Jaarmagazine 2022-2023 ‘We moeten als ondernemers beter vooruit kijken’ Stephan Toxopeus, voorzitter Kopgroep BOOST Smart Industry ‘Als je als bedrijf nu niet inzet op digitalisering, heb je over een aantal jaren geen bestaansrecht meer’ Jan Willem Boezel, Van Raam www.boostsmartindustry.nl
Er zijn zoveel mooie bedrijven in onze regio, van klein tot groot. Met klanten in Nederland, Europa of elders op de wereld. Ik zie veel mooie en inspirerende voorbeelden voor andere ondernemers. Bedrijven die uniek zijn en al grote stappen hebben gezet in smart industry, circulariteit of robotisering. 2 |
VOORWOORD De blik vooruit: succesvol door samenwerking De afgelopen jaren hebben de partners van BOOST, samen met ondernemers in onze regio, hard gewerkt aan de verdere digitalisering en vergroening van de industrie in Oost- Nederland. Dit vanuit het besef dat een slimme, schone, toekomstbestendige en daarmee ook concurrerende industrie, alleen maar bestaat door samenwerking en gezamenlijke ontwikkeling. Samenwerking in clusters en tussen ondernemers, beroepsonderwijs, hogescholen, kenniscentra, universiteiten, fieldlabs, branches en overheden. Gezamenlijk hebben we mooie resultaten bereikt. Er zijn zoveel mooie bedrijven in onze regio, van klein tot groot. Met klanten in Nederland, Europa of elders op de wereld. Ik zie veel mooie en inspirerende voorbeelden voor andere ondernemers. Bedrijven die uniek zijn en al grote stappen hebben gezet in smart industry, circulariteit of robotisering. We gaan deze mooie voorbeelden zoveel mogelijk zichtbaar maken. We mogen trots zijn op onze industrie in Oost-Nederland. Ik ben blij met de samenwerking met de ondernemers van onze kopgroep en de advisory board. Ondernemers die naast hun drukke baan betrokken zijn bij het actief ontwikkelen van onze regio. Ook bij de groei van BOOST naar de volgende fase heeft de kopgroep daar een actieve rol in gespeeld. Veel respect en dank daarvoor! En dan over die volgende fase. Vanuit Europa is de kans gekomen om samen met onze partners in Oost-Nederland in te schrijven voor het European Digital Innovation Hubprogramma. Dit Europese subsidieprogramma heeft tot doel om bedrijven in Europa te ondersteunen bij het versnellen van digitalisering en vergroening. Een opgave die naadloos aansluit bij de missie van BOOST. Onze inschrijving is toegekend. Daarom zijn we blij dat we, samen met onze partners, de komende drie jaar de industrie in onze regio gestructureerd kunnen ondersteunen in het realiseren van een toekomstbestendige en relevante toekomst. Ondernemers kunnen vanaf 1 januari 2023 bij EDIH BOOST Robotics EastNL terecht voor advies over kennis en vaardigheden, testfaciliteiten (test-before-invest) en financiering. Ook dit bewijst weer: samen komen we verder. Robin Burghard Column | 3
INhoud 1 Voorpagina 2-3 Voorwoord Robin Burghard, hubmanager BOOST 4-5 Inhoudsopgave 6-7 Voorwoord Stephan Toxopeüs, voorzitter kopgroep BOOST 8-9 Resultaten 6-7 BOOST Robotics 10-11 Gelderland en Overijssel helpen MKB met digitalisering 12-15 Aan de slag met digitalisering 12-15 4 | Inhoud
INHOUD BOOST Smart Industry 16-19 Digitalisering, nu starten om de slag niet te missen 16-19 BOOST Circulair 22-23 Leadex: Van afval naar grondstof 24-25 Aan de slag met circulair ondernemen 26 27 Alkonder: Gevel “as-a-service” Instrumenten circulair 28-29 Boeiende avonden over circulair ondernemen 27 30 Agenda 31 Colofon 20-21 TechForFuture helpt ondernemers al 10 jaar met praktijkgericht onderzoek 30 Inhoud | 5
In mijn ogen moeten we minder bang zijn. Zolang iedereen met de verschillende crisissen wordt geconfronteerd, ontstaat er geen concurrentieverschil. Het zijn de betere, snellere en flexibele ondernemers die er gebruik van maken en zich er niet achter verschuilen. 6 |
VOORWOORD Crisis of Opportunity Beste mensen, Ik weet niet of u het herkent, maar ik heb op lange, donkere avonden soms de neiging om wat voor me uit te mijmeren. Liefst met een mooi glas wijn in de hand en met de open haard aan. Eén van de zaken waar ik onlangs bij stilstond was het effect van alle crisissen die ons recent lijken te overkomen. Ik kan me niet herinneren dat we eerder zoiets hebben meegemaakt. Achter elkaar een coronacrisis, een supply chain crisis en een energiecrisis. En de voorspelling voor 2023: een economische crisis. De vraag is, of dit erg is? Vervelend is het zeker, voor ons als mens en voor onze organisaties. Een lockdown geeft beperkingen en de rekeningen niet meer kunnen betalen, geeft onzekerheid. Het feit dat we orders soms niet kunnen uitleveren en daarmee afspraken niet nakomen, is erg vervelend. Ik vind echter dat het woord crisis overdreven is, het begrip is aan inflatie onderhevig. Als we de definitie van het woord crisis opzoeken, lezen we: “Een crisis (meervoud: crises) is een zware noodsituatie waarbij het functioneren van een stelsel (van welke aard dan ook) ernstig verstoord raakt.” Natuurlijk, de energiecrisis is vervelend en mijn hart bloed voor mensen die in betalingsproblemen komen, maar dat alles is geen crisis. De fossiele energiebronnen zijn als snoepjes in de snoepwinkel. We vinden ze lekker, we kopen ze graag, de winkel ligt nog best vol, maar er kan niet meer bijbesteld worden. We kunnen alleen opmaken wat er nog is en dan is het klaar. Voor het produceren van ‘duurzame’ energiebronnen hebben we vaak ook eindige grondstoffen nodig, zoals silicium voor zonnepanelen en kobalt en lithium voor batterijen. Het is dus goed dat energie duur wordt. Het moet alleen wel voor iedereen even duur worden. Alleen dan zullen we wereldwijd de noodzaak voelen om de aandacht van beschikbaarheid van grondstoffen te verschuiven naar minimalisatie en de zoektocht naar substituten. Ook de supply chain crisis is geen crisis. Er is geen sprake van een noodsituatie of een stelselwijziging. Deze crisis dwingt bedrijven om beter te anticiperen. Vertraging is vervelend en moeilijk uit te leggen aan onze afnemers. Maar het wordt steeds meer het nieuwe normaal. Als de supply chain crisis achter de rug is, hebben we met elkaar weer wat geleerd. Namelijk dat we beter vooruit moeten kijken, sneller moeten zoeken naar alternatieven en eerder moeten kijken naar nieuwe mogelijkheden. Hetzelfde geldt voor de voorspelde economische crisis. Die is bijna niet voor te stellen, gelet op de huidige backlog in bijna alle bedrijven. Het dwingt ons om na te denken, te anticiperen, te leven in verschillende scenario’s tegelijkertijd. In mijn ogen moeten we minder bang zijn. Zolang iedereen met de verschillende crisissen wordt geconfronteerd, ontstaat er geen concurrentieverschil. Het zijn de betere, snellere en flexibele ondernemers die er gebruik van maken en zich er niet achter verschuilen. Maak van 2023 een succes door goed in te spelen op wat er gaat gebeuren. Vanuit BOOST Smart Industry zullen wij u ook komend jaar hiervoor weer informeren en inspireren! Change the things you can and adjust to the thing you don’t. Stephan Toxopeüs Voorzitter Kopgroep BOOST Smart Industry Column | 7
Resultaten 2022 ? 1529 deelnemers 60 activiteiten 449 deelnemers 1080 deelnemers 23 Digitalisering vouchers Overijssel 4 congressen & beurzen 56 workshops, webinars en lezingen 26 Smart Industry voucher Gelderland Deze activiteiten zijn een samenvoeging van de activiteiten van BOOST Smart Industry, BOOST Circulair en Koninklijke Metaalunie / Teqnow 8 | Resultaten 2022
RESULTATEN 2022 Groei Social Media: Linkedin Group: Van 806 naar 937 leden Linkedin Company page: van 524 naar 850 leden groei BOOST contacten: Nieuwsbrief: Website bezoeken: van 666 naar 1.379 van 11.704 naar 15.650 Twitter volgers: van 255 naar 256
