0

28e Jaargang • no. 5 • juni 2020 05 Groene droom komt uit in Delden Pagina 7 Appartementen Kanonsteeg Zwolle opgeleverd Almende College Silvolde sober maar allesbehalve saai Ter Steege bouwt Superlofts in hartje Groningen

Lorem ipsum Bouwmeesterschap Vakmannen in de bouw Service als garantie voor blijvende tevredenheid! Bouwcenter Nobel is met vier vestigingen (Haaksbergen, Lochem, Rijssen en Eerbeek) onderdeel van de grootste landelijke bouwmaterialengroothandel van Nederland. Met onze showrooms (Haaksbergen, Lochem & Eerbeek) onderscheiden wij ons in kennis en bouwmeesterschap. Een goed project begint bij een goede start, dat is essentieel! Cyril Schierboom meer info op: www.bouwcenternobel.nl Bouwmeester Bouwcenter Nobel Uitwisseling van relevante gegevens voor een optimale start. Klant in één dagdeel voorzien van een offerte met 3D-tekening. Offerte is altijd inclusief al het meer- en minderwerk. HAAKSBERGEN A Rietmolenweg 10 T 088 - 522 2555 LOCHEM A Aalsvoort 16 T 088 - 522 2333 EERBEEK A Voorstondensestraat 34 T 088 - 522 2345 RIJSSEN A Rijssensestraat 160 T 088 - 522 2444

Inhouds opgave 05 33 07 49 61 05 Voorwoord: “Solidariteit by the dashboard light” 07 11 20 22 23 24 25 26 Nieuwbouw IKC Magenta Delden Groene droom komt uit in Hof van Twente KlaassenGroep, RoosRos Architecten en Rouweler Installatietechniek vol vertrouwen SoundEnergy past unieke innovatie in de wereld toe Stichting Brigantijn bouwt op de toekomst met een stevig, gezond fundament IKC magenta maakt grote stap voorwaarts Natuurlijk speel- en leerlandschap voor IKC Magenta Zonwering, het vergeten product Optimale constructie voor IKC Magenta 29 Rikkert Afbouwgroep neemt TIB Finishing over 33 37 38 42 44 Nieuwbouw appartementen Kanonsteeg Zwolle Appartementen gefaseerd in de verhuur Architect Pieter Diks: “Je voelt dat het past” Schutte bouw& ontwikkeling trots op resultaat Traject van lange adem succesvol gerealiseerd Binnenstedelijk bouwen blijft een uitdaging 47 49 57 58 61 67 70 72 74 76 78 Column KienhuisHoving: “Kansen in onzekere tijden” Nieuwbouw Almende College Laudis in Silvolde Een sober maar allesbehalve saai gebouw Verduurzamen met zonwering Grip op microgrids met stabiele energievoorziening Nieuwbouw Superlofts in Groningen Een veerkrachtig gebouw dat inspeelt op circulaire economie Otterman techniek vanaf de blanco bouwkundige tekening betrokken Steigertechniek Noord handhaaft strikt de veiligheidsdraaiboeken Expertise dabtuma-Wegkamp een pré bij ontwikkeling Superlofts Column Danny van Hal: “Let op de crisis na de crisis” Vacatures Column Studio X: “Heeft uw organisatie al een woningconfigurator” Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Solidariteit by the dashboard light Solidariteit. In deze barre economische tijden wordt het woord op vele manieren en te pas en te onpas gebezigd. Voor de barricadepolitici van de SP zal solidariteit naast “rechtvaardigheid” in de top drie staan. Ook vakbonden koesteren het woord. Geen demonstratie op het Malieveld zonder een spandoek met, bij voorkeur in rode letters, “solidariteit”. Saillant detail: de eerste clubs die de solidariteit lieten varen, waren diezelfde bonden. ZZP-ers mochten bloeden ten faveure van de, veelal oudere, mensen in loondienst. Opportunisme heeft een rood gezicht. Ook onze premier voerde het woord aan sinds de bekende persconferenties half maart startten. Saamhorigheid, gemeenschappelijk belang, Mark Rutte en Hugo de Jonge schudden de encyclopedie regelmatig leeg. De intelligente lockdown, een prachtige vondst overigens van de mannetjesmakers (excuus: communicatieadviseurs) van het kabinet, vormde een week of zes een mooi voorbeeld van een geslaagde solidariteit. Maar na de eerste economische noodsignalen en de eerste warme dagen morrelde de realiteit aan de deur. Want we leven hier in Nederland en ook aan solidariteit hangt een prijskaartje. Er worden inmiddels binnen, maar vooral buiten de Tweede Kamer kanttekeningen geplaatst. De NOW en TOZO regeling mag dan nog steeds van kracht zijn, voor sommige bedrijfstakken begint de tijd te dringen en dat gaat politiek en maatschappelijk knellen. Vandaar dat we sinds kort een dashboard rijker zijn. Haarden of de eerste signalen van de gevreesde “tweede golf” worden bij kop en staart gepakt en lokaal of regionaal aangepakt. Dat lijkt me een prima zaak. Nu de uitvoering nog… In onze laat cyclische bedrijfstak is de schade tot nu toe gelukkig beperkt. Toch zijn de eerste tekenen van een recessie merkbaar. Het is zaak om alert te zijn en te blijven. In de vorige crisis ontstonden, tussen alle ellende door, mooie samenwerkingsverbanden. Door: redacteur Gerard van Leeuwen Bedrijven met een identieke bedrijfscultuur hielpen elkaar voor een belangrijk deel door de crisis heen. De een in de vorm van ketenpartnerships de ander op basis van “noaberschap”. De dashboardvisie van De Jonge noemt het regionale aspect met naam en toenaam. Wat in Rotterdam of Tilburg geldt, hoeft niet op te gaan voor Twente of Zwolle. Iets om goed in de gaten te houden. We konden elkaar wel eens harder nodig hebben dan we nu denken. Op de cover Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 De groene droom van wethouder Pieter van Zwanenburg van Hof van Twente komt uit. IKC Magenta in Delden is opgeleverd. Uitgever: Bouwen in het Oosten v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen & Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

IKC MAGENTA Groene droom komt uit in Hof van Twente “Zo’n school gun je ieder kind.” Wethouder Pieter van Zwanenburg (CDA) laat geen twijfel bestaan over zijn tevredenheid over de totstandkoming van Integraal Kind Centrum (IKC, red.) Magenta in Delden. Het is een geslaagde exponent van een zorgvuldig opgesteld visiedocument dat met alle betrokken partners in het onderwijsveld en daarbuiten is vastgesteld en de ambities van de gemeente Hof van Twente verwoord tot 2032. En die ambities zijn niet gering. Het gebouw is Nul op de Meter, aardgasvrij en haalt de hoogste scores klasse A op bijna alle onderdelen van frisse scholen. Scoort een 9+ op de landelijke duurzaamheidsindex GPR, er zijn circulaire, herbruikbare en losmaakbare materialen toegepast en waar mogelijk zijn lokale leveranciers op basis van noaberschap betrokken. Als kers op de taart: de Dutch Sustainable Building Public Award 2020. Bouwen in het Oosten 07

IKC MAGENTA Een energieneutrale gemeente per 2035 en de groenste gemeente van Nederland, en met een knipoog, van Europa. De lat ligt hoog. Pieter van Zwanenburg: “We geloven in die droom. Het IKC in Delden en het IKC in Markelo zijn daar de eerste concrete stappen van in die richting. Beide centra gaan een substantiële bijdrage leveren aan ons streven. Dan heb ik het niet alleen over cijfermatige aspecten maar ook over de invulling van een daadwerkelijke bewustwording van onze “ambassadeurs voor de toekomst”, de kinderen.” Bij het opstellen van de visie vormde een studiereis naar Zweden een van de belangrijkste bouwstenen. Van Zwanenburg: “Daar kennen ze geen bloedgroepen in het onderwijs tot de leeftijdscategorie van vijftien jaar. Alles is daar geïntegreerd en functioneert prima. Met het hele onderwijsveld, maar bijvoorbeeld ook met jeugdzorg, bibliotheken en logopedisten. We hebben deze denkbeelden gecombineerd met onze drang naar duurzaamheid. Daaruit is, in hoofdlijnen, dit Integraal Kind Centrum in Delden en straks ook in Markelo, in deze vorm uitgekristalliseerd. Ook hebben we ons laten inspireren door de nieuwbouw van Uzin Utz in Haaksbergen (het vroegere Unipro, red.), de duurzaamste fabriek van Europa. Gemeentebreed zijn er drie opties. Je hebt scholen die het IKC reeds uitpandig hebben gerealiseerd. Scholen die voor nieuwbouw hebben gekozen en een aantal die aanpassingen in hun gebouw hebben uitgevoerd of daar plannen voor hebben. Gefaseerd gaan we naar een optimalisatie. Onlangs hebben we nog anderhalf miljoen euro vrijgemaakt voor de planvorming en uitvoering. Als College voelen we ons ondersteund door de gemeenteraad. Dat gold ook voor het extra krediet dat nodig bleek naar aanleiding van de aanbesteding bij de bouw van beide kindcentra. Tegenvallende bouwkosten leverde een forse overschrijding op van rond de miljoen euro op basis van de oude onderwijshuisvestingsbudgetten. De stijging was wel circa de helft minder dan de nieuwe VNG onderwijshuisvestingsnormen die met veertig procent stegen. Onze rol als gemeente Hof van Twente was drieledig. Aanjager van het project, de financiering en het bewaken van de rode draad en het bevorderen van het eerste Europese innovatie partnerschap in de scholenbouw. We hebben gekozen voor zowel een interne projectleider, in de persoon van Clemens Pieter van Zwanenburg: “IKC Magenta is een beloning voor het feit dat je bereid bent je kop boven het maaiveld uit te steken.” Volker, als een externe. Dat laatste, in de vorm van het inschakelen van Gert Jan ten Hoor van Climate Neutral Building, is ons uitstekend bevallen.” Subsidie Het budget voor de IKC’s is afkomstig uit een driestromenland. Pieter van Zwanenburg: “Het reguliere onderwijsbudget hebben we ingezet en daarnaast hebben we een beroep gedaan op diverse subsidieregelingen vanuit het Rijk en de Provincie, waaronder de SDE-regeling. Voor het IKC in Delden is eigenlijk alles soepel verlopen. In Markelo werden we geconfronteerd met de nodige bureaucratische hobbels. Spelregels die net niet passend waren en nog enkele kleine zaken. Ondanks het feit dat we een prima relatie onderhouden met de Provincie Overijssel moesten we toch redelijk terug qua budget en dat betekent dat we in Markelo niet dezelfde innovaties konden handhaven qua duurzaamheid als in Delden. Dat is jammer. Aan de andere kant: IKC Magenta Delden is ook een beloning voor het feit dat je als gemeente bereid bent je kop boven het maaiveld uit te steken.” Uitdagingen Niet verrassend: de coronacrisis heeft ook voor de gemeente Hof van Twente gevolgen. Pieter van Zwanenburg: “Het heeft ook hier een forse impact. We zijn hier met z’n allen tien jaar bezig geweest met knokken om het werkloosheidspercentage naar het landelijk niveau te krijgen. Daarin zijn we geslaagd, maar die trend is nu abrupt onderbroken door het coronavirus. Het zal de nodige uitdagingen met zich meebrengen. Ook de leefbaarheid wordt door ons nauwgezet gevolgd. Het sociaal domein zal veel budget gaan vergen. Bij de overheveling naar de gemeenten, een paar jaar geleden, gebeurde dat al met een ontoereikend budget en je hoeft geen raketgeleerde te zijn om te constateren dat dit de komende periode verder onder druk zal komen te staan. De ervaringen met het aanbesteden middels een innovatie partnerschap die we nu bij de IKC’s hebben toegepast, kan weleens een nog grotere waarde krijgen in andere sectoren van het sociaal domein en daarbuiten. Maar het is vooral nog koffiedik kijken. Qua wonen zijn we continu in gesprek met zowel de corporaties als private partijen. Het bouwen van flexwoningen vormt daarbij een van de speerpunten. We doen er alles aan om de ontgroening een halt toe te brengen. De kavels beginnen ook in Hof van Twente op te raken. Op de achtergrond zijn we druk bezig met de planvorming. We hoeven ons hier beslist niet te vervelen de komende tijd.” Bouwen in het Oosten 09

IKC MAGENTA Door: Jolanda Groothuis KlaassenGroep, RoosRos Architecten en Rouweler Installatietechniek consortium vol vertrouwen Marc Hoogenraad Pieter van Zwanenburg Nina Brouwer Mariël van Loenen Koen van Hal Gert Jan ten Hoor Twee klimaatneutrale kindcentra in Delden en Markelo met als credo; slim, simpel en science. Dat was het uitgangspunt van de gemeente Hof van Twente bij de planontwikkelingen van de nieuw te bouwen Integrale Kind Centra. Met een innovatiepartnerschap deed de gemeente een beroep op de kracht uit de markt. Hieruit ontstond een bouwconsortium bestaande uit de KlaassenGroep, RoosRos Architecten en Rouweler Installatietechniek. Bouwen in het Oosten 11

