunctioneel Centrum De Kloosterhof Huijbergseweg 3b, Hoogerheide, 0164 612 358, www.podiumkloosterhof.nl Ontmoetingscentrum ’t Cromwiel Krommeweg 1, Steenbergen, 0167 560 095, www.cromwiel.nl 3 A’s van de Brabantse Wal In april gaat op de Brabantse Wal een waar culinair feest van start. Rond die periode komen namelijk de eerste asperges en aardbeien van het land die, in combinatie met de befaamde ansjovis, dé ingrediënten vormen van het AAA-menu. Veel restaurants laten zich door dit thema inspireren en schotelen een uniek staaltje van hun kookkunsten voor. Asperge De Brabantse Wal asperge is een Europees erkend streekproduct. De onderscheidende zilte smaak dankt het aan het zuivere grondwater van de Kalmthoutse Heide en de Zeeuwse zeelucht. Vanaf half april kun je de asperges vers van het land bij de telers aan huis kopen. Ansjovis Familie Van Dort uit Bergen op Zoom vangt als enige in Nederland ansjovis. Zodra het bordje met de tekst ‘Verse ansjovis verkrijgbaar’ aan de Artilleriestraat 63 verschijnt, ontstaat er een ware run op dit goddelijke visje. Ze worden op traditionele wijze gevangen in fuiken. Aardbei De aardbei maakt het trio compleet en wordt meestal verwerkt in het nagerecht van het AAA-menu. Dit heerlijke fruit wordt aan huis verkocht bij diverse boerenbedrijven in de regio. Aardbei (strawberry) Strawberries complete the trio and are mainly used in deserts of the AAA menu. These delicious fruits are sold at various farm shops in the region. The 3 A’s at Brabantse Wal In April, a real culinary feast is kicked off at the Brabantse Wal. For that is the time of the year when the first asparagus and strawberries (aardbeien in Dutch) are harvested. Together with the famous anchovy these are the three ingredients of the AAA menu. Many restaurants are inspired by this theme and present a masterly example of their cooking skills. Asparagus Asparagus from the Brabantse Wal are a regional product that has been acknowledged by Europe. The distinctive salty taste is due to the fresh underground water of Kalmthoutse Heide and the sea air from Zeeland. As of mid-April you can buy asparagus fresh from the fields at the local farm shops. Anchovy The Van Dort family from Bergen op Zoom are the only Dutch fishermen that catch anchovy. As soon as they put up the sign ‘Fresh anchovy available’ at Artilleriestraat 63 in Bergen op Zoom, a tremendous run on the divine fish starts. They are caught in traditional fyke nets. 61

1. Klimbos 2. Heidetuin 3. Blote Voetenpad 4. Villa Heidetuin 5. Franken Fruit 6. 't Appeltje 7. Stayokay 1. 5. 4. 3. NATUURPOORT STAYOKAY toegangspoort van de Brabantse Wal Bij Natuurpoort Stayokay geniet je van een hapje en drankje bij diverse horecagelegenheden, kun je klimmen en klauteren in het klimbos, zelf groente en fruit plukken bij de lokale kweker, je zintuigen prikkelen op het Blote Voetenpad en je kennis bijspijkeren in het educatieve bezoekerscentrum. Van paardrijden tot fietsen en van overnachten tot golfen; het kan er allemaal! Natuurpoort Stayokay [Nature’s Gate] access gate to Brabantse Wal At Natuurpoort Stayokay, you will enjoy drinks and snacks at various bars and restaurants, you can climb and clamber about the woods, pick your own vegetables and fruits at a local grower, stimulate your senses on the Blote Voetenpad [Naked Feet Trail] and catch up on expertise in the educational visitors’ centre. Take your pick from horse back riding to biking, staying overnight and playing golf; anything goes! 2. 62 VVV Brabantse Wal

8. Natuurpodium 9. Stadsboerderij De kleine Kievit 10. Manege Molenzicht 11. Natuurlijk! Kloof 12. Meerie’s B&B 13. Golfbaan Wouwse Plantage 9. 8. 12. 13. 7. 6. 11. 10. 63 Illustratie: Steven Bouwens

