scheldestromen 43 | winter 2020 | tijdschrift van waterschap Scheldestromen Extra service in rijdende Verder: Waterschap energieneutraal Praktijkproef Volkerak-Zoommeer Rudy Visser: een portret supermarkt Postbus 1000 • 4330 ZW Middelburg
Als je deze foto ziet, zie je dat het behoorlijk waait, misschien wel stormt. Op zich niet veel bijzonders, toch? Het regent ook wel eens hard. Maar het bijzondere is dat deze storm nu een naam heeft: Chiara. Iedereen weet dat in Amerika orkanen een naam hebben. Maar dat zijn echt stormen. En als je de beelden op tv bekijkt, leveren die ook behoorlijke schade op. Hier haalt een ontwortelde boom al het achtuurjournaal. Volgens mij zijn die Europese meteorologen een beetje jaloers op hun stoere Amerikaanse collega’s. En spelen ze hier het orkaanseizoen na. Gelukkig maar. Rudy Visser is waterschapsfotograaf. Dit is het laatste welkomstwoord door onze waterschapsfotograaf Rudy Visser. Hij gaat met pensioen. Lees het portret over hem op pagina 20. 2 Scheldestromen | winter 2020 welkom
Pal op de wind in Westkapelle. Scheldestromen | winter 2020 3
inhoud 7 19 23 24 7 12 12 19 23 24 7 Praktijkproef Droogte Wijkhuijsweg op de schop Bijzonder gevonden: Kapel Hoogelande Doorgroeiblokken leggen Duurzame verkeersborden Hoe is het om de laatste rijdende supermarkt van Zeeland te bestieren en besturen? Wim Koens ziet het als z’n roeping en maakt dagelijks vele mensen blij. “De band die ik met mijn klanten heb, vind ik onbetaalbaar.” colofon Scheldestromen is het tijdschrift van waterschap Scheldestromen. Iedereen die interesse heeft, kan een gratis abonnement aanvragen. Het blad verschijnt vier keer per jaar. Het volgende nummer verschijnt half/eind maart. Redactie: Hans Adriaanse, Josephine van Belzen, Coen Bertijn, Linda van Dijke (hoofd- en eindredacteur), Bas Dingenouts, Jaap van Liere, Chantal de Putter, Danielle Steijn-Laing, Rudy Visser 4 Scheldestromen | winter 2020 en Nancy de Waal. Overige tekstbijdragen: Janneke la Gasse, Ronin de Kam (stagiaire) en Tonya van Tol (stagiaire). Beeld: Rudy Visser en Peter Buteijn (luchtfoto p. 6). Opmaak: Life Design, Zierikzee. Druk: ADC Nederland. Oplage: 20.000 www.scheldestromen.nl/tijdschrift Reacties, vragen of suggesties? Ons redactieadres: Team Communicatie Antwoordnummer 700, 4330 WB Middelburg (geen postzegel nodig) communicatie@ scheldestromen.nl, 088-2461000 (lokaal tarief). 16
scheldestromen 43 | winter 2020 | tijdschrift van waterschap Scheldestromen Extra service in rijdende Verder: Waterschap energieneutraal Praktijkproef Volkerak-Zoommeer Rudy Visser: een portret supermarkt Postbus 1000 • 4330 ZW Middelburg Op de cover: Wim Koens, pagina 16. O d Wi K “Ons energieverbruik is gedaald met 17%.” 8 Energie Het waterschap wil in 2025 energieneutraal zijn. Dat betekent dat we net zoveel energie opwekken of besparen als we verbruiken. Duurzame energie welteverstaan. Hoe gaan we dat bereiken? 12 Wim Verstelle werkt mee aan de Praktijkproef Droogte bij het Volkerak-Zoommeer. 20 Fotograaf Rudy Visser gaat met pensioen. Een portret. 24 Daar komt Martin Bakker door de bocht. verder facebook.com/scheldestromen twitter.com/waterschap instagram.com/waterschap_ scheldestromen/ linkedin.com/company/ waterschap-scheldestromen 6 Nieuwsberichten 11 Post 14 Buiten 18 Waterschapsbelastingen 19 In de steigers 23 Bijzonder gevonden Scheldestromen | winter 2020 5
nieuwws Sterk en veilig Om veilig in Zeeland te kunnen blijven wonen zijn sterke duinen van groot belang. Ze vormen een natuurlijke bescherming tegen de zee en krijgen vaak heel wat te verduren door water en wind. Ze worden dan ook doorlopend gecontroleerd en waar nodig hersteld. Opzichter Sven Heijboer: “Na een storm kunnen er ingewaaide gaten ontstaan. Deze gaten vullen we op met kaphout waarover zand stuift of wordt aangebracht. Vervolgens wordt er helmgras geplant. Hierdoor ontstaat een stevig geheel dat ervoor zorgt dat er minder zand wegwaait tijdens stormachtig weer.” (NdW) Analyse rioolwater helpt bij onderzoek corona Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) doet onderzoek naar de aanwezigheid van genetisch materiaal van het virus, genaamd RNA, in ons rioolwater. Wekelijks nemen onze medewerkers hiervoor monsters. Dit gebeurt op alle vijftien Zeeuwse rioolwaterzuiveringen. Met deze metingen kunnen besmettingshaarden in specifi eke regio’s vroegtijdig worden gesignaleerd. De meetgegevens uit het rioolwater worden opgenomen in het zogenaamde ‘Dashboard coronavirus’. Rioolwater is dus meer dan alleen afvalwater. We winnen al energie en grondstoffen terug maar kunnen nu ook de verspreiding van het coronavirus vroegtijdig opsporen. Zo kunnen autoriteiten nog sneller actie ondernemen. (HA) coronadashboard.rijksoverheid.nl Nieuwsbrief voor agrariërs De wet- en regelgeving van het Activiteitenbesluit milieubeheer heeft veel veranderingen ondergaan. Agrariërs moeten goed letten op hoe ze gewasbeschermingsmiddelen inzetten en teeltvrije zones aanhouden, zodat ze vervuiling van het oppervlaktewater voorkomen. Onze medewerkers controleren en handhaven hierop. Maar ze helpen ook graag bij het naleven van de regels. Daarom is er twee keer per jaar een nieuwsbrief. In november hebben alle agrariërs een papieren versie ontvangen. De nieuwsbrief is ook terug te vinden op scheldestromen.nl/handhaving. Daar kunt u zich abonneren op de volgende nieuwsbrief die in het voorjaar van 2021 uitkomt. Voortaan alleen digitaal. Of stuur een mail naar handhaving@scheldestromen.nl. (DS) 6 Scheldestromen | winter 2020
