BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 31 | 2020 22 ACHTERGROND RUIMTE EXPERTISECENTRUM VOOR AQUATHERMIE De gemeente Súdwest-Fryslân wil werk maken van aquathermie. ‘zegt wethouder Faber. ‘Met al onze meren is er veel aanbod. In het dorp Heeg is al een pilot aquathermie gaande, waarvoor subsidie is aangevraagd bij het Programma Aardgasvrije Wijken. Die pilot is uit de mienskip boven komen drijven. De provincie, het Wetterskip en wij faciliteren.’ Ook voor de wijk Het Eiland in Sneek wordt aquathermie onderzocht als bron voor het warmtenet. ‘Aquathermie heeft weinig landschappelijke consequenties. Het bestaat uit een soort buis in het water en twee putten in de grond, waar je de warmte opslaat en later weer ophaalt.’ Er is wel externe energie nodig om het systeem te laten draaien. Faber: ‘Dus moet je onderzoeken hoeveel zonnevelden of windmolens daarvoor nodig zijn. Het kost elektriciteit, maar veel minder dan wanneer je bijvoorbeeld alles all-electric zou doen. Het is onze wens om in deze gemeente een landelijk expertisecentrum Aquathermie te beginnen.’ veel kernen en dorpen aan de IJsselmeerkust. Elk gesprek met elke dorpsvereniging gaat over de woede rond Nij Hiddum-Houw. Daar ben ik enorm van geschrokken Het zijn niet alleen emotionele burgers, hè. Ze hebben verstand van zaken, zijn allesbehalve wereldvreemd. En dan toch die verbitterdheid. Dat kon niet waar zijn.’ Zal het bij de negen wiekende reuzen blijven? Zeker niet. Dit jaar wordt een begin gemaakt met de bouw van Windpark Fryslân voor de Friese IJsselmeerkust. Er zullen nieuwe zonneparken moeten komen in het boerenland. Hoe krijgt Faber de bewoners nog mee in het proces van de regionale energiestrategie als ze nu al massaal in de verzetsstand staan? Want of je nou door de hond of de kat; de provincie of de gemeente wordt gebeten – uiteindelijk maakt dat de lokale gemeenschap niks uit. Hun vertrouwen in de overheid is weg. Faber, nuchter: ‘Dan moet je dus iets zoeken om het op een andere manier te doen.’ FRUSTRATIE Zijn ogen werden geopend door de film Onderstroom van Jeroen Hoogedoorn. De filmmaker woonde in het dorp Pingjum aan de Friese kust – windmolengebied. Hoogedoorn volgde het bestuurlijke traject; de mienskip die met overtuigende alternatieven voor het provinciale molenplan kwam. Plannen die net zoveel stroom opleverden, maar dan beter ingepast in het weidelandschap en met meer lokaal neergeslagen rendement. Allemaal te elfder ure door de provincie van tafel geveegd. ‘Hoogedoorn legt bloot hoeveel frustratie je als overheid creëert als je burgerparticipatie niet serieus neemt’, zegt Faber. ‘Of wanneer je doet alsof. Een investeerder wordt rijk van een windmolen en de omgeving wordt met een fooitje afgescheept. Dat leidt tot tweespalt. Op een gegeven moment vraagt iemand in de film zich af: “Wil je nou echt dat mijn kinderen niet meer met jouw kinderen gaan spelen?”’ Tegen zo veel verdeeldheid, wil hij maar zeggen, is zelfs de befaamde Friese mienskip niet bestand. De molens dreigden een splijtzwam te worden. Niet alleen tussen burger en politiek, ook tussen burgers onderling. Het in 2018 aangetreden college in het Sneker gemeentehuis wilde de bevolking bijeenbrengen en terugwinnen voor de lokale democratie. ‘Het aantal mensen dat stemt bij de lokale verkiezingen gaat al jaren omlaag. Omdat de bevolking steeds verder wegloopt van de politiek. Al kun je ook zeggen dat de politiek steeds verder wegloopt van de bevolking. Ik wil die twee dichter bij elkaar brengen.’ Ja, beaamt hij, dat zal elke nieuw aangetreden wethouder in Nederland zeggen. Lachend: ‘Maar ik wil het ook realiseren.’ Het begon met een ontmoeting met een inwoner die nauw betrokken was bij het verzet tegen Nij Hiddum-Houw, een emeritus-hoogleraar recht. ‘Hij zei dat hij niet meer wilde terugkijken maar vooruit: hoe je in de toekomst de lokale burgerparticipatie kon vormgeven. Dat vond ik een mooie gedachte.’ Faber kreeg door de oud-hoogleraar een opzet aangereikt van het Nederlands Platform Burgerparticipatie en Overheidsbeleid (NPBO) en de TU Delft. ‘Daar werd ik meteen warm van. Dat is ook de opzet die we nu hebben uitgewerkt. Loskomen uit de advieswereld. De experts zitten in de samenleving.’ ‘Een investeerder wordt rijk en de omgeving met een fooitje afgescheept’ ON HOLD In de nieuwe aanpak staat de planvorming door het gemeentebestuur een tijdje on hold. Plaatselijke bur gers nemen het voortouw. Het voordeel was, zegt Faber, dat hij in burgemeester Jannewietske de Vries meteen een medestander voor zijn wilde plannen had. ‘Zij is erg voor vernieuwing van de lokale democratie.’ Ook de gemeenteraad ging erin mee. ‘Via een klankbordgroep bleef de raad op de hoogte.’ De gemeente Súdwest-Fryslân (90.000 inwoners) wierf eerst een kleine vijftig burgers. Tijdens een hackathon werkten die een aantal scenario’s uit die als basis voor het energieonderzoek fungeerden. Dit allemaal onder begeleiding van experts van onder meer het NPBO, de TU Delft, de GGD en de Energiewerkplaats Fryslân. ‘Als gemeente hadden wij daar geen enkele invloed op. Ook de raad wilde uiteindelijk geen enkele beperking aan de burgers opleggen. Al was dat bijvoorbeeld voor partijen die sterk tegen nieuwe windmolens gekant zijn best moeilijk.’ De vijftig burgers kwamen tot zes verschillende waarden, die elk als vertrekpunt zouden kunnen dienen van de lokale energiestrategie. Moest de gemeente het voortouw nemen bij plannen voor nieuwe energie, of toch de mienskip, of de markt? Zouden de nieuwe energie-opwekkers het best op een beperkt aantal plaatsen in de gemeente kunnen worden geclusterd? Moest Súdwest-Fryslân zich vooral richten op opslag van energie (‘de batterij van Nederland’) of zelfs ‘energieleverancier van Nederland’ worden? Let wel: allemaal waarden die door de burgers zelf werden aangedragen. ‘Op die opslag van energie waren we zelf nooit gekomen’, zegt Faber. ’Maar als dat onder de burgers leeft, dan moet je daar in je onderzoek gehoor aan geven.’ Uiteindelijk vulden 1.376 inwoners van Súdwest-Fryslân de raadpleging in en gaven punten aan elke optie. Wat vindt de wethouder van die opkomst? ‘Je hoopt natuurlijk dat alle inwoners van veertien
23 Online Touch Home