Gelderland en Overijssel helpen mkb met digitale innovatie Het midden- en kleinbedrijf moet stappen zetten in digitalisering om duurzaam te worden en concurrerend te blijven. Gedeputeerden Helga Witjes (Gelderland) en Eddy van Hijum (Overijssel) hebben op 16 januari de European Digital Innovation Hub (EDIH) Oost-Nederland gepresenteerd. Als onderdeel van het Digital Europe Program wordt een netwerk van digitale innovatiehubs opgezet dat alle regio’s van de Europese Unie bestrijkt. Ondernemers krijgen via de EDIH snel toegang tot testfaciliteiten, kennisinstellingen, experts uit het partnernetwerk en financierings- en internationaliseringsmogelijkheden. Nederland krijgt vijf industriële EDIH’s. Zij bouwen voort op de al bestaande regionale Smart Industry Hubs. Voor Oost-Nederland is de bestaande HUB BOOST Smart Industry per 1 januari opgegaan in de EDIH BOOST Robotics. Deze EDIH richt zich op producerende mkbbedrijven in de industrie, agri-food en medische technologie. Bedrijven worden geadviseerd en begeleid door innovatiemakelaars van onder andere Kennispoort Regio Zwolle, RCT Gelderland en Novel-T. Via deze makelaars krijgen ondernemers snel en gericht toegang tot testfaciliteiten zoals fieldlabs en skillslabs, kennisinstellingen, experts uit het netwerk van de partners van deze EDIH en financierings- en internationaliserings-mogelijkheden. Samenwerken voor noodzakelijke digitalisering De provincies Overijssel en Gelderland hebben voor deze EDIH, samen met 15 consortiumpartners, subsidie aangevraagd bij de Europese Commissie en de Rijksdienst 10 | Digitale innovatie voor Ondernemend Nederland (RVO). De komende drie jaar wordt zes miljoen euro subsidie beschikbaar gesteld door de EU (35%), het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (35%) en de provincies Overijssel en Gelderland (samen 30%). Gedeputeerden Witjes en Van Hijum benadrukken dat de provincies trots zijn op hun maakbedrijven. Ze zien een mooie toekomst voor deze bedrijven, omdat die kunnen bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken, zoals de productie van duurzaam en gezond voedsel en een gezond leven. Stappen zetten in digitalisering is noodzakelijk, want andere Europese landen en de wereldeconomie staan ook niet stil. Partners Voor EDIH BOOST Robotics werken de provincies Gelderland en Overijssel samen met OostNL, FME, Koninklijke Metaalunie, Universiteit Twente, Wageningen University & Research, RCT Gelderland, Novel-T, Kennispoort Regio Zwolle, Hogeschool Windesheim, Hogeschool Saxion, HAN University of Applied Sciences, Centrum voor Innovatief Vakmanschap OostNederland (CIVON), HealthValley, LAC Smart Welding Factory en Perron038 Zwolle.
BOOST ROBOTICS Smart Industry Assesment Wat is er nodig om met uw bedrijf een volgende stap te zetten om zo slimmer te produceren, een hogere kwaliteit te leveren, flexibeler en winstgevender te worden? Het begint allemaal met inzicht en het uitspreken van uw ambities. Hiervoor hebben we het Smart Industry Assessment ontwikkeld. Werkwijze Tijdens het assessment gaat u onder begeleiding van een innovatiemakelaar van BOOST Robotics aan de slag. • Het assessment bestaat uit 9 transformaties en 18 bedrijfscompetenties. • Aan de hand van deze competenties stellen wij samen met u vast waar u met uw bedrijf staat en wat uw ambities zijn op dit gebied. • Ons advies is om daarbij ook uw managementteam te betrekken. Dat vergroot de diepgang en levert goede inzichten op. • U gaat in op in thema’s als verdienmodellen, slimme producten, productietechnologie en duurzaamheid. • Nadat alle vragen uit het assessment zijn behandeld, stelt de innovatiemakelaar samen met u een eindrapport met conclusies op. Resultaat Het assessment geeft u inzicht in de huidige situatie van uw bedrijf. U krijgt een beeld van de kansen die digitalisering biedt. Omdat ook duidelijk wordt voor welke onderwerpen digitalisering een goede oplossing is, brengen de resultaten ook focus aan. Belangrijk: binnen uw bedrijf samenwerken aan het assessment zorgt voor draagvlak. Doelgroep Het assessment is bedoeld voor bedrijven in de maak- en procesindustrie van Oost-Nederland. Het assessment wordt afgenomen door innovatiemakelaars van BOOST Robotics en kan zowel online als fysiek plaatsvinden. Investering Het assessment en de begeleiding ervan worden kosteloos aangeboden door BOOST Robotics. De investering in tijd voor uw bedrijf bedraagt ongeveer vier tot vijf uur. Meer info en aanmelden Smart Industry Assesment | 11
Aan de slag met digitalisering inspireren en informeren Werkpakket 1, Communication and management Robin Burghard, Hubmanager EDIH BOOST Robotics, is verantwoordelijk voor communicatie en management. ‘Wij willen ondernemers die aan het begin staan van digitaliseren of robotiseren, inspireren en informeren. Daarbij willen we het ondernemers-denken vertalen naar de andere partners en betrokkenen. Ik vind het belangrijk dat we in onze communicatie aansluiten bij de ondernemersvraag en onderwerpen agenderen die van belang zijn voor de ondernemer. Op basis van de informatie Werkpakket 2, Proactive innovation brokers Betrouwbaar advies Bij EDIH BOOST Robotics is de rol van de innovatiemakelaars belangrijk. Sjoerd Keijser, Business Development Manager Innovatie bij FME, coördineert hun inzet. ‘Het is mijn rol om met de innovatiemakelaars te werken aan een gezamenlijk werkproces. Zodat we op dezelfde manier naar buiten treden met onze missie over het belang van digitalisering voor de maakindustrie. De innovatiemakelaars van onder andere Novel-T, Werkpakket 3, Test before invest Onafhankelijk technologisch advies Gijs Beumkes, Program Lead bij het Fraunhofer Innovation Platform, is trekker voor het werkpakket Test before invest. ‘Vanuit de Universiteit Twente en Fraunhofer zijn wij verantwoordelijk voor dit werkpakket. Als de innovatiemakelaars vragen van ondernemers krijgen over een technologie die ontwikkeld of getest moet worden, komen ze bij ons. Wij bekijken de vraag inhoudelijk en matchen deze aan een gespecialiseerd fieldlab of kennisinstelling. Wij stellen een roadmap op waarin we vastleggen waar de ondernemer staat en waar hij naartoe wil. Werkpakket 5 is hier dan 12 | Digitalisering weer de vervolgstap op; als de technologie is ontwikkeld en getest en mensen opgeleid moeten worden.’ ‘Binnen ons werkpakket onderscheiden we vier mogelijke activiteiten waarmee we ondernemers helpen. De eerste is technologie-benchmarking. Hierbij brengen we in kaart welke relevante technologie al op de markt beschikbaar is. Een tweede activiteit die we aanbieden is een haalbaarheidsstudie. We bekijken dan of de gewenste technologische ontwikkeling haalbaar is en een oplossing is voor de vraag van de ondernemer. Als derde Kennispoort Regio Zwolle en RCT Gelderland zijn professionals met ieder hun eigen aanpak, kennis en ervaring. Zij zijn gewend om bij bedrijven langs te gaan en met ondernemers, management- of directieteams te sparren over de toekomst van het bedrijf. Ik zie het als mijn taak om ze zodanig te faciliteren dat ze hun werk goed kunnen doen. Dat houdt in dat we de makelaars proactief informeren over ons aanbod, dat we en de vragen die bij ons binnenkomen en die we verzamelen, bijvoorbeeld op basis van aanmeldingen voor events of downloads van relevante content, informeren wij de innovatiemakelaars. Zij nemen dan op hun beurt weer contact op met de ondernemer.’ ‘Met onze communicatie willen we ondernemers activeren. Om ze na te laten denken over het belang van digitalisering en ze contact met ons te laten opnemen als zij hierover vragen hebben. Daarvoor bieden we online en offline informatie aan.