Duurzame verkeersborden Langs de Kortgeenseweg op Noord-Beveland en Vaartwijk in Zeeuws-Vlaanderen zijn 25 CO2 -neutrale verkeersborden geplaatst. Ons waterschap is een van de eerste wegbeheerders in Nederland die met dit concept aan de slag gaat. De 100% circulaire en koolstofdioxide negatieve verkeersborden zijn gemaakt van hernieuwbare grondstoffen. In dit geval is dat HDPE; een stof gemaakt van het afval dat vrijkomt bij de verwerking van suikerriet in Brazilië. Bij het bedrijf Climate Signs persen ze deze grondstoffen in een mal tot verkeersborden, waar dan (net als bij een aluminium bord) een sticker wordt opgeplakt. Gedurende de proefperiode testen we of de 100% circulaire borden even lang mee gaan als aluminium borden. De bedoeling is dat dit concept bijdraagt aan onze doelstelling ‘100% circulair in 2050’. (TvT) Hans Kentie van Climate Signs. Een extra speurneus Onze muskusrattenbestrijders zijn al ware speurders in de polder. Dagelijks zoeken ze in en langs waterlopen naar sporen van de muskusrat. Om de populatie van de muskusrat uiteindelijk naar nul te brengen, kunnen ze wel een beetje hulp gebruiken. Want de laatste exemplaren laten zich niet zo maar vangen. De inzet van speurhonden is een landelijke proef vanuit de Unie van Waterschappen. Speurhond Hunter zoekt vanaf de boot naar verse sporen van een muskusrat. Hondenbegeleidster Michelle: “Per hond en per ras is het verschillend hoe de hond speurt. Vergelijkbaar met drugshonden zijn de vier honden die we inzetten, getraind in uitsluitend de geur van muskus- en beverratten. Dat is het enige waar ze op reageren. Ik kijk heel goed naar het gedrag van de hond. Wanneer ze zo’n geur traceren geven ze een seintje door bijvoorbeeld te gaan zitten. De bestrijder kan vervolgens de kant verder inspecteren en een klem zetten bij de bouw van de muskusrat. Omdat het speurwerk ontzettend intensief is, wisselen we regelmatig van hond. Als ze een sloot of een waadpak zien, zijn ze gewoon niet meer te houden. Temperatuur, neerslag en wind spelen ook een grote rol bij de inzet.” (JLG) Scheldestromen | winter 2020 7
Duurzame energie We streven ernaar om in 2025 100% energieneutraal te zijn door energiebesparing en de opwekking van duurzame energie. We onderzoeken de kansen voor het opwekken van duurzame energie samen met onze partners in het Zeeuwse Energieakkoord en andere belanghebbenden. Kijk eens op scheldestromen.nl/duurzaam voor onze projecten. Als er iemand is die meer kan vertellen over onze energiemaatregelen, dan is het wel Johannes Vijlbrief. Als energiecoördinator is hij een van de leden van het ‘Energieteam’. Deze groep medewerkers bestaat uit specialisten vanuit de verschillende taken binnen het waterschap en geeft adviezen over energiebesparende maatregelen. “Het streven is om in 2025 volledig energieneutraal te zijn door zowel energiebesparing als energieopwekking. De afgelopen tien jaar hebben we op het vlak van energiebesparing al grote stappen kunnen zetten. Ons energieverbruik is in die periode gedaald met 17% door maatregelen in onze zuiveringen, gemalen, kantoren en andere objecten. We denken in de komende vijf jaar nog ongeveer 5% extra energiebesparing te kunnen bereiken. Dat zal niet makkelijk zijn. Vijf procent lijkt niet zo veel, maar er staat ons nog best een uitdaging te wachten.” Voorbeelden energiebesparing “We passen in onze kantoren zoveel mogelijk ledverlichting en aanwezigheidssensoren toe. Bij de rioolwaterzuiveringen gebruiken we energiezuinige technieken, zoals plaatbeluchting en energiezuinige apparaten om lucht in het zuiveringsproces te pompen. Ook hebben we de laatste jaren veel energie kunnen besparen door het verbeteren van de regeling van onze installaties, zoals onze poldergemalen. Daarnaast zetten we bijvoorbeeld ook in op het elektrisch maken van ons wagenpark en (op termijn) zelfs de tractoren.” Meer opwekken Om in 2025 energieneutraal te zijn is energiebesparing alleen niet voldoende. Er zal de komende jaren ook ingezet moeten worden op duurzame energieopwekking. Het waterschap wekt al tientallen jaren zelf duurzame energie op bij de rioolwaterzuiveringen. Het zuiveringsslib wordt in een vergistingsinstallatie deels omgezet in biogas, waaruit weer elektriciteit en warmte worden geproduceerd. Vooral voor eigen gebruik, maar op sommige locaties wordt ook al een aanzienlijke hoeveelheid elektriciteit terug geleverd aan het elektriciteitsnet. Zonnepanelen en hout Naast de energieopwekking uit rioolwater zijn er de laatste jaren op kleine schaal zonnepanelen geplaatst 8 Scheldestromen | winter 2020 Evert Swart