GROEPEN EN ZAKELIJK Parties and business Laat je verrassen door de vele mogelijkheden voor een dagje uit met collega’s, familie, vrienden, vereniging of zakenrelaties op de Brabantse Wal! Are you in for a surprise? Try our vast range of outings and spend a day with your colleagues, relatives, friends, club members or business relations on the Brabantse Wal! 64 VVV Brabantse Wal GROEPEN EN ZAKELIJK / Parties and business

GROEPEN EN ZAKELIJK / Parties and business GROEPSARRANGEMENTEN / Group packages Voor een gezellig dagje uit met een gezelschap, biedt VVV Brabantse Wal diverse groepsdagtochten aan. Je kunt de binnenstad van Bergen op Zoom verkennen onder leiding van een gids. Maar ook begeleide wandelingen in de natuur, rondleidingen bij boerenbedrijven op de Brabantse Wal, sportieve activiteiten, diverse workshops en culinaire hoogstandjes behoren tot de mogelijkheden. Tijdens een georganiseerd arrangement maak je kennis met het veelzijdige aanbod op de Brabantse Wal. Verschillende activiteiten zijn met elkaar te combineren tot een compleet verzorgde dag. De medewerkers van VVV Brabantse Wal stellen graag een programma op maat samen. Voor een groot of klein gezelschap: de Brabantse Wal biedt unieke mogelijkheden! Kijk voor het complete overzicht van groepsarrangementen op www.vvvbrabantsewal.nl of vraag naar de brochure bij VVV Brabantse Wal. VERGADER- CONGRESLOCATIES / Meeting and conference venues Een meeting of congres organiseren in een theater, volksabdij, poppodium, landgoed, museum of orangerie? De Brabantse Wal heeft unieke en sfeervolle locaties. Wij bieden verschillende congreslocaties; in een prachtige groene omgeving of goed bereikbaar gelegen aan de snelweg, in de nabijheid van een industriegebied of in het levendige centrum van Bergen op Zoom. Ook voor kleine bijeenkomsten kun je uitstekend terecht op de Brabantse Wal. Diverse restaurants, zalencomplexen en hotels bieden volop mogelijkheden. De centrale ligging in de Delta en de gastvrije ontvangst maken van een meeting op de Brabantse Wal een succes! Het complete aanbod van locaties vind je op www.vvvbrabantsewal.nl en heb je advies nodig voor het organiseren van bijvoorbeeld partnerprogramma’s, neem dan contact op met de VVV. Would you like to organise a meeting or a conference in a theatre, abbey, on a pop stage, an estate, in a museum or an orangery? The Brabantse Wal features many unique and stylish locations. We offer various conference venues; in a lovely green setting or well accessible from the motorway, close to an industrial estate or in Bergen op Zoom’s bustling centre. The Brabantse Wal also caters for smaller sessions. Various restaurants, venues and hotels provide a wide range of opportunities. Our central position in the Delta and a warm welcome to your guests will ensure a successful meeting at the Brabantse Wal! The comprehensive offer of venues is available at www.vvvbrabantsewal.nl and if you require advice on organising events such as partner programmes, VVV will be most happy to assist you. VVV Brabantse Wal offers several group excursions for a lovely day out with your company. A custom-made programme will introduce you to the varied leisure opportunities of the Brabantse Wal. Several activities can be combined into a well-organised day-programme. VVV Brabantse Wal’s staff are keen to help you choose your preferred programme. You can explore Bergen op Zoom’s inner city on a guided walk. Other possibilities include: guided countryside walks, guided tours of farms on the Brabantse Wal, sports activities, various workshops and culinary feasts. The Brabantse Wal offers unique opportunities for small and larger companies. 65

