OLDO deel 2: De spoorlijn Deventer-Ommen en de onteigening Op 19 januari hebben we beloofd dat er meer berichten zouden volgen over de OLDO-spoorlijn. Zie Oldo deel 1 – Een spoorlijn naar de Lemelerberg (QR-code 1). Dat bericht ging over een zogenaamd smalspoor naar de Lemelerberg. Nu gaan we in op de ‘echte’ spoorlijn, die liep van Deventer tot Ommen. We werken in dit artikel met OR-codes die je met behulp van app op een mobiele telefoon eenvoudig kan scannen. Dan kun je meer informatie zien. De benodigde codes staan afgedrukt aan het eind van dit artikel, elders in deze Lemelervelder. Een voorbeeld van een app die goed werkt, is QR Code Reader. Deze kun je vinden in de Play Store. Fotocollage: 1 aftakking Beetwortelfabriek – 2 Beetwortelfabriek met kanaal – 3 Maalderij Jansen met brugwachterswoning – 4 Draaispoorbrug – 5 station – 6 zicht vanaf draaibrug richting Beetwortelfabriek Waarom deze spoorlijn? De stad Deventer wilde graag een ontsluiting naar Ommen realiseren. Vanaf het begin was daarbij het uitgangspunt dat in Lemelerveld een zijspoor zou moeten komen naar de beetwortelsuikerfabriek. In die tijd was de heer Kampf daar directeur. De suikerfabriek had namelijk behoefte aan meer vervoersmogelijkheden dan alleen via het kanaal. Tijdens de campagnetijd lagen er namelijk honderden schepen in kolonne in het kanaal te wachten om gelost te worden, tot aan Zwolle toe! Reden dus om aanvullend vervoer te regelen. De spoorlijn werd in totaal 37,5 kilometer lang en liep van station Deventer via station Raalte naar station Ommen. De lijn is overigens maar 25 jaar in gebruik geweest, van 1910 tot 1935. Daarna is de spoorlijn gewijzigd in een autoweg, nog steeds als zodanig in gebruik, maar nu met stoplichten erbij in Lemelerveld! De voorbereiding De voorbereiding op de aanleg van het spoor heeft jaren geduurd. In 1898 waren er al initiatieven om een spoorlijn aan te leggen voor dit traject. Eerst was het idee dat het een tramlijn of een smalspoor zou worden. Dit is niet gebeurd omdat het in dat geval noodzakelijk was dat goederen in Ommen zouden moeten worden overgeladen naar spoorwagons op een “echt” spoor. En dat zou veel te veel tijd kosten. Interessant is de Memorie van Toelichting van november 1899 bij het ontwerp (QR-code 2). In die toelichting wordt het spoortracé omschreven met alle plaatsen die worden aangedaan, met alle voorzieningen die getroffen moeten worden. Ook het zijspoor naar de Sukerfabriek “De Eersteling” wordt dan al expliciet benoemd. De oprichting van OLDO Pas in juni 1907 werd in Deventer de Overijsselse Lokaalspoorwegmaatschappij Deventer-Ommen (OLDO) opgericht. OLDO was een speciaal hiervoor opgerichte spoorwegmaatschappij. De exploitatie van de spoorlijn zou echter gebeuren door de Staatsspoorwegen (SS), de voorganger van de Nationale Spoorwegen (NS). Vanaf dat moment werden er plannen (waaronder begrotingen, tekeningen en bestekken) gemaakt, tot het voorjaar van 1909. Plattegrond Lemelerveld met daarop de spoorlijn OLDO geprojecteerd De volgende plattegrond van een groot deel van Lemelerveld (QR-code 3) laat mooi zien hoe de gronden verdeeld waren voordat het spoor aangelegd werd, en wie betrokken zou moeten worden bij de verkoop en/of onteigening. Je kunt daarbij onder andere de suikerfabriek en de haven goed onderscheiden. Ook kun je in het “centrum” de molen, en de boerderijen van Tijhaar en Zwakenberg goed zien. Een korte toelichting op de plattegrond: - de brede gele horizontale strook is achtereenvolgens de Nieuwstraat, Dorpsstraat en Vilstersestraat, - de smalle gele verticale strook aan de linkerkant op de tekening is de Schoolstraat, - let op sectienummer 2529 en 2530 van timmerman Hein Vossebelt, later Campmans; op deze kavel wordt (ook) een stationskoffiehuis gebouwd, - onder de Dorpsstraat is een breed blok getekend, bestaande uit in totaal 20 rijtjeswoningen van de suikerfabriek, gebouwd in 1867 voor de fabrieksarbeiders; ze zijn allemaal gesloopt, en omstreeks 1914 vervangen door 3 twee-onder-eenkapwoningen; op de plek van de rechter twee-onder-een-kap woning staat nu een dubbel woonhuis van Neppelenbroek, maar de middelste (o.a. spelverhuur Heuven) en de linker staan er nog steeds. Grondplan Ter voorbereiding op de aanleg van de spoorlijn werd onder andere het grondplan gemaakt. Dat gebeurde met zogenaamde blauwdrukken, een soort foto’s, waarmee onbeperkt tekeningen worden gemaakt. Ze werden gemaakt van het hele traject van Deventer naar Ommen. Daarop zijn alle grondkavels van de verschillende eigenaren ingetekend. Ook zijn, naast de spoorlijn zelf, sloten, op- en afritten en dergelijke, in beeld gebracht. Dat was onder andere nodig voor de onteigening van de benodigde grond. De tekeningen van het traject zijn in het archief in Deventer zorgvuldig gescand en achter elkaar geplakt. Hieronder is een deel ervan te zien, namelijk vanaf stopplaats Linderte tot voorbij Lemelerveld (QRcode 4). Als je via de QR-code naar de tekening gaat en inzoomt, kun je op detailniveau heel veel zien. Als je inzoomt op deze detailfoto (QR-code 5) van het deel in Lemelerveld zelf, dan kun je het volgende zien: - een rood gekleurd deel: dat betreft de grond die nodig was voor de spoorlijn, het station en de brugwachterswoning, en voor het zijspoor naar de suikerbietenfabriek, - de “toegangsweg” in het rode deel: dat is uiteindelijk de Stationsstraat geworden, - het zijspoor heeft een overweg via de “weg naar Vilsteren” (het begin van de huidige Nieuwstraat) naar de beetwortelsuikerfabriek, - de rode cijfers onder en boven op de tekening bij de perceelnummers: deze cijfers geven aan welke kavels (gedeeltelijk) verkocht moeten worden; b.v. 18 bij sectie 2530 en 19 bij sectie 2520, beide van eigenaar Gerard Campmans, die intussen het - Vervolg artikel OLDO en QR-codes elders in deze Lemelervelder -
11 Online Touch Home