Als er een van de grote wereldthema’s van toepassing is op Scheldestromen en alle andere Nederlandse waterschappen is het wel klimaatverandering. Zeeland ondervindt nu al de gevolgen van de veranderingen qua klimaat. Om voorbereid te zijn op de toekomst investeert Scheldestromen jaarlijks miljoenen in maatregelen. door Bas Dingenouts Energie: “Waterschappen horen een VOORLOPER te zijn” Scheldestromen | winter 2020 9
Naast: Johannes Vijlbrief, lid van het energieteam bij Scheldestromen. Linksonder: een stuw op zonne-energie. Rechtsonder: de proef met zonnepanelen op een binnendijk bij Ritthem. op gebouwen van het waterschap. “Onlangs hebben we besloten dat we de komende vijf jaar € 4,4 miljoen gaan uittrekken om op veel grotere schaal zonnepanelen te plaatsen, waarmee ons doel om energieneutraal te worden een stuk dichterbij komt. Dat zullen we vooral gaan doen op plaatsen waar we zelf ook veel energie verbruiken. Samen met de duurzame afzet van het hout dat vrijkomt bij het onderhoud aan de beplanting langs waterschapswegen, zijn we hiermee in 2025 volledig energieneutraal.” Voorloper Dat Scheldestromen zich zo inzet voor dit thema is voor Johannes niet meer dan logisch. Sterker nog, waterschappen horen een voorloper te zijn op het gebied van klimaatverandering. “Als waterschappen zullen we als een van de eersten met de gevolgen van klimaatverandering te maken krijgen. Onze installaties zijn al behoorlijk zuinig, en dat zal de komende jaren nog verder verbeteren. Maar we zullen natuurlijk altijd energie nodig hebben om voor droge voeten en voldoende schoon water te kunnen zorgen. Deze energie zal vanaf 2025 volledig door ons zelf duurzaam opgewekt worden. Daarnaast stellen wij onze gronden en wateren ter beschikking aan initiatiefnemers die daar energie willen opwekken.” Samenwerken Om energiebesparingen te realiseren heeft het waterschap met allerhande partners te maken. Het verbinden 10 Scheldestromen | winter 2020 van de verschillende partijen is een belangrijke taak voor Evert Swart, eveneens lid van het energieteam van Scheldestromen. “Ik probeer alles wat ik ‘buiten’ hoor naar ‘binnen’ te vertalen. Dat doe ik vooral samen met mijn collega Leo Kasse. We zijn aangesloten bij verschillende werkgroepen met andere waterschappen en volgen de ontwikkelingen binnen en buiten Zeeland. Volgend op het klimaatakkoord van Parijs is Nederland in 30 regio’s opgedeeld, waar Zeeland er een van is. Binnen de provincie hebben verschillende partijen de koppen bij elkaar gestoken en is er een Regionale Energie Strategie (RES) opgesteld. Naast het waterschap zijn hier onder andere de Provincie, de Zeeuwse gemeenten en partijen als Enduris en Impuls bij betrokken. Samen kijken we hoe we aan de doelstellingen uit het klimaatakkoord kunnen voldoen.” En verder kijken Nu makkelijk te realiseren besparingen al afgerond zijn, komen verschillende nieuwe methodes van energiebesparing naar voren. Op verschillende waterschapseigendommen zijn momenteel initiatieven aan de gang. “Een goed voorbeeld is het plaatsen van zonnepanelen op onze dijken, een initiatief waar ook TNO bij betrokken is. Daarnaast zijn we bezig met drijvende zonnepanelen op het water. Tussen idee en uitvoering zit overigens soms wel zeven jaar, dus het is niet zo dat dit soort initiatieven altijd snel gerealiseerd kunnen worden. We doen er in ieder geval op allerlei manieren alles aan om te voldoen aan de door ons gestelde doelen. Dat ik actief kan bijdragen aan zo’n belangrijk maatschappelijk thema vind ik erg waardevol. Ik durf te zeggen dat dit voor de meeste waterschappers wel geldt.”
inzendingen welkom: communicatie@scheldestromen.nl redactie: Joséphine van Belzen post! Wie is er verantwoordelijk voor het opruimen van zwerfvuil in het buitengebied? Op locatie Spuiweg ligt er veel. Het blijft heel lang liggen in de bermen en het ‘verdwijnt’ pas nadat er is gemaaid. Jammer genoeg weten we dat het dan in kleine snippers toch nog in het milieu achterblijft. Met vriendelijke groet, Cees Dellebeke uit Terneuzen Het opruimen van zwerfvuil is geen taak van het waterschap, zolang het de veiligheid niet in het geding brengt. Daarom kunnen wij daar helaas geen mankracht en fi nanciën voor vrijmaken. Soms vinden er wel opruimacties plaats. Wij komen ook grote afvaldumpingen tegen. Dat afval ruimt het waterschap wel op. We proberen de dader te vinden om de kosten te verhalen. Langs bepaalde schoolfi etsroutes staan blikvangers. Wij legen de blikvangers regelmatig, en ook de prullenbakken die bij picknicksets staan. Zo proberen we zwerfafval te voorkomen. Soms zijn er particuliere initiatieven voor