EVENEMENTEN Events Er is altijd wat te doen op de Brabantse Wal. There’s always something going on at the Brabantse Wal. Kijk op / Please visit www.vvvbrabantsewal.nl 66 VVV Brabantse Wal EVENEMENTEN / Events

EVENEMENTEN / Events De Brabantse Wal kent een keur aan evenementen. Sportief, cultureel, modern of juist historisch: we hebben het allemaal. In de regio vinden met regelmaat belangrijke wielerevenementen plaats. Bergen op Zoom is vooral bekend van de grote historische en culturele evenementen die daar plaatsvinden. De jaarlijkse dankstoet de Maria Ommegang, met meer dan 800 figuranten, en de openluchtspektakels van De Vierschaar zijn voorbeelden van historische evenementen die meer dan het bezoeken waard zijn. Maar in alle steden en dorpen op de Brabantse Wal vinden evenementen plaats, variërend van jaarmarkten tot muziekfeesten en van kermissen tot straattheater. De Bietentocht, Lichtstoet, Vlietsail, Brabantse Wal Marathon zijn evenementen die een vaste plaats op de kalender hebben. Op de hoogte zijn van wat er te doen is tijdens je verblijf? Bezoek dan www.vvvbrabantsewal.nl voor een uitgebreid overzicht van de activiteiten of loop binnen bij de VVV voor de maandelijkse UITtips. The Brabantse Wal hosts a choice of events. Be it sports, cultural, modern or historical events: we host any of them. Important cycle racing events take place in this region. And Bergen op Zoom is renowned for the large historical and cultural events that take place. Examples of historical events well worth visiting are the annual religious procession, Maria Ommegang (Our Lady Procession), with over 800 participants and the open-air performances of De Vierschaar Foundation. But all towns and villages of the Brabantse Wal host events, ranging from annual fairs to music festivals and from fun fairs to country fairs. The Bietentocht (Sugar Beet Sail), Lichtstoet (Light Procession), Vlietsail, and Brabantse Wal Marathon are a number of events that are on the agenda every year. Would you like to know which events are on during your stay at the Brabantse Wal? Please visit www.vvvbrabantsewal.nl and find a comprehensive overview of all events or visit the VVV office to obtain a monthly events calendar. > VVV-idee Streekfestival Brabantse Wal Dag Samen met vele organisaties en ondernemers uit de streek laten we zien dat de Brabantse Wal geweldig en veelzijdig is! Ontdek in een dag de vele gezichten van het gebied met activiteiten, proeverijen, demonstraties en muziekoptredens. Kijk op www.vvvbrabantsewal.nl voor meer informatie over de locatie en datum van dit evenement. Regional Festival Brabantse Wal Day Together with many organisations and local entrepreneurs we will show you how diverse and splendid the Brabantse Wal really is! Discover the area’s many aspects in one day by activities, tasting events, presentations and musical performances. Check www.vvvbrabantsewal.nl for more information about the location and date and of this event. 67

> VVV-idee In Bergen op Zoom kun je overnachten in het oudste hotel van Nederland. In Bergen op Zoom, you can stay the night at the oldest hotel of the Netherlands. OVERNACHTEN Staying overnight Van een eenvoudige boerencamping tot een luxe 4 sterren hotel of overnachting op het water. Kom en ervaar het zelf op de Brabantse Wal. The range includes simple farmer camp sites, luxurious 4-star hotels or even accommodation on the water. Come and discover it yourself at the Brabantse Wal. 68 VVV Brabantse Wal OVERNACHTEN / Staying overnight

