, FOTO: JORDI HUISMAN / H.H. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 20 | 2020 SPECIAL 43 In het centrum hebben we een meer culturele programmering, waarbij we samenwerken met stedelijke en landelijke culturele, educatieve en maatschappelijke partners.’ STERK VERANDERD Veel bibliotheken zijn sterk veranderd, zegt Erna Staal, directeur van de bibliotheek in Gouda. Tien jaar geleden had ze er niet over gepeinsd om directeur van een bieb te worden (‘veel te stil’) , maar ze is het sinds drie jaar wél en met veel plezier. ‘Vroeger was de bieb een uitleenfabriek met af en toe een lezing van een auteur. Nu is er altijd wat te doen.’ De hoofdvestiging van Gouda zit – met het streekarchief, een drukkerswerkplaats, een restaurant en een vr-bedrijf – in een voormalige chocoladefabriek. ‘De bieb is zo veel meer dan boeken lenen en lezen. We zijn sparringpartner voor het onderwijs, we bestrijden laaggeletterdheid, we organiseren politieke debatten; dan zit hier zó driehonderd man binnen. We betekenen veel voor de gemeenschap hier, we helpen mensen om mondige burgers te worden, op allerlei manieren. Door hen te informeren, maar ook door bijvoorbeeld een filosofieworkshop te organiseren rond het thema ‘hoe te falen’.’ Je moet je activiteiten afstemmen op de lokale gemeenschap, benadrukt Staal. ‘Gouda is geen studentenstad en we zijn ook geen buurthuis met breiochtenden. Taal is de basis van al onze activiteiten. We zijn als bibliotheek een neutrale afzender, we zijn er voor iedereen, ongeacht denominatie, kleur of opleiding en er is absoluut géén drempel. Bibliothecarissen staan als beroepsgroep bovendien als zeer betrouwbaar te boek. De Chocoladefabriek is voor jong en oud een geliefde plek.’ Ton van Vlimmeren: ‘In onze maatschappij bevindt de stationshal zich achter poortjes. De kerken zijn gesloten, de buurthuizen zijn wegbezuinigd. Maar er blijft behoefte aan plekken die niet commercieel zijn, waar je bij elkaar kunt komen en onder de mensen kunt zijn. Dat zijn de bibliotheken.’ BASISVOORZIENING De Raad voor Cultuur noemt de openbare bibliotheek in haar rapport ‘Een bibliotheek voor iedereen’ een basisvoorziening. Maar 16 van de 355 Nederlandse gemeenten hadden in 2019 geen eigen bibliotheek meer. De raad wil dat gemeenten weer verplicht EN TOEN KWAM DE CORONA De gehuurde statafels en het glaswerk stonden klaar voor de feestelijke opening van de nieuwe Utrechtse bibliotheek op 13 maart. Maar daags daarvoor bleek in de namiddag dat het feestje niet door kon gaan. De nieuwe hoofdvestiging van de Utrechtse bieb op de Neude was tot afgelopen maandag fysiek gesloten. Wat zijn de financiële en personele consequenties van het uitstel van de opening? Directeur Ton van Vlimmeren: ‘We zijn na de persconferentie van Rutte meteen in actie gekomen om de financiële schade zoveel mogelijk te beperken: geluidsinstallatie, huurstoelen, optredens: alles afzeggen. De affiches, de campagne: je kunt maar één keer het momentum creëren om feestelijk en groots te openen. Die investeringen, dat geld, dat is weg. Een financiële strop, maar vooral: een hele grote kater.’ De Utrechtse bibliotheekfilialen zijn klaar voor de anderhalvemetersamenleving. Net zoals in de supermarkten staan er pijlen op de vloer en is er een beperkt aantal mandjes voor een beperkt aantal bezoekers tegelijkertijd. ‘De ironie is natuurlijk dat we deze bieb hadden ingericht om zoveel mogelijk studieplekken te creëren: nu moet driekwart van de stoelen er weer uit.’ Van Vlimmeren: ‘Het protocol is al weken klaar en goedgekeurd door het ministerie. Boekhandel Broese die bij ons in het pand zit, mocht al eerder open. De Ikea en de supermarkten ook. Is een Ikea belangrijker dan een bibliotheek?’ Naast het online e-boeken aanbod verzorgde de bieb de afgelopen weken podcasts, workshops en optredens, discussies en talkshows via Zoom. Ook is er een afhaalbieb en worden er boeken aan huis gebracht bij senioren. En er is in bibliotheken hulp voor kinderen uit kwetsbare gezinnen. De 165 medewerkers en flexkrachten van de Utrechtse bieb krijgen doorbetaald en werken vooral vanuit huis. ‘We kijken waar we kunnen besparen op bijvoorbeeld beveiliging en schoonmaak. Maar het feit dat de maatregelen steeds maar een paar weken vooruitkijken, maakt het voor ons moeilijk.’ De huur van de twee horecazaken (café en brasserie) in de bibliotheek is even opgeschort. ‘We willen niet dat die liquiditeitsproblemen krijgen en omvallen.’ Uiteraard levert de bieb dit jaar niet de verwachte prestaties qua dienstverlening en inkomsten. ‘Onze grootste inkomstenbron is de gemeentelijke subsidie. Gemeenten hadden het al moeilijk vanwege de decentralisatie. De economische gevolgen van deze crisis brengen ongetwijfeld nieuwe bezuinigingen met zich mee. Die staan op gespannen voet met het advies van de Raad voor Cultuur, de oproep tot een leesoffensief en de teruglopende leesprestaties van Nederlandse kinderen. Dat wordt een spannende afweging.’ worden een bieb te hebben, of, als het echt niet kan, samen te werken met een buurgemeente. Gemeenten maken keuzes, ook omdat de financiën zwaar onder druk staan, bijvoorbeeld door de decentralisatie van de jeugdzorg, ziet Dirk Nijdam. ‘Het is een politieke keuze, vaak tussen appels en peren: sluiten we de bieb of het zwembad? Ik merk dat de bieb soms niet op het netvlies van bestuurders staat. Je moet als bibliotheek wel laten zien wat je doet, geen stilstaand water zijn. Laat zien wat je toevoegt, meng je in het maatschappelijk debat, zorg dat je niet alleen in de cultuurhoek zit.’ Een motie van PvdAKamerlid Asscher regelde tijdelijke financiële steun voor probleembiebs. Van Vlimmeren: ‘Maar met incidenteel geld houd je zo’n voorziening niet overeind.’ Zowel in Utrecht als in Groningen en Tilburg heeft de politiek zich uitgesproken voor behoud van alle vestigingen en komen er voorlopig geen bezuinigingen op de openbare bibliotheek. Nijdam: ‘Uit dit gebouw spreekt ook politiek commitment. Je kunt de komende jaren niet zeggen: we gaan filialen sluiten. Dan roept iedereen: dat Forum was een prestigeproject. We hebben dit met z’n allen gedaan en daarmee gezegd: we vinden de bibliotheek belangrijk.’ ‘De gemeente Tilburg heeft veel geld gestopt in de LocHal’, zegt directeur Peter Kok. ‘Maar ik hoef niemand tegenwoordig nog uit te leggen wat de toegevoegde waarde van een bibliotheek is. Dat voel je als je hier binnenkomt.’
44 Online Touch Home