Marc Hoogenraad: “Het grootste voordeel is dat er maximaal gebruik wordt gemaakt van elkaars expertise.” Marc Hoogenraad en Koen van Hal zijn respectievelijk ontwikkelingsmanager en projectleider binnen de KlaassenGroep. Zij vertellen dat in de zomer van 2017 de gemeentelijke procedure formeel van start ging met de uitvraag. “In totaal waren er 12 inschrijvingen. Na de voorselectie bleven er drie deelnemers over, waaronder de KlaassenGroep. Om zowel ondersteuning als genoeg innovatievrijheid te bieden, organiseerde de gemeente tijdens het selectieproces diverse interactieve marktconsultaties. Duidelijk bleek dat zij op zoek was naar een innovatiepartner; een consortium dat meer bood dan alleen het ontwerp, de bouw en het onderhoud van twee duurzame gebouwen, maar tevens uitgedaagd werd om innovatieve wegen te bewandelen en vernieuwing te bevorderen.” Definitieve gunning Op basis van pitches en workshops, ideeën, visie, maar vooral een goed gevoel van wederzijds vertrouwen, viel de keuze uiteindelijk op het consortium met de KlaassenGroep, RoosRos Architecten en Rouweler Installatietechniek. In maart 2018 werd de definitieve gunning ondertekend. Elkaars expertise Marc Hoogenraad: “Voor het KlaassenGroep consortium is samenwerken middels een innovatiepartnerschap de eerste keer. Het is ook in Nederland één van de eerste werken die op deze manier is aanbesteed. Ik zie zeker raakvlakken met een design & build opdracht, maar 12 Bouwen in het Oosten

IKC MAGENTA dan met meer aandacht voor de onderzoeksfase. De gemeente stelde naast het bouwbudget ook een innovatiebudget beschikbaar. Daarnaast worden er exploitatiemiddelen ingezet voor de kosten van onderhoud en energieverbruik. Bovendien werd er extra ruimte gecreëerd in het tijdspad. Maar het grootste voordeel is dat er maximaal gebruik wordt gemaakt van elkaars expertise. De lijnen met alle betrokkenen zijn kort en de samenwerking intensief. Bij een gesteld doel om gezamenlijk op zoek te gaan naar oplossingen is een innovatiepartnerschap wellicht de beste manier van aanbesteden.” Out-of-the-box denken Marc Hoogenraad onderstreept nog eens de voordelen van deze wijze van aanbesteden. “Hier leren we dagelijks van, met name op vernieuwing in verduurzaming. Deze manier dwingt ons om op een positieve manier door te blijven ontwikkelen. Het is onze intentie om outof-the-box te gaan denken en zodoende de opgedane kennis weer uit te rollen in andere projecten. Het concept past binnen de KlaassenGroep mentaliteit. We zijn een 170 jaar oud familiebedrijf waarbij maatschappelijke betrokkenheid hoog in het vaandel staat. Onze organisatie is constant op zoek naar innovaties die bijdragen aan een duurzame samenleving en zorg voor de toekomst.” Innovatief en duurzaam Projectleider Koen van Hal is nauw betrokken bij de bouw. De eerste schop voor het IKC in Delden ging maart vorig jaar de grond in. In de zomer volgde de aftrap van het Kindcentrum in Markelo. Inmiddels is het kindcentrum in Delden opgeleverd en zullen de deuren in Markelo eind dit jaar worden geopend. Het engineeren en bouwen van duurzame onderwijsgebouwen is voor de KlaassenGroep niet vreemd. Koen van Hal: “In 2017 hebben we de bouw van het energieneutrale, circulaire en uiterst flexibele IKC Het Noorderlicht in Doetinchem ontworpen en gerealiseerd. De uitgangspunten bij dit project kwamen nauw overeen met de kindcentra in Delden en Markelo. Echter hier zijn we nog een stuk verder gegaan. Het inmiddels opgeleverde IKC Magenta in Delden is Nul-op-de-Meter uitgevoerd, voldoet grotendeels aan Frisse Scholen klasse A, heeft een gemiddelde GPRscore van 9,0 behaald en is bovendien opgebouwd uit onder andere circulaire en biologische materialen. Mooie voorbeelden hiervan zijn de verduurzaamde houten gevels, biobased isolatiemateriaal, Koen van Hal: “Nul-op-de-meter, circulaire materialen en koeling door geluidsgolven.” Bouwen in het Oosten 13

IKC MAGENTA wanden die zijn afgewerkt met hergebruikt textiel (jeans-onthe-wall), en moswanden. Om er voor te zorgen dat het gebouw in de toekomst een oogstlocatie wordt voor nieuwe circulaire gebouwen, is het kindcentrum zoveel mogelijk losmaakbaar gedetailleerd. Dat komt tot uiting in het scheiden van constructie, gevel en inbouwpakket. Zo bestaat de gevel uit prefab HSB-elementen die vanuit de fabriek rechtstreeks aan de constructie zijn bevestigd. Het gebouw is zon-georiënteerd met ruime overstekken aan de zonkanten waardoor zomers niet te veel warmte binnenkomt. Naast de noodzakelijke luchtbehandeling kan er eveneens gebruik gemaakt worden van koeling die geproduceerd is middels geluidsgolven. Deze regionale innovatie is uniek en bij een school nog niet eerder toegepast.” Fijn leefklimaat Marc Hoogenraad geeft aan dat de techniek high tech is, maar eenvoudig in het gebruik. “Het is van groot belang dat de gebruikers simpel en snel de lokalen en andere ruimtes op de gewenste temperatuur kunnen krijgen en de ventilatie of de lichtinval kunnen regelen. Het gaat uiteindelijk om een goed en fijn leerklimaat voor de leerlingen en docenten.” Prachtig leerproces Marc Hoogenraad en Koen van Hal ervaren de bouw van de kindcentra als een prachtig leerproces waarop zij, vanuit hun jarenlange specialisme en expertise, nog verder door kunnen groeien. “De huidige duurzaamheidswereld hangt nauw samen met continue veranderende regelgeving, ook in de bouwwereld. Voor ons ligt de uitdaging om ons als bedrijf continu door te ontwikkelen en te innoveren, zodat wij die kennis weer kunnen gebruiken bij de bouw van toekomstige scholen, maar ook bij woningen en andere utiliteitsgebouwen.” IKC Magenta wint Publieksprijs Duurzaam Bouwen Awards 2020 Het Integraal Kindcentrum Magenta in Delden is bekroond met de publieksprijs van de Duurzaam Bouwen Awards 2020. De prijs werd uitgereikt tijdens het Duurzaam Bouwen congres in Assen. Het IKC Magenta is winnaar van de publieksprijs door het behalen van 28% van de publieksstemmen. Ook de jury was te spreken over het project, waar RoosRos Architecten als ontwerper bij betrokken is. “De opgave en de uitvraag is anders dan anders. Het is een heel ambitieus en inspirerend voorbeeld voor het maatschappelijk vastgoed in Nederland”, zo stelde de jury. Bouwen in het Oosten 15

IKC MAGENTA Rouweler Installatietechniek; technisch in alle dimensies Rouweler Installatietechniek uit Zelhem is ruim 80 jaar actief in de installatiebranche. Het bedrijf staat bekend om de gezonde dosis Achterhoekse nuchterheid, in combinatie met vakkennis en een klantgerichte aanpak. Vakwerk en transparante communicatie zorgen ervoor dat waardevolle relaties de organisatie moeiteloos weten te vinden. KlaassenGroep is één van de betrouwbare partners die Rouweler aan zich heeft weten te binden. Dat deze partijen samen met RoosRos Architecten deel uitmaken van het bouwconsortium is een beloning voor de uitstekende samenwerking. Bouwen in het Oosten 17

IKC MAGENTA Naast installateur is Rouweler tevens technisch adviseur. Directeur Jacob Rouweler: “Bij het aannemen van een nieuwbouwproject komt veel meer kijken dan alleen de uitvoering. Dat was zeker ook zo bij de nieuwbouw van de Integrale Kind Centra in Delden en Markelo. Samen met de opdrachtgever, KlaassenGroep en RoosRos Architecten bepaalden we welke technieken het beste in de gebouwen toegepast konden worden om het leer- en werkgenot optimaal te krijgen. Hiervoor hebben we de kunde en kennis in huis. Op basis van het presentatieplan, onze ervaring en jarenlange samenwerking met KlaassenGroep werd ons de opdracht gegund.” Groeiend milieubewustzijn Het IKC Magenta in Delden won de Publieksprijs Duurzaam Bouwen Awards 2020. Rouweler Installatietechniek heeft hierin zeker een rol gespeeld. Het bedrijf zit allesbehalve stil en ontwikkelt zich iedere dag. Jacob Rouweler: “We dragen zorg voor een prettig en gezond klimaat in gebouwen door middel van de nieuwste installatie- en duurzaamheidstechnieken. Op het gebied van deze nieuwe energiebesparende technieken mag de klant rekenen op deskundig advies. Door een groeiend milieubewustzijn is dit aspect niet meer dan normaal voor ons. We zijn vooruitstrevend, juist op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing.” Gemotiveerd team Dat Rouweler Installatietechniek bedrijfsmatig voortdurend een blik op de toekomst werpt blijkt uit het feit dat de organisatie nauw samenwerkt met verschillende opleidingsinstituten in de buurt. Jacob Rouweler: “De jeugd heeft de toekomst en daarin investeren we als erkend leerbedrijf graag. Dit geldt ook voor medewerkers die zich laten omscholen of herintreden. De ontwikkelingen in de installatiebranche gaan snel, en daarmee maakt ook onze organisatie een groei door op het gebied van nieuwe technieken en duurzame oplossingen. We bieden daarom interne en externe trainingen om te zorgen dat onze mensen op de hoogte blijven van de belangrijkste ontwikkelingen in de branche. Daarnaast zijn we altijd op zoek naar gemotiveerde collega’s die affiniteit hebben met het vak en graag met ons mee willen groeien. Op www.werkenbijrouweler.nl staat een overzicht van onze openstaande vacatures. We staan graag open voor een oriënterend gesprek met potentiële nieuwe collega’s, die deel willen uitmaken van ons gemotiveerde team.” Werkzaamheden Met betrekking tot de IKC’s in Delden en Markelo voerde Rouweler Installatietechniek de volgende werkzaamheden uit: Het engineeren, leveren, monteren en bedrijfsvaardig opleveren van: • Verwarming • Koeling • Innovatie Sound Energy • Ventilatie • Sanitair • Warmtapwatervoorziening • Hemelwaterafvoer • Regeltechniek • Energiemonitoring • Elektrotechnische installatie • Brandmeld- en ontruimingsinstallatie • Inbraakmeldinstallatie • Data-installatie • PV-installatie Bouwen in het Oosten 19

SoundEnergy past in de wereld toe Herbert Berkhout: “Integraal is gekeken naar oplossingen die de duurzame doelstelling onderschrijven.” 20 Bouwen in het Oosten