OVERNACHTEN / Staying overnight Wie van zijn verblijf op de Brabantse Wal een meerdaags uitstapje wil maken, kan terecht in accommodaties in elke categorie en prijsklasse. De spreekwoordelijke Brabantse gastvrijheid tref je overal, zodat je je snel op je gemak zult voelen. Hotels en B&B’s Gemeente Bergen op Zoom Hotel De Draak De Bourgondiër Van Ee Hotel Old Dutch Fletcher Hotel Stadspark Tulip Inn Bergen op Zoom Hotel De Blauwe Vogel Meerie’s B&B B&B Burghvliet B&B De Stadspoort B&B Suite De Noordt B&B van Elewout B&B Stad en Wal Villa Heidetuin B&B Van Harte B&B Hoeve Hildernisse B&B Het Groene Gordijn Slapen op 11 B&B De Grote Leeuwerik B&B ’t Stadshart HCR De Ram B&B Op de Brabantse Wal B&B De Vijver B&B ’t Koetshuys Gemeente Steenbergen Thuis! Pension Havenzicht B&B Margreth en Loek Hotel De Kaai B&B Logies Chez Nous HCR De Wallevis B&B Ananda B&B ’t Ouwe Stamineke B&B Steenbergen Logement De Blauwe Sluis B&B De Put Grote Markt 30+36-38, Bergen op Zoom, 0164 252 050, www.hoteldedraak.nl Grote Markt 2-3, Bergen op Zoom, 0164 254 000, www.grandcafehoteldebourgondier.nl Beursplein 5, Bergen op Zoom, 0164 299 500, www.hoteleetcafevanee.nl Stationsstraat 29-31, Bergen op Zoom, 0164 271 888, www.hotel-olddutch.nl Gertrudisboulevard 200, Bergen op Zoom, 0164 260 202, www.fletcherstadsparkhotel.nl Antwerpsestraat 56, Bergen op Zoom, 0164 820 000, www.tulipinnbergenopzoom.nl Stationsplein 5-7, Bergen op Zoom, 0164 237 772, www.hoteldeblauwevogel.nl Balsedreef 29, Bergen op Zoom, 06 553 022 80, www.meeriesbb.nl Antwerpsestraatweg 500, Bergen op Zoom, 0164 254 436, www.burghvliet.nl Gevangenpoortstraat 2a, Bergen op Zoom, 0164 250 035, www.bbstadspoort.nl Noordzijde Haven 6, Bergen op Zoom, 06 301 863 32, www.suitedenoordt.nl Halsterseweg 308, Bergen op Zoom, 0164 210 155, www.bnbvanelewout.nl Canadalaan 1, Bergen op Zoom, 06 340 113 12, www.stadenwal.nl Balsedreef 4, Bergen op Zoom, 06 547 385 45, www.villaheidetuin.eu Moeregrebstraat 33, Bergen op Zoom, 06 481 198 63, www.dehemelboz.nl Hildernisse 1, Bergen op Zoom, 0164 655 868, www.hoevehildernisse.com Copernicusstraat 22, Bergen op Zoom, 0164 252 663 Bredasestraat 11, Bergen op Zoom, 06 144 765 97, www.slapenop11.nl Gareelweg 1, Bergen op Zoom, 06 812 318 45, www.brabantsewal-boshuisje.com Auvergnestraat 41, Bergen op Zoom, 06 122 761 44, www.bbstadshart.nl Steenbergseweg 1, Halsteren, 0164 682 350, www.hotelderam.nl Kannewielseweg 16b, Halsteren, 0164 687 617, www.opdebrabantsewal.nl Vijverdonk 19, Halsteren, 06 838 331 18, www.bbdevijver.nl Polderweg 3a, Lepelstraat, 0164 745 100, www.benbtkoetshuys.nl Westvoorstraat 4, Dinteloord, 0167 528 577, www.hotelrestaurantthuis.nl Havenweg 19, Dinteloord, 0167 522 445, www.eetcafehavenzicht.nl Schoolstraat 9, Nieuw-Vossemeer, 0167 503 208, www.margreth-loek.nl Kaaistraat 1, Steenbergen, 0167 563 140 Kruispoort 40, Steenbergen, 0167 530 431, www.logiescheznous.nl Kade 2, Steenbergen, 0167 563 072, www.dewallevis.nl Welbergsedijk 64, Steenbergen, 0167 534 494, www.jj-ananda.nl Oude Heijdijk 59, Steenbergen, 0167 503 336, www.ouwestamineke.nl Wouwsestraat 54, Steenbergen, 0167 563 021, www.benbsteenbergen.nl Kruislandsedijk 27, Steenbergen, 0167 532 628, www.logementdeblauwesluis.nl Turfbaan 5, Steenbergen, 0167 564 095 69 If you prefer to spend several days on the Brabantse Wal, you can choose any type of accommodation in any price range. Brabant’s proverbial hospitality is available everywhere, so you will soon feel at ease.

