VERSLAG JE MOET SCHIETEN, ANDERS KUN JE NIET SCOREN Door de coronacrisis ging de normale contactbijeenkomst in november 2020 niet door en werd in plaats daarvan een tweede DACE-webinar gehouden. Dit webinar werd georganiseerd door de SIG Probabilistische Risicoanalyse en had als thema ‘Toeval, onzekerheid en trefzekerheid van ramingen’. Het altijd lastige onderwerp van probabiliteit werd deze middag aan de hand van de analogie met het voetbalspel in al zijn eenvoud toegelicht. Zo kregen we te horen wat Cristiano Ronaldo en Gary Lineker te maken hebben met stochasten, dataverzameling, correlaties en risico-acceptatie. Verslag van: Drs. Rien Scholing, projectmanager/senior consultant bij Bilfinger Tebodin Netherlands DACE-voorzitter Robert de Vries faciliteerde het webinar en memoreerde dat in dit bijzondere jaar meerdere cursussen zijn uitgesteld. Voor 2021 is echter een heel nieuw programma opgesteld met vele mogelijkheden om achterstanden in te halen. Daarnaast is het DACEbestuur druk bezig met het voorbereiden van het ICEC World Congress in De Doelen in Rotterdam in 2022. Ook gaf Robert aan dat de eerstvolgende bijeenkomst op 18 maart 2021 in webinar-vorm zal worden gehouden. Tenslotte introduceerde hij de twee sprekers van deze middag, Arno Willems van IV-Infra en Fedde Tolman van Kiwa KOAC. Elkaar afwisselend zouden zij ons deze middag leiden langs de velden van het voetbal, de probabilistiek, de moeilijkheid van het verkrijgen van data en het begrip risico-acceptatie. Een simpel spelletje? Arno trapte af met de bekende uitspraak van Gary Lineker uit 1990 dat voetbal eigenlijk een simpel spel is, met 22 man dat 90 minuten duurt, waarbij aan het eind altijd de Duitsers winnen. Hij wist aan te tonen dat deze stelling intussen niet meer op waarheid berustte. Het feit dat de Duitsers niet altijd winnen werd wel duidelijk in het WK van 2018 waarbij de Duitsers laatste in hun poule werden. Maar ook het feit dat het simpel spel betreft, is intussen weerlegd. Arno citeerde de Leidse wetenschapper Rens Meerhoff die concludeerde dat voetbal zo complex is, dat elke poging om het te versimpelen, omwille van je analyse, tot onjuistheden leidt. Die conclusie wordt gestut door de ervaring van Johan Cruyff die aangaf dat ‘voetbal heel simpel is, maar het moeilijkste wat er is, is simpel voetballen’. Ook de ervaring van Lobanosvki, trainer van Dynamo Kiev in de jaren 70 en 80, die ongeveer als eerste op bijna wiskundige wijze trainingsmodellen ontwikkelde met behulp van data, ondersteunde zijn betoog van de complexiteit van het spelletje. Als klap op de vuurpijl, en om ook de laatste ongelovige te overtuigen, liet Arno een aantal filmpjes zien van een wetenschappelijk experiment dat met Cristiano Ronaldo is uitgevoerd. Daarin was te zien dat Ronaldo een voorzet kreeg, die ofwel in het doel gekopt ofwel geschoten kon worden. Hij miste niet één voorzet. Het bijzondere was de oplopende graad van moeilijkheid. Op zeker moment werd halverwege de voorzet het licht uitgedaan, waardoor Ronaldo in het donker zijn punt moest maken. Nog weer later werd vlak voordat de voorzet werd gemaakt, dus nog voordat de voet aan de bal was, het licht uitgedaan. Arno concludeerde dat Ronaldo een aan de werkelijkheid zeer sterk benaderend fysisch model in zijn hoofd moest hebben, waarin richting, snelheid en curve van de bal een plaats hebben. Ten tweede moet hij een wiskundig deterministisch model maken om voorspellingen van de curve te kunnen doen. Dat model verandert meer en meer in een probabilistisch model als meer onzekerheden optreden en Ronaldo alleen gegevens heeft over de trapkracht en voetrichting van de voorzet, en verder niets ziet van de snelheid, richting en curve van de bal. Door de grote onzekerheid wist hij op zeker moment niet of hij de bal moest koppen of schieten, maar met zijn borst wist hij uiteindelijk toch doel te treffen. Die trefzekerheid bereiken terwijl zo weinig gegevens bekend zijn, is iets dat wij ook beogen. Probabilistiek Hier pakte Fedde de bal op. Hij ging in op de probabilistische moeilijkheden bij het maken van ramingen en wilde toe naar een praktische werkwijze. Daarbij nam hij ons mee naar de schoolbanken om de principes van de waarschijnlijkheidsrekening nog eens door te nemen. Een stochastische variabele is een door het toeval bepaalde variabele grootheid. Dat toeval wordt weergegeven in een kansverdeling; bijvoorbeeld de kans op een totaal van 12 bij het gooien met twee dobbelstenen is kleiner dan op een totaal van 6. Een kansverdeling kan omgezet worden in een kansdichtheid, door differentiatie. Voor 00: 12
13 Online Touch Home