IKC MAGENTA unieke innovatie De eerste kennismaking tussen SoundEnergy en IKC Magenta was al in december 2015 nadat zij de Young Technology Award in ontvangst mochten nemen. Na de uitreiking kwam Gert-Jan ten Hoor van Climat Neutral Building met SoundEnergy directeur Herbert Berkhout in gesprek. Hij vertelde over zijn voornemen om deze technologie toe te passen bij zijn Frisse Scholen concept. Dit werd nog concreter na een duurzaamheidschallenge, georganiseerd door Novel-T, voorheen KennisPark. De jury riep SoundEnergy uit tot winnaar, waardoor zij aan tafel mocht met de bouwers van IKC Magenta. Nu is IKC Magenta zelf genomineerd voor de Dutch Sustainable Building Award. Herbert Berkhout is directeur van SoundEnergy in Enschede. Hij legt uit dat de nieuwbouw voor IKC Magenta op zonnige dagen gekoeld wordt met een zogenaamd thermo-akoestisch koelsysteem (THEAC). “Dit is uniek in de wereld. Deze manier van koelen werd ontwikkeld en wordt op de markt gebracht door SoundEnergy, een startup uit Enschede.” Marktconsultaties In de ontwerp- en onderzoeksfase van de nieuwbouw voor IKC Magenta, zijn door de gemeente en provincie middels marktconsultaties en excursies tal van innovaties verkend. Integraal is gekeken naar oplossingen die de duurzame doelstelling onderschrijven. De meest in het oog springende vernieuwing is de toepassing van het SoundEnergy’s thermoakoestisch koelsysteem voor het gedeeltelijk koelen van het gebouw. Daarnaast is onder meer het circulaire jeans-on-the-wall toegepast, een andere innovatie. Interne warmtewisselaars Het thermoakoestische koelsysteem dat op IKC Magenta is geïnstalleerd, is een versie met verhoogde veiligheid voor gebruik op scholen en openbare gebouwen. Herbert Berkhout: “In deze speciale uitvoering van de THEAC wordt zonne-energie (van de PV-panelen) niet als warmte, maar via elektriciteit, overgedragen naar de interne warmtewisselaars van de THEAC, waardoor het gebruik van hete warmtetransport vloeistoffen, zoals thermische olie of heet water/stoom wordt vermeden. Dit, samen met de lange levensduur (>30jaar), het ontbreken van CO2 - uitstoot en het vermijden van schadelijke koelmiddelen, maakt het koelsysteem van dit gebouw extreem veilig en duurzaam. Dit bleek ook uit het feit dat de nieuwbouw voor IKC Magenta genomineerd was voor de Dutch Sustainable Building Award.” Temperatuurverschillen Het systeem van SoundEnergy maakt gebruik van het principe dat warmte en temperatuurverschillen een trilling (geluidsgolf) in de lucht veroorzaken. Als deze golf wordt opgesloten in een ring werkt het geheel als warmtepomp en levert dan koude aan de gebouwinstallatie. Nauwelijks energieverbruik Herbert Berkhout: “Het systeem houdt zichzelf op gang en is onderhoudsvrij. Dit proces heeft geen mechanisch bewegende onderdelen (slijtage) en verbruikt zelf nauwelijks energie. Ook wordt geen milieubelastend koelmiddel toegepast. Wethouder Pieter van Zwanenburg noemt deze innovatie, uniek in de wereld. Voor het Integraal Kind Centrum Markelo is de toepassing van zo’n specifieke innovatie nog in onderzoek.” Bouwen in het Oosten 21

Gebouwd op de toekomst met een stevig, gezond fundament! Stichting Brigantijn is een vooruitstrevende stichting voor primair onderwijs met 18 basisscholen en een aantal kindcentra, waaronder IKC Magenta in Delden. Leerlingenkrimp, de fusie tussen drie scholen en gedateerde gebouwen waren onder andere redenen voor de nieuwbouw. Mariël van Loenen is locatiedirecteur van IKC Magenta. Ze is louter positief over het verloop van het hele bouwproces. Volgens Mariël van Loenen mogen de kinderen binnen IKC Magenta rekenen op kwalitatief goed en talentgericht onderwijs waarbij zij worden gestimuleerd om creatief en kritisch te denken. Vanaf het begin was zij betrokken bij de nieuwbouwplannen. Ze steekt derhalve haar enthousiasme over de inzet van de gemeente Hof van Twente en het bouwconsortium niet onder stoelen of banken. “De gemeente heeft beslist een proactieve rol ingenomen om het gehele traject te ondersteunen. Bovendien bleek de beslissing om voor innovatief partnerschap te kiezen juist te zijn. Vanaf de eerste plannen tot en met de oplevering zijn wij nauw betrokken geweest bij het hele proces en dat is uitermate goed bevallen.” Kritisch denken Binnen IKC Magenta zijn ruim 30 mensen werkzaam in de kinderopvang en school. Het aantal leerlingen ligt tussen de 250300. Mariël van Loenen: “Het ontwerp van IKC Magenta was volledig gericht op onze eigen onderwijsvisie en de vraag hoe we het gebouw en de ruimte 22 Bouwen in het Oosten eromheen zo gebruiksvriendelijk mogelijk konden inrichten. We hebben geregeld met de architect om tafel gezeten en diverse ontwerpen onder de loep genomen. De onderlinge communicatie was erg prettig, er was sprake van hoor en wederhoor waardoor onze stem echt werd meegeteld. Maar niet alleen onze inbreng gold, ook de kinderen hebben we betrokken bij de ontwikkelingsfase. Ons onderwijsbeleid is er immers op gebaseerd dat zij worden gestimuleerd om creatief en kritisch te denken. Daarom mochten de leerlingen door middel van tekeningen meedenken over de inrichting van hun droomschool. Dit past bij ons gepersonaliseerd onderwijsbeleid, waarin zij meer keuzes kunnen maken. Maar ook vanuit duurzaamheidsoogpunt droegen de kinderen hun steentje bij. Zo offerden ze allemaal een oude spijkerbroek op om in het kader van hergebruikt textiel een jeans-on-the-wall te realiseren. Het is fantastisch om te zien hoe kinderen graag bijdragen aan een gezond leefklimaat.” Fantastisch werk Ook over de samenwerking met KlaassenGroep en Rouweler Installatietechniek spreekt Mariël van Loenen vol lof. “Zij hebben fantastisch werk verricht, waarin een strakke communicatie en korte lijnen de boventoon voerden. We werden continu op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen en daaruit blijkt maar weer dat met de juiste inzet en gemotiveerde mensen heel veel te bereiken is.” Gezonde basis Inmiddels is het nieuwe IKC Magenta een maand in gebruik. Op 11 mei, na het deels opheffen van de lockdown, werden de deuren geopend aan de Langestraat in Delden. Volgens Mariël van Loenen is de locatie, met uitzicht over de landerijen, prachtig. We zijn nu even buiten het centrum gehuisvest. Hierdoor vergt het brengen en halen van de kinderen nét iets meer tijd van de ouders. Dit valt echter in het niets bij hetgeen alle partijen er voor terug gekregen hebben; een school gebouwd op de toekomst met een stevig, gezond fundament!”

IKC MAGENTA IKC Magenta maakt grote stap voorwaarts De gemeente Hof van Twente heeft haar doel om in Markelo ‘Kindcentrum Markelo’ (nu nog de werknaam) en in Delden het IKC Magenta nieuw te bouwen gerealiseerd. Een Integraal Kind Centrum is een organisatie waar kinderen van 0 tot 14 jaar terecht kunnen. In een IKC zijn onderwijs, kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang, peuterspeelzaal en welzijnsactiviteiten voor kinderen samengevoegd. In Markelo betreft het de huisvesting van twee basisscholen; De Welp en De Zwaluw alsmede het behoud van de bestaande kinderopvang die nu al in de beide scholen vertegenwoordigd is. In Delden betreft het de kinderopvang, basisschool Magenta en onder andere de GGD. Kwaliteitsversterking Nina Brouwer is clustermanager van de kinderopvang IKC Magenta in Delden dat inmiddels is opgeleverd. Volgens haar liggen aan de fusie en nieuwbouw een aantal redenen ten grondslag: “Deze hangen samen met kwaliteitsversterking en het inspelen op de regionale leerlingenkrimp. De IKC samenwerkingspartners hebben de intentie om maximale ontwikkelkansen te bieden aan kinderen van 0 tot 14 jaar. Deze beoogde versterking van kwaliteit vraagt om jarenlange, intensieve investeringen in tijd en energie, maar ook de nieuwbouw speelt hierbij een prominente rol. Wij worden door kinderen, ouders, scholen en partners in de (jeugd)zorg ervaren als een vertrouwde, flexibele en innovatieve kinderopvangpartner. Onze professionele medewerkers vormen hierbij het fundament en zijn onze ambassadeurs. Maar ook een veilige, praktische en verantwoorde leefomgeving is noodzakelijk om optimale kwaliteit te bieden aan de gebruikers van ons kindcentrum.” Speciaal ingericht De nieuwbouw van het kindcentrum in Delden is volgens Nina Brouwer een flinke stap voorwaarts: “Het nieuwe IKC is speciaal ingericht op het nog concreter kunnen vormgeven van een doorgaande leerlijn. Daarmee bieden wij voor de 3-jarigen -die eraan toe zijnde mogelijkheid om mee te draaien met de basisschool. Wanneer onze Pedagogisch medewerkers ervaren dat een kind hier klaar voor is voeren zij overleg met ouders en leerkrachten. De leerkracht van de basisschool is voor deze kinderen al een vertrouwd gezicht, dat is een voordeel, immers de groepsruimten bevinden zich naast onze ruimtes en speelhal.” Toplocatie Met de centralisatie, waarin diverse kindgerichte partijen, waaronder logopedie en kinderfysiotherapie, onder één dak gehuisvest zijn, is het nieuwe IKC Magenta een multifunctioneel gebouw geworden. Volgens Nina Brouwer is het een prachtige locatie waarin het gehele plaatje klopt. “Onze ervaren en supergemotiveerde medewerkers stonden 11 mei in de startblokken om de draad weer op te pakken. Het nieuwe IKC Magenta is een thuis geworden voor alle partijen, niet in de laatste plaats voor de kinderen. Hier moet je als ouders je kinderen gewoon naartoe willen brengen!” Nina Brouwer: “Hier moet je als ouders je kinderen gewoon naartoe willen brengen!” Bouwen in het Oosten 23

Natuurlijk speel- en leerlandschap voor IKC Magenta Voor IKC Magenta was het belangrijk dat het schoolplein aansloot bij het onderwijsconcept en de uitstraling van het nieuwe gebouw. De wens was een natuurlijk speel- en leerlandschap waarbij binnen en buiten organisch in elkaar over zouden gaan. Deze zomer kan er al volop gebruik gemaakt worden van de nieuwe buitenwerkplekken in een inspirerende groene omgeving. Als Corona het toelaat tenminste. Het schetsontwerp voor het schoolplein is van de hand van Johan Geerdink. Vossebeld C&C Techniek uit Oldenzaal tekende voor de technische uitwerking en de realisatie. Dat gebeurde in nauwe samenwerking met het schoolbestuur, het bouwteam en de gemeente. De duurzaamheidsprincipes die ten grondslag liggen aan het gebouw zijn doorgetrokken naar buiten. Zo werden bestaande groenelementen zoveel mogelijk gespaard en is bij de inrichting gebruik gemaakt van natuurlijke en gerecyclede materialen. De looppaden zijn grotendeels aangelegd met een waterdoorlatende halfverharding. Al het regenwater dat afstroomt van de gebouwen wordt opgevangen in wadi’s op eigen terrein. De grond die vrijkwam bij het graven van deze laagtes is verwerkt in de glooiingen van het amfitheater. De zitplaatsen van het theater bestaan uit muurtjes van oude stoeptegels die tevens dienen als grondkering. De speelplekken liggen in schillen rond het gebouw. Deze zijn aangepast aan de leeftijd en de opeenvolgende fases van ontwikkeling van de kinderen. De jongsten vinden hun eigen beschermde omgeving met zandbak in de binnenste ring. De buitenste ring biedt de nodige uitdaging aan oudere kinderen maar ook rustige plekken om zich even terug te trekken. Hier is ruimte voor robuuste speelelementen en natuurbeleving. Er is gekozen voor hergebruik van de bestaande speeltoestellen, voor vaste planten die tegen een stootje kunnen en voor zaadmengsels die een bijdragen leveren aan de biodiversiteit. De fietsenrekken en de opsluiting van de takkenrillen zijn gemaakt van duurzaam Robiniahout. Als de grote wadi leeg staat kan de ingebouwde duiker gebruikt worden als kruipdoor sluipdoor-route. Natuurlijke stapstenen zorgen ervoor dat de overkant ook bij hoog water met droge voeten bereikt kan worden. Zo beantwoordt dit groene schoolplein niet alleen aan de uitgangspunten maar biedt met veel inventiviteit en creativiteit ook voor elk wat wils. 24 Bouwen in het Oosten