Gemeente Woensdrecht HR Tasty World B&B Domaine Haute Bruyère B&B Stoeterij Jamzes B&B ’t Voske B&B Friendship B&B Huize Tijdsat Costa Kabrita Volksabdij O.L.V. ter Duinen Grenshotel De Jonckheer Hotel Dekkers B&B In d’Ouwe Vlaamse Schuur Anneke’s Bed & Boterhammeke Wouwse Plantage B&B Ouwerveldezicht B&B Aan de Groene Zoom Hostel Gemeente Bergen op Zoom Stayokay Bergen op Zoom Gemeente Bergen op Zoom Stayokay Bergen op Zoom Molenzicht Vakantieboerderij Zomerhof Boslustweg 1, Bergen op Zoom, 0164 233 261, www.stayokay.com/bergenopzoom Groepsaccommodaties / Group Accommodations Boslustweg 1, Bergen op Zoom, 0164 233 261, www.stayokay.com/bergenopzoom Boslustweg 15a, Bergen op Zoom, 0164 236 081, www.manegemolenzicht.nl Groenewoudseweg 22, Bergen op Zoom, 0164 256 376, www.zomerhof.eu Antwerpsestraatweg 100, Hoogerheide, 0164 615 822, www.tasty-wok.nl Nijverheidsstraat 28b, Hoogerheide, 0164 615 966, www.horstinkwijn.nl Steenstraat 3a, Hoogerheide, 06 412 465 18, www.stoeterij-jamzes.nl Groene Papegaai 2, Hoogerheide, 0164 614 716, www.bb-tvoske.nl Nijverheidsstraat 28, Hoogerheide, 0164 615 966, www.slapenineenvliegtuig.nl Staartsestraat 4, Huijbergen, 0164 642 090, www.huizetijdsat.nl Weg naar Wouw 1, Huijbergen, 0164 642 395, www.costakabrita.nl O.L.V. ter Duinenlaan 199, Ossendrecht, 0164 672 546, www.devolksabdij.nl Aanwas 17, Ossendrecht, 0164 672 405, www.grenshoteldejonckheer.nl Zr. M. Adolphinestraat 6, Ossendrecht, 0164 679 900, www.hoteldekkers.nl Calfven 91, Ossendrecht, 0164 671 187, www.vlaamse-schuur.nl Marktje 41, Woensdrecht, 06 415 956 02, www.bedenbotterhammeke.nl Schouwenbaan 10, Wouwse Plantage, 0165 379 204, www.ouwerveldezicht.nl Hollandsedreef 10, Wouwse Plantage, 0165 329 155, www.aandegroenezoom.com 70 VVV Brabantse Wal OVERNACHTEN / Staying overnight