BOOST ROBOTICS Via nieuwsbrieven en onze website, en door congressen, dinerbijeenkomsten en lezingen. We merken dat ondernemers graag een voorbeeld nemen aan andere ondernemers. Daarvoor organiseren we “leren van elkaar” bijeenkomsten en geven we ondernemers het podium. We doen dat als BOOST, maar ook samen met netwerkpartners. We vinden het belangrijk dat ondernemers geïnspireerd en geïnformeerd worden door collega’s. Daarom besteden we ook veel aandacht aan praktijkcases, waarbij een ondernemer vertelt over zijn ervaring met bijvoorbeeld digitalisering.’ ‘Naast inspirerende bijeenkomsten, bieden wij ondernemers een netwerk waarin ze met en van elkaar kunnen leren. Wij stimuleren het verspreiden van kennis binnen dit netwerk, zodat we ons als regio gezamenlijk ontwikkelen en zorgen dat we klaar zijn voor de toekomst.’ ‘Ik hoop dat we door onze gezamenlijke inspanningen in 2025 bereikt hebben dat het voor ondernemers in Oost-Nederland vanzelfsprekend is om actief bezig te zijn met het verbeteren van processen en producten. En dat ze daarbij gebruik maken van digitalisering als middel. Bovendien hoop ik dat nog meer mkbondernemers dan deel uitmaken van ons netwerk, elkaar weten te vinden en kennis delen.’ onze data op orde hebben en dat we leren van elkaar. Dat alles met als doel om onze dienstverlening naar de ondernemers te optimaliseren.’ ‘Het proactief benaderen van bedrijven vormt de kern van ons werkpakket. Vanuit een onafhankelijke positie voeren we gesprekken over de digitaliseringsstrategie van het bedrijf. Op basis van vertrouwen en betrouwbaarheid informeren we ondernemers of het managementteam over de mogelijkheden die we bieden als het gaat om ondersteuning en inzet van specialisten.’ ‘Bij de gesprekken werken we met een assessment zodat het gesprek een structuur kent. We lopen de domeinen van digitalisering langs, zodat we niets vergeten en kijken wat relevant is voor de ondernemer. Zo brengen we prioritering aan. Omdat de innovatiemakelaars in veel bedrijven komen, kunnen zij ook schetsen welke algemene ontwikkelingen zij zien. Als iemand bijvoorbeeld wil starten met gerobotiseerd lassen, adviseren de makelaars om contact te leggen met een fieldlab of een ondernemer die hier al langer ervaring mee heeft. Als we een ondernemer doorverwijzen binnen ons netwerk, zorgen we voor een warme overdracht.’ ‘Ik hoop dat een groot aantal bedrijven in 2025 concreet stappen heeft gezet op het gebied van digitalisering. De technologie maakt het mogelijk. Arbeidsmarktontwikkelingen en energietransitie maken het noodzakelijk.’ mogelijkheid bieden we een technologiebeoordeling aan. Daarbij testen we de technologie in het kader van het probleem van de ondernemer. Dat kan bijvoorbeeld in een demonstratoropstelling. Tot slot bieden we de mogelijkheid van het testen van de technologie op een grotere, industriële schaal. Het is niet altijd zo dat een ondernemer alle vier de opties gebruikt. Meestal is het een kwestie van kiezen wat het beste past bij deze situatie en vraag.’ ‘Wij geven een overzicht van de laatste technologieën en wat ze kunnen betekenen voor ondernemers. Er worden veel toepassingen aangeboden. Voor ondernemers is het lastig om te filteren welke toepassing, techniek of applicatie voor hen de beste is. Enerzijds omdat zij de kennis niet hebben, anderzijds omdat daarvoor de menskracht en de tijd niet beschikbaar zijn. Via Test before invest kunnen ondernemers in een proefopstelling onderzoeken wat bijdraagt aan een succesvolle digitalisering. Waarbij wij onafhankelijk en transparant zijn en beschikken over een netwerk van fieldlabs met ieder hun eigen expertise.’ ‘Ons streven is dat we in 2025 zo’n 150 bedrijven hebben geholpen op hun weg naar digitale transformatie, dat deze bedrijven positief terugkijken op de ondersteuning die ze van ons hebben gehad en r een vervolg aan geven. Het zou mooi zijn als de onderlinge samenwerking tussen bedrijven op dit terrein dan nog verder versterkt is en BOOST Robotics voor het bedrijfsleven in Oost-Nederland de volgende stap is naar digitalisering.’ Digitalisering | 13
Werkpakket 4, Support to find investment Ondersteuning bij financiering Alex van Geldrop is Projectleider Ontwikkeling & Innovatie bij Oost NL en binnen EDIH Boost Robotics de werkpakkettrekker voor werkpakket 4. ‘Samen met de andere partners gaan we onze dienstverlening verder verbeteren voor ondernemers die financiering zoeken voor hun digitaliseringstrajecten. We hebben het dan over financiering in de breedste zin van het woord voor innovaties op en investeringen in het gebied van digitalisering, circulariteit en verduurzaming. Dit Werkpakket 5, skills and training ontsluiten van kennis Managing director Alexander Jansen van TechForFuture (zie ook artikel op pagina 20-21) is binnen EDIH BOOST Robotics de trekker voor werkpakket 5, Skills and Training. ‘Ontsluiten van kennis is een van de belangrijke doelen die we met Skills and Training nastreven. Ervoor zorgen dat we ons aanbod afstemmen op de vraag van ondernemers. Zodat we in samenwerking met onderwijs, fieldlabs en ondernemingen vorm geven aan digitalisering en projecten realiseren. Daarbij zie ik het als een belangrijke taak ervoor te zorgen dat alle informatie die er is over skills- en trainingsmodules, beschikbaar is voor de innovatiemakelaars. We hebben een catalogus met daarin het aanbod van alle partners, zoals de verschillende hogescholen en fieldlabs. De innovatiemakelaars, de onderwijspartners én het Werkpakket 6, international ecosystem and networks verbinden met Europa Binnen EDIH Boost Robotics is Karolien de Bruine verantwoordelijk voor werkpakket 6, waarbij het gaat om internationaal verbinden. Zij werkt bij regionale ontwikkelingsmaatschappij Oost NL als EU liasion. ‘Het team betrokken bij dit werkpakket bestaat uit experts van Wageningen University & Research, Universiteit Twente, Health Valley en Oost NL. Samen zorgen wij ervoor dat onze EDIH goed verankerd is in het Europese netwerk van EDIH’s en andere samenwerkingsverbanden, zoals het Enterprise Europe Network (EEN). Wij bouwen voort op onze Europese relaties en initiëren nieuwe samenwerkingen. We zorgen dat 14 | Digitalisering we inzichtelijk hebben welke relaties in Europees verband voor ons van belang zijn. Belangrijk hierbij is dat EDIH Boost Robotics ontstaan is binnen de samenwerking Think East Netherlands. Vanuit Think East Netherlands onderhouden we goede contacten in Europa. Daarbij brengen we alle mooie projecten in Oost-Nederland onder de aandacht en natuurlijk ontwikkelen we nieuwe projecten.’ ‘De komende tijd versterken wij onze samenwerking binnen Europa. Dat doen we met andere EDIH’s binnen Europa, met EEN en met de Digital Transformation Accelerator (DTA), doen we omdat we geloven dat verdere digitalisering één van de belangrijke randvoorwaarden is om tot duurzame bedrijven te komen.’ ‘We pakken dit vanuit meerdere hoeken aan. We maken de verschillende financieringsmogelijkheden beter inzichtelijk en toegankelijk voor ondernemers. Daarbij nemen we alle opties mee: subsidies, leningen, financieringen of investeringen in bedrijven. We maken dit levend door te werken met voorbeelden van succesvolle