het opruimen van zwerfvuil. Daar verleent het waterschap graag medewerking aan. Aanvulling op artikel over het dijkwachtershuisje (herfstnummer) Via via hoorde Aartje Krijger dat er wat relevante informatie ontbrak. Een oud-medewerker van het waterschap vertelde haar het volgende: “De familie was niet thuis op het moment van de dijkval. Dat kwam omdat ze een tijdje ergens anders mochten wonen, zodat hun huis kon worden geschilderd. En dat schilderen kon vroeger wel even duren omdat de verf veel langer tijd nodig had om te drogen.” Gratis getijdenboekje? Vraag het aan via scheldestromen.nl/getij of stuur een briefje naar waterschap Scheldestromen, team Communicatie, Antwoordnummer 700, 4330 WB Middelburg. ‘Dat immerhoog in eere houdt, den onverschrokken Naerebout’ zevende en achtste regel van 2e couplet Zeeuws volkslied We kregen de volgende vraag: In de herfsteditie staat in de infographic Storm en dijkbewaking: Bij uitgebreide dijkbewaking sluiten we ‘kunstwerken’. Moet dit niet ‘kustwerken’ zijn? Logische vraag over het woord kunstwerken, maar dat is toch correct. Waterkerende objecten zoals dammen, dijken, keringen, sluizen enzovoorts, die door de mens zijn aangelegd heten kunstwerken. Ze liggen niet altijd aan de kust. Ook stuwen en gemalen heten kunstwerken. Maar bedankt voor de oplettendheid! Wij wensen u fi jne kerstdagen en een gezond 2021 toe. Scheldestromen | winter 2020 11
Het Volkerak-Zoommeer is voor de hoogte van het waterpeil afhankelijk van de aanvoer van zoet water van het Hollands Diep. Als de wateraanvoer vanuit het Hollands Diep laag is, zakt het waterpeil in het Volkerak Zoommeer. Niemand weet echter precies hoe lang het duurt voordat het peil is gezakt. Daarom een Praktijkproef Droogte. door Chantal de Putter Praktijkproef Zoommeer Volkerak 12 Scheldestromen | winter 2020
Samenwerken Voor deze proef werkt Rijkswaterstaat samen met de waterschappen Hollandse Delta, Brabantse Delta en Scheldestromen en Provincie Zeeland, Deltares, diverse milieuen landbouworganisaties en terreinbeheerders. Links: Wim Verstelle is namens waterschap Scheldestromen betrokken bij de proef. Eind december verwachten we de resultaten van de eerste proef.” Geen aanvoer van zoet water heeft gevolgen voor de landbouwsector, de waterkwaliteit en de ecologie. Het doel van de proef is in de praktijk nagaan wat het effect is als er bij extreme droogte geen aanvoer komt vanuit de Volkeraksluizen. Belang zoet water Wim Verstelle is vanuit waterschap Scheldestromen betrokken bij deze proef. ”Wij leveren vooral gedetailleerde informatie aan vanuit het Zeeuwse waterbeheer en behartigen de belangen voor Scheldestromen. We zijn in Zeeland omgeven door water maar hebben bijna geen aanvoer van zoet water via de rivieren zoals bij de andere waterschappen. Het water uit het Volkerak-Zoommeer is voor waterschap Scheldestromen van belang voor de landbouw, ecologie en waterkwaliteit op Tholen, Sint Philipsland en de Reigerbergsche polder bij Rilland.” Waterakkoord Volkerak-Zoommeer Voor het Volkerak-Zoommeer is een waterakkoord opgesteld door Rijkswaterstaat en de drie aangrenzende waterschappen. Het heeft een belangrijke functie als zoetwaterbekken voor oostelijk Goeree-Overfl akkee, het oostelijke deel van Zeeland en voor westelijk Noord-Brabant. In het waterakkoord staan afspraken over het peil en het zoutgehalte. De bovenste peilgrens is 15 centimeter boven NAP en de onderste 10 centimeter onder NAP. Binnen deze peilgrenzen wordt het watersysteem in het VolkerakZoommeer zoet gehouden. Eerste praktijkproef “De omstandigheden voor de proeven moeten goed zijn en buitenom het vogelbroed- en groeiseizoen plaatsvinden. De maatstaven voor de proeven zijn het waterpeil, het zoutgehalte en de bijbehorende gelaagdheid, zoutverschillen, van het water. Half september is de eerste proef uitgevoerd en duurde zes dagen. Het waterpeil is eerst verhoogd tot 15 centimeter boven NAP om een zoetwaterbuffer op te bouwen. Via de Bathse Spuisluis wordt het water doorgespoeld om daar het zoutgehalte laag te houden. Tweede proef De tweede proef is in november uitgevoerd. “Het peil is weer verhoogd tot 15 centimeter boven NAP om een zoetwaterbuffer op te bouwen. Anders dan bij de eerste proef is er niet gespuid bij de Bathse Spuisluis. Zowel voor, tijdens als na de proeven hebben we gemonitord hoe lang het duurt tot het peil 10 centimeter onder NAP staat en wat er met het zoutgehalte gebeurt. Ook hebben we na afl oop van beide proeven gekeken hoe snel de normale situatie van het waterpeil en zoutgehalte hersteld zijn. De resultaten van de tweede proef verwachten we medio februari 2021.” Grote rivieren De beschikbaarheid van water uit het Hollands Diep is afhankelijk van het water uit de grote rivieren. “Via het Hollands Diep komt in het zomerseizoen zo’n 20 m³ water per seconde het VolkerakZoommeer binnen. Bij droog weer kan Rijkswaterstaat dit tijdelijk aanpassen. Het water uit de rivieren is niet alleen belangrijk voor het Volkerak-Zoommeer maar ook voor drinkwater en andere gebieden in Nederland. Bijvoorbeeld Rotterdam. Rotterdam heeft veel zoet water nodig om verzilting tegen te gaan maar heeft ook zoet water nodig voor de havens en de scheepvaart.” Scheldestromen | winter 2020 13