Gemeente Woensdrecht Ruitercentrum de Molen Volksabdij O.L.V. ter Duinen Dennenlaan 29b, Hoogerheide, 0164 612 357, www.ruitercentrumdemolen.nl O.L.V. ter Duinenlaan 199, Ossendrecht, 0164 672 546, www.devolksabdij.nl Bungalows / Appartementen / Cottages / Apartments Gemeente Bergen op Zoom Vakantieboerderij Zomerhof Gemeente Steenbergen Beneden Sas Camping & Chaletparc De Uitwijk Logement De Blauwe Sluis Gemeente Woensdrecht Familyland Vakantiehuis ’t Opkikkertje Costa Kabrita Recreatiecentrum Hazeduinen Groenewoudseweg 22, Bergen op Zoom, 0164 256 376, www.zomerhof.eu Beneden Sasweg 2-4, De Heen, 0167 503 224, www.benedensas.nl Dorpsweg 136, De Heen, 0167 560 000, www.campingdeuitwijk.nl Kruislandsedijk 27, Steenbergen, 0167 532 628, www.logementdeblauwesluis.nl Groene Papegaai 19, Hoogerheide, 0164 613 155, www.familyland.nl Groene Papegaai 19, Hoogerheide, 0164 613 155, www.opkikkertje.org (3 aangepaste bungalows gelegen op Familyland) Weg naar Wouw 1, Huijbergen, 0164 642 395, www.costakabrita.nl 1e Verdelingsweg 6, Putte, 0164 602 535, www.hazeduinen.nl Campings / Campsites Gemeente Bergen op Zoom Camping de Dassenplas Camping De Bergse Hoeve Minicamping De Nieuwe Drenck Camping Zoomland Camping Ons Buiten Camping Uit en Thuis Laagweg 6, Bergen op Zoom, 0165 307 774, www.dassenplas.nl Bergsebaan 44, Bergen op Zoom, 0164 240 830, www.bergsehoeve.nl Zuidgeest 17, Bergen op Zoom, 0164 265 745, www.denieuwedrenck.nl Weststraat 8, Bergen op Zoom, 0165 379 279, www.camping-zoomland.nl Vredenburg 4, Bergen op Zoom, 0164 210 165 Heimolen 56, Bergen op Zoom, 0164 233 391, www.campinguitenthuis.nl 71

Gemeente Steenbergen Camping & Chaletparc De Uitwijk Natuurkampeerterrein De Kreek Camping Mattenburg De Oudlandse Hoeve Dorpsweg 136, De Heen, 0167 560 000, www.campingdeuitwijk.nl Moorseweg 1b, Nieuw-Vossemeer, 0167 503 480, www.bijdekreek.nl Veerweg 1a, Nieuw-Vossemeer, 0167 502 512, www.campingmattenburg.nl Moerstraatseweg 147, Steenbergen, 06 218 323 74, www.oudlandsehoeve.nl Gemeente Woensdrecht Minicamping Aan de Groene Papegaai Groene Papegaai 8, Hoogerheide, 0164 612 021, www.aandegroenepapegaai.nl Minicamping Costa Kabrita Caravanpark De Staartse Duinen Boerderijcamping De Meet Naturistencamping Athena Kampeerboerderij De Boskeelen Recreatiecentrum Hazeduinen Boerderijcamping Beijaartshoeve Wouwse Plantage Camping Wouwse Plantage Landgoed Ottermeer Camping ’t Schouwke Minicamping Stakke’s Hoeve Weg naar Wouw 1, Huijbergen, 0164 642 395, www.costakabrita.nl Putsebaan 30, Huijbergen, 0164 642 359, www.staartseduinen.nl Bredestraat 2, Huijbergen, 0164 642 241, www.boerderijcampingdemeet.nl Zandvlietseweg 15, Ossendrecht, 0164 672 489, www.naturisme-athena.org Laagstraat 4, Ossendrecht, 0164 674 401, www.deboskeelen.nl 1e Verdelingsweg 6, Putte, 0164 602 535, www.hazeduinen.nl Dorpstraat 51, Woensdrecht, 0164 612 419, www.beijaartshoeve.nl Schouwenbaan 6, Wouwse Plantage, 0165 379 349 Ottermeerweg 2, Wouwse Plantage, 0165 364 818, www.ottermeerhoeve.nl Schouwenbaan 1, Wouwse Plantage, 0165 379 964, www.t-schouwke.nl Mariabaan 22, Wouwse Plantage, 0165 376 010, www.stakkeshoeve.nl Bijzondere overnachtingen / Extraordinary accommodations Camping de Dassenplas (pipowagen/tipitent) Laagweg 6, Bergen op Zoom, 0165 307 774, www.dassenplas.nl Akkermans Leisure & Golf (kampeervlotten) Heense Molenweg 23, De Heen, 0167 502 621, www.akkermans.com De Schapenput (ecovlotten) B&B Friendship (vliegtuig) Costa Kabrita (wijnvaten) Heensedijk 57a, De Heen, 06 515 172 17, www.ecovlotten.nl Nijverheidsstraat 28, Hoogerheide, 0164 615 966, www.slapenineenvliegtuig.nl Weg naar Wouw 1, Huijbergen, 0164 642 395, www.costakabrita.nl Landgoed Ottermeer (yurttent/pipowagen) Ottermeerweg 2, Wouwse Plantage, 06 237 260 03, www.ottermeerhoeve.nl Boulevard Noord METO Terrein Camperplaatsen / Motorhome parking Bergen op Zoom Huijbergseweg, Hoogerheide Jachthaven Steenbergen Havenpad 1, Steenbergen, 06 512 426 31, www.jachthavensteenbergen.nl Je kunt ook bij een aantal campings en recreatiebedrijven terecht met een camper. Kijk voor het complete aanbod op www.vvvbrabantsewal.nl You are also welcome at a great number of campsites and leisure enterprises. Check www.vvvbrabantsewal.nl. 72 VVV Brabantse Wal OVERNACHTEN / Staying overnight

