MONUMENTAAL VERDUURZAMEN FOSSIELVRIJE WARMTE VANUIT EEN SLIM GROEN WARMTENET
Hoewel Nederlandse monumenten ongeveer twee procent van het totaal aantal gebouwen beslaan, bepalen zij voor een groot deel het karakter van onze dorpen en steden. Om ze te behouden en toekomstbestendig maken, is verduurzaming cruciaal. Om ons erfgoed door te geven aan volgende generaties, is aanpassing aan de hedendaagse eisen en wensen van gebruikers en hun leefomgeving een absolute noodzaak. INHOUDSOPGAVE 1. De energietransitie, wat moet ik daarmee? 2. Energie voor Elkaar en Nederland Monumentenland 3. Wat is een warmtenet? 4. Wat zijn de voordelen van een warmtenet? 5. Andere warmte-oplossingen 6. Regels en subsidies 7. Welke stappen zet ik? 8. Nuttige adressen 9. Tot slot 3 5 7 9 11 13 17 19 21 Platform Energie voor Elkaar is partner van Nederland Monumentenland.
1. DE ENERGIETRANSTIE, WAT MOET IK DAARMEE? De energietransitie is nodig om de gevolgen van klimaatverandering af te remmen. Momenteel gebruiken we nog veel fossiele brandstoffen voor het opwekken van energie. Maar hierbij komt CO₂ vrij die onze aarde opwarmt als een broeikas. Ook zorgen deze voor vervuiling en uitstoot van veel andere stoffen die slecht zijn voor het milieu. Hernieuwbare bronnen Kort samengevat gaan we bij de energietransitie - van elektriciteit en warmte - over van fossiele energie (olie en gas) naar energie uit hernieuwbare bronnen. De warmtevraag bepaalt echter meer dan tweederde van onze energiebehoefte. Dus is het belangrijk dat we daar een oplossing voor vinden. En die is er! Met ons slim groen warmtenet halen we warmte uit lokale, duurzame bronnen, waarmee we de aarde niet uitputten. Een duurzame oplossing die niet opraakt en die bovendien mee zal gaan met z’n tijd. Nederland moet in 2050 CO₂-neutraal zijn Al in 1972 signaleerde de Club Rome dat het anders moest, maar pas vele klimaattoppen verder, komt eindelijk de versnelling erin. De uitdaging waar de monumentensector voor staat is een CO₂-reductie van 40 procent in 2030 en van 60 procent in 2040. Inmiddels is vastgesteld beleid dat we in 2050 volledig CO₂-neutraal moeten zijn. Het betekent dat we met aardgas volledig zullen stoppen. 3
Behouden voor de toekomst Dat klinkt als een mooie doelstelling, maar wel een die heel wat voet in aarde heeft, zeker voor energieslurpers als monumentale panden. Uiteraard zijn ze heel mooi die hoge plafonds, dat monumentenglas of dat glas in lood, maar wat je vooral wilt is het comfort verhogen en (de kosten van) het energieverbruik verlagen, zodat bestaande of nieuwe gebruiksfuncties van het monument geborgd blijven voor de toekomst en behouden blijft wat er zo mooi aan is. Maar laten we ook de maatschappelijke verantwoordelijkheid of publieke functie niet vergeten. Monumenten zijn vaak een katalysator en hebben een voorbeeldfunctie. Verduurzamingsvragen Vaak is er geen mogelijkheid om zonnepanelen te plaatsen of om te isoleren. Hoe stook je de boel dan warm? En hoe kom je aan wam water zonder aardgas? Platform Energie voor Elkaar heeft de fossielvrije oplossing voor deze warmtevraag. Iedere eigenaar of stichting zoekt naarstig naar manieren om zijn of haar Rijks- of gemeentelijk monument toekomstbestendig te maken. Maar wat zijn nu eigenlijk de mogelijkheden om monumentale panden te verduurzamen? Zijn er regels? Wat mag er en wat kan er? Hoe kan ik me aansluiten op het slim groen warmtenet? Moet ik daar een vergunning voor aanvragen? En, zijn er subsidieregelingen? Vragen? Aarzel niet. Wij komen graag langs om de mogelijkheden te bekijken. Afspraak maken? 4 Pionieren doen we met elkaar Voor erfgoedpioniers zijn dit goede vragen. In deze whitepaper zullen we de belangrijkste beantwoorden. Volledig kunnen we nooit zijn, want de energietransitie is een ontwikkeling. Maar met meer dan tien jaar ervaring in warmtenetten weten we wel heel goed wat we doen. We hebben de kennis, de mensen, de partners en het kapitaal om innovatieve warmtenetten te ontwikkelen, aan te leggen en te exploiteren.
