31

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 18 | 2020 ACHTERGROND 31 ‘Voor criminelen is de zorg een goed verdienmodel’ gesloten, krijgen een ‘kale melding’ dat bij een aanbieder vermoedens van fraude zijn, vertelt Lieke Freeke van VNG Naleving, een van de ketenpartners van het IKZ. Met die verrijkte signalen hebben gemeenten meer ‘munitie’ in handen om actie te ondernemen, met de kale melding zijn ze vooral alert gemaakt. Bij fraude(signalen) gaat het zowel om de rechtmatigheid als om de kwaliteit van de geleverde zorg. FRAUDEBESEF Steeds meer gemeenten sluiten zich aan bij het IKZ, dat sinds 2016 bestaat. Inmiddels staat de teller op 152 en een aantal zit in de pijplijn. Maar nog niet allemaal dus. Is er onvoldoende ‘fraudebesef’ bij gemeenten? ‘Dat kan best nog bij vooral kleine gemeenten spelen. Zij denken wellicht dat het niet voorkomt omdat ze iedereen kennen’, aldus Vianen. Het aantal meldingen dat van gemeenten bij het IKZ terechtkomt, is de laatste jaren toegenomen. Vorig jaar kwamen er in totaal 613 fraudesignalen binnen, waarvan 118 van gemeenten. Het jaar daarvoor waren er 53 van de 558 signalen afkomstig van gemeenten en in 2017 kwamen er 10 signalen van de in totaal 675 signalen van gemeenten binnen. Een stijgende lijn, die echter ook te maken heeft met de toename van het aantal aangesloten gemeenten. De meeste signalen gaan over begeleiding individueel, beschermd wonen en dagbesteding, weet Freeke. Er wordt te weinig zorg geleverd en/of de kwaliteit van de geleverde zorg laat te wensen over. ‘Vaak wordt er wel iets van zorg of begeleiding gegeven, maar dat beperkt zich dan bijvoorbeeld tot een uurtje koffiedrinken per week. Dat is niet de begeleiding die in die indicatie staat die de cliënt heeft gekregen.’ Ook kreeg ze eens een melding dat cliënten als dagbesteding toppen uit hennepplanten moesten knippen. ‘Dat is ongetwijfeld vaker aan de orde.’ Beiden maken zich zorgen over de meldingen, en vooral over al die misstanden die niet boven tafel komen. Vianen vreest dat het IKZ slechts het topje van de ijsberg in beeld heeft. ‘Je ziet soms hoe makkelijk het is om te frauderen en hoeveel geld er mee is gemoeid. Ook voor criminelen is de zorg een goed verdienmodel. Het gaat echt niet om een rekeningetje dat verkeerd wordt ingediend. Er is veel meer aan de hand. Ook dat zijn we nu aan het onderzoeken.’ Emmen, Almelo en Hof van Twente zijn drie van de 152 bij het IKZ aangesloten gemeenten. Fraudebestrijding en vooral het voorkomen van fraude staan daar hoog op de politieke agenda. ‘Je hebt als gemeente beperkte middelen en die wil je laten landen waar ze het hardst nodig zijn’, stelt Raymond Wanders, PvdA-wethouder werk en inkomen en volksgezondheid van Emmen. ‘Geld voor de zorg moet in de zorg terecht komen’, stelt ook de Almelose zorgwethouder Eugène van Mierlo (CDA). In Almelo en Hof van Twente start alles aan de poort, zegt Van Mierlo. In 2018 is de Wmo en jeugdzorg opnieuw aanbesteed en is er nadrukkelijk op kwaliteit en integriteit gestuurd. ‘Daar gaat een preventieve werking van uit.’ Aanbieders die wilden meedoen met de aanbesteding moesten vooraf veel informatie aanleveren, over onder meer de opleidingsniveaus en registraties van de medewerkers en de financiële situatie van de aanbieder. ‘Ook moesten de inschrijvers een integriteitsbepaling ondertekenen, waarin ze verklaren dat er de afgelopen vijf jaar geen verdenkingen van of relaties tot strafbare feiten zijn geweest. Blijkt dit later toch zo te zijn, dan is dat voor ons grond om het contract te ontbinden’, aldus Van Mierlo. Het was een gigantische klus om alles te checken. Uiteindelijk is met 160 aanbieders een contract getekend. Voorheen hadden de gezamenlijke Twentse gemeenten 260 aanbieders gecontracteerd. ‘Met de screening vooraf scheid je het kaf van het koren, maar waterdicht is het nooit’, stelt Van Mierlo, die benadrukt dat niet alle buiten de boot gevallen aanbieders malafide zijn. Ook na het sluiten van het contract blijven Almelo en Hof van Twente er bovenop zitten. Er wordt stevig ingezet op contractmanagement. Onder meer om te kunnen blijven controleren of de aanbieders nog steeds aan de voorwaarden voldoen, zoals gekwalificeerd personeel. Ook wordt paal en perk gesteld aan de winst die aanbieders mogen maken. Daarnaast heeft dit college het aantal sociaal rechercheurs uitgebreid om signalen van fraude te onderzoeken. Als er sprake is van fraude, trekken de gemeenten alles uit de kast. ‘We zetten dan in op zowel bestuursrecht, als civielrecht en strafrecht’, aldus Van Mierlo. ‘Maar het is geen heksenjacht’, benadrukt de wethouder. ‘Het gros van de aanbieders heeft het juiste moreel kompas. Het is jammer dat een aantal de kluit belazert.’ BEROEPSVERBOD Ook Emmen pakt fraude breed en integraal aan. Niet alleen die in de Wmo en de jeugdzorg, maar ook uitkeringsfraude. ‘Met nieuwe wetgeving zie je dat er ook nieuwe markten ontstaan, om het maar netjes te zeggen’, aldus wethouder Wanders. De gemeente werkt volgens de zogeheten cirkel van naleving die vier stappen kent, vertelt Jessica van de Wouden, beleidsadviseur sociaal domein. Die lopen van voorlichting en het maken van duidelijke afspraken over de rechten en plichten van een regeling, via vroegtijdig signaleren en het oppakken van signalen tot en met sanctioneren. ‘Als er opzet in het spel is en we kunnen dat aantonen, dan gaan we over tot sanctioneren.’ Het gaat daarbij om zowel inwoners als aanbieders die bewust de fout ingaan. Een belangrijk onderdeel van de Emmense aanpak is het kernfraudeteam, die Wanders eigenlijk liever een kernpreventieteam noemt, omdat de gemeente vol inzet op het voorkomen van regelovertreding. ‘De regelgeving is best complex, waardoor er vaak ook onbedoeld regels niet juist worden nageleefd en dat willen we voorkomen.’ In het kernteam zit een breed scala aan professionals zoals een jurist sociaal domein, de toezichthouder kwaliteit Wmo en jeugd, een sociaal rechercheur en de toezichthouder rechtmatigheid voor de Wmo, de Jeugdwet en de Participatiewet, stelt Heleen Kerssies, die die laatste functie bekleedt. Dat kernteam bespreekt de meldingen die vanuit diverse kanalen binnenkomen. ‘Dat kan de Sociale Verzekeringsbank zijn, andere gemeenten, zorgkantoren, politie, inwoners, maar ook collega’s. De alertheid in- en extern is heel groot’, aldus Kerssies. De meldingen kunnen (anoniem) telefonisch of per mail worden doorgegeven. Wekelijks komt het team bij elkaar om de meldingen geanonimiseerd door te nemen

32 Online Touch Home