BESTE BEWONERS EN BEZOEKERS, GASTEN VAN ONZE BRABANTSE WAL Wij, de ondernemers in deze fraaie regio, heten je van harte welkom en vinden het een eer en genoegen om de Brabantse Wal in al haar facetten aan je te laten zien en te laten beleven. Of je nu gaat varen rond Steenbergen, de stad Bergen op Zoom gaat bezoeken of al fietsend de bossen en polders in het zuiden rond Woensdrecht aandoet; overal vind je pleisterplaatsen om de inwendige mens te verwennen of het vermoeide hoofd in de kussens te laten zakken. Het zit in onze aard om gasten te vertroetelen. De rijke historie is zichtbaar in onze musea, op landgoederen en tijdens evenementen als ProefMei. De beschermde natuurgebieden met hun hoogteverschillen zijn tastbaar en de sportieve fietsroutes laten je voelen hoe de grote wielerkampioenen hun zeges hebben behaald. Tel daarbij op de goed gevulde dis met streekproducten als asperges, ansjovis, aardbeien, aardappelen, kazen en walnootproducten en dan kunnen we met recht spreken over ons Brabants Walhalla. Mag ik je uitnodigen? Esther Slootweg, Voorzitter ondernemersvereniging Toerisme & Recreatie Brabantse Wal Dear citizens and visitors, guests of our Brabantse Wal We, the entrepreneurs of this fine region, welcome you wholeheartedly and find it an honour and a pleasure to highlight all aspects of the Brabantse Wal for you to experience. Whether you sail around Steenbergen, visit the city of Bergen op Zoom or hike or bike in the woods and polders to the south of Woensdrecht, you will find halfway houses everywhere. Either to fortify the inner man or to rest your weary head on feathery pillows. It’s just in our nature to pamper guests. You can see the rich history in our museums, on country estates and during events such as ProefMei (Taste May). The nature reserves with varied height levels are tangible and our challenging bike rides show you how regional sportsmen became great cycling champions. And let’s not forget our copious dishes of regional products such as asparagus, anchovy, strawberries, potatoes, cheeses and walnut products. We can truly call this our Brabants Valhalla. May I invite you? Esther Slootweg, Chair of the Society of Entrepreneurs Tourism and Leisure Brabantse Wal ondernemersverenigingBrabantseWal 73