2. ENERGIE VOOR ELKAAR EN NEDERLAND MONUMENTENLAND Energie voor Elkaar is een platform mensen, kennis en kapitaal waarin samenwerkende organisaties en bedrijven zich richten op een haalbare en betaalbare versnelling van de energietransitie. Door het ontwikkelen, realiseren en exploiteren van warmtenetten. In de volle overtuiging dat het beter moet kunnen. Sneller, duurzamer en betaalbaarder voor iedereen. We lopen voorop met ons specialisme: onze slimme groene warmtenetten. Daarmee verduurzamen we hele straten, wijken en steden. We helpen bedrijven, nonprofitorganisaties, particulieren en overheden. Partner van Nederland Monumentenlad Sinds 1 januari 2023 werken Energie voor Elkaar en Stichting Nederland Monumentenland (NML) samen. NML maakt zich sterk voor het behoud van Nederlandse monumenten, onder andere door ontmoetingen tussen monumenteigenaren, erfgoedprofessionals, publiek én monumenten te organiseren en te faciliteren. NML is de koepel met onder meer de Open Monumentendag, de Energiemonitor, uitgever van nieuwsbrief de Erfgoedstem en organisator van het Nationaal Monumentencongres. Volgen van de warmtevraag Energie voor Elkaar bewaakt het proces vanaf het ontwerp tot en met de aanleg, het onderhoud en alle participatie en voorlichting eromheen. Vanuit 25 warmtebedrijven in Nederland leggen we warmtenetten aan. Valentijn Kleijnen, CEO Energie voor Elkaar “Monumentenzorg is geen eenvoudige portefeuille voor eigenaren en gemeenten. Vanuit onze kracht dragen we bij aan de verduurzaming ervan. Ze hebben vaak zo’n energievraag dat vanuit die aansluiting ook gemakkelijk omringende woningen, wijken, een school, sportkantine of een BSO kunnen worden verwarmd. Ze brengen het vliegwiel op gang. Je zit dan direct anders aan tafel bij de colleges van B&W. Dat we kiezen voor de lange termijn en in contact staan met de lokale samenleving is wat dit partnership onderstreept.”
Monumenten-roadmap We kijken voortdurend waar monumenten langs bestaande tracés liggen, we brengen met warmtekaarten in beeld waar monumenten een katalysator kunnen zijn voor nieuwe ontwikkelingen. En in kansrijke gevallen kijken we naar een zelfvoorzienende (off-grid) oplossing die we later kunnen aansluiten. Je moet soms ergens beginnen. Nederland heeft de opdracht gekregen om te verduurzamen en dat is wat we doen. Verduurzaming binnen het erfgoedveld is ‘hot’. En ‘cool’ tegelijk. Want in sommige gevallen koelen we ook. Harald de Boer, directeur Nederland Monumentenland Waarom het verduurzamen van monumenten zo belangrijk is en hoe je dat doet? Bekijk de video’s op ons YouTube kanaal. Bekijk de video 6 “Eigenaren van monumenten willen graag verduurzamen, maar weten vaak niet waar ze moeten beginnen. Laat staan dat je weet hoe kostenplaatjes eruit gaan zien. Kan je bij een pand nog een gevel isoleren, een paar zonnepanelen plaatsen of bouwkundige aanpassingen doen om kleine stapjes te zetten naar een beter energielabel. Monumenten stuiten vaak op welstand. Er mag niks, het historisch karakter moet behouden blijven. Dan is een warmtenet een uitkomst. Monument-eigenaren zien de kosten van fossiele brandstoffen door de energiecrisis en de inflatie door het dak heen gaan. Hoe houd ik mijn gerestaureerde klooster, antieke loods of museum nog warm? En vooral ook: hoe krijg ik mijn exploitatie sluitend?”
