54 SPECIAL SOCIAAL BEELD: SHUTTERSTOCK ESSAY MAATWERK ALS MORAAL Gemeenten zoeken naar de juiste manier om maatwerk te leveren in het sociaal domein, vaak vanuit financiële of sociale overwegingen. Maatwerk is echter te belangrijk om enkel als bezuinigingsmaatregel te worden gehanteerd. Het is van essentieel belang voor een rechtvaardige samenleving, betoogt Evelien Meester. Maatwerk zou nooit uitsluitend tot doel mogen hebben om geld te besparen. Maatwerk is een grondrecht en gaat over de manier waarop de (decentrale) overheid met burgers omgaat. Het draait om de vraag hoe we de samenleving op een rechtvaardige manier vormgeven. Dat gaat verder dan alleen rechtmatigheid, het is een principiële keuze dat de overheid er voor de burger is en niet andersom. Als de overheid er is voor de burger, dan betekent dit dat de autonomie van die burger, zijn eigen visie op zijn hulpvraag en de manier waarop die opgelost moet worden, centraal moeten staan. En niet de werkprocessen of financiële stromen van de gemeente. Daarbij is een grondrechtelijke sturing aan maatwerk nodig, zeker als er sprake is van discretionaire ruimte. De beleidsvrije ruimte (college en gemeenteraad) wordt ingevuld op basis van wat nodig is, gezien de lokale omstandigheden. De beslissingsruimte van de individuele ambtenaar wordt aangepast aan wat nodig is gezien de individuele omstandigheden van de burger. Gemeenten hebben de opdracht om dit maatwerk goed in te vullen met oog voor rechtszekerheid en gelijkheid. Om hier goed vorm aan te geven, moet het bestuursorgaan een visie ontwikkelen over wat het wil bereiken binnen de kaders van de grondwaarden die in de landelijke wetgeving zijn vastgelegd. Het enkel formuleren van een bezuinigingsdoelstelling doet hier op geen enkele manier recht aan. Toch willen veel gemeenten ook graag bezuinigen door middel van maatwerk. En ja, ik ben ervan overtuigd dat dat kan. Door goed samen te werken met verschillende afdelingen binnen de gemeenten en ketenpartners buiten de gemeente, door vroegtijdig hulp te bieden voor als problemen te groot zijn geworden, kunnen op termijn de kosten van het sociaal domein als geheel naar beneden. BELANGRIJKE KEUZE Dat is een zeer belangrijk effect, aangezien het hier om publiek geld gaat. We zijn het dus aan alle burgers van Nederland verplicht om hier zorgvuldig mee om te gaan. Maar het blijft een neveneffect. Het hoofddoel is een andere manier van omgaan met elkaar. De burger centraal is daarmee geen hippe term, maar een belangrijke keuze waar gevolgen aan verbonden moeten worden. Neem Willem. Willem is 28 jaar oud, licht verstandelijk beperkt en heeft een bijstandsuitkering. Via de gemeente kan hij werkervaring opdoen in de schoonmaak en dit langzaam uitbreiden tot hij uit de bijstand is. Omdat hij het vervoer naar zijn werk niet kan betalen, biedt zijn vader hem aan dat hij in zijn elektrische auto naar zijn werk mag. Om het zorgvuldig te regelen zetten ze de elektrische auto op naam van Willem. De gemeente krijgt een signaal dat Willem een auto ter waarde van 16.000 euro op zijn naam heeft staan, terwijl hij maximaal 6.000 euro aan vermogen mag hebben. Zonder maatwerk is hier geen oplossing mogelijk, want de Participatiewet biedt ruimte voor verschillende afwegingen. De uitkering kan worden beëindigd, teruggevorderd en er kan een boete worden opgelegd wegens schending van de inlichtingenplicht. Op grond van dezelfde regels kun je ook motiveren dat de auto nog steeds van de vader van Willem is, omdat Willem deze alleen mag gebruiken voor woon-werkverkeer. Dan heeft dit geen gevolgen voor de uitkering. De keuze die de gemeente maakt, is afhankelijk van het doel dat ze wil bereiken met het leveren van maatwerk. Is het doel zoveel mogelijk uitstroom? Dan kan de uitkering van Willem worden ingetrokken en teruggevorderd. Bovendien kan de gemeente een boete opleggen. De vraag is wel hoe duurzaam – en daarmee goedkoop – deze vorm van uitstroom is, zeker als de inspanningen om Willem aan het werk te krijgen dan voor niets zijn geweest. De hamvraag: wat is rechtvaardig? CRASHDIEET Dan de implementatie van maatwerk, dat is niet iets om er zomaar even bij te doen. Vergelijk het implementeren van maatwerk als standaardwerkwijze met de wens om af te vallen. Een crashdieet zorgt op korte termijn voor flink gewichtsverlies, op lange termijn voor toename van gewicht. Dit geldt ook voor het implementeren van maatwerk. Wil een gemeente echt goed maatwerk leveren, dan is daar meer voor nodig dan een peptalk op vrijdagmiddag of een inspiratieBINNENLANDS BESTUUR - WEEK 47 | 2020
55 Online Touch Home