Trefwoordenlijst / Subject Index 7 Bergen op Zoom 16 Bezienswaardigheden 30 Bezoekerscentra 72 Bijzondere overnachtingen 57 Bioscoop 16 Boerderijwinkels 31 Boot- en kanoverhuur 48 Bowlen 71 Bungalows / Appartementen 72 Camperplaatsen 71 Campings 67 Evenementen 48 Escape Rooms 49 Fietsen 49 Fietsverhuur 16 Galeries 50 Golf 50 GPS activiteiten 65 Groepen en zakelijk 70 Groepsaccommodaties 70 Hostel 69 Hotels en B&B’s 48 Huifkarverhuur 51 Indoorski / Klimmen 31 Jachthavens 33 Kamperen op het water 29 Kinderen 29 Kinderboerderijen 21 Kleine monumentenroutes 29 Klimbos 55 Koopavonden 55 Koopzondagen 17 Landgoederen, kastelen en tuinen 34 Liberation Route 51 Maneges 55 Markten 29 Midgetgolf 19 Molens 19 Monumenten 26 Musea 35 Natuurgebieden 32 Natuurpoorten 34 Oorlogsbegraafplaatsen 49 Oplaadpunten e-bikes 69 Overnachten 57 Poppodium 57 Restaurants 31 Rondvaarten 54 Shoppen 60 Snooker 29 Speeltuinen 29 Speurtocht 48 Sportief en actief 21 Stadswandeling 10 Steenbergen 51 Stepverhuur 51 Tennis / Squash 61 Theater 57 Uitgaan 33 Vissen 5 VVV Informatie 52 Wandelen 35 Watergebieden 53 Wellness 22 West Brabantse Waterlinie 11 Woensdrecht 53 Zwemmen 33 Angling 57 A night out 7 Bergen op Zoom 49 Biking 49 Bicycle hire 31 Boat and canoe hire 31 Boattrips 48 Bowling 33 Camping on the water 71 Campsites 49 Charging point E-bikes 29 Children 29 Children’s farms 57 Cinema 21 City walk 29 Climbingpark 71 Cottages / Apartments 17 Country estates, castles and gardens 48 Covered wagon hire 48 Escape Rooms 72 Extraordinary accommodations 67 Events 16 Farmer’s Shopping Spree 74 VVV Brabantse Wal BRABANTSE WAL 16 Galleries 50 Golf 50 GPS activities 70 Group accommodations 52 Hiking 21 Historical sights’ trail 70 Hostel 69 Hotels and B&B’s 51 Indoor ski resort / Climbing 51 Kick scooter hire 55 Late night shopping 34 Liberation Route 31 Marinas 29 Minigolf 19 Monuments 72 Motorhome parking 26 Museums 32 Natuurpoorten 65 Parties and business 29 Playgrounds 57 Popstage 57 Restaurants 51 Riding schools 35 Scenic areas 54 Shopping 16 Sights 60 Snooker 48 Sports and active leisure 69 Staying overnight 10 Steenbergen 55 Street markets 55 Sunday opening hours 53 Swimming 51 Tennis / Squash 61 Theatre 5 Tourist information office (VVV) 30 Visitor’s centres 34 War Cemeteries 35 Wetlands 53 Wellness 22 West Brabant’s water defences 19 Windmills 11 Woensdrecht

Colofon Uitgave Eindredactie Ontwerp Fotografie VVV Brabantse Wal, april 2018 VVV Brabantse Wal FraaieDingen, Concept & Ontwerp (onderdeel van slashcreatives.nl) VVV Brabantse Wal, Fraaie Dingen, Nick Franken, Frank van Es, Albert Joosen, Melted Minds, Gemeente Kalmthout, Vermeulen Steenbergen / Steenbergse Courant, Peter Goedbloed, Corné de Weert & Weyts Architecten, Chris van Klinken, Spek+Boter, Staatsbosbeheer, Buitendijk- West.nl, Brabantse Natuurpoorten, Gijs Proost, Grenspark, Etiënne Homs e.a. Drukwerk Grafimedia Drukkerij Hertogs (onderdeel van slashcreatives.nl) Niets van deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de redactie. Bij de samenstelling van deze brochure is uiterste zorgvuldigheid betracht. De redactie kan geen verantwoordelijkheid nemen voor eventuele onjuistheden.

www.vvvbrabantsewal.nl

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72
73. 73
74. 74
75. 75
76. 76

Home