3. WAT IS EEN WARMTENET? Je ziet ze niet, maar onze slimme groene warmtenetten liggen al in veel Nederlandse gemeenten. Maar wat is een warmtenet nu eigenlijk? Eenvoudig uitgelegd bestaat een warmtenet uit een netwerk van zeer goed geïsoleerde ondergrondse leidingen. Deze leidingen zijn gevuld met water, dat wordt verwarmd door één of meerdere lokale duurzame warmtebronnen. Monumenten worden daarmee verwarmd en voorzien van warm tapwater uit duurzaam opgewekte warmte. Toekomstige verduurzaming met een warmtenet Ons warmtenet noemen we niet voor niets: het slimme groene warmtenet. Waarom dat slim en groen is, vertellen we zo. Het warmtenet is meteen een antwoord is op het versnellen van de energietransitie. Monumenten kunnen versneld van het aardgas af, terwijl ze toch stabiele en duurzame warmte ontvangen. Waarom is ons warmtenet slim? Ons warmtenet is een systeem dat voortdurend leert en innoveert. Vooral het netbesturingssysteem is pienter. Dat bestaat uit met elkaar communicerende meters, beter bekend als slimme meters. Die leveren allerlei data over het gebruik en maken het mogelijk om te voorspellen wanneer er meer of juist minder warmte nodig zal zijn in panden. Want de vraag naar warmte is natuurlijk niet constant. Denk aan onze zomer- en winterperiode. Er wordt dus vraag-gestuurd geproduceerd: en dat is niet meer dan nodig. Over slim gesproken! Met de data die de besturing levert, kan er maximaal worden bespaard op CO₂-uitstoot. Verder is ons warmtenet slim, omdat nieuwe, wellicht nóg duurzamere bronnen er gewoon op aangehaakt kunnen worden.
Waarom is ons warmtenet groen? Het leidingnetwerk dat Energie voor Elkaar aanlegt, is een open net. Dat betekent dat er verschillende bronnen op kunnen worden aangesloten. Die warmtebronnen zijn duurzaam. Daarom noemen we het warmtenet groen. Denk letterlijk aan echt groen zoals houtige biogrondstoffen. Maar ook andere groene bronnen, zoals aardwarmte, warmte uit zonne-energie en water. Ook restwarmte uit industriële processen, zoals datacenters is ‘groen’, duurzaam en CO₂-neutraal. Het is dè oplossing voor monumenten waar de warmtevraag groot is en de mogelijkheden om te verduurzamen beperkt zijn. Een aansluiting op ons warmtenet is makkelijk, veilig en betrouwbaar. Wij garanderen namelijk onze warmtelevering. Het is goed geschikt voor monumenten ongeacht de mate waarin het gebouw geïsoleerd is. Een veel gestelde vraag is of een warmtenetaansluiting anders is dan een aardgasaansluiting. Voor vrijwel alle aansluitingen geldt: we leggen een buis vanaf het wijknet of we bedenken een off-grid oplossing. Vervolgens vervangen wij de cv-ketel door een warmteafleverset en we kijken of er - en zo ja, welke - aanpassingen er nodig zijn aan de binneninstallatie. Bestaande radiatoren en kranen kunnen doorgaans gewoon blijven zitten. Daarna wordt er maandelijks warmte afgenomen, alleen nu met een lagere footprint. Zien hoe het warmtenet werkt? Bekijk het in deze video: Bekijk de video Handig om te weten Alle warmtenetten vallen onder de Warmtewet, die (vooralsnog) gekoppeld is aan de aardgasprijs. Hierdoor zijn warmtebedrijven gebonden aan een maximumprijs die nooit duurder is dan aardgas. Maar bedrijven zijn wel vrij om minder te vragen dan het maximumtarief. Energie voor Elkaar is een missie-gedreven bedrijf. Daardoor is juist onze kostprijs, en niet een winstoogmerk, het belangrijkste argument voor onze prijzen. De Autoriteit Consument en Markt (ACM) reguleert de warmtetarieven voor de particuliere markt. Wij blijven daar ruim onder. 8