buitten door Joséphine van Belzen Een winnend paalhoofd Op social media hadden we dit najaar een wedstrijd rond de mooiste paalhoofdfoto. Willem de Kam uit Middelburg is een van de winnaars. Dijkgraaf Toine Poppelaars over de foto van Willem: “Hier is een mooie combinatie te zien van een dreigend wolkendek, onstuimig water en markante paalhoofden op de voorgrond die ons gaan beschermen tegen de nog hogere golven, in aantocht! En dat is ook hun functie.” Francis van Hemert uit Lewedorp en Mariëlle van Pelt-Kok hebben ook een winnende foto gestuurd. Welkom bij Droppie Water Droppiewater.nl is de kinderwebsite van de Nederlandse waterschappen. Het bekende stripfi guurtje Droppie Water laat kinderen van 4 tot 12 jaar op een speelse manier kennis maken met waterbeheer, -veiligheid en -kwaliteit. Leuk voor de donkere dagen in de kerstvakantie. Met allerlei spelletjes en kleurplaten. Nu te doen… Voorjaarsbollen planten. Voer ophangen voor de vogels. Maar niet… Alle bladeren in je tuin opruimen. Laat wat liggen voor de egels. De verwarming op 23°C zetten. Trek een lekkere warme trui aan. Word ook een Waterbaas Met kleine aanpassingen in en om het huis kun je al veel bereiken. Bijvoorbeeld: spoel geen medicijnen en vet door de wc. Of vang regenwater op met een geveltuintje of een regenton. Meer tips: waterschappen.nl/waterbazen Van zomer- naar winterpeil In het najaar en de winter, als er meer neerslag valt, houden we een lager waterpeil in de sloten aan. Zo kunnen die meer water bergen en daarmee voorkomen we wateroverlast. Het peil gaat stapsgewijs omlaag. In de zomer sturen we juist op hogere waterpeilen om een tekort aan water te voorkomen. 14 Scheldestromen | winter 2020
Koudegolf Dat is een aaneengesloten periode in De Bilt van minstens 5 ijsdagen, waarvan 3 dagen met strenge vorst. De laatste keer was begin 2012. Sinds de metingen in 1901: 33 koudegolven. Sluis-Brugge-Sluis Een bekende schaatstoertocht op natuurijs over zo’n 34 km, georganiseerd door ijsclub ’t Zwin. Maar gaat dat dit jaar lukken? De toertocht werd voor de laatste keer verreden in 2009. Duizenden mensen op het ijs en geparkeerde auto’s langs de Damse vaart. Na nieuwjaarsdag grote schoonmaak? Kies voor duurzame schoonmaakmiddelen. Die zijn niet schadelijk voor het milieu. En: chloor is vaak niet nodig! Zo komen er minder chemische stoffen in het afvalwater. Dat scheelt een hoop werk en energie op onze zuiveringsinstallatie. ‘Iedereen moet aan de slag met water in Zeeland’ Dat stelt deltacommissaris Peter Glas. Opeenvolgende jaren met perioden van droogte en hitte en vele hoosbuien bevestigen die noodzaak. Hoe kan innoveren daarbij helpen? Kijk de presentatie terug over het Deltaprogramma voor Nederland en voor Zeeland. Op scheldestromen.nl/live Wandelen en afval rapen Irritant al dat zwerfafval. Niet zo leuk om tijdens het wandelen andermans rommel op te ruimen. Of toch wel? Er komen landelijk steeds meer ‘raapwandelingen’ (ook wel ‘trashwalk’ of ‘ploggen’ genoemd). Misschien leuk voor in de kerstvakantie met de (klein) kinderen? Neem gewoon een zak mee om te vullen. Lekker oliebollen bakken. Maar wat doe je met het frituurvet? Ik spoel het door het toilet Ik gooi het in de container Ik breng het naar een inzamelpunt Ik spoel het door de gootsteen Door heel Zeeland houden provincie, waterschap, gemeenten en Rijkswaterstaat de doorgaande aaneengesloten routes ijsvrij. Daarvoor kijken we naar de voorspellingen en de lokale situatie. Zodra we gladheid verwachten, trekken we er met z’n allen vóór de gladheid op uit. Zien waar er zout gestrooid wordt? Kijk op: scheldestromen.nl/gladheid Beaufort baseerde de windkracht op de hoeveelheid zeil die een groot schip kon voeren bij een zwakke bries, storm of orkaan. De winddruk werd uitgedrukt in kilogram per m². Kracht 4 noemen we matig (je haar in de war). Kracht 6 is krachtig (paraplu met moeite vast te houden) en kracht 9 is storm (dakpannen waaien weg). Windschaal van Beaufort Scheldestromen | winter 2020 15 Gladheid
“Voor die ene klant draai ik bij de kassa het jamdeksel al open” ...de laatste rijdende winkel Hoe is het om... van Zeeland te hebben 16 Scheldestromen | winter 2020
