BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 22 | 2020 DOOR: ADRIAAN DE JONGE ZORG & CORONA SPECIAL 41 De ruimhartige zzp-steunregeling Tozo werd in no time door gemeente op poten gezet. Een ‘megaprestatie’ die meer dan driehonderdduizend ondernemers helpt het hoofd boven water te houden. Maar de verwachting is dat een deel daarvan linea recta doorstroomt naar de bijstand. ‘Er komt zwaar weer aan.’ ECHTE GOLF STEUNAANVRAGEN WORDT BINNENKORT PAS VERWACHT VAN TOZO NAAR DE BIJSTAND Als wethouder in hoogconjunctuur had Rutger Groot Wassink (sociale zaken, GroenLinks) een jaar geleden grootse plannen. In mei 2019 kondigde de gemeente Amsterdam aan dat er 20 miljoen euro was vrijgemaakt voor een nieuwe aanpak voor de toeleiding van bijstands gerechtigden naar werk. De doelstelling was om een kwart van de veertigduizend Amsterdammers in de bijstand aan het werk te krijgen. ‘De eerste tekenen waren heel goed’, herinnert Groot Wassink zich. Maar sinds de eerste coronamaatregelen – half maart 2020 – is de wekelijkse instroom in de bijstand twee tot drie keer zo hoog als in 2019. En uitstroom is er nog wel een beetje, maar ook die neemt af. ‘De snelheid waarmee de wereld verandert, is wel indrukwekkend’, beaamt Groot Wassink. De toekomstige aanwas in de bijstand zal naar verwachting voor een deel uit zzp’ers bestaan. Die kunnen nu nog gebruik maken van de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo), maar die regeling loopt eind augustus af. Gemeenten maken zich nu op voor de echte test: een doorstroom van een deel van die zelfstandig ondernemers naar de reguliere bijstand. ‘Er komt zwaar weer aan’, aldus Groot Wassink. En dat terwijl het opzetten van de Tozo al een hele opgave was. De regeling werd op 17 maart aangekondigd door het kabinet. ‘Gemeenten kregen duizenden telefoontjes, echt op dag één al’, blikt Jos Huijts terug. Huijts was jarenlang manager sociaal domein in de gemeentewereld en is nu procesmanager bij Divosa, de vereniging van gemeentelijk directeuren in het sociaal domein. ‘Het opzetten van de regeling is echt een megaprestatie geweest, zeker als je bedenkt dat wetgeving vaak jaren kan duren.’ Minister Koolmees riep bij de aankondiging nog op om ‘niet meteen morgen’ bij de gemeente aan te kloppen. ‘Nou, ze stonden massaal op de stoep hoor’, aldus Huijts. Dus trokken gemeenten zo’n beetje hun hele organisatie leeg om de aanvragen zo snel mogelijk te kunnen verwerken, zegt Huijts. ‘Ze vroegen bij wijze van spreken de badmeesters om mee te werken.’ In sommige gemeenten liep de dienstverlening van zeven uur ‘s ochtends tot elf uur ’s avonds, en zelfs met Pasen werd er doorgewerkt, weet jurist Evelien Meester, teammanager en Tozo-expert bij Stimulansz, kennis- en adviespartner van gemeenten. EVEN WENNEN Het was voor ambtenaren even wennen aan de nieuwe werkwijze. De vermogenstoets, levensvatbaarheidstoets en de partner inkomenstoets die gebruikelijk zijn bij de bijstand voor ondernemers, werden omwille van snelheid achterwege gelaten. Meester: ‘Op een aantal punten moet je als ambtenaar afgaan op de verklaring van de ondernemer. Dit wordt pas achteraf, steekproefsgewijs, gecontroleerd. Dat is een heel andere werkwijze dan waarmee de uitvoerders de afgelopen jaren gewend zijn om te werken.’ Zo’n twee maanden later zijn er, volgens schattingen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), landelijk zo’n 343.000 aanvragen gedaan. Met ongeveer anderhalf miljoen zelfstandigen in Nederland komt dat neer op bijna een kwart van het totaal. In Amsterdam, de stad met de grootste zzp’er-dichtheid van het land, staat de teller op ruim 38.000. De gemeente werkte de af‘Het is veel beter als we die mensen aan het werk houden’ gelopen tijd met ongeveer 150 ambtenaren (waarvan 130 extra ingevlogen) aan het verwerken van de aanvragen, waardoor het gros van de aanvragers inmiddels al een voorschot heeft gekregen. Maar de uitkering loopt over drie maanden af, terwijl het einde van crisis nog niet in zicht is. ‘We zijn inderdaad bang voor een grote instroom van zelfstandigen in de bijstand. Dan is de sociale ellende voor de mensen zelf veel groter’, zegt Marjan van Noort van FNV Zelfstandigen. Evelien Meester van Stimulansz adviseert gemeenten om zich daar nu al op voor te bereiden: ‘De verwachting is dat dit nog lang door gaat ijlen. We verwachten dat een nieuwe groep mensen in de bijstand terechtkomt. Mensen met recente werkervaring, maar wel als eigen baas en mogelijk met schulden.’ Maarten Post, voorzitter van branchevereniging ZZP Nederland, noemt muzikanten als voorbeeld van een groep die niet meteen weer aan het werk zal kunnen. ‘Je kunt er donder op zeggen dat er de komende tijd niet meer gewerkt wordt op podia. Die mensen weten dus nu al dat ze maanden geen omzet gaan draaien.’
42 Online Touch Home