IKC MAGENTA Zonwering: het vergeten product De afgelopen jaren is het gelukt om zeer energiezuinige gebouwen en woningen te bouwen. Dat draagt bij aan het terugdringen van het gebruik van fossiele energie en CO2-reductie. De gebouwen en woningen zijn volledig luchtdicht, de muren daken en vloeren zijn volledig geïsoleerd. In de winter blijven ze goed warm, maar in de zomer leidt dit tot oververhitting. Huizen zijn als het ware thermoflessen die steeds verder opwarmen. Niet alleen warmen de huizen in de zomer op. Ook in het voor- en najaar, als de zon laag staat, straalt de zon naar binnen en warmt de woning op. Vaak wordt er dan gegrepen naar airconditioning of andere vormen van elektrische koeling. Terwijl er een uitstekende manier is om oververhitting te voorkomen: zonwering. Een vergeten product. Vanaf 1 januari 2021 wordt in het kader van Bijna Energie Neutrale Gebouwen (BENG) de NTA8800 ingevoerd. De NTA is zowel voor de woningbouw als voor de utiliteitsbouw ontwikkeld en zal de NEN 7120 vervangen die momenteel gebruikt wordt voor het bepalen van de EPC (Energie Prestatie Coëfficiënt). Het gevolg is dat bij het ontwerp van een gebouw niet alleen rekening gehouden moet worden met bijvoorbeeld isolatie, maar ook nadrukkelijk met zonwering. Het toepassen van zonwering wordt dus een verplichting en kan niet meer worden gecompenseerd met andere maatregelen. Het slim gebruiken van zonwering kan de temperatuur in de woning in de zomer terugbrengen met ca. 4 tot 5 graden Celsius. Daardoor hoeft het gebouw of woning niet extra gekoeld te worden. Op de site van Milieu Centraal staat dat de combinatie van zonwering met HR++ glas er toe leidt dat tot wel 80% van de warmte buiten wordt gehouden. Zonwering verhoogd het comfort van de woning. Een bijkomend voordeel van zonwering voor de bestaande gebouwen en woningen is dat dit gefaseerd kan worden aangebracht. Bij dak- of vloerisolatie moet in een keer een investering worden gedaan. Bij zonwering kan ieder jaar een gedeelte van het gebouw worden aangepakt. Zowel voor binnen als voor buiten is er veel keuze als het gaat om zonwering. Zo kun je binnen kiezen voor shutters, screens, plisségordijnen, jaloezieën en nog veel meer. Ook buiten is er veel te kiezen. denk bijvoorbeeld aan screens, rolluiken, knikarmschermen of markiezen. Welk doek is de beste keuze? Vaak wordt gedacht dat een licht doek beter is dan een donker doek. Dat is onterecht. Donkere kleuren hebben een hogere absorptie van zonneenergie dan een lichter doek. Daardoor nemen donkere kleuren meer warmte op dan lichte doeken. Lichtgekleurde Bouwen in het Oosten 25 doeken hebben wel een hogere reflectie maar dit is minder effectief tegen oververhitting dan absorptie. Hierbij is het wel van belang waar de zonwering geplaatst wordt. Dit geldt namelijk alleen voor zonwering aan de buitenkant. Binnen kunnen donkere kleuren juist voor oververhitting zorgen. Door de Nederlandse branchevereniging Romazo is in samenwerking met de Europese brancheverenging een opleiding ontwikkeld voor de Smart Solar Shading Advisor. Na deze opleiding is de ondernemer gedurende vijf jaar ingeschreven in een Europees register en uitstekend in staat de architect, woningcorporatie of projectontwikkelaar te adviseren over het toepassen van zonwering.

Optimale constructie voor IKC In het Deldense project was er een belangrijke rol weggelegd voor Qbuz adviesbureau bouwconstructie uit Barchem. Constructeur Jos Waalder vertelt dat het project in beeld kwam via bouwkundig hoofdaannemer Klaassen Groep. “Klaassen Groep is een relatie van ons. Wij werken vaker samen met deze opdrachtgever. Wij hebben in dezelfde periode in samenwerking met Klaassen ook het IKC-Markelo uitgewerkt. Onze werkzaamheden bestonden uit advisering op gebied van de hoofddraagconstructie (staalen beton), van de fundering tot aan de dakvloer. Hierbij zijn wij, doormiddel van integraal goed samen werken met de aannemer, architect en installateur, tot een goed constructief ontwerp gekomen met een heldere draagstructuur/ draaglijnen. Mede door de korte lijnen tussen de partijen onderling is er direct grote betrokkenheid vanaf het eerste contactmoment. Onze piekbelasting lag met name in de ontwerpfase, dan moeten alle uitgangspunten van de opdrachtgever worden vastgesteld om dit naar een constructief ontwerp te kunnen vertalen. De fasen hierna (technisch en uitvoeringsgereed ontwerp) zijn verdere uitwerkingen van het ontwerp. Jos Waalder: “Wat Qbuz betreft gaat duurzaamheid (optimaal materiaalgebruik) en flexibiliteit hand in hand.” Duurzaamheid Het duurzaamheidsaspect, voor zover het de constructieve draagstructuur betreft, vertaalt zich vooral in de hoeveelheid materiaalgebruik. Binnen de ontwerpkeuze voor de constructieve draagstructuur is dan ook gezocht naar oplossing waarbij materiaalgebruik wordt geoptimaliseerd en dus onnodig materiaalgebruik wordt voorkomen. Daarbij voorziet de constructieve structuur in duidelijke draaglijnen en structuren. Hierdoor ontstaat eenheid en eenvoud in de totale constructieve opzet van het gebouw hetgeen er toe bijdraagt tot een optimaal materiaalgebruik en daarmee aan de duurzaamheid in zijn geheel. Hiermee voorziet het constructieve ontwerp in een hoge flexibiliteit, waardoor toekomstige gebruiksveranderingen, eenvoudig in te passen zijn. Waarbij de belasting ook zijn afgestemd om een mogelijk toekomstig gebruik. Daarbij is telkens een afweging gemaakt in flexibiliteit en toekomstig gebruik ten opzichte van bijvoorbeeld materiaalgebruik. Wat Qbuz betreft gaat duurzaamheid (optimaal materiaalgebruik) en flexibiliteit dan ook hand in hand. Ook de keus om de begane grondvloer te funderen op vast grondlaag draagt bij aan de duurzaamheid in zoverre dat hiermee de hoeveelheid aanvullend materiaalgebruik in de fundering wordt beperkt. Optimale constructie De constructieve uitdaging zat vooral in de ontwerpfase om bij de gegeven bouwkundige plattegrond tot een zo helder en rechtlijnig mogelijke draagstructuur te komen. In goed overleg met de bouwteamleden zijn wij tot een goede, heldere en economische constructie gekomen. De constructieve veiligheid van het gebouw wordt geregeld in het bouwbesluit, die de constructieve normen aanstuurt. De taak voor ons is om met deze gegevens een optimale constructie te ontwerpen.” 26 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten

IKC MAGENTA Qbuz adviesbureau bouwconstructie Qbuz adviesbureau bouwconstructie is een jong, dynamisch en ervaren bureau op het gebied van brede advisering in bouwconstructies. Het bureau biedt als onafhankelijk ingenieursbureau een toegevoegde waarde aan het bouwproces door middel van innovatieve, maakbare en economische oplossingen op constructief gebied. Met daarbij altijd aandacht voor de wensen van de opdrachtgevers en andere partners binnen de bouwketen, zodat het bouwwerk voldoet aan het gewenste ambitieniveau van onze opdrachtgevers. Inmiddels is het bedrijf uitgegroeid tot een bedrijf met negen personen waarmee men onze opdrachtgevers voorziet van adviezen op het gebied van beton- staal, hout- en geotechnische constructies. Daarbij moet worden gedacht aan advisering omtrent omvangrijke constructies (bijvoorbeeld distributiecentra, appartementencomplexen, scholen/IKC’s, kantoren, winkelcentra). Ook (seriematige) woningbouw behoren tot de kernactiviteiten. Qbuz is betrokken bij projecten door heel Nederland. Bouwen in het Oosten 27

Algemeen Rikkert Afbouwgroep neemt TIB Finishing over Robert Rikkert Savio Strik Sinds begin dit jaar is TIB Finishing onderdeel geworden van Rikkert Afbouwgroep. Volgens Rutger Kerkhof, samen met Robert Rikkert en Clemens Aarnink de directie vormend, is daarmee een al langer beoogde uitbreiding realiteit geworden. “We kunnen nu nog beter onze opdrachtgevers ontzorgen op het gebied van totale afbouw omdat we alle disciplines binnen de afbouw aan kunnen bieden, zodat opdrachtgevers slechts met een contactpersoon alles kunnen kortsluiten. We zijn door deze stap een nog professionelere partner voor hen.” Bouwen in het Oosten 29

Volgens Rutger Kerkhof was men al enige tijd op zoek naar een geschikte kans om de droge afbouw verder op te pakken. “We kunnen nu daadwerkelijk een vervolg geven aan onze ambitie. Deze ambitie is om onze activiteiten in de (droge) afbouw te verbreden. TIB Finishing was al jaren een begrip in de droge afbouw. De werkzaamheden bestaan uit het op maat ontwikkelen en monteren van complete binnenbouw, zoals systeemwanden en -plafonds, luxe glazen wanden. Daarnaast leveren we nu ook kantoor-, vergader- en presentatielocaties turnkey op.” Rikkert Finishing, zoals het bedrijf sinds januari heet, werkt met een ervaren eigen team en daarnaast een flexibele schil, waardoor de kwaliteit wordt gewaarborgd en tegelijkertijd flexibel kan worden ingespeeld Rutger Kerkhof: “We kunnen nu daadwerkelijk een vervolg geven aan onze ambitie om onze activiteiten in de (droge) afbouw te verbreden.” 30 Bouwen in het Oosten

Algemeen op klantenwensen. Het nieuwe onderdeel van de afbouwgroep opereert vanuit het kantoor van Rikkert Afbouwgroep in Enter. Savio Strik, gedurende jaren het gezicht van TIB Finishing, stuurt het bedrijf gezamenlijk met Michel Lubbers aan. De bedrijfsactiviteiten in de droge afbouw zijn, zoals gememoreerd, een goede aanvulling bij de reeds bestaande activiteiten van de Rikkert Afbouwgroep. Rutger Kerkhof: “Nu we alle afbouwdisciplines onder een dak hebben en opdrachtgevers een totaalontzorging kunnen bieden willen we de komende jaren echt doorgroeien in de droge afbouw. Uiteraard is het moeilijk in te schatten welke gevolgen de coronacrisis met zich meebrengt. Tot nu toe merken we er slechts in zeer geringe mate iets van. Woningcorporaties willen de komende tijd qua onderhoud nog niet dat er mensen bij huurders in huis komen, wat begrijpelijk is. Maar over de hele linie gaat bij ons alles nog normaal door. In de nieuwbouw gaat het nog steeds prima. Onze orderportefeuille vertoont geen hiaten. We houden altijd flexibele ruimte over om à la minute te kunnen inspringen op aanvragen van onze opdrachtgevers, maar in grote lijnen ziet het er prima uit. Onze opdrachtgevers zijn vooral aannemers en het accent ligt bij ons voornamelijk boven de grote rivieren en de Randstad. Incidenteel gaan we met vaste relaties ook naar het Zuiden. Ik kom toevallig net bij een mooi project in Maastricht vandaan. Maar uitdagingen zijn er altijd. Die zitten vooral in het voortraject. De vergunningverlening baart wel enige zorg. Met name de vertraging bij lagere overheden. Daarnaast weten we nog niet wat het landelijk beleid nog in petto heeft. Ik denk daarbij niet alleen aan PFAS en stikstof maar ook de beperkingen rond het coronavirus en het thuis werken. Voorlopig is dat koffiedik kijken, maar we volgen alles nauwgezet. Vooralsnog zijn we optimistisch gestemd.” De disciplines van Rikkert Afbouwgroep • Binnenwanden; gasbetonpanelen en metal studwanden • Stukadoor- en spackspuitwerk • Buitengevelisolatie • Cementdekvloeren, anhydrietvloeren, cementgebonden gietvloeren • Tegelwerken • Metselwerken • Lijmwerken • Steigerwerken • Stelwerk van kozijnen en profielen • Systeemwanden en plafonds Rikkert Afbouwgroep. Vlnr: Clemens Aarnink Robert Rikkert en Rutger Kerkhof Bouwen in het Oosten 31

Kanonsteeg Appartementen Kanonsteeg gefaseerd in verhuur Zeer recent is de bouw van veertien appartementen in de Kanonsteeg in het centrum van Zwolle bouwkundig opgeleverd. Opdrachtgever deltaWonen ziet in de persoon van adjunct-directeur Vastgoed Menno van der Veen met tevredenheid terug op het project. Weer is een rotte kies uit het centrum getrokken en vervangen door een architectonisch hoogstandje. Menno van der Veen, inmiddels ruim een jaar actief in zijn functie bij de Zwolse woningcorporatie, vertelt dat de planvorming dateert van een jaar of vijf terug. “De appartementen aan de Kononsteeg maken deel uit van in totaal veertien projecten die vallen in de zogenaamde ‘Versnellingsactie’. Wij zijn als deltaWonen betrokken bij tien projecten. De Kanonsteeg was de voorlaatste. De afsluitende tiende start naar verwachting in het najaar. Dat is de oude Brandweerkazerne waar we met Nijhuis Bouw samenwerken. Het wachten is nog op de afronding van de wijziging van het bestemmingsplan. Het complex heeft appartementen aan de Kanonsteeg en de Derde Bredehoek waar ook de ingang is gesitueerd. De appartementen zijn verdeeld over twee woongebouwen. Één met elf en één met drie appartementen. De oppervlakte varieert van 36 tot 68 m2 . Bouwen in het Oosten 33