4. WAT ZIJN DE VOORDELEN VAN EEN WARMTENET? Een warmtenet is dè ideale oplossing voor monumentale panden. Maar waarom is dat zo? We zetten de voordelen nog even op een rijtje: + Duurzame warmte mét behoud van de historische waarde Eén van de voordelen van een slim groen warmtenet, boven andere aardgasvrije oplossingen zoals warmtepompen, is dat het aan te sluiten is op ieder pand en op alle gangbare inpandige installaties. Ons warmtenet sluiten wij dus aan mét behoud van de historische waarde van het monument. + Zorgeloos en comfortabel Met de aansluiting verandert er (bijna) niets. Met de geleverde warmte kunnen verschillende typen radiatoren, vloerverwarming en luchtverwarmingen worden bediend. Ook het drinkwater wordt verwarmd via ons slimme groene warmtenet. Dat scheelt in de aanschaf van een aparte elektrische oplossing en geeft veel comfort. + Een veilige, betrouwbare oplossing We garanderen onze warmtelevering. Bovendien ben je direct verlost van de risico’s die een cv-ketel op aardgas met zich meebrengt. Door te kiezen voor groene warmte, komt de cv te vervallen. Een koolstofmonoxide-vergiftiging of gaslek spelen niet meer. De warmtewisselaar van de warmteafleverset zorgt voor de warmteoverdracht tussen het warmtenet en het gebouw. Het water in de leidingen van het gebouw warmt op tot een temperatuur van 60-70°C. Er komt geen vuur of aardgas meer aan te pas. + Onderhoudsarme installatie Je hebt er zelf geen omkijken naar: ons warmtenet is een onderhoudsarme installatie. Het weinige onderhoud en een eventuele vervanging nemen die gedaan moet worden nemen wij voor onze rekening. Mocht het nodig zijn, dan zijn wij makkelijk te bereiken via één 24/7 servicenummer. + Voortdurende innovatie We investeren voortdurend in duurzame fossielvrije en lokale warmteoplossingen. Alleen dan versnellen wij de energietransitie. Het voordeel is dat wij daardoor niet alleen hele duurzame, maar ook kostenefficiënte warmte leveren aan monumentale panden. 9
+ Beheersbare energiekosten, lage investeringskosten In tijden dat de energieprijzen in korte tijd enorm gestegen zijn, rijst de vraag rond de betaalbaarheid van energie en warmte. Nederland moet van het aardgas af, maar de alternatieven zoals een aansluiting op het warmtenet, een warmtepomp of warmte-/koudeopslag (WKO) vergen allemaal een forse investering. Een warmtenet is een collectief systeem dat na aanleg direct klaar is voor gebruik. + Lagere verbruikstarieven dan aardgas Energie voor Elkaar is van mening dat verduurzamen belangrijker is dan winst. We zien dat onze scherpe tarieven in veel gevallen de meest voordelige optie is op de lange termijn. Warmtenetten zijn, met de huidige hoge gasprijs, vrijwel in alle gevallen voordeliger dan aardgas. Dat blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) en onderzoeksbureau DWA. + Aansluitkosten: een eenmalige investering De aansluitkosten zijn afhankelijk van meerdere variabelen. Zo bekijken wij eerst of één van onze leidingennetwerken - het zogenaamde tracé - zich al in de buurt bevindt. Ligt dat er nog niet dan starten wij een haalbaarheidsonderzoek naar lokale, duurzame bronnen. De hoogte van de aansluitkosten hangt daarnaast af van variabelen, zoals: • de loop van de leiding door het pand; • de plek van de cv-ketel zich in het gebouw; • de plek waar de warmtewisselaar moet komen, doorgaans kan dat op vrijwel dezelfde plaats als de cv-ketel. “Energie voor Elkaar is van mening dat verduurzamen belangrijker is dan winst.” En niet in de laatste plaats: • de actuele prijzen van de materialen; • of er vanuit de overheid subsidie beschikbaar is. + Geen extra kosten voor gebouwaanpassingen of onderhoud In vrijwel alle aansluitingen is er (op de cv-ketel na) nauwelijks een (kostbare) aanpassing nodig van het verwarmingssysteem. Alle radiatoren en alle warmwaterkranen blijven gewoon functioneren zoals ze altijd deden. Slechts in hele specifieke maatwerkgevallen wordt de binneninstallatie aangepast, als dit voordeliger blijkt te zijn. Ook gebouwaanpassingen zijn doorgaans niet nodig, in tegenstelling tot een grotere installatie zoals een warmtepomp of WKO. Alle andere verwarmingssystemen brengen onderhoudskosten met zich mee. Extra kosten dus. Niet nodig, want aan het door ons geplaatste systeem (de warmteafleverset) betaal je geen onderhoudskosten. + Maatwerk voor zakelijke aansluitingen Voor zakelijke klanten, zoals monumentale panden, zijn aansluitingen volledig maatwerk: afhankelijk van de hoeveelheid warmte en de gevraagde temperatuur wordt er een warmteafleverset op locatie geplaatst. Maar ook hier geldt: eigenlijk is er niet of nauwelijks een aanpassing nodig van de binneninstallatie, of het nu een groter of kleiner monument betreft. 10