Wim Koens (58) werkt al veertig jaar op zijn ‘papkar’. Hij bezorgt de boodschappen bij de inwoners van de Zak van Zuid-Beveland. Velen kennen zijn rijdende winkel als de SRV-wagen, maar zo heet het al lang niet meer. Hoe is het om dit werk nog als enige in Zeeland te doen? door Danielle Steijn-Laing Wim: “Het is mijn roeping denk ik. De band die ik met mijn klanten heb, vind ik onbetaalbaar. Ik doe dit werk nu al veertig jaar en denk zeker nog niet aan stoppen. Dit is mijn leven. Ik hou namelijk wel van een praatje.” Wim was 6 jaar toen hij meeging met z’n vader op de -toen nog- SRV-wagen. “Prachtig vond ik dat. Mijn vader was aanvankelijk bakker en broodbezorger, maar werd benaderd om thuis te bezorgen. Hij vond het niet handig om achter een SRV-wagen aan te rijden met alleen het brood. Dus ruilde hij z’n bestelbus in voor een rijdende winkel. Hij moest helaas stoppen vanwege z’n gezondheid toen hij 62 was. Toen ik 18 was, heb ik het gelijk overgenomen.” Gemakken De wagen waar Wim nu op rijdt, is zo gebouwd dat het helemaal aan zijn wensen en eisen voldoet. Het onderstel is van een MANvrachtwagen. De opbouw is gemaakt door iemand die luxe paardenwagens bouwt. Daarna is er elektriciteit aangebracht en zijn er overal rekjes en handige opbergvakjes ingebouwd. “Het is voorzien van alle gemakken voor mezelf en de klant en alles voldoet aan de strengste eisen. En er zit een flinke motor in”, vult Wim aan, “Pk’s heb je nooit te veel” die graag op de weg zit. In deze wagen, in de auto of op een van z’n sportieve motoren. Praatje Zes dagen in de week rijdt Wim drie verschillende routes langs de ZuidBevelandse dorpen. “Op elk plekje kom ik twee keer in de week, altijd rond hetzelfde tijdstip. Vaak staat men me op te wachten. In elk dorp heb ik mijn vaste klanten, die ik stuk voor stuk ken. En met iedereen maak ik een praatje. Ik kan het niet vaak genoeg zeggen, maar die sociale contacten zijn voor dit vak heel belangrijk. En het werkt ook andersom; als m’n klant op leeftijd er onverwachts niet staat, ga ik toch even aanbellen om te kijken of er iets aan de hand is.” Vertrouwen “Iedereen vertrouwt elkaar hier. De bakker, die om 7.00 uur het brood komt brengen, heeft gewoon de sleutel van mijn loods. Ik help oudere klanten met betalen. Of ik hang de boodschappen aan de deur. Soms staat de deur voor mij open. Dan breng ik de boodschappen naar binnen. Soms moet ik iets heel anders doen, bijvoorbeeld de jampot opendraaien of de klok verzetten.” Helpende hand De toekomst ziet Wim positief tegemoet, ondanks de toenemende populariteit van de bezorgdiensten van Jumbo en Albert Heijn en ondanks COVID-19. “De situatie van de afgelopen maanden heeft voor mij zeker een positieve kant, het heeft namelijk veel nieuwe klanten opgeleverd. Ik doe al jaren wat de supermarktgiganten pas zijn gaan doen, maar met een extra service: dat praatje en een helpende hand. Klanten hoeven niet eerst elk product online aan te klikken. Bij mij volstaat een appje met een foto van hun boodschappenlijstje. Dan zoek ik zelf hun boodschappen bij elkaar. Anderen lopen zelf met hun mandje door de winkel. Ik kan natuurlijk niet hetzelfde bieden als de grote supermarkten met stuntaanbiedingen en huismerken. Maar ik kan altijd iets bestellen als ik het onverhoopt niet in mijn assortiment heb. Of als iemand zijn bestelling voor een feestje doet, dan kan ik het zelfs gekoeld afleveren.” Geschiedenis SRV In 1966 ontstonden de SRV-wagens, kleine rijdende supermarkten. SRV stond voor Samen Rationeel Verkopen, later zei men dat het stond voor SeRVice. In 1995 werd deze formule opgeheven. De resterende rijdende winkels vallen nu onder Van Tol Retail en Versunie. In de jaren ’70 waren er zo’n 2.000 rijdende winkels. Inmiddels nog minder dan honderd, waarvan 1 in Zeeland. Scheldestromen | winter 2020 17
Zo zit het met Wanneer? Het waterschapswerk betalen we met z’n allen via waterschapsbelastingen. Niet leuk, maar wel noodzakelijk. Die belastingen zijn soms best ingewikkeld. Zuiveringsheffi ng Voor iedere woning/bedrijf met een aansluiting op het riool. Zo betaal je mee aan het schoonmaken van het rioolwater. Elk huishouden in Nederland betaalt voor 3 vervuilingseenheden (ve). Behalve als je alleen woont. Dan betaal je voor 1 ve. Bedrijven betalen op basis van hoeveelheid en vervuiling van geloosd water. Niet aangesloten op het riool? Dan betaal je verontreinigingsheffi ng Factuur: eind maart Factuur: eind februari Als je bent aangemeld voor de Mijn Overheid Berichtenbox, ontvang je de factuur alleen digitaal via Berichtenbox. Zo niet, ontvang je de factuur via de post. Van wie? Het waterschapsbestuur bepaalt jaarlijks de tarieven. Sabewa Zeeland verstuurt de facturen en zorgt voor het innen van de belastingen. Wat doen we er mee? • Sterke dijken en duinen • Schoon rioolwater • Juist waterpeil in sloot • Veilige waterschapswegen Ingezetenen Voor alle bewoners. Vast bedrag per huishouden. Gebouwd Als je eigenaar bent van een woning of gebouw. % van WOZ-waarde. Watersysteemheffi ng Iedereen in Nederland betaalt watersysteemheffi ng. Welke je betaalt, hangt af van je situatie. Als huurder betaal je bijvoorbeeld alleen voor de categorie ingezetenen, als boer met grond betaal je voor zowel ingezetenen, gebouwd als ongebouwd. Ongebouwd Als je eigenaar bent van grond. Vast bedrag per hectare. Natuurterreinen Als je eigenaar bent van een natuurterrein. Vast bedrag per hectare. Zuiveringsheffi ng Watersysteemheffi ng