Menno van der Veen Pieter Diks De Bruin Gerard Bosman Paul Kleine Schaars De elf appartementen hebben een gezamenlijk dakterras en drie appartementen hebben een eigen balkon/terras. Twaalf appartementen hebben één slaapkamer en de overige twee. De woningen zijn zeer energiezuinig met een EPC van 0,36 en voorzien van zonnepanelen.” Menno van der Veen vindt dat de binnenstad echt opknapt van de Versnellingsactie. “Zwolle wordt verlost van een aantal rotte kiezen en dit project was er één van. Door de gemeente waren er pittige criteria vastgesteld voor dit project. Dan wil het nog wel eens schuren met de betaalbaarheid. We hebben met architect de Bruin en bouwbedrijf Schutte een mooie visie op de locatie en de omringende gebieden geformuleerd. De welstandscommissie was vrijwel direct enthousiast. De animo voor wonen in de binnenstad is groot, ondanks het feit dat wij geen parkeerplaats konden aanbieden. Mobiliteit is altijd een item voor bouwen in de binnenstad, maar daar staan veel voordelen tegenover. De huurders zijn een- en tweepersoonshuishoudens. Ze verhuizen momenteel gefaseerd naar hun nieuwe woningen op basis van de RIVM voorschriften. Dit om ophoping van mensen in de lift en ongewenst veel verkeer tegelijkertijd te voorkomen. De helft van de woningen wordt voor €606 (onder de eerste aftoppingsgrens) verhuurd en de andere helft voor gemiddeld € 660. Dat past uitstekend in onze primaire doelstelling; we zijn er voor mensen die het relatief wat moeilijker hebben met een krappe beurs.” Minister moet ingezet beleid bekrachtigen Er is momenteel veel reuring in de politiek over de aanpak van de woningnood. De coronacrisis werkt op zijn beurt niet echt mee. Menno van der Veen: “De discussie spitst zich op een aantal punten toe. Te weinig bouwvolume en de verdeling 34 Bouwen in het Oosten

Kanonsteeg Gerben Weersink binnen de markt. In de afgelopen jaren hebben corporaties – mede door invoering van de Woningwet 2015 – de focus voornamelijk gelegd op de huisvesting voor de laagste inkomens. Maar ook wij zien de dat middeninkomens het niet gemakkelijk hebben op de woningmarkt. Het gaat hierbij vaak om maatschappelijk betrokken professionals zoals bijvoorbeeld de politieagent. Deze middeninkomens hebben weinig alternatieven op de woningmarkt. Ze komen niet of beperkt in aanmerking voor een sociale huurwoning, vrije sectorwoningen zijn vaak te duur (>€1.000). Als corporaties bouwen we voor de sociaal zwakkere doelgroepen en de private en institutionele partijen dekken met name het hoge segment af. Daartussen is er een gebied waarop beide actief zijn. De private commerciële partijen bouwen liever woningen met huren van 1300 euro dan 900. Wij willen wat meer doen in de middenhuursector. We doen dat al met enige regelmaat tot huurprijzen van 730 euro, maar zouden dat graag uitbreiden. Onze branchevereniging Aedes pleit daar ook onophoudelijk voor. Het zou een mooi instrument zijn de stagnatie een halt toe te roepen. De Herziene Woningwet speelt een cruciale rol. Nu is het zo dat de gemeente bouwgrond breed moet aanbieden en dan hebben wij veelal het nakijken tegenover de private markt. De minister (Stientje van Veldhoven, red.) lijkt voornemens deze situatie te egaliseren wat ons mogelijk maakt om het middensegment te bedienen met betaalbare huurwoningen. Het moet echter nog steeds in wetgeving worden vastgelegd.” Booming deltaWonen, met vijftienduizend wooneenheden in Kampen, Wezep en Zwolle, merkt dat de vraag naar woningen in de regio groot is. “Met name Zwolle is echt booming”, vertelt Menno van der Veen. “Ik woon zelf in de regio Enschede, maar ik denk dat Zwolle Enschede qua inwoneraantal op den duur naar de kroon steekt. Het gaat hier economisch goed, al weet niemand wat de gevolgen zullen zijn van de coronacrisis en hoe lang de herstelperiode zal duren. Overigens focussen we ons bepaald niet alleen op nieuwbouwprojecten. Voor de verduurzaming staan de komende tien jaren grote investeringen gepland. Eind december hebben we groen licht gekregen om tot 2030 voor circa 194 miljoen euro in dit kader uit te geven. Dit, om de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen. Menno van der Veen: “Zwolle wordt verlost van een aantal rotte kiezen en dit project was er één van.” Bouwen in het Oosten 35

Kanonsteeg Je voelt dat het past Architect Pieter Diks van De Bruin Architecten De eerste planvorming over het project Kanonsteeg dateren van circa vier jaar geleden. Namens De Bruin Architecten was architect Pieter Diks vanaf de start betrokken bij het project dat een verbinding vormt tussen het massieve, industriële Kraanbolwerk en de oude Zwolse binnenstad.De architectonische en stedenbouwkundige inpassing vormde een bron van discussie. Een discussie die volgens Diks uiteindelijk louter winnaars kende, “ondanks het feit dat we het met name Schutte Bouw bepaald niet gemakkelijk hebben gemaakt.” De Bruin Architecten won een selectie van een aantal collegae. Pieter Diks: “Voor ons was het zaak een duidelijke, heldere visie te ontwikkelen voor deltaWonen waarmee we direct in de roos zouden schieten en dat is geslaagd. Het is een bijzonder plekje met de nodige uitdagingen. Stedebouwkundig heb je aan de ene kant het moderne, industriële Kraanbolwerk en daartegenover een stukje oude Zwolse binnenstad. Daarbij kwam nog het aspect van de situering van een Rijksmonument naast de geplande nieuwbouw. Daar zit dus spanning op. De Kanonsteeg moest een verbindend karakter krijgen en daarin zijn we, weliswaar in een relatief langdurig proces, met de inzet van alle betrokken partijen geslaagd. Naast deze te overbruggen tegenstelling hadden we ook te maken met het allerhoogste niveau qua welstand enerzijds en de invulling op basis van sociale huur anderzijds. Uitdagingen voldoende en het was dus begrijpelijk dat het allemaal wat langer duurde. De gesprekken leverden twee belangrijke aanpassingen op van de originele plannen. Er kwam toestemming voor een vierde bouwlaag en de gevel van een deel van de nieuwbouw is qua materialisering enigszins versoberd. We konden daar mede mee leven omdat er van oudsher ook sprake was van hiërarchie in de parcellering. De sobere eenvoudige baksteenarchitectuur kent een vlakverdeling die een brug slaat tussen, en aansluit bij zowel de historische, als de nieuwe omringende bebouwing. De ritmiek vanuit het verleden van de context (van) met de abstractie van een eigentijds ontwerp.” Fijne woonomgeving Het resultaat mag volgens Pieter Diks gezien worden. “Het is een lief ingepast geheel geworden. Je voelt dat het past. Je wilt gewoon graag naast het huisje staan. We zien er met tevredenheid op terug ondanks het feit dat er nogal wat hobbels waren. Niet alleen in de ontwerpfase en de vergunningen, maar ook dat we tijdens de bouw stuitten op een onverwachte middenspanningskabel van een nutsbedrijf. We hebben het Schutte Bouw niet gemakkelijk gemaakt maar we kunnen elkaar gelukkig gewoon goed in de ogen kijken. De discussies vooraf met de gemeente, welstandcommissie, opdrachtgever en bouwer hebben geleid tot een fijne woon- en leefomgeving voor de nieuwe bewoners en daar was het de opdrachtgever natuurlijk om te doen.” Pieter Diks: “De ritmiek vanuit het verleden van de context (van) met de abstractie van een eigentijds ontwerp.” Bouwen in het Oosten 37

Schutte bouw & ontwikkeling trots op resultaat project Kanonsteeg Het project 14 appartementen aan de Kanonsteeg is een onderdeel vanuit de “versnellingsactie sociale woningbouw” in de Zwolse binnenstad om gelijktijdig met de 37 appartementen aan de Friese wal te realiseren. Commercieel manager Paul Kleine Schaars kijkt met tevredenheid terug. “We hebben dit project gerealiseerd met aan de voorkant uitdagingen in de krappe bouwplaats, logistiek en architectuur. We zijn trots op hetgeen wat we met alle partijen hebben gerealiseerd. Het project is een geslaagde afsluiting van de upgrading van dit “karakteristieke” stuk van Zwolle.” Paul Kleine Schaars 38 Bouwen in het Oosten

Kanonsteeg Schutte bouw & ontwikkeling heeft samen met opdrachtgever Woningbouwvereniging deltaWonen en architect Cees de Bruin dit project uitgewerkt. Kleine Schaars: “Het project is op basis van een Turnkey overeenkomst uitgewerkt. Woningbouwvereniging deltaWonen was verantwoordelijk voor de grondaankoop, Schutte bouw & ontwikkeling voor de ontwikkeling en het realiseren van de opstallen. Met architect Cees de Bruin en Woningbouwvereniging deltaWonen werken we al jaren samen. Woningbouwvereniging deltaWonen werkt vanuit een programma van eisen dat stelt ons als Schutte bouw & ontwikkeling in staat om zelf een efficiënt gebouw te realiseren die past binnen het budget en met de kwaliteit die deze plek kenmerkt. De locatie heeft een historisch karakter en dit is vertaald in een hoogwaardig stedenbouwkundig en architectonisch gebouw. Hierdoor hebben we speciaal gebruik gemaakt van bijzondere materialen zowel in de gevel als op het dak. Door de samenwerking tussen de architect, Schutte bouw & ontwikkeling en leverancier voor de gevelstenen en dakpannen Aberson BV zijn twee zeer geslaagde gebouwen gerealiseerd.” De ontwikkeling heeft circa anderhalf jaar geduurd, doordat de welstandscommissie en monumentenzorg de nodige voorwaarden stelden aan het project. De uiteindelijk realisatie ging vlot en soepel. Kleine Schaars: “Ik kan zeggen dat ik bijzonder trots ben op onze uitvoeringsteam en onderaannemers dat zij op zo’n kleine bouwlocatie (“postzegel”) waarbij we ook rekening Paul Kleine Schaars: “Als Zwolse bouwer zijn wij heel content met het uiteindelijke resultaat en bedanken Woningbouwvereniging deltaWonen voor de samenwerking.” Bouwen in het Oosten 39

Samen maken we het af! Metalstudwanden Systeemplafonds Gipsplafonds Timmerwerk Systeemwanden Estrichvloeren Donec Afbouw B.V. Koningsbergenstraat 2 7418 ER Deventer info@donecafbouw.nl www.donecafbouw.nl 0570 - 502 390

Kanonsteeg Hierdoor is een droog stapelsysteem toegepast, waarmee we veel snelheid creëren op de bouw en modulair het gebouw opbouwen. Heel aantrekkelijk voor sloop-/ nieuwbouw locaties, waarbij er snel een nieuw gebouw gerealiseerd kan worden. Binnenkort starten we in Heerde met een appartementencomplex vanuit ons concept. moesten houden met de omwonenden, dit project hebben gerealiseerd. Als Zwolse bouwer zijn wij dan ook heel content met het uiteindelijke resultaat en bedanken Woningbouwvereniging deltaWonen voor de samenwerking. We feliciteren en wensen de bewoners van dit project veel woonplezier. Goedgevulde orderportefeuille De huidige marktsituatie vraagt om flexibiliteit en creativiteit bij ontwikkel- en bouwprojecten. Binnen Schutte bouw & ontwikkeling hebben we momenteel een goed gevulde orderportefeuille, waarin we met name als bouwteampartner worden gevraagd voor het creëren van nieuw of verbeterd vastgoed. Schutte bouw & ontwikkeling is gespecialiseerd in woongerelateerde producten. Dit doen we vanuit onze concepten in de nieuwbouw, zowel grondgebonden als gestapeld en in transformatie en renovatie. Ons werkgebied is circa honderd kilometer rondom Zwolle. Onze klanten waarderen ons omdat we vanuit klantwaarde en de eindgebruiker kijken. Vanuit dit perspectief bieden we een haalbare oplossing voor vastgoedvraagstukken. Hierdoor hebben we veel terugkerende opdrachtgevers/ leveranciers. Met ons concept grondgebonden woningen “Woon 4D” hebben we een product dat staat als een huis. Door ons vaste bouwsysteem, flexibiliteit in de gevel kunnen wij de woning locatie specifiek ontwikkelen. Met deze woningen zijn wij in staat om de (beleggers)huur en koopmarkt goed te bedienen. Het concept gestapelde bouw staat circulariteit, duurzame aanwendbaarheid en betaalbaarheid centraal. Dit concept is vanuit de eindgebruiker ontwikkeld, waarbij comfort en woonlasten belangrijk zijn. Omdat Schutte bouw & ontwikkeling ook renovatie en onderhoudsprojecten realiseert, nemen we deze kennis altijd mee in onze nieuwbouwprojecten. In de renovatie zijn we momenteel bezig met het renoveren van portiekflats in Zutphen naar label A en worden badkamers, toiletten en keukens vernieuwd. Onze maatwerk projecten waartoe ook de Kanonsteeg behoord hebben wij dit jaar en de komende jaren een aantal mooie projecten in het vooruitzicht staan. Al met al kunnen we samen met onze opdrachtgevers en co-makers vanuit “vertrouwen” naar onze orderportefeuille 2021 en verder kijken.” Schutte bouw & ontwikkeling Al meer dan 95 jaar werken wij bij Schutte bouw & ontwikkeling met veel plezier aan mooie projecten. Conceptuele woningbouw, maatwerk projecten zoals appartementen met commercie en parkeren én het verduurzamen van bestaande woningen. Dat zijn projecten die wij vandaag de dag met veel plezier uitvoeren. Bouwen in het Oosten 41