5. ANDERE WARMTE-OPLOSSINGEN Monumenten zijn vaak onvoldoende te isoleren; Er blijven gewoon kieren en naden over. En de spouwmuur isoleren of besparende oplossingen van binnenuit, ze mogen of kunnen vaak niet, vanwege dat plafond met ornamenten of die authentiek betegelde vloer. Het betekent tegelijkertijd dat lage temperatuur warmteoplossingen geen optie zijn. In de praktijk werken die alleen voor hoogwaardig geïsoleerde nieuwbouw. De warmtevraag kan in de praktijk dus maar in beperkte mate worden teruggebracht. Er blijft bij monumenten daarmee een flinke warmtevraag over. Waterstof door gasleidingen zit nog in een uiterst experimenteel stadium en inboring van een WKOinstallatie is een forse investering, waar bovendien in historische binnensteden geen vergunning voor wordt afgegeven. Het kan overigens wel lonen, maar dan bij clustering van de vraag. En aan elektrische systemen - al dan niet gevoed door zonnepanelen - heb je ’s winters niks. Je kunt daarmee simpelweg te weinig warmte in het pand brengen. Ook warmtepompen of infraroodsystemen liggen daarbij niet voor de hand. De hybride systemen die installateurs nu veel toepassen in woningen gaan allemaal uit van het bijstoken van gas. Een fossiele brandstof die er straks niet meer is, dus dat is investeren zonder lange termijnperspectief. Het probleem wordt er in feite mee doorgeschoven. Meer weten over de diverse duurzame warmtebronnnen? Bekijk deze brochure van de NVDE. Meer informatie
En hout- en pelletkachels is al helemaal vloeken in een monumentale kerk. Daarmee zetten we onszelf qua CO2-uitstoot en ecologische footprint terug in de prehistorie. We horen je denken, die preken voor eigen parochie, maar het tegendeel is waar. We zetten de alternatieven hier weliswaar snel op een rij, maar we weten na tien jaar inmiddels wel hoe het werkt, wat er werkt en waarom. We hebben een open-mind voor innovatie, maar alleen als het gaat om duurzame oplossingen. We zijn een missie-gedreven bedrijf en willen de energietransitie versnellen. Onze kennis delen we graag, en we gaan recht op ons doel af. Kijkend naar ons klimaat hebben we zo langzamerhand geen tijd meer te verliezen. Zeker voor monumenten komen we tot de conclusie dat een slim groen warmtetenet veruit de beste oplossing is voor ruimteverwarming en warm tapwater. Dit ook vanwege de verfijnde techniek om de benodigde hoeveelheid warmte in te kunnen regelen en de duurzame bronstrategie. Hernieuwbaar en circulair. Zo is de energetische cirkel - letterlijk en figuurlijk - rond. “Kijkend naar ons klimaat hebben we zo langzamerhand geen tijd meer te verliezen” 12
6. REGELS EN SUBSIDIES Een pand krijgt de status van monument meestal vanwege de bijzondere (cultuur-) historische waarde. Bouwkundige of installatietechnische aanpassingen zijn zeker mogelijk, mits deze met respect voor de monumentale waarden worden uitgevoerd. Bij verduurzaming is het uitgangspunt dat er een zorgvuldige afweging moet wordt gemaakt tussen historische waarden en de opbrengst van de ingreep. Voor de meeste verbouwings- of herstelwerkzaamheden aan een rijks- of gemeentelijk monument danwel een onderdeel van een beschermd stadsgezicht is een omgevingsvergunning nodig. Waar controleer ik de monumentstatus van mijn pand? Alle rijksmonumenten staan ingeschreven in het Rijksmonumentenregister dat wordt bijgehouden door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Hierin staan onder meer het monumentnummer en de beschrijving van het monument. Bij alle andere monumenten is de gemeente of de provincie verantwoordelijk voor het aanwijzen en vastleggen van de monumentale status. In de meeste gevallen is er een openbare monumentenlijst en kan de gemeente meer vertellen over het pand. Check hier het rijksmonumentenregister!