• Periode: - Werkzaamheden DNWG: oktober tot december in de steigers - Aanleg duiker: januari 2021 - Verbreden rijbaan: februari tot april 2021 • Wijkhuijsweg is 1,4 km lang • Asfalt: circa 1500 ton • Doorgroeiblokken: circa 1530 m2 • Aantal passeerstroken: 6 • 12 meter duiker Frans Wondergem is er duidelijk over: “De Wijkhuijsweg wordt gebruikt als sluiproute. Te hard rijden. Kapotte wegbermen. Voor de vele fietsers daardoor gevaarlijke situaties. Een drukke aanliggende camping en zomers veel stof. Geen wonder dat omwonenden steeds meer gingen klagen. Tijd om deze weg aan te pakken.” door Rudy Visser Eerst puinruimen, dan aan de slag Wijkhuijsweg, Oostkapelle “Samen met omwonenden een oplossing vinden.” “Met diezelfde omwonenden zijn we rond de tafel gaan zitten met als doel een oplossing te vinden. Uit die gesprekken kwam er uiteindelijk een voorkeursalternatief tevoorschijn. Dat alternatief is gepresenteerd tijdens een informatieavond.” Frans glundert bijna als hij dit vertelt. “De weg moest in elk geval niet sterk verbreed worden. We willen er geen racebaan van maken en het sluipverkeer faciliteren. Dus het bestaande asfalt blijft liggen en aan een of beide zijden verbreden we tot 4,00 - 5,00 meter. Daarnaast leggen we doorgroeiblokken. Op een paar plaatsen komen er passeervakken. En om de veiligheid van de fi etsers te vergroten, brengen we suggestiestroken aan. Aan beide zijden komt er lichter gekleurd asfalt zodat de rijbaan optisch smaller wordt.” Terwijl de mannen van De Voogd druk zijn, legt Frans uit wat er gebeurt. “Omdat we de weg gaan aanpakken een uitgelezen kans voor DNWG om de kabels en leidingen te vernieuwen. Met name het waterleidingnetwerk gaat op de schop, letterlijk en fi guurlijk. Hiervoor is een groot gedeelte van de heg gekapt en het vele puin uit de bermen gehaald. Natuurlijk planten we straks zo veel mogelijk weer terug.” “Als we aan de weg bezig zijn, leggen we nog een duiker onderdoor de weg aan en wordt een stuw geplaatst. Dit in het kader van beheersing van het waterpeil in de sloten. Dat is uiteindelijk je streven: werk met werk maken.” Scheldestromen | winter 2020 19
Je zou het hem niet geven, maar waterschapsfotograaf Rudy Visser is 66 jaar en 4 maanden, hij gaat met pensioen. Een terugblik op de 44-jarige loopbaan van een kleurrijke collega bij waterschap Scheldestromen en zijn voorgangers. door Jaap van Liere Rudy’s wieg stond in de voormalige gemeente Oost- en West-Souburg. Zijn jeugd speelde zich dan ook vooral af in West-Souburg en Vlissingen. Het studieadvies om na de Mulo ‘iets in reclame of journalistiek te gaan doen’ bleef een advies. “Een opleiding in Utrecht zag ik helemaal niet zitten.” Het werd de Vlissingse MTS. “Mijn vader en broer werkten in de bouw, dus Bouwkunde lag voor de hand. Bij het inschrijven hoorde ik dat schoolvrienden Weg- en waterbouw gingen doen. Een paar minuten later heb ik me daar ook voor ingeschreven.” Eerste dienstverband Na de dienstplicht hoorde Rudy via via dat ‘Waterschap De Brede Watering van Zuid-Beveland’ misschien wel iemand kon gebruiken. Een briefje schrijven was voldoende om te mogen beginnen als opzichter bij dijkverzwaringen. “Een leerzame tijd”, zegt hij. “In de zomer moesten er soms ook deklagen van polderwegen worden vervangen. Dan stond je ’s morgens om zes uur al toezicht te houden bij de asfalteermachine en ’s avonds om negen uur nog. De vraag hoe het dan zat met overuren werd destijds niet erg gewaardeerd door het Hoofd Technische Dienst. Dat waren wel andere tijden.” 20 Scheldestromen | winter 2020 BOA Na enkele jaren ging Rudy zich bezighouden met vergunningverlening. Na de Bestuursacademie werd hij beëdigd als Buitengewoon opsporingsambtenaar. Dat het zwaaien met het vingertje niet zijn roeping bleek, levert desondanks mooie verhalen op. Zoals die melding over een varkenshouder waar hij met politiebegeleiding naartoe moest. Een van de agenten was niet zo tactvol en eiste onmiddellijke toegang tot de schuur. Uitleg dat dit voor de varkens te stressvol was werd niet geaccepteerd. De situatie escaleerde volledig toen de boer zijn geweer ging halen en de agenten hem met getrokken pistool op stonden te wachten! Gelukkig liep het verhaal met een sisser af, maar Rudy had het helemaal gehad met zijn BOA-carrière. Fotografie Omdat hij al hobbymatig fotografeerde kreeg Rudy het verzoek foto’s te maken van waterschapswerk. Er ontstond namelijk geleidelijk aan behoefte binnen het waterschap om meer aan voorlichting te gaan doen. Het bestuur wenste een brochure over het waterschap waarmee het zich kon presenteren. Helaas werd de brochure, niet gehinderd door enig inzicht, Hierboven zoals we Rudy in zijn dagelijks werk kennen. Rechts zoals hij ook graag is: met een ander jasje, dasje of bril. Gewoon voor de foto.