BOOST ROBOTICS trajecten. Daarnaast helpen we ondernemers bij het opstellen van de businesscase die hoort bij hun financieringsvraag. Gedurende de looptijd van dit project zullen we ook steeds meer informatie krijgen over waar huidige financieringsinstrumenten tekort schieten. Op basis daarvan gaan we met de partners binnen en buiten het project verkennen hoe andere financieringsinstrumenten daar een rol kunnen spelen. Een mooi voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld het financieren van circulaire business modellen, waar digitalisering ook een belangrijke rol speelt. Huidigen praktijken zijn niet op circulariteit ingericht. Willen we deze transitie stimuleren dan moeten we daar op een andere manier mee omgaan.’ ‘Alle informatie die we binnen het werkpakket opdoen wordt via de website van BOOST openbaar gemaakt en door middel van trainingen doorgegeven aan de innovatiemakelaars. Zo kunnen zij op de meeste vragen snel aangeven welke oplossingsrichtingen er zijn.’ ‘Ik hoop dat we in 2025 zo ver zijn dat dat we op snelle en effectieve wijze bedrijven helpen bij hun businesscase en financieringsaanvraag. Dat we hebben geholpen om bestaande drempels voor de financiering van transities weg te nemen. Zodat ondernemers hun innovaties versneld op de markt kunnen brengen. Dat doen we vanuit een open en transparante samenwerking.’ bedrijfsleven moeten weten wie wat aanbiedt op het gebied van scholing, training en onderzoek en met welke vraag ze waar terecht kunnen. Dat verhoogt de doelmatigheid. Als we dat matchen is het een enorme meerwaarde ten opzichte van waar we nu staan.’ ‘Skills and Training laat ondernemers kennismaken met experts in de regio die bedrijven helpen bij vraagstukken met betrekking tot digitalisering en robotisering. Wij verzorgen de algemene informatie en verbinden een hbo-instelling, een fieldlab of een onderzoeksgroep met een ondernemer.’ ‘Als een ondernemer een vraag heeft over digitalisering, gaat hij eerst in gesprek met een innovatiemakelaar. Samen brengen zij de vraag in kaart. Aan de hand van de catalogus met het aanbod, bekijken ze waarmee de ondernemer het beste geholpen is. Die catalogus is dynamisch en wordt voortdurend aangepast. Als een ondernemer met een volledig nieuwe vraag komt, kijken wij of we daar aanbod voor kunnen ontwikkelen. Zodat ook anderen hier weer gebruik van kunnen maken.’ ‘Ik hoop dat we in 2025 merken dat de hub echt als hub werkt en zorgt voor verbindingen. Maar ook dat we dan goed in beeld hebben wie wat doet. Voor de doelmatigheid zou het goed zijn als we in kaart brengen waar de specialismen zitten en we daar optimaal gebruik van maken.’ verantwoordelijk voor de ondersteuning van het Europese EDIH netwerk. Wij willen weten bij welke partijen we met vragen of projecten terecht kunnen als we in Nederland het antwoord niet hebben. Ons uitgangspunt is dat we streven naar een langjarige samenwerking, die we gezamenlijk vormgeven.’ EDIH’s elders in Europa. We ontsluiten de kennis en kunde die daar aanwezig is, op basis van de klantvraag van de ondernemer. Waar nodig brengen we verbindingen tot stand, op een betrouwbare en laagdrempelige wijze.’ ‘De Europese Unie heeft digitalisering als een van de grootste prioriteiten benoemd. Daarmee heeft zij uitgesproken te willen investeren in de Europese industrie en bedrijven te ondersteunen bij het digitaliseren en verduurzamen. Wij bieden bedrijven in Oost-Nederland ingang en toegang tot ‘Mijn streven is dat onze expertise in de EDIH BOOST Robotics in 2025 gezien en gevonden wordt in Europa als er vraagstukken zijn met betrekking tot robotica en sensing in de high tech, agrifood en health. Dat is meteen ook een vorm van promotie van de digitale innovatiekracht van onze regio. Daarnaast hoop ik dat we dan in staat zijn om elke klantvraag van een ondernemer die we niet zelf kunnen beantwoorden, elders in Europa beantwoord te krijgen.’ Digitalisering | 15
Digitalisering: nu starten om de slag niet te missen In 2050 wil Nederland de transitie gemaakt hebben naar een CO2-neutrale en circulaire economie. Noodzakelijk, gelet op de toenemende schaarste aan grondstoffen, de klimaatverandering en de gewijzigde machtsverhoudingen in de wereld. Deze wezenlijke verandering vraagt om een andere manier van produceren, waarbij gebruik gemaakt wordt van nieuwe technologieën. Digitalisering speelt hierbij een belangrijke rol. Bedrijven moeten nu stappen zetten, om te voorkomen dat ze straks te laat zijn en de digitaliseringsslag missen. Dat is zeker niet het geval bij Van Raam en 247TailorSteel in Varsseveld en Hak4t Groep in Dedemsvaart. Bij deze drie speelt digitalisering nu al een grote rol. De betekenis van digitalisering Voor alle drie de bedrijven is digitalisering van grote betekenis. Van Raam wil met digitalisering bereiken dat ze geleidelijk aan een Industrie 4.0 data-gedreven organisatie 16 | Digitalisering worden, die flexibel en wendbaar is. Ze willen zo snel mogelijk in kunnen spelen op veranderingen, van welke aard ook. Hiervoor voeren ze zelf de regie over de aanpassingen aan de applicaties. Jan Willem Boezel, technisch directeur en medeeigenaar van Van Raam, vertelt dat ze feitelijk niet meer zonder digitalisering kunnen. Het is voor hen een soort eerste levensbehoefte, die helpt bij de vereenvoudiging van processen. Boezel stelt bovendien dat als je als bedrijf nu niet inzet op digitalisering, je over een aantal jaren geen bestaansrecht meer hebt. Bij 247TailorSteel is digitalisering de fundering waar de bedrijfsvoering op is gebouwd. Zonder digitalisering geen offertes, planning, productie of facturen. Volgens Frank Gelen, Chief Operating Officer (COO), is het systeem zo ingericht dat de schaalbaarheid van het bedrijf enorm is vergroot. Zij kunnen een nieuwe vestiging binnen een paar maanden operationeel hebben. Jan Willem Boezel, Van Raam: ‘Als je als bedrijf nu niet inzet op digitalisering, heb je over een aantal jaren geen bestaansrecht meer’
BUSINESS CASE Voor Marc Hakvoort van Hak4t Groep is digitalisering veelomvattend. Het gaat wat hem betreft niet alleen om de aanschaf van computers, ICT en zaken digitaal vastleggen, maar om het geheel: de producten, de medewerkers en de tools die gebruikt worden om alles procesmatig goed te laten verlopen. Doordat ze de productie in hoge mate gedigitaliseerd hebben, zijn ze in staat om efficiënt te produceren met een hoge kwaliteit. Zo hebben zij digitalisering vorm gegeven Van Raam heeft voor intern gebruik een digitaal landschap gecreëerd, dat helpt bij het makkelijker keuzes maken en het behouden van de regie over de informatiestromen. Centraal in dit digitale landschap staat een knooppunt, met daaromheen alle applicaties voor zaken als marketing, verkoop, financiën, productie en productontwikkeling. Bij 247TailorSteel vormt de zelf ontwikkelde online assistent Sophia® (Sophisticated Intelligent Analyzer) de basis voor de activiteiten. De klant krijgt niet alleen direct een offerte, het systeem doet ook meteen een maakbaarheidsanalyse. Ook zorgt Sophia® voor een groot stuk van de werkvoorbereiding. In 97% van de aanvragen kan de opdracht direct na een akkoord op de offerte in productie genomen worden. Omdat de inkoopprijzen ook realtime in Sophia® verwerkt worden, zijn de prijzen ook altijd up-to-date. Ook voor Hak4t Groep is digitalisering het fundament van alle activiteiten. Het bedrijf gebruikt digitalisering voor informatieoverdracht over de klanten en orders, voor de uniformiteit in de uitvoering, voor een efficiënte productie en voor realtime inzicht in de prestaties. Ze hebben hiervoor een eigen platform gebouwd waarin iedere stap is gedigitaliseerd. Het uitgangspunt daarbij is dat de software dienstbaar is aan het bedrijfsproces en niet andersom. Onder het platform hangen verschillende bestaande softwarepakketten en apps. Deze verrijken de informatie op het platform. Hak4t Groep heeft hiervoor eigen softwareontwikkelaars in dienst. De grootste uitdagingen bij digitalisering Voor Van Raam zijn dat volgens Maikel Fraikin, informatiemanager, en Boezel het beschikken over kennis en geld. Boezel zegt daarover: ‘Je moet als organisatie geld vrij maken om te digitaliseren. Toch zeker als je dat wil zien als noodzakelijk voor je bedrijfsvoering. Geld heb je nodig om kennis in te kopen en kennis in het eigen bedrijf te ontwikkelen.’ Naast kennis en geld noemen Boezel en Fraikin ook tijd als een belangrijke factor. Fraikin: ‘Je zou kunnen vragen: zijn jullie nu al twee jaar bezig met dit hele proces? Maar net zo legitiem is de vraag: zijn jullie hier nog maar twee jaar mee bezig? Digitalisering is een permanent proces, het is bijna een levend organisme dat voortdurend aandacht vraagt en zich ontwikkelt. In de afgelopen twee jaar hebben wij stappen gemaakt en veel in beweging gezet. Maar wel met kleine stapjes tegelijk.’ Gelen van 247TailorSteel en Hakvoort van Hak4t Groep zien de interne communicatie als belangrijk aandachtspunt. Gelen over dit onderwerp: ‘De acceptatie van nieuwe technologieën vraagt intern Digitalisering | 17