Wat zijn de regels voor de aanleg van warmtenetten in monumenten? Voor de aanleg van een warmtenet gelden er nog geen landelijke richtlijnen, hier wordt wel aan gewerkt. Monumenten en vergunningen hiervoor zijn tot die tijd een zaak van elke gemeente afzonderlijk. Dat betekent dus ook dat die er onderling verschillende regels op na kunnen houden. Neem daarom voor de vergunningaanvraag eerst contact op met de afdeling Monumentenzorg van de gemeente. De medewerkers geven advies over historische, bouwkundige en procedurele aspecten. Maar ook over zaken als subsidie en financiering. Zo kom je bij het aanvragen van de vergunning niet voor verrassingen te staan. Tijdig overleg met de gemeente bij verduurzamingsplannen levert al vroeg in het proces duidelijkheid op en later veel tijdwinst. Wat is monumentaal en wat niet? Bij rijksmonumenten wordt soms een regioadviseur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed betrokken om gezamenlijk te bepalen hoe de monumentale waarden van het gebouw behouden kunnen blijven, en hoe die in balans kunnen worden gebracht met verduurzamingsmaatregelen. Met een monumentale status is niet alleen de buitenzijde van een pand beschermd. De bescherming geldt voor het gehele monument, inclusief kap, gevels, inwendige structuur en indeling, afwerking (wanden, vloeren en plafonds), nagelvast interieur en eventuele onderdelen, bijzondere schilderingen of behang van historische waarde, stucplafonds en schouwen. Bij aanpassing wordt vooral gekeken naar de monumentale waarden van het pand. 14
Kan ik ook subsidie aanvragen voor de verduurzaming van mijn monument? Er zijn vanuit de overheid verschillende subsidies beschikbaar voor monumenteigenaren. Bijvoorbeeld voor onderhoud, instandhouding of herbestemming. Informeer bij gemeente of provincie of er gelden of subsidies beschikbaar zijn voor het verduurzamen van je monument. Landelijk is er voor alle woningeigenaren de Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing voor woningeigenaren (ISDE). Ben je als (gemengde) Vereniging van Eigenaren (VvE), woonvereniging of wooncoöperatie van plan een monument te verduurzamen? Dan kan dat via de Subsidieregeling verduurzaming voor verenigingen van eigenaren (SVVE). Deze subsidiemogelijkheden sluiten momenteel nog niet altijd aan bij de mogelijkheden van monumenten. In dat geval is het raadzaam te kijken of je van een specifiek voor monumenten bedoelde regeling gebruik kunt maken. Voor eigenaren met een rijksmonument is het Ontzorgingsprogramma Verduurzaming Monumenten beschikbaar. Voor integraal advies op maat over de verduurzaming van een monument zijn er ook DuMo-adviseurs. Het Restauratiefonds vergoedt daarbij een deel van de kosten. Daarnaast verstrekt zij eigenaren van rijksmonumenten die willen verduurzamen de laagrentende Duurzame Monumenten-Lening. De duurzame monumentenlening is een hypothecaire lening met gunstige voorwaarden voor eigenaren van rijksmonumenten die hun pand willen verduurzamen. Voor eigenaren van een gemeentelijk- of provinciaal monument hebben de meeste provincies regionale fondsen voor duurzame investeringen.