Rudy Visser: een portret Scheldestromen | winter 2020 21
Boven: In de jaren ‘80 de eerste schreden op het pad van Voorlichting met een jaarbudget van 15.000,00 gulden. Midden: De cast van de musical Lol in je Werk in het Arsenaaltheater. Waterschappers ook buiten werktijd actief. Onder: Het begin van de weg- en waterbouwjaren; kantoor aan de Grote Markt in Goes. gevuld met lappen tekst met slechts een enkele foto. “Om tranen van in je ogen te krijgen.” Later raakte hij betrokken bij het uitgeven van het waterschapsblaadje ‘De Info’. Omslagen werden gedrukt en de inhoud bestond uit gefotokopieerde pagina’s. Een van de rubrieken was met krantenknipsels. Na enige tijd ontving het waterschap een briefje met factuur van de PZC-fotograaf omdat zijn foto’s illegaal werden gedupliceerd. Na betaling werd de rubriek snel geschrapt. Communicatie Zo ontstond geleidelijk een parttime functie in ‘communicatie’. Die functie was Rudy op het lijf geschreven. In het begin pionierend met ‘grafi sche’ ontwerpen in WordPerfect en Word en naar mate het budget groeide fulltime en met programma’s zoals PageMaker, QuarkXPress en InDesign. Hij schoolde zich bij aan de fotovakschool in Apeldoorn. Digitale fotografi e bestond nog niet dus ook het ambachtelijke werk in de donkere kamer hoorde er bij. Hoewel het huidige digitale fotowerk minder romantisch klinkt, verlangt Rudy niet echt terug naar het analoge tijdperk. “Het gaat tenslotte om het eindresultaat.” Als een bonbonnetje Drie waterschapsfusies later verschijnt het tijdschrift Scheldestromen. Een blad waar Rudy stiekem trots op is. Nog steeds bedoeld om ‘voorlichting’ te geven 22 Scheldestromen | winter 2020 over waterschapstaken. Het verschil tussen het eerste infoblaadje en dit tijdschrift? “De boodschap wordt nu niet door je strot geduwd maar is verpakt als een soort bonbonnetje waar je van kan snoepen en soms proef je in de verschillende smaken een stukje waterschap. Door het informatieve en beeldende karakter van het blad komt de boodschap goed over.” Soms roept het blad de nodige reacties op van lezers zoals die keren dat hij zijn afkeer van meeuwen etaleerde of een Belgisch trekpaard “een knol” noemde. Passie voor muziek We zien Rudy vaak met bijzondere kledingkeuzes. “Tja, het is altijd wel leuk om iets aparts te dragen”, zegt hij, terwijl hij zijn tweedehands trainingsjasje van € 5,- showt. “Laatst scoorde ik nog een oud wielrennersshirt met van die echte wollen stof.” Een andere passie is muziek. Al van jongs af is Rudy hierdoor gefascineerd. “Een kleine frustratie is wel dat ik geen muzikantengenen bezit.” Dit weerhoudt hem er niet van zijn gitaren te bespelen, maar dat is niet bestemd voor andermans oren. Ooit bouwde Rudy’s vader een basgitaar. Een prachtexemplaar, alleen betekende de degelijke materiaalkeuze dat hij niet te tillen was. Rudy’s muzieksmaak varieert tussen gitaarbands met hakkende drummer via Bigbands tot Italiaanse muziek of Frank Zappa. Vaak wordt muziek gekocht als oud vinyl op tweedehands markten of platenbeurzen. Wordt vervolgd? Toekomstplannen zijn er nog niet echt. “Het komt zoals het komt.” Natuurlijk blijft hij nog wel fotograferen; vaak modellen in bijzondere situaties. “Wie weet word ik nog wel zzp’er.” Een afscheidsbijeenkomst zal in deze tijden moeilijk zijn, maar 18 december is zijn laatste werkdag bij waterschap Scheldestromen. We zullen Rudy missen.
bijzonder gevonden Hogelandseweg, Grijpskerke Laaggelegen Hoogelande Er is in Zeeland geen dorp zonder kerk, maar er is wel een kerk zonder dorp: de kapel van Hoogelande. Een kapel die bijna 400 jaar niet meer was dan een ruïne. door Coen Bertijn De kapel, gewijd aan Sint Maarten, ligt iets ten noordwesten van Middelburg, in een laaggelegen poelgebied. Het is dan ook een raadsel waarom het hier Hoogelande heet. Ooit lag hier een dorp waar in 1189 een houten kerkje werd gebouwd. In de 15e eeuw wordt die vervangen door een stenen kerk. Deze wordt tijdens de 80-jarige Oorlog in brand gestoken en niet meer opgebouwd. Het dorp Hoogelande loopt langzaam leeg. De ruïne blijft eenzaam achter, tussen de weilanden die tot de bouw van gemaal Boreel bij Middelburg in 1929 elke winter onder water staan. Pas in de jaren zestig van de vorige eeuw neemt de ambachtsheer van Hoogelande het initiatief tot herstel. In 1965 wordt de kapel weer opgebouwd. Behalve een enkele trouwdienst worden er geen kerkdiensten meer gehouden, wel concerten en tentoonstellingen. Daarnaast is het een populaire plek voor fi etsers en wandelaars die hier even stoppen om te genieten van de ietwat mysterieuze sfeer. Het is bijzonder dat we weten dat precies in 1189 de bisschop van Utrecht toestemming geeft om een kapel te bouwen. Het document waarin dit is vastgelegd is het oudste originele document van Zeeland en wordt bewaard in het Zeeuws Archief. Scheldestromen | winter 2020 23
Blokken bocht in de Martin Bakker (40), reserve vrachtwagenchauffeur Dat is het voordeel van de eigen waterschapsvrachtwagen. Doorgroeiblokken, betonnen stenen waar het gras doorheen groeit, leg je makkelijk zelf op z’n plaats. Zeker met de nieuwe blokkentang. “De vaste chauffeur is op vakantie, daarom rij ik er deze weken op. Gisteren waren we nog takken van de storm aan het opruimen, vandaag leggen we blokken hier in de Louisepolder bij Nisse. Machines en vrachtwagens worden steeds breder, dus we leggen ze steeds meer, vooral in bochten. Zo hebben we minder bermschade en dus minder kosten voor onderhoud.” Martin is blij met de nieuwe blokkentang. “Voorheen deden we het met de grijper, maar dan kun je niet goed zien waar je ze neerlegt, nu gaat dat perfect. Het is mesgroefverbinding, die passen mooi strak in elkaar.” Ze liggen nog net iets boven het asfalt. “Dat doen we bewust, dat zakt nog.” In een mum van tijd ligt de bocht vol blokken. Snel gedaan! “Nou, niet zo snel gelost als een vrachtje suikerbieten.” Martin rijdt in deze periode in z’n vrije tijd ook als chauffeur op de ‘pee-auto’. “Wat er leuker is? Beide! Juist de afwisseling in het werk vind ik prachtig.” door Linda van Dijke
1 Online Touch