Digitalisering: nu starten om de slag niet te missen om aandacht en zorgvuldigheid. Ieder mens zoekt rust en stabiliteit, afstand nemen van bestaande routines is altijd lastig. Wat je duidelijk moet maken, is dat de inhoud van het werk mogelijk verandert door automatisering of robotisering. Maar dat dit niet ten koste gaat van werkgelegenheid. In ons geval omdat we met dezelfde ploeg mensen meer kunnen produceren. Waarmee we onze marktpositie weer versterken. Het is belangrijk om een stip op de horizon te hebben en hiernaar te verwijzen: groei van het bedrijf betekent meer zekerheid voor jou.’ Tips voor andere ondernemers ‘Begin met een visie,’ zegt Fraikin van Van Raam. ‘Waar sta je voor als ondernemer, als directie? Je kunt niet denken vanuit projecten. Als je een digitale transformatie wilt realiseren en je wilt een data-gedreven organisatie worden, dan vraagt dat een organisatieverandering. Leg uit waar je over tien jaar wilt staan. Benoem welke potentie je daar ziet. Spreek het commitment en het vertrouwen uit in het proces en zeg hardop dat dit alles eraan bijdraagt dat je bedrijf nog beter wordt en dat je met elkaar tot meer dingen in staat bent.’ Maar, met alleen een visie ben je er niet: ‘Je moet zorgen dat je goede mensen om je heen verzamelt die kennis hebben van een IT-infrastructuur, security en informatiemanagement.’ ‘Zoek ook samenwerking met andere Frank Gelen, 247TailorSteel: ‘Acceptatie van nieuwe technologieën vraagt intern om aandacht en zorgvuldigheid’ 18 | Digitalisering
BUSINESS CASE bedrijven,’ adviseert Boezel. ‘Wij zijn een relatief klein bedrijf als het gaat om inkoop van soft- en hardware. Door samen te werken met drie andere maakbedrijven in de omgeving, spreken we met elkaar over het inrichten van 1.000 werkplekken. Dan kun je kijken naar high-end oplossingen. Maar we delen ook kennis en kunde. Als onze security-specialist een vraag heeft, kan hij daarmee bij een aantal collega’s terecht. Daarnaast hebben we gezamenlijk hardware ingekocht en doen we gezamenlijk data-recovery.’ Gelen, 247TailorSteel, heeft de volgende tip: ‘Start simpel. Kijk naar een eenvoudig proces of procedure. Beschrijf dat in stappen en kijk hierbij naar mogelijkheden voor standaardisatie. Begin niet met de uitzonderingen in je standaardprocessen te automatiseren, maar start met de grootste waardenstroom. En ga het doen, stel digitalisering niet langer uit. De stap er naartoe wordt alleen maar groter als je langer wacht.’ Tot slot het advies van Hakvoort van Hak4t Groep: ‘Je kunt pas digitaliseren als je het bedrijfsproces goed in kaart hebt gebracht. Leg daarbij prioriteiten vast. Realiseer je wel: je bereikt geen vernieuwing alleen door digitalisering. De mens, je medewerkers, spelen daarin een grote rol. Neem ze mee in je plannen.’ Marc Hakvoort, Hak4t Groep: ‘Je kunt pas digitaliseren als het bedrijfsproces goed in kaart is gebracht’ Digitalisering | 19
TechForFuture helpt ondernemers al 10 jaar met praktijkgericht onderzoek TechForFuture is het Centre of Expertise voor praktijkgericht onderzoek in High Tech Systems and Materials (HTSM). Samen met onderzoekers en studenten van Saxion en Windesheim doet TechForFuture onderzoek naar sleuteltechnologieën1 die breed inzetbaar zijn om nieuwe oplossingen voor het bedrijfsleven en de maatschappij mogelijk te maken. Op basis van vraaggerichte problemen uit het bedrijfsleven zetten ervaren inhoudsdeskundigen uit diverse onderzoeksgroepen een project op. Hierin wordt in een publiek-private samenwerking een nieuwe oplossing gezocht voor het benoemde probleem. In co-makership en door gezamenlijke kennisontwikkeling in praktijkgericht onderzoek vergroot TechForFuture het innovatievermogen van de betrokken bedrijven. Tegelijkertijd vernieuwt het zo het curriculum van de technische opleidingen van Saxion en Windesheim. Docent-onderzoekers en studenten komen op deze manier in aanraking met de meest recente technologische ontwikkelingen. Alexander Jansen is managing director bij TechForFuture. We spraken hem over deze gezamenlijke activiteit van Saxion en Windesheim. Hoe lang ben je al betrokken bij TechForFuture? ‘Vanaf het begin. Ik heb 10 jaar geleden meegeschreven aan het initiatief van Saxion en Windesheim. Vervolgens is aan mij gevraagd om het plan uit te voeren.’ Welke ontwikkelingen zijn er afgelopen 10 jaar geweest? ‘Als het gaat om technologische ontwikkelingen is het topsectorenbeleid verder ontwikkeld naar een missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid. Hierbij zijn ook maatschappelijke stakeholders betrokken. In de Kennis- en Innovatie Agenda Sleuteltechnologieën (KIA-ST) verwoorden de Topsectoren gezamenlijk hun ambitie op het gebied van technologieontwikkeling ten behoeve van de noodzakelijke transities op energie, duurzaamheid en gezondheid.’ 20 | En op het gebied van onderwijs? ‘Uiteindelijk doen we praktijkgericht onderzoek om het onderwijs te verbeteren. Daarvoor hebben we een vorm gecreëerd, gebaseerd op co-makership met private partijen. De uitvoering is hierbij verschoven van de onderwijskolom naar de onderzoekskolom. Dus geen stagesituatie waarbij de docenten het proces en de studenten van afstand begeleiden, maar onderzoek waar studenten én docenten samen input leveren. De cofinanciering vanuit het bedrijfsleven geeft het commitment weer van de bedrijven voor de projecten. Bovendien verhoogt deze de inzet van docent-onderzoekers en studenten voor de inspanningsverplichting die wij aangaan. We werken aan realistische en authentieke problemen. Studenten en onderzoekers herkennen het probleem en begrijpen dat hun oplossing waarde toevoegt aan het bedrijf, de maatschappij en de leefomgeving. We benoemen ook vooraf welke toegevoegde waarde dat kan zijn, denk bijvoorbeeld aan verhoging van de efficiency van een productieproces.’ Waarom zijn jullie voor het midden- en kleinbedrijf een interessante partner? ‘We hebben als hogescholen de flexibiliteit om in te springen op mkb vraagstukken. We werken kortcyclisch, met de vraag van de ondernemer als uitgangspunt. Dat is anders dan bijvoorbeeld bij universiteiten, die vaak langjarige projecten kennen.’ Waarvoor kunnen bedrijven een beroep op jullie doen? ‘Dat kunnen verschillende type vragen zijn. Ten eerste als een bedrijf een probleem of vraag heeft met betrekking tot een noodzakelijke of gewenste innovatie. Een goed voorbeeld hiervan is Revalidatiecentrum Vogellanden in Zwolle. Zij zagen mogelijkheden om Virtual Reality techniek in te zetten voor revalidatie. Doel van het onderzoek was om inzicht te geven in de mogelijkheden van VR. Er is onderzocht welke nieuwe technieken inzetbaar zijn in een VR-omgeving en welk effect dit 1. Een sleuteltechnologie is een technologie met een breed toepassingsgebied in verschillende innovaties en/of sectoren. Sleuteltechnologieën maken baanbrekende innovaties mogelijk op het gebied van verwerkingsprocessen, productie en/of diensten. Deze technologieën zijn relevant voor zowel de wetenschap, de maatschappij als de markt.