Heeft een eigenaar van een gemeentelijk of provinciaal monument dezelfde financieringsmogelijkheden? Helaas niet. Maar er zijn gelukkig andere mogelijkheden! Voor eigenaren van een gemeentelijk of provinciaal monument is het slim om de postcodecheck welke financiering past bij mijn monument te doen. Daar vind je precies welke regelingen voor jouw monument van toepassing zijn. Ook voor gemeentelijke monumenten zijn er mogelijkheden voor subsidie. Wil je je gemeentelijk monument restaureren of verduurzamen? Vraag dan de gemeente naar de subsidiemogelijkheden. Maar ook provincies kennen financieringsmogelijkheden. Iedere provincie ontvangt jaarlijks van de Rijksoverheid een bedrag voor restauratiewerkzaamheden aan monumenten. Goed om te weten: provincies besteden dit budget verschillend. Soms wordt het budget beschikbaar gesteld voor specifiek erfgoed zoals religieuze of groene monumenten en bij sommige provincies komen ook ‘woonhuiseigenaren’ in aanmerking voor subsidie. “Wil je je gemeentelijk monument restaureren of verduurzamen? Vraag dan de gemeente naar de subsidiemogelijkheden.” Welke financiering past bij mijn monument? 16
7. WELKE STAPPEN ZET IK? Heb je verduurzamingsplannen? Wil je duurzaamheidsmaatregelen meenemen in de restauratie- of onderhoudsopgave? Dan is een goede voorbereiding nodig. Niet alleen om de planning, kwaliteit en kosten in de hand te houden, maar ook vanwege de monumentale status van het monument. De vier stappen voor een goede voorbereiding zijn: Stap 1: informatie verzamelen over je monument Stap 2: de mogelijkheden verkennen Stap 3: vergunningscheck en check op andere wet- en regelgeving Stap 4: oriënteren op financiële mogelijkheden. Over stap 1 en 2 is eerder in deze paper al het een en ander gezegd. Om te kunnen aansluiten op een warmtenet gaat parallel hieraan een aantal andere zaken in gang. Zo wordt er allereerst een quick scan gedaan om te kijken wat het warmteverbruik is. Leent de locatie zich voor de aansluiting op het slim groen warmtenet? Ligt er een tracé in de buurt? Zijn er warmtebronnen beschikbaar? Kan er worden aangekoppeld of is er een eigen netwerk of een stand-alone oplossing nodig? Daarna wordt er een technische tekening gemaakt en volgt een maatwerkaanbod voor aansluiting, waarna de volgende stappen worden gezet en er uiteindelijk wordt aangelegd. Wat bij stap 3 soms gebeurt is dat monumentambtenaren en het lokale warmtebedrijf - horend bij Energie voor elkaar - samen optrekken bij de schouw. Elk houdt daarbij zijn eigen verantwoordelijkheid, maar het versoepelt het proces van vergunningsaanvraag omdat er direct en een technische tekening bij de omgevingsvergunning kan worden meegeleverd omdat de situatie integraal is bekeken. Over stap 4 is bij ‘Regels en subsidies’ al het nodige gezegd. Welke financiering er geschikt is, ligt aan het soort monument. Neem hier voor een snel overzicht van alle mogelijkheden een kijkje. 17
Om te beginnen zijn er generieke mogelijkheden voor álle woningeigenaren. Bij het Warmtefonds kun je als Vereniging van Eigenaren (VvE) een lening aanvragen voor verduurzamingsinvesteringen. Daarbij gaat het om maatregelen die vallen onder isolatie, verwarming, opwekken of ventileren. Ook de al eerder genoemde Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing voor (woning)eigenaren (ISDE) is een optie, hoewel het voor eigenaren van monumenten op dit moment vaak nog moeilijk is om aan de voorwaarden voor deze subsidie te voldoen. Met de Subsidieregeling verduurzaming voor verenigingen van eigenaren (SVVE) kan subsidie worden aangevraagd voor energiebesparende maatregelen. Gemeentelijke en provinciale monumenten Eigenaren van een gemeentelijk of provinciaal monument kunnen bij hun gemeente of provincie informeren naar regionale fondsen voor verduurzaming. Uit die fondsen worden leningen verstrekt tegen lage rente voor restauratie, duurzaamheidsmaatregelen en onderhoud van het monument. Eigenaren van een rijksmonument die hun pand willen verduurzamen, kunnen een laagrentende Duurzame Monumenten-Lening aanvragen. Let wel op: vraag de lening aan vóór de start van de duurzaamheidswerkzaamheden! Je kunt alleen een subsidie of laagrentende lening aanvragen als je nog niet bent gestart met de werkzaamheden. 18