Een traject van de lange Een traject van de lange adem, maar wel met een zeer bevredigend eindresultaat. Dat is de conclusie van commercieel adviseur Gerben Weersink van Aberson van buitenschilspecialist Aberson uit Zwolle. Het negentig jaar jonge bedrijf, dat ook vestigingen heeft in Amsterdam, Roermond en Breda is de grootste baksteenspecialist van Nederland met een schat aan ervaring en kennis. En dat kwam goed van pas in het project aan de Kanonsteeg. Voor Gerben Weersink kwam het project al vroeg op de radar. “Eigenlijk kwam de Kanonsteeg van twee kanten op ons pad. We onderhouden zowel met De Bruin Architecten als Schutte Bouw goede relaties. Wij zijn een handelsbedrijf in bakstenen, dakpannen, gevelsystemen en prefab metselwerk en zijn gewend om al in een vroeg stadium aan tafel te zitten met bijvoorbeeld (zelf-ontwikkelende) aannemers, architecten en opdrachtgevers. De Kanonsteeg was daarop geen uitzondering. Het traject was erg bewerkelijk. Het in de bouwsector veelvuldig optredend spanningsveld tussen esthetiek enerzijds en anderzijds de financiën was ook hier manifest. Daarbij had de gemeente qua welstand de lat, begrijpelijkerwijs gezien de a-locatie hoog gelegd. De aanloop verliep daardoor stroperig met veel wisselingen en aanpassingen. Op ons gebied stonden twee Gerben Weersink 42 Bouwen in het Oosten van de drie te gebruiken baksteensorteringen vanaf het eerste showroombezoek vast, maar de derde had nogal wat voeten in de aarde. Eveneens had de dakpankeuze nogal wat voeten in de aarde. Uiteindelijk is men tot een compromis gekomen, maar tijdens het traject hebben architect Pieter Diks en ik wel afgesproken dat wanneer dit project daadwerkelijk gerealiseerd zou worden we dit zouden vieren met gebak. Dit hebben we inmiddels ook gedaan. Bij de steensorteringen hebben we ook de passende mortels en nog twee typen dakpannen geleverd. Financieel geen grote order, maar eerlijk gezegd kijk ik als baksteenadept pas in tweede instantie naar de financiën. Ik ben een échte keramiek liefhebber. Bij mij staat de esthetiek altijd op één. Net als het project Friese Wal en KraanBolwerk past de Kanonsteeg voor mij in het rijtje “prestigeprojecten”. Wij zijn er als Aberson trots op een wezenlijke bijdrage te leveren aan een behoorlijke upgrading

Kanonsteeg adem succesvol gerealiseerd van dit historische stukje Zwolle, In de praktijk hebben we er ook nog voordeel bij gehad dat we deze drie projecten (die naast elkaar gebouwd zijn) hebben mogen adviseren. Alle steen en dakpankeuzes waren ons bekend waardoor we goed konden adviseren voor een natuurlijke overloop van de diverse gebouwen naar de Kanonsteeg toe.” Forse levertijden Met levertijden die in het ongunstigste geval kunnen oplopen tot bijna één jaar ziet Gerben Weersink nog niet direct dat Aberson nu nadelige gevolgen ondervindt van de huidige coronacrisis. Wel geeft hij erbij aan dat de bouw altijd later volgt ten opzichte van bedrijven in andere sectoren. Vanwege de stikstof en PFAS discussie eind vorig jaar stokte de vergunningverlening al veel eerder. Momenteel ondervinden wij als toeleverancier daar de gevolgen van. Wij kunnen tot ver in 2021 kijken qua orderportefeuille en dat is gezien de levertijden ook niet verrassend. Maar wat deze coronacrisis gaat betekenen, is voor ons nog onduidelijk. Veel orders zijn op basis van “onder voorbehoud doorgang werk” afgesloten. De toekomst zal het leren.” Bouwen in het Oosten 43

Binnenstedelijk bouwen blijft uitdagend Het in Heerenveen en Groningen gevestigde ITBB tekende in het project in het Zwolse centrum voor de elektrotechnische en werktuigbouwkundige werkzaamheden. Vestigingsleider van de toekomstige Zwolse vestiging, die haar deuren in september opent, is Dick Wonink. “Eigenlijk is het een vrij basis project voor ons geweest. Er is bijvoorbeeld gekozen voor cv-ketels en reguliere radiatoren. Ik schat in dat we nog zo’n honderd woningen per jaar op deze wijze realiseren. Anno 2020 hebben we het veelal over warmtepompen en aansluitingen op stadsverwarming. De leidingen fabriceren we zonder uitzondering prefab in onze productiehal in Heerenveen. We hebben daar een perfecte omgeving gecreëerd waar we onder optimale condities alles produceren. Op de bouwplaats is het een kwestie van monteren zonder ingewik44 kelde handelingen, zagen en dergelijke. In het project Kanonsteeg hebben we vrijwel alles vanaf tekening uitgevoerd. We komen bij voorkeur in beeld “aan de voorkant” waarbij je je kennis en ervaring kunt inbrengen. We willen graag waarde toevoegen. In dit geval werden we door Schutte Bouw gevraagd om een calculatie te maken op basis van vaststaande tekeningen en plattegronden. We kennen Schutte Bouw al langer. Onlangs hadden we, ook in de calculatiefase, samen opgetrokken voor een ander project in Zwolle. Bouwen in het Oosten

Kanonsteeg De samenwerking verliep goed. Het blijft altijd improviseren op zo’n mini-postzegel met ook nog eens andere bouwstromen om je heen. Er was slechts een route. De logistiek vormde grotere uitdagingen dan de techniek. Er waren amper aanpassingen tijdens de realisatie.” Dick Wonink vertelt dat ITBB weloverwogen een vestiging opent in Zwolle. “De vestiging hopen we in september te openen. We zijn inmiddels gestart met de personeelswerving. Op den duur moet de vestiging zo’n vijftig, zestig medewerkers omvatten. Naast in Heerenveen hebben we ook nog een vestiging in Groningen. Vanuit Zwolle kunnen we de markt in het oosten en midden van het land gemakkelijker bestrijken. Onze visie gaat ervan uit dat we circa zestig, zeventig kilometer rondom de vestigingsplaatsen actief zijn. Vanuit Zwolle komen we straks tot en met Amersfoort. Dat biedt kansen.” De orderportefeuille van ITBB biedt een geruststellend beeld in hectische tijden. Dick Wonink: “We zijn in de gehele technische markt actief (Utiliteit, Industrie en woningbouw). Qua nieuwbouw merken we op dit moment nog weinig van de coronacrisis. In de utiliteit en onderhoudswerk ligt het allemaal moeilijker, bijvoorbeeld in zorginstellingen, merken we dat de huidige situatie anders is dan drie maanden geleden. Het accent ligt derhalve nog iets zwaarder op de woningbouw. We zijn momenteel onder andere bezig in de provincie Groningen ( stad Groningen, Appingedam, Delfzijl, Hoogezand), Friesland (Heerenveen en Leeuwarden) en Flevoland ( Almere. Lelystad), maar ook in Overijssel ( Zwolle) en Gelderland (Wapenveld). We zijn tevreden hoe het gaat, maar houden alle ontwikkelingen uiteraard nauwgezet in de gaten.” Dick Wonink: “We komen bij voorkeur in beeld “aan de voorkant” waarbij je je kennis en ervaring kunt inbrengen.” Bouwen in het Oosten 45

KienhuisHoving informeert Kansen in onzekere tijden Hoewel de bouwsector niet tot de sectoren behoort die het zwaarst zijn getroffen door de coronacrisis, zijn de gevolgen steeds duidelijker merkbaar. Vooral de onzekerheid voor de tweede helft van dit jaar en de periode daarna houdt veel bouwpartijen bezig. Het Economisch Instituut voor de Bouw meldde in april van dit jaar zelfs dat de derde crisis in twaalf jaar tijd dreigt voor de bouwsector. Een somber vooruitzicht? Best wel. Maar dit neemt niet weg dat er genoeg lichtpuntjes zijn die aandacht verdienen. Ik noem enkele hiervan. In de eerste plaats blijft de druk op de woningmarkt, ondanks de coronacrisis, onverminderd hoog. Van een beperking van de woningbouwopgave is dan ook geen sprake. Met name in het westen wordt vastgehouden aan plannen om zowel op korte termijn als gedurende de komende 30 jaar grote hoeveelheden nieuwe woningen te blijven bouwen. Dit geldt zeker ook in verschillende regio’s in het oosten en noorden van het land. Alleen op deze wijze kan ervoor gezorgd worden dat huidige en toekomstige generaties voldoende woningen kunnen vinden. Hiernaast houdt de regering onverkort vast aan de uitvoering van het in 2019 gesloten klimaatakkoord, waarmee in 2030 49% minder CO2 moet worden uitgestoten en in 2050 zelfs 95% minder. Dankzij diverse stimuleringsregelingen kunnen veel van de in dit verband benodigde investeringen doorgaan, ondanks de coronacrisis. Zo is per 1 mei van dit jaar de “Stimuleringsregeling aardgasvrije huurwoningen” (SAH) geopend voor verhuurders (zowel woningcorporaties als institutionele beleggers en particuliere verhuurders). De SAH biedt de mogelijkheid om subsidie te krijgen voor investeringen die verhuurders moeten doen om woningen aardgasvrij te maken. De verwachting is dat dankzij deze regeling een grote hoeveelheid werk beschikbaar blijft voor met name de installatiebedrijven. Van gemeenten wordt verwacht dat zij de verduurzamingsopgave de komende tijd onverminderd doorzetten. In dit verband is op 7 mei 2020 de “Sectorale Routekaart Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed” van de VNG verschenen. Deze routekaart bevat de aanpak voor gemeenten om in 30 jaar al hun maatschappelijk vastgoed te Deze column is geschreven door: Robert de Vries, advocaat bouwrecht. e-mailadres: robert.devries@kienhuishoving.nl I Telefoonnummer: 053 - 480 42 81 verduurzamen. Daardoor kunnen de hiertoe behorende gebouwen volledig aardgasvrij worden gemaakt. Ook hier zal de komende periode, ondanks de coronacrisis, door de sector een grote hoeveelheid werk verzet moeten worden. Tot slot wordt vanuit Europa de helpende hand geboden. De Europese Commissie heeft recent een tijdelijke kaderregeling aangenomen. Daarmee kunnen EU-landen op verschillende manieren de broodnodige liquiditeit verschaffen aan bedrijven die door de coronacrisis in zwaar weer terecht zijn gekomen. Dit heeft ertoe geleid dat tot dusver naar schatting 1,9 biljoen euro aan staatssteun is goedgekeurd. Laten we hopen dat bovenstaande maatregelen een optimaal effect zullen hebben. Wie weet spreken we dan straks niet over drie, maar over twee en een halve crisis in 15 jaar. 21 47

Vakpioniers op het gebied van beton en mortels Met 9 betoncentrales in Noord en Oost Nederland lopen wij als vakpioniers voortdurend voorop bij ontwikkelingen, of het nu gaat om producten, toepassingen of maatschappelijke thema’s. Al onze locaties zijn CSC goud gecertificeerd! Kanaalstraat 20, 7550 AM Hengelo (O) Tel.: 074 - 249 33 33 e-mail: info@betoncentrale.nl www.betoncentrale.nl

Almende College Door: Jolanda Groothuis Het nieuwe Almende College Laudis; een sober maar allesbehalve saai gebouw Een schoolgebouw dat ogenschijnlijk opgetild wordt uit de grond, maar vanwege het ingetogen ontwerp opgaat in het landschap; het nieuwe Almende College Laudis in Silvolde belooft een sober, maar allesbehalve saai gebouw te worden. BINX Smartility uit Groenlo werd deze duurzame opdracht gegund en realiseert daarmee een transparante school met grote leerruimtes. Bouwen in het Oosten 49

De complete zorg voor uw dak Fuutweg 7 7442 CL Nijverdal 0548 - 61 89 55 www.rudde.nl

Almende College Het nieuwe Almende College Laudis wordt een op de toekomstgerichte school met een hoge gezondheidsambitie, vanuit het zogenoemde Frisse Scholen oogpunt. In deze onderwijsvorm, die vanaf januari 2021 wordt nagestreefd, krijgen de leerlingen de mogelijkheid om meer eigen leerinitiatief te nemen. Dit concept is niet nieuw in Nederland, maar zeker een noviteit in de Achterhoek. Het houdt in dat er uiteraard nog les wordt gegeven, maar niet meer alleen op de manier zoals dat tot nu toe werd gedaan. Er zijn kortere instructiemomenten, waarna de leerlingen uitwaaien en in de grotere leerruimtes zelf aan de slag gaan. Vanuit deze visie is de school ontworpen door RoosRos Architecten. Modern en transparant De nieuwbouw van de school wordt een onderdeel van de op handen zijnde onderwijscampus in Silvolde. In een groene locatie die begrensd wordt door een houtwal wordt door BINX Smartility een modern en transparant gebouw gerealiseerd. Bij deze organisatie zijn bouw en installaties geïntegreerd. Dat blijkt door veel klanten te worden gewaardeerd, omdat de opdrachtgever slechts met één aanspreekpunt te maken heeft. Milieukundig oogpunt Frank Haarlink, teamleider bouw bij BINX Smartility is sinds de start van de werkzaamheden regelmatig op de bouwplaats aanwezig. Hij omschrijft de Bouwen in het Oosten 51 Frank Haarlink: “Ook het onderhoud en beheer op termijn zijn belangrijke componenten.”