ONDERWIJS Wat zijn de ambities voor de komende 10 jaar? ‘We zijn ooit begonnen om onderzoek op hogescholen meer extern gericht te maken. Meer praktijkgericht en vraaggestuurd. Niet het pushen van nieuwe technologie maar aansluiten bij de vraag uit markt. We zijn in 2013 heeft op de ervaring van gebruikers en hun herstel. Aspecten die in het onderzoek een rol speelden, waren het aantrekkelijker maken van het revalidatietraject, het verkorten van de totale doorlooptijd, het vergroten van het gebruikersgemak en het stimuleren van patiënten om ook thuis meer te oefenen. In het project werkten Vogellanden, V3RLabs en Hogeschool Windesheim samen. Het tweede type vraag is wat abstracter. Dan gaat het om het ontwikkelen van sleuteltechnologie, gericht op het mogelijk maken van innovaties. We denken nu na over toepassingen die op termijn een bijdrage leveren aan de energietransitie. Dit zijn projecten die een wat langere looptijd hebben, ongeveer drie tot vier jaar. Haalbaarheidstesten voor startups en scaleups vormen de derde soort vraag. We bouwen in zo’n geval dan bijvoorbeeld een demonstrator (model, prototype) van een beoogde applicatie of machine, waarmee we testen of de toepassing haalbaar is. Een demonstrator biedt ondernemers ook de mogelijkheid om investeerders uit te nodigen en ze kennis te laten maken met de technologie. Met daaraan gekoppeld de vraag: willen jullie hierin investeren?’ Wat is jullie sterke punt? ‘Wij zijn goed in het toegepast en praktisch werken aan vraagstukken. We schrijven geen uitvoerige rapporten, maar bouwen bijvoorbeeld de eerdergenoemde demonstrators. In een testomgeving, ons lab, kijken we of dat wat we bedacht hebben, ook kan en werkt. We hebben wel de tijd en de ruimte om te experimenteren, waar die tijd en ruimte er binnen een onderneming vaak niet is.’ gestart met een pilot met zestien Centres of Expertise in Nederland. Intussen zien we dat publiek private samenwerking in die tijd een enorme vlucht heeft genomen en dat bedrijven positief reageren. Uiteindelijk bieden we onze medewerkers de mogelijkheid zichzelf op hun vakgebied te blijven ontwikkelen en verhogen hiermee de kennis en kunde van onze studenten. Dat blijven we komende jaren natuurlijk doen. Ook blijven we onze rol binnen EDIH BOOST Robotics de komende jaren verder vorm geven. Tot slot noem ik graag het onderzoeksprogramma SPRONG. Hierin werken we samen met zes vooraanstaande hightech bedrijven uit onze regio aan een gezamenlijke onderzoeksgroep op gebied van Digital Driven Manufacturing. Naast cofinanciering van de zes bedrijven, ontvangen we hiervoor ook een langjarige financiering van het Regieorgaan SIA, onderdeel van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), een project met een looptijd van acht jaar. Samen met EDIH vormt dat een van pijlers van onze langjarige onderzoeksactiviteiten, naast de kortcyclische onderzoeksprojecten Wordt er nog aandacht geschonken aan het 10-jarig jubileum? ‘Ja, dat gaat zeker gebeuren, waarschijnlijk in samenwerking met BOOST Smart Industry. We hebben al eerder samengewerkt bij het informeren en inspireren van ondernemers. Dat gaan we nu ook doen, de vorm is nog met potlood beschreven. We gaan in ieder geval laten zien waartoe we in staat zijn in Oost-Nederland op het gebied van Smart Industry en sleuteltechnologie.’ Onderwijs | 21 (Foto: Frans Paalman)
Van afvalberg tot circulair ondernem een revolutie op gebied van loodverva Binnen ons huidige economisch stelsel is het gevolg van de overbelasting van de leefomgeving steeds vaker merkbaar. Fossiele grondstoffen raken op, ons ecologisch systeem is niet voldoende op orde en onze afvalberg blijft maar groeien. Het is niet voor niets dat Nederland hier duidelijke afspraken over heeft gemaakt en de klimaatdoelen heeft vastgelegd in een Klimaatwet. Hierin is opgenomen dat de CO2-uitstoot verminderd moet worden met minstens 55% voor 2030. CO2-reductie in Nederland Ongeveer 22% van de CO2-uitstoot in Nederland is afkomstig uit de industriesector (bron: CBS). De maakindustrie gebruikt voor haar productie nog voornamelijk fossiele grond- en brandstoffen. Om de doelen van 2030 te behalen, is de transitie naar een circulaire economie essentieel. Een circulaire economie is een economisch systeem met gesloten kringlopen waarin grondstoffen, onderdelen en producten waardevast zijn, energiebronnen keer op keer worden hergebruikt en het systeemdenken centraal staat. Kringloop van het leven Met de ontwikkeling van nieuwe technologieën worden er binnen de maakindustrie nu al stevige stappen gezet naar een duurzame en circulaire economie. Gasgestookte productiesystemen worden vervangen door warmtepompen, fossiele brandstoffen door elektriciteit en CO2 wordt opgevangen en vervolgens hergebruikt. Naast vermindering van energiegebruik draagt ook het efficiënt gebruik van grondstoffen in belangrijke mate bij aan de vermindering van CO2-uitstoot. Binnen de maakindustrie liggen de kansen vooral in het hoogwaardig recyclen, het optimaliseren van het gebruik van grondstoffen en het ontwikkelen van nieuwe bedrijfsmodellen. Het 4r-framework omschrijft deze mogelijkheden als: Reduce, Reuse, Recycle en Recover. Vier opties die bijdragen aan zo duurzaam mogelijk produceren. Innovatieve technieken en vergaande digitalisering leiden dan naar een optimaal productieproces. Leadax: pionier op gebied van circulaire bouwmaterialen Een van de pioniers in circulair ondernemen is Leadax B.V. Dit bedrijf produceert circulaire bouwmaterialen door plastic afval te hergebruiken. Bitufa, het moederbedrijf van Leadax, werkte al ruim 30 jaar volgens het lineaire principe: grondstoffen aankopen, ze verwerken tot een product en dit vervolgens verkopen. Bitufa wilde echter de transitie maken naar circulair ondernemen. De R&D afdeling ontdekte dat Polyvinyl Butyral, folie dat onder andere in veiligheidsglas zit, uitermate geschikt is voor het produceren van hoogwaardige, lichte en flexibele 22 | Circulair ondernemen
m va BOOST CIRCULAIR men, Leadax zorgt voor vangers en dakbedekking waterkerende bouwmaterialen, zoals platte dakbedekking. Producten die niet alleen gezonder zijn om mee te werken, maar ook goedkoper in aanschaf. Ambitie: lokaal afval gebruiken voor een waterdichte wereld De transitie naar een circulaire onderneming is voor Leadax daarmee nog niet voltooid. Een van de ambities is om zoveel mogelijk plastic afval lokaal te gaan hergebruiken. Een volgende stap binnen het circulair ondernemen is, volgens Bob Oostelbos - CCO van Leadax - om internationaal productielocaties te openen zodat wereldwijd de folie uit veiligheidsglas lokaal verwerkt kan worden. Hiermee wordt het aantal transportbewegingen gereduceerd. Dit sluit aan bij de wens van Leadax om te komen tot een sluitende circulaire kringloop. Wacht niet met beginnen Fossiele grondstoffen raken op, dat is duidelijk. En op is op! Producenten moeten lang wachten op grondstoffen en door de schaarste rijzen de prijzen de pan uit. Dit zal de komende jaren alleen nog maar toenemen. Ontwikkeling van een circulaire economie is hard en snel nodig. Bob Oostelbos heeft daarvoor een gouden tip: ‘Aan ondernemers die die transitie willen maken, zeg ik: wacht niet tot jouw plan 100% waterdicht is, maar start. Het gaat over meer dan alleen een duurzaam product produceren. Het gaat om je totale bedrijfsvoering. Die kun je niet in één keer veranderen! Begin klein en communiceer erover binnen je organisatie! Dat is heel belangrijk, want positieve aandacht geeft extra energie om weer een volgende stap te maken.’ Circulair ondernemerschap centraal Het is te merken dat ondernemend Nederland niet meer kan wachten tot er een oplossing komt. De oplossing begint bij onszelf! Om alvast richting te geven aan deze positieve transitie binnen de maakindustrie en u op weg te helpen, worden er regelmatig evenementen georganiseerd en webinars uitgezonden. Hou onze agenda in de gaten voor de nieuwste trends binnen het circulair ondernemen. Circulair ondernemen | 23