8. NUTTIGE ADRESSEN Het is een misvatting dat je als eigenaar niets mag wijzigen aan een monument, of dat je alles in ‘oude staat’ moet terugbrengen. Als je de cultuurhistorische waarden van een monument respecteert, is er meer mogelijk dan je denkt. Elk monument is anders. Qua bouwjaar, bouwtechniek, omvang, geschiedenis en aspecten van cultuurhistorische waarde. Een monument verduurzamen vraagt om maatwerk. Daarom bieden onder meer de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Restauratiefonds eigenaren advies en kennis. Daarnaast zijn er tal van handige websites en adressen. Nationaal Restauratiefonds Het Restauratiefonds zet zich elke dag in voor het in stand houden van monumenten. Het helpt eigenaren om deze bijzondere gebouwen duurzaam te gebruiken en te bewonen, erin te werken of te ontspannen door het bieden van maatwerkfinancieringen, kennis van duurzaamheidsingrepen en het benutten van een sterk netwerk. Meer weten? Kijk op restauratiefonds.nl Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heeft, samen met provincies en gemeenten, de opdracht de verduurzaming van monumenten in Nederland te stimuleren. De RCE adviseert en inspireert bij het behoud, de duurzame ontwikkeling en de toegankelijkheid van het meest waardevolle erfgoed van Nederland. Op het gebied van monumentenzorg voert de Rijksdienst de wet- en regelgeving uit. Met specialistische kennis zorgt de Rijksdienst voor een verbinding tussen beleid en praktijk. Eigenaren, beheerders, particuliere organisaties en overheden zijn hierin partners. De RCE is onderdeel van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Kijk voor meer informatie op cultureelerfgoed.nl Monumenten.nl Het Restauratiefonds is de beheerder van de website monumenten.nl. Deze geeft monumenteneigenaren informatie over de financiële mogelijkheden, restauratie en wet- en regelgeving. Ook voor het opdoen van inspiratie en het uitwisselen van ervaringen kun je hier terecht. Wissel tips en ervaringen uit met andere monumenteigenaren Juist omdat verduurzamen een kwestie is van maatwerk, kunnen persoonlijke verhalen van grote toegevoegde waarde zijn. Tijdens de uitvoering van verduurzamingsplannen kom je ongetwijfeld voor uitdagingen te staan. Tegelijkertijd bouw je gaandeweg ook veel kennis op. In de Monumenten Community kun je samen met andere eigenaren, specialisten en liefhebbers van monumenten ervaringen, verhalen en tips uitwisselen. Dit kan online, maar er worden regelmatig ook bijeenkomsten voor de community georganiseerd. Handige websites en verwijzingen. Meer informatie is te vinden bij: 19
Monumenten.nl www.monumenten.nl/ www.monumenten.nl/gidsverduurzaming www.monumenten.nl/doetverduurzamen www.monumenten.nl/duurzaamwonen www.monumenten.nl/monumenten www.monumenten.nl/monumenten-verduurzamen/financier-uw-verduurzaming www.monumenten.nl/ontzorgingsprogramma www.monumenten.nl/specialistenwijzer www.monumenten.nl/uitvoeringsrichtlijnen www.community.monumenten.nl Het Nationaal Restauratiefonds www.restauratiefonds.nl www.restauratiefonds.nl/duurzaam www.restauratiefonds.nl/watwiltufinancieren De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed www.cultureelerfgoed.nl www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/duurzaamheid www.cultureelerfgoed.nl/publicaties www.monumentenregister.cultureelerfgoed.nl www.beeldbank.cultureelerfgoed.nl www.kennis.cultureelerfgoed.nl/index.php/Thema/Duurzaamheid Andere websites www.boei.nl/overzichtsitem/duurzaamheid-en-circulariteit www.bouwhistorie.nl www.degroenegrachten.nl www.degroenemenukaart.nl www.eigenhuis.nl/energie www.energiesubsidiewijzer.nl www.hvalkmaar.nl/monumentenloods www.milieucentraal.nl/energie-besparen www.monumentenwacht.nl www.nibe.info/nl www.omgevingsloket.nl www.rvo.nl/subsidies-financiering/sce www.rvo.nl/subsidies-financiering/svve www.stichtingERM.nl www.stichtingERM.nl/verduurzaming www.stichtingmenm.nl www.warmtefonds.nl 20
9. TOT SLOT Je hebt veel informatie in deze whitepaper gezien en gelezen. Het lijkt ingewikkelde materie, maar het is vooral een kwestie van doen. We kunnen we ons dus goed voorstellen dat er nog vragen zijn. Bijvoorbeeld of het mogelijk is om een monumentaal pand aan te sluiten op ons slimme groene warmtenet. Laat het ons weten. We kijken graag mee. Dan weet je wat er kan. Check ook onze monumentenpagina en bekijk onze video. Of nog beter: neem contact met ons op. Bel 0318 - 30 44 00 of stuur een mail naar communicatie@ Telefoonweg 34 6712 GC EDE Platform Energie voor Elkaar is partner van Nederland Monumentenland. +31 (0)318 - 30 44 00 info@energievoorelkaar.nu
1 Online Touch