SPECIALIST IN DAKEN GEVELBEPLATING 0315 65 46 00 | INFO@GOODSTEEL.NL | WWW.GOODSTEEL.NL

Almende College Samenvoeging nieuwbouw, kijkend naar de omvang, als een mooi beheersbaar project, passend bij het referentiekader van BINX. “In het verleden hebben we vergelijkbare scholen gerealiseerd, waaronder het Zone College in Doetinchem en het Strabrecht College in Geldrop. Feitelijk komt het bij de nieuwbouw van deze scholen allemaal neer op toekomstige krimp van de leerlingen, maar de duurzaamheidsfactor staat ook hoog in het vaandel. Zowel vanuit financieel- als milieukundig oogpunt is doordacht te werk gegaan, ook met het oog op de nazorg en het onderhoud op de langere termijn.” Wederzijds begrip Afhankelijk van de bouwfase zijn er gemiddeld tussen de 30-100 vaklieden werkzaam op de bouwplaats. BINX Smartility werkt veelal samen met vaste co-makers. “Dat werkt uitstekend”, volgens Frank Haarlink. “Een strakke planning is belangrijk, maar het leveren van kwaliteit heeft meer waarde. Vanuit ons bedrijfsconcept, waarbij bouw en installaties geïntegreerd zijn, verloopt de onderlinge afstemming feitelijk als vanzelf. Er is wederzijds begrip voor het verloop van elkaars werkzaamheden, waardoor in nauw samenspraak wordt toegewerkt naar het eindHet Almende College Laudis is een brede scholengemeenschap in de gemeente Oude IJsselstreek. De school omvat vrijwel alle vormen van voortgezet onderwijs en telt in totaal ruim 2.100 leerlingen, verdeeld over drie locaties. Het nieuwe schoolgebouw in Silvolde zal uiteindelijk een samenvoeging worden van twee vmbo-locaties; Bleumers in Silvolde en Wesenthorst in Ulft. Circa 600 tot 800 leerlingen krijgen er vanaf januari 2021 les. resultaat. Uiteraard wordt er ook structureel overleg gevoerd met de opdrachtgever, vertegenwoordiger van de school en de procesengineer over de voortgang van de bouw.” Bouwen in het Oosten 53

Het leidingwerk van nieuwbouw Almende College is door ons geïsoleerd. www.twentecisolatie.nl

Almende College begeleiding aan leerlingen die dat nodig hebben, maar anderen kunnen zelfstandig of in groepen ook uitstekend werken. Belangrijke component Frank Haarlink is sinds drie jaar werkzaam als teamleider bouw bij BINX Smartility. Het bedrijfsconcept dat gebaseerd is op integraal samenwerken omschrijft hij als vernieuwend. “We leren van elkaars kennis en kunde. Dat maakt ieders werk meer inzichtelijk, waardoor de juiste connectie en affectie ontstaan. We hebben er allemaal belang bij om ons werk echt goed te doen, zéker omdat er dikwijls een jarenlang onderhoudscontract aan verbonden is. Het is beslist geen kwestie van bouwen en opleveren, ook het beheer op termijn is een belangrijke component. Dat creëert een nauwe, onderlinge betrokkenheid en de juiste drive om er samen wat moois van te maken!” Efficiënter leerproces Het landschap gaat een belangrijke drager voor de ontwikkeling van het integrale concept vormen. De parkachtige omgeving wordt verrijkt met hoogteverschillen, een wadi en terrassen. Maar de meeste energie is tijdens het ontwerp Bouwen in het Oosten 55 gestoken in de binnenkant van de school, die drie bouwlagen telt. Deze zijn in het midden verbonden door een vide, die een verbindende factor vormt. Zo ontstaat één grote, gemeenschappelijke onderwijsruimte. Dit draagt bij aan spontane momenten van contact tussen studenten en docenten die elkaar voortdurend ontmoeten en zien. Dat wordt nog eens versterkt door het toegepaste splitlevel niveau op de begane grond bij de praktijklokalen. Het leerproces moet hierdoor efficiënter worden. Er is wel degelijk ruimte voor uitleg en Rustige architectuur Het nieuwe Almende College Laudis gaat fysiek niet schreeuwen om aandacht, maar door haar vormgeving de kwaliteit van de context juist versterken. De geleding van de bouwmassa geeft de school een duidelijk gezicht. Het ondersteunt een aantal belangrijke functies op de grond. De rustige architectuur van de gevel biedt volop ruimte voor het etaleren van het warme, bruisende hart van het gebouw. Antracietkleurige stroken geven het college een menselijke schaal. Horizontale bandramen brengen het daglicht tot diep in het gebouw en het vele glas schept een sterke visuele verbinding tussen binnen en buiten.” Frank Haarlink: “Een strakke planning is belangrijk, maar het leveren van kwaliteit heeft meer waarde.”

Almende College Verduurzamen met zonwering Ambiance Resec is expert in het slim inzetten van zonwering. Als Smart Solar Shading Advisor weten zij alles over hoe je met zonwering energieverbruik kunt terugdringen en daarmee een gebouw kunt verduurzamen. Arthur Renting, algemeen directeur van Ambiance Resec vertelt: “Binx Smartility heeft ons opdracht gegeven om Het Almende College te voorzien van zonwering. Om het gebouw koel te houden worden alle ramen buiten voorzien van de Ambiance ritsscreens, maar liefst 107 stuks. Deze screens worden elektrisch bediend, zijn bestand tegen grote windkracht en zorgen voor besparing op energiekosten. En zonwering levert niet alleen in de zomer besparingen op, maar heeft zeker ook in de winter waarde. Arthur Renting: “In de zomer voorkomen we met het aanbrengen van zonwering oververhitting waardoor er veel minder energie verbruikt wordt voor het koelen van het gebouw. In de winter zijn screens prima hulpmiddelen bij het isoleren van een gebouw. Naast al deze praktische voordelen hebben we er ook nog eens voor gezorgd dat door de juiste kleur en materiaal keuze de zonwering qua stijl ook heel mooi past bij het uitstraling van het gebouw. Al met al zorgen we samen met onze opdrachtgever ervoor dat het totaalplaatje helemaal klopt. Daar doe je het voor.“ Bouwen in het Oosten 57

Door: Margreet Koster – Text & Event Tom Siers (trainee) – links - en Ben Olde Boerrigter (bedrijfsleider) Grip op microgrids met stabiele energievoorziening Nieuwe generatie vliegwieltechnologie Paul Vosbeek werkte twaalfenhalf jaar als Cleantech enterpreneur in Amerika. Zo kwam hij in contact met ingenieurs van Boeing, die zo’n tien jaar werkten aan de meest geavanceerde vliegwieltechnologie ter wereld. Toen Boeing deze ontwikkeling kwalificeerde als ‘non-core IP’, wist Paul vanuit zijn bedrijf QuinteQ wereldwijde IP-licentie (Intellectual Property) en 200 internationale patenten voor 15 jaar over te nemen. Vosbeek verhuisde, samen met zijn gezin én QuinteQ, weer naar Nederland. 58 Bouwen in het Oosten

Algemeen Wat het is Het project “Vliegwieltechnologie voor energieopslag in microgrids” werkt aan de opslag van elektriciteit in een vliegwiel bij kleine, evt. tijdelijke, lokale elektriciteitsnetwerken (microgrids). In een vliegwiel kan overtollige elektrische energie worden omgezet in kinetische energie door een motor die het vliegwiel op hoge snelheid laat draaien (tienduizenden toeren per minuut). Zodra er weer vraag is naar elektrische energie wordt de motor ingezet als generator door het vliegwiel af te remmen. Hiermee wordt de elektrische energie weer teruggeleverd. Het vliegwiel werkt in een vacuüm waardoor nagenoeg geen energie verloren gaat door wrijving. Een combinatie van het vliegwiel met batterijen stabiliseert het energienetwerk omdat hiermee pieken en dalen worden opgevangen en tegelijk energie kosteneffectief kan worden opgeslagen. Toepassing van dit project kan helpen knelpunten in het energienetwerk op te lossen en de energie-infrastructuur toekomstbestendiger te maken. Hiermee levert het project een belangrijke bijdrage in de energietransitie en het terugdringen van CO2-uitstoot. De technologie kan worden toegepast voor militaire en civiele doeleinden: bijvoorbeeld in humanitaire kampen, bij grote evenementenlocaties, eilanden en voor e-logistics. Paul lanceerde zijn ideeën in verschillende Nederlandse gremia. “In Oost-Nederland trof ik de meest ‘warme’ ontvangst, legt hij uit. Het consortium bestaat uit: QuinteQ (energieopslagtechnologie), Thales Nederland (militaire toepassingen en defensieindustriepartner), Universiteit Twente (onderzoek Energiemanagementsystemen en dataverzameling) en Saxion Hogescholen (toegepast onderzoek en cybersecurity). Daarnaast zijn voor civiele doeleinden de launching partners De BouwKlup (een netwerkorganisatie van bouwgerelateerde organisaties die helpt bij de marktpositionering en -ontwikkeling) en de Siers Groep. De BouwKlup is hét actieve platform voor de brede bouw- en vastgoedbranche. In een open sfeer dagen de leden elkaar uit om voorop te lopen. Het netwerk denkt in duurzame oplossingen. De leden omarmen innovatie, maar wel vanuit een praktische blik en dragen daar actief en inhoudelijk aan bij. https://www.debouwklup.nl Meest veelbelovende technologie in energietransitie In 2019 won QuinteQ de Enpuls Challenge als ‘meest veelbelovende technologie in energietransitie’. Het eerste wapenfeit in Nederland was binnen. Daarnaast kreeg QuinteQ steun van de ministeries van Economische Zaken & Klimaat en Defensie. OP OOST honoreerde de subsidieaanvraag van het consortium voor de verdere ontwikkeling van Vliegwieltechnologie voor energieopslag in microgrids. Paul: ”Ik ben blij dat mijn Amerikaanse ervaringen goed ingezet kunnen worden in Nederland. Dat geeft me elke dag weer energie om deze technologie, samen met de partners, succesvol te ontwikkelen.” Het consortium zorgt voor applicaties en toepassingen. Zo kwam Paul in contact met de Siers Groep, tevens lid van de BouwKlup. Pilotproject Momenteel wordt er volop gewerkt aan de eerste prototypen, simulatietools, testen en modellen. Naar verwachting vindt de daadwerkelijke uitvoering in 2021 plaats. Het OP Oost traject loopt tot 30-08-2022. Natuurlijk zijn er plannen voor daarna, vertelt Paul: “We gaan internationaal de markt op en werken nu al aan onze internationale klantenen partnerrelaties.” Seminar op 15 september 2020 Op dinsdag 15 september organiseert het consortium een online seminar over microgrids in het algemeen en de rol van opslag. Separaat worden specifieke cases behandeld waarin vliegwielopslagtechnologie ingezet kan worden. Zowel nationale als internationale partners zullen Paul Vosbeek: “De vliegwieltechnologie wordt een echt Nederlands product, dat we met onze partners in de markt gaan zetten. Uiteraard hebben we ook internationale ambities.” Bouwen in het Oosten 59