AAN DE SLAG MET CIRCULAIRE ECONOMIE? BOOST Circulair helpt ondernemers met een ontwikkelings- en ondersteuningsprogramma primair bestemd voor de maakindustrie in Oost-Nederland. VOOR WIE CESI-ON, Circulaire Economie Smart Industry OostNederland, is bestemd voor bedrijven in de maakindustrie in Gelderland en Overijssel. DOOR WIE In CESI-ON werken 17 partners samen: provincie Gelderland, provincie Overijssel, Oost.nl, BOOST Smart Industry, Kennispoort Regio Zwolle, RCT Gelderland, Novel-T, Cleantech Regio, Koninklijke Metaalunie, FME, VMO, Kiemt, HAN University of Applied Sciences, Saxion Hogescholen, Hogeschool Windesheim, Rabobank en VNO NCW Midden. DOEL CESI-ON CESI-ON helpt bedrijven bij (de transitie naar) circulair ondernemen met als doel: • Vergroten toekomstbestendigheid • Vergroten van leveringszekerheid • Minder verlies aan waarde • Extra toegevoegde waarde door nieuwe businessmodellen • Beperking van milieubelasting WAT KAN BOOST CIRCULAIR MET CESI-ON VOOR U BETEKENEN? CESI-ON biedt instrumenten, kennis en hulpmiddelen om u als ondernemer te helpen met het realiseren van een slim en circulair verdienmodel. Welke instrumenten dat zijn, is afhankelijk van de behoefte die u als ondernemer heeft. CESI-ON biedt maatwerk, passend bij uw bedrijfssituatie en de door u gesignaleerde kansen en/of ondervonden belemmeringen. 24 | Circulaire economie Ondersteuning in iedere fase In welke fase u ook zit als het gaat om uw ideeën over circulair ondernemen, voor iedere fase biedt BOOST Circulair met CESI-ON de juiste ondersteuning. Afhankelijk van de fase koppelen wij u aan relevante partners uit ons netwerk. U krijgt advies en begeleiding. Voor sommige fases zijn vouchers beschikbaar, waarmee u bij externe partijen advies in kunt kopen. Binnen het hele project staat kennisdeling voorop. U profiteert van de kennis die anderen al hebben opgedaan met de transformatie naar circulair ondernemen. Ook uw ervaringen, knelpunten en oplossingen worden vervolgens weer gedeeld met anderen. Zo werken we samen aan een toekomstbestendige maakindustrie in OostNederland. Oriëntatiefase Vraagt u zich af of verduurzaming en circulariteit ook voor uw onderneming van belang zijn? Wilt u meer weten over de mogelijkheden en kansen die er zijn om circulair te gaan ondernemen. Met bijvoorbeeld de CIRCO Demo, een Quick Scan of een prestatieindicator krijgt u inzicht in de kansen en mogelijkheden. Overwegingsfase U ziet kansen en overweegt heel serieus om werk te maken van circulair ondernemen. Maar waar te beginnen? En hoe groot is de kans op succes? Met onze hulpmiddelen CIRCO-track en Symbiose-track krijgt u inzicht in verschillende circulaire opties en scenario’s, zodat u een afgewogen besluit kunt nemen.
CIRCULAIRE ECONOMIE Haalbaarheidsfase U zet een volgende stap. U wilt toetsen of de opties die in de vorige fase naar voren zijn gekomen haalbaar en wenselijk zijn. Ook in deze fase kan gebruik gemaakt worden van verschillende hulpmiddelen en tools. De analyses stellen u in staat een keuze te maken uit de verschillende opties, met als resultaat een onderbouwde circulaire business case. In de volgende fase gaat u deze uitwerken tot een (financierbare) strategie. Implementatiefase U heeft in de haalbaarheidsfase een keuze gemaakt. Voor de gekozen optie(s) gaat u een implementatieplan maken. Hierin beschrijft u de financiering en de productietechnische consequenties van de circulaire innovatie. Net zoals de bedrijfsmatige gevolgen en eventuele aanpassingen in de ketensamenwerking. Uiteindelijk heeft u een goed gefundeerd strategisch implementatieplan. Evaluatiefase Nadat u een circulaire innovatie of circulair businessmodel hebt geïmplementeerd in uw bedrijf, is het zaak deze te monitoren om zo eventuele verbeteringen te signaleren. Ook hiervoor zijn via CESI-ON diverse middelen en tools beschikbaar. Denk aan het PDCA-model (Plan Do Check Act) of de LCA (Life Cycle Analysis). Met behulp van de ter beschikking staande hulpmiddelen krijgt u inzicht in voortgang, impact en benodigde acties. VOORDELEN CESI-ON U krijgt toegang tot een waardevol netwerk van partners die u kunnen helpen bij de stap naar circulair en toekomstbestendig ondernemen. U wordt geïnformeerd over nationale wetgeving, maar ook over Europese regelgeving, soms al in een vroegtijdig stadium. Zodat u kunt inspelen op veranderingen. CESI-ON geeft een actueel beeld van de ontwikkelingen in uw bedrijfstak en ontsluit een regionale, nationale en Europese samenwerking. U staat er niet alleen voor. Met CESI-ON spelen we in op actuele en urgente ondernemersvragen die raken aan circulariteit, smart industry, digitalisering en human capital. CESI-ON is actueel en up-to-date. KOSTEN Uw investering is afhankelijk van de fase waarin uw bedrijf zich bevindt en de instrumenten die u wilt gebruiken. Het grootste deel van uw investering is uw commitment. Via BOOST Circulair starten met de ondersteuning van CESI-ON is een vrijwillige keuze, maar zeker geen vrijblijvende. U moet er dus tijd voor vrij willen maken. Van uzelf en van uw medewerkers. Meer informatie vindt u hier Circulaire economie | 25
BUSINESS CASE Gevel ‘as-a-service’ – Alkondor Uitdaging Een gevel is bepalend voor de uitstraling van een gebouw, een comfortabel binnenklimaat en de hoogte van de energierekening. Gevels spelen namelijk steeds vaker een rol bij klimaatregeling en energieopwekking om aan energieneutrale gebouweisen te kunnen voldoen. Alkondor ontwikkelde een circulair gevelconcept gericht op het verduurzamen van gebouwen en het verlengen van de levensduur van gebouw én gevel. Deze circulaire gevel kan aangepast worden op basis van de veranderende behoeftes van de gebruiker. Daarnaast wordt er zorg gedragen voor het onderhoud, en wordt de gevel na afloop van een gebruiksperiode hergebruikt in een ander gebouw of gerecycled. Momenteel test Alkonder dit op diverse locaties. Circulaire ontwerpstrategie Alkondor heeft het circulaire concept van de gevel grotendeels gebaseerd op het huidige assortiment. Door een andere borgtechniek toe te passen is demontage eenvoudig en zijn esthetische of technische updates mogelijk. Daarnaast bevat de circulaire gevel sensoren die informatie 26 | Business case verzamelen over het binnen- en buitenklimaat en de afstelling van de gevel, zoals geopende ramen of de stand van de zonnewering. Door analyse van de verzamelde data wordt de gebouweigenaar ondersteund in het optimaliseren van de gevel, om zo optimaal comfort te kunnen leveren en energiekosten te besparen. Bijvoorbeeld door actualisatie van de gevelafstelling, het updaten van isolerende nemen voor recycling of mogelijk hergebruik. Daarnaast bieden ze hun klanten een servicecontract aan voor onderhoud en monitoring van de gevel. Het bedrijf wil graag toe naar een as-a-service model waarbij de gevel mogelijk in hun eigendom blijft en klanten betalen voor gebruik en bijbehorende services. Businesstechnisch liggen hier momenteel nog grote uitdagingen. ‘Circulair ondernemen gaat vooral over een andere manier van samenwerken, producten aanbieden en verantwoordelijkheid nemen. De technische ontwikkeling van het product volgt daarna vanzelf.’ Martijn Veerman, Specialist circulaire gevels, deelnemer CIRCO Class eigenschappen van de gevel, of door over te stappen naar energieopwekkend glas. Ook wordt gemonitord wanneer onderhoud vereist is of iets vervangen moet worden. Op dit moment is de gevel nog niet volledig recyclebaar door het gebruik van sandwichpanelen, maar er worden verbetermogelijkheden onderzocht. Circulair businessmodel Momenteel verkoopt Alkondor de gevels met de garantie ze terug te Resultaat & vervolg Voor Alkondor is de volgende stap het realiseren van een as-a-service model voor de gevels. Daarnaast willen ze het verzamelen en analyseren van de data van hun gevels verder optimaliseren. Om van het service-model een succes te maken moeten vastgoedbedrijven op een andere manier waarde gaan toekennen aan een gebouw. Lees meer over Circo op de volgende pagina
INSTRUMENTEN Wilt u nieuwe circulaire business kansen ontdekken? Lees dan verder CIRCO DEMO Tijdens een CIRCO Demo wordt u in één tot vier uur wegwijs gemaakt in de CIRCO-methodiek: hoe ziet een waarde-keten eruit, waar is sprake van waardeverlies en liggen dus business-kansen? U krijgt inzicht in de circulaire businessmodellen en ontwerp-strategieën die passen bij die kansen. De sessie is interessant voor iedereen die benieuwd is naar concrete handvatten hoe circulaire principes toe te passen. Laat u inspireren door de methodiek en succesverhalen van andere ondernemers! Lees meer over de Circo methodiek CIRCO TRACK: driedaags ontwikkeltraject De circulaire economie draait om producten die langer meegaan of slim worden hergebruikt of gerecycled. Dit vraagt om nieuwe ontwerpen én nieuwe businessmodellen. CIRCO Hub Oost Nederland biedt een driedaags ontwikkeltraject aan om ketenpartners bij elkaar te brengen en vanuit ieders eigen positie en businesscase op weg te helpen en kennis op te doen van circulair ondernemen en circulair design. Zo worden samen nieuwe kansen ontdekt en wordt circulaire business in gang gezet. Wilt u met uw organisatie aan de slag met het circulair ontwerpen van een product, dienst of businessmodel? Dan is de CIRCO Track iets voor u! Meld u dan aan voor een van de Open Tracks of een van de specifieke CIRCO tracks voor de maak industrie. Lees meer over de Circo tracks Quickscan Circulaire Business Modellen Met de Quickscan Circulaire Business Modellen krijgt u inzicht in de kenmerken van een circulair businessmodel voor uw onderneming. Aan de hand van een vragenlijst beoordeelt u eerst waar u nu staat als het gaat om duurzaam en circulair ondernemen. Vervolgens verkent u de mogelijkheden voor een meer circulair businessmodel. Daarvoor kiest u een basistype circulair businessmodel en selecteert u opties voor bouwstenen zoals de organisatievorm en het verdienmodel. Lees meer over de quickscan | 27
Boeiende avonden over de businesskansen van circulair produceren In het najaar van 2022 vonden vijf regionale dinerbijeenkomsten plaats met circulair produceren als thema. Tijdens de zeer goed bezochte avonden spraken ondernemers met elkaar over de wijze waarop zij vorm geven aan circulair produceren en ondernemen. Ook bespraken zij de kansen en uitdagingen waar de maakindustrie mee te maken heeft. De avonden werden ingeleid door Linda Louwissen, Marien Korthorst of Bas Roelofs, experts op het gebied van circulair ondernemen. Iedere avond vertelde een andere lokale ondernemer over zijn of haar ervaringen en lessons learned in de zoektocht naar een duurzaam, circulair en toekomstbestendig onderneming. Wido van den Bosch, Brink Industrial “Onze investering in Industry 4.0 is doordrenkt van circulariteit, het voorkomen van verspilling. De toekomst is circulair. Daarom adviseer ik andere ondernemers om te kijken naar een combinatie van Industry 4.0 en circulair werken.” Wouter Hooman, Hollander Techniek “In de CIRCO track heb ik geleerd dat je circulair werken per definitie altijd met anderen doet. We zullen dus als hele keten moeten samenwerken en innoveren om echt circulair te gaan werken: wij, onze leveranciers, onze partners en onze klanten.” 28 | Circulair produceren C h e k c e d v i d e o
TERUGBLIK Annette Schumer, UZIN-UTZ “Medewerkers spelen een heel belangrijke rol bij het realiseren van duurzame ambities. Werk daarbij vanuit de uitnodiging om mee te werken, niet vanuit het overtuigen. Dat maakt het eenvoudiger, leuker en leidt sneller tot resultaten.” Ytsen de Boer, Kornelis caps & closures “Digitalisering van het productieproces is bedoeld om data te verzamelen en de productie efficiënter aan te sturen. Dat verbinden binnen het productieproces is volgens mij de manier om Industry 4.0 te benaderen. Voor deze zogenaamde verticale integratie maken wij gebruik van een manufacturing execution system (MES).” Peter Sakko, Solutions on Silicon “Toen wij in 2004 met ons bedrijf begonnen, noemden we wat wij deden nog niet circulair werken: machines reviseren en een tweede leven geven. Dat begrip kwam pas later in zwang. Inmiddels is circulair werken onderdeel van ons businessmodel en gaan we daarin steeds verder. We verlengen de levensduur van machines en hergebruiken materialen.” Circulair produceren | 29
AGENDA Agenda 2023 Ook dit jaar organiseren wij samen met onze partners veel inhoudelijke workshops, sessies en inspirerende evenementen. Wil je op de hoogte gehouden worden van al onze activiteiten schrijf je dan in op onze nieuwsbrief of kijk hier voor het meest recente overzicht. Inschrijven nieuwsbrief Hier alvast een aantal highlights: Smart Industry jaarevent – Digitalisering in de praktijk 28 maart, 13:00 - 18:00 uur CIRCO Track Circulaire bouw 5 april, 19 april en 10 mei 2023 CIRCO Track Energieopslag, opwek en laadinfrastructuur 31 mei, 15 en 28 juni 2023 10 jaar Tech for Future – werken, leren, innoveren in Oost-NL 1 juni, middag
meer weten over boost BOOST | Hét Smart Industry Netwerk van Oost-Nederland 038 - 3033336 info@boostsmartindustry.nl www.boostsmartindustry.nl @Boost_NL www.linkedin.com/groups/6950306 www.linkedin.com/company/18678030 Projectleider BOOST Robin Burghard Robin@boostsmartindustry.nl Marketing, communicatie en events Annet van Limburg Annet@boostsmartindustry.nl Colofon: BOOST Jaarmagazine is een uitgave van BOOST Smart Industry Oost. Redactie: Annet van Limburg, BOOST Robin Burghard, BOOST Jean-Jacques Jouret, Jacquet communicatie en marketingadvies Fotografie: Shutterstock / AWL / BOOST / Peter Timmer Oost NL / Van Raam / 247TailorSteel Hak4t / Frans Paalman Vormgeving: Ester van Leuveren, E* D.SIGN Copyright Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden gekopieerd in welke vorm dan ook.
1 Online Touch