“vlnr Paul Vosbeek (CEO), Darin Olson (CTO) en Wouter Biemans (COO) van QuinteQ Energy” hun ervaringen delen. Vosbeek over de coronacrisis: “Los van wat vertraging in de levering van materialen, verloopt dit traject volgens planning. De crisis brengt voor mij steeds meer het besef dat we onze kritische levensbehoeften decentraal moeten organiseren. Energie is er daar een van.” Meer informatie: Paul Vosbeek paul@quinteqenergy.com Siers Groep is specialist in de aanleg van ondergrondse infrastructuren. Bedrijfsleider Ben Olde Boerrigter: “Siers Groep is voortdurend bezig met innovatie en toepassingen voor nieuwe energie. Zo participeren we o.a. in LomboxNet Utrecht, een stadsbreed netwerk van publieke laadpalen die kunnen laden én ontladen. De vliegwieltechnologie past dus goed bij ons. Deze techniek voor stationaire opslag kan de pieken razendsnel opvangen. En daarmee is het ook o.a. voor toepassing in noodsituaties interessant. Trainee Tom Siers vult aan; “Het is een complexe techniek en voor ons een zeer interessante uitdaging om al onze kennis in te zetten. We hebben alle vertrouwen in de aanpak van QuinteQ en werken, als launching partner, graag mee in de daadwerkelijke opschaling. Naast de techniek is een goede marktsetting essentieel: de propositie moet zowel financieel als praktisch rendabel zijn. Hoe kun je je toegevoegde waarde laten zien? We denken graag mee over het creëren van afzetmarkten. Zo zien we mogelijkheden voor o.a. openbare infra, ziekenhuizen en de zakelijke markt.” 61 Bouwen in het Oosten

Superlofts Door: Jolanda Groothuis Een veerkrachtig gebouw dat inspeelt op de circulaire economie Op een toplocatie aan het water nabij het centrum van Groningen, aan de Oosterhamrikade, realiseert Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg momenteel de nieuwbouw van het project Superlofts Groningen. Waar voorheen een aluminiumfabriek gehuisvest was, herrijst nu een gebouw met 48 lofts voor zeer uiteenlopende doelgroepen. Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg maakt samen met Stichting KUUB en Mark Koehler Architects onderdeel uit van het bouwteam. Bouwen in het Oosten 61

Superlofts “Een veerkrachtig gebouw dat inspeelt op de circulaire economie”, zo omschrijft projectleider Dennis Hesselink van Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg de Superlofts. Hij vertelt dat het concept gebaseerd is op het zogenoemde ‘Open Building’ principe. “Dit staat voor duurzaam en flexibel bouwen met een hoge mate van inspraak van de gebruikers. Hierdoor sluit het gebouw eenvoudig aan op de vraag in de markt, en daarmee bij het idee om maximale flexibiliteit te creëren in gebruik.” Voormalige industrielocatie Momenteel is Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg volop bezig met de bouwkundige werkzaamheden op de voormalige industrielocatie aan de rand van de Groningse binnenstad. Dennis Hesselink is geregeld op de bouwplaats aanwezig. Hij legt uit dat eind december 2019 werd gestart met het boren van de warmtebronnen die onder het parkeerterrein liggen. “Logistiek gezien zou dit een ingewikkeld proces worden wanneer dit later in het bouwtraject werd uitgevoerd. Met het ontgraven van de bouwput zijn we afgelopen januari begonnen, we zitten dus nog redelijk in de beginfase. Medio 2021 zal, indien de planning volgens wens verloopt, het gebouw worden opgeleverd.” Innovatief en energiezuinig Ter Steege Bouw Vastgoed is een ervaren bouwer van grotere appartementencomplexen. Toch maakt dit innovatieve en energiezuinige bouwconcept enig verschil omdat geen loft hetzelfde wordt. Zo worden er appartementen gerealiseerd die perfect geschikt zijn voor stadse genieters en Superlofts die over twee volledige bouwlagen beschikken. Unaniem mogen de toekomstige bewoners rekenen op veel daglicht en allemaal krijgen ze een eigen buitenruimte en parkeerplaats. Van de 48 appartementen zijn er reeds 42 verkocht waarbij de verkoopprijs varieert tussen € 165.000,- en € 450.000,-. Juiste afstemming Inmiddels zijn bij het laagbouwgedeelte de holle wanden op de begane grond geplaatst en de breedplaatvloeren van de eerste verdieping gelegd. Momenteel ligt de focus op het aanbrengen van de prefab betonnen sandwichelementen van het hoogbouwgedeelte die maar liefst ruim 25 ton wegen. Dit vergt volgens Dennis Hesselink de nodige precisie en juiste afstemming met de gemeente omdat de bereikbaarheid van de locatie zeer krap is. “Er zit Bouwen in het Oosten 63

Superlofts slechts vijf meter tussen de zijgevel van het gebouw en een naastgelegen appartementencomplex. Tot aan de bouwplaats is het redelijk goed te doen, echter hoe hoger we komen, des te zwaarder het aan te voeren materieel wordt, waardoor er meer vanaf de straat gewerkt zal moeten worden. Toch voorzie ik geen onoverkomelijke problemen. Door vroegtijdig te communiceren met de gemeente en toeleveranciers zorgen we ervoor dat we tijdens de montage op de bouwplaats zo min mogelijk verassingen tegenkomen.” Vroegtijdig betrokken Gezien de huidige ontwikkelingen op het gebied van gasloos bouwen, samenhangend met de problematiek rondom de gaswinning in Groningen werd gekozen voor een energieconcept gebaseerd op zonnepanelen in combinatie met een collectieve lucht-water warmtepomp. Zo hoeven de bewoners niet de installaties in de toekomst te veranderen, maar kunnen meteen genieten van een duurzaam systeem. Otterman Techniek uit Hardenberg is hier onder andere verantwoordelijk voor. Dennis Hesselink: “Deze partij is al jaren een vaste relatie van ons. De samenwerking voor dit project zijn we reeds in een vroeg stadium aangegaan. Omdat het een vrij complex gebouw betreft, vonden we het belangrijk om Otterman Techniek vroegtijdig te betrekken bij de ontwerpfase. Maar ook nu, tijdens de uitvoering van de bouw, onderhouden we intensief contact over de voortgang van de werkzaamheden. Een voorspoedig verloop van de bouw vereist korte lijnen en een strakke ommunicatie tussen het bouwteam en onderaannemers. Onze ervaring heeft geleerd dat dat plezierig en aantoonbaar goed werkt!” Dennis Hesselink: “Het concept is gebaseerd is op het zogenoemde ‘Open Building’ principe.” Bouwen in het Oosten 65

Boren Zagen Sloopwerken Emmen 0591 - 63 25 00 www.gankemabetonboringen.nl

Superlofts Otterman Techniek vanaf de blanco bouwkundige tekening betrokken bij Superlofts In opdracht van Ter Steege Bouw Vastgoed bouwt Otterman Techniek Hardenberg-Enschede mee aan het projectSuperlofts in Groningen. Eén van de kenmerken van de lofts is het gebruik van duurzame en energiezuinige concepten. Bovendien hebben de toekomstige bewoners veel invloed op het ontwerp van hun woning. Dat aspect brengt volgens Dennis Hanstede, directeur/eigenaar van Otterman Techniek, een aardige uitdaging met zich mee. Vanaf de blanco bouwkundige tekening werd Otterman Techniek medio 2017 als bouwteampartner betrokken bij het ontwerp van Superlofts Groningen. Dennis Hanstede: “Het belang hiervan school in de redelijk vrije inspraak van de gebruikers, deze moesten echter installatietechnisch wel haalbaar blijven. Dit vergde de nodige inspanning van Ter Steege’s werkvoorbereider en onze eigen werkvoorbereider op kantoor. Zij onderhielden intensief contact om de 3D modellen, uitgewerkt in BIM naadloos op elkaar te laten aansluiten in de praktijk. Hierdoor valt dit project niet bepaald onder de standaard. Het is een uniek concept dat enorme precisie afdwingt, maar aan de andere kant moeten we het ook niet spannender maken dan het is.” Jarenlange samenwerking Ten tijde van het interview (week 20) vond voor de vaklieden van Otterman Techniek de aftrap op de bouwplaats plaats. De installatietechnische werkzaamheden zijn sterk verbonden met de bouwkundige uitvoering. Dennis Hanstede: “Het leggen van de vloeren en het storten van beton vereist een nauwkeurige planning, dit verloopt in prima samenspraak met Ter Steege Bouw Vastgoed. Wij werken al jaren naar volle tevredenheid samen in zowel de utiliteits- en woningbouw als renovatie.” Maximaal benut Afhankelijk van de bouwfase zijn er gemiddeld acht monteurs van Otterman Techniek op locatie en houden zich twee tot drie specialisten bezig met het ontwerp en de begeleiding. Otterman is verantwoordelijk voor alle werkzaamheden rondom het duurzaam verwarmen en Bouwen in het Oosten 67 Dennis Hanstede

Steigertechniek Noord B.V. is een gerenommeerd ISO en VCA gecertificeerd bedrijf dat gespecialiseerd is in het monteren, demonteren van gevelsteigers en tijdelijke ondersteuningsconstructies. Wij zijn met name actief in Noord, Oost en Midden Nederland. Onze werkzaamheden voeren wij uit in de Civiele, Utiliteit en Woningbouw. Met ruim 20 jaar ervaring weten wij de meest uitdagende projecten tot een succesvol einde te brengen. Steigertechniek Noord B.V. werkt met diverse steigersystemen en gaat geen uitdaging uit de weg. Steigertechniek Noord B.V. is een betrouwbare partner in de steigerbouw. Waar nodig zullen wij u begeleiden en adviseren om de juiste beslissingen te nemen op het gebied van ontwerp tot (de)montage gevelsteigers en ondersteuningsconstructies. 1e energieweg 14g 9301 LK Roden

Superlofts ventileren van de woningen. Dennis Hanstede: “We dragen zorg voor een optimale combinatie van aardwarmte, lucht- waterwarmtepompen en warmteterugwinning. Daarnaast leggen we PVpanelen op het dak van de Superlofts, zodat de beschikbare ruimte maximaal wordt benut. De bodemwarmtepomp die geïnstalleerd wordt is redelijk uniek in een appartementencomplex. Veelal worden deze installaties toegepast in de utiliteitsbouw. Niettemin hebben we hier, na berekening van allerlei varianten, samen met de ontwikkelaar bewust voor gekozen. Eén van de redenen hiervan was dat de exploitatie van de woningen gunstiger zou uitpakken. Het complex is compact, hoog (het hoogste bouwdeel is acht verdiepingen) en wordt feitelijk op een postzegel gebouwd. Het dakoppervlak is beperkt; een bron in de bodem, inclusief technische ruimte maakt dat het dak Over Otterman Techniek Otterman Techniek Hardenberg-Enschede is een veelzijdige systeemintegrator op het gebied van elektrotechniek, werktuigbouwkunde, industriële installaties, ICT en meet- en regeltechniek. De organisatie, met 70 vaklieden in dienst, ontwerpt en realiseert innovatieve en hoogwaardige oplossingen voor woningbouw, industrie, utiliteitssector en gezondheidszorg met oog voor de toekomst. Door de ‘techniek van morgen’ mag de klant rekenen op een comfortabel, veilig en duurzaam werk- en woonklimaat. Dennis Hanstede: “Wij zijn adviseurs en installateurs die elke vraag van onze opdrachtgevers zien als een mogelijkheid om ons te onderscheiden, zowel bij eenvoudige opdrachten als complexe projecten.” nagenoeg gevrijwaard wordt van losse buitendelen.” Regionaal Techniek Centrum Over de toekomst en daarmee de jonge aanwas van specialisten in de installatietechniek is Dennis Hanstede positief. “Onze ervaring leert dat de jeugd best gemotiveerd is om het vak te leren. Daarentegen ben je daar als bedrijf ook zelf bij. Wij investeren veel tijd in het opleiden en begeleiden van talent. In het verleden hebben we samen met regionale bedrijven de koppen bij elkaar gestoken om een juiste manier te vinden voor het genereren van jong talent. Hieruit is het Regionaal Techniek Centrum geboren waar leerlingen terecht kunnen voor opleidingen in de bouw, mechanische- en installatietechniek en het schildersvak. Bij alle opleidingen gaan de leerlingen zowel werken als leren. Deze opleidingen bieden theorie op school, praktijkinstructie in de opleidingswerkplaats en arbeid bij een aangesloten leerbedrijf in de regio. Deze constructie bleek een succesformule en daar zijn we zeer content mee, immers de jeugd heeft ook onze toekomst. “ Dennis Hanstede: “Wij zijn adviseurs en installateurs die elke vraag van onze opdrachtgevers zien als een mogelijkheid om ons te onderscheiden.” Bouwen in het Oosten 69

Steigertechniek Noord handhaaft strikt de veiligheidsdraaiboeken Reeds in een vroeg voorbereidingsstadium met betrekking tot de Superlofts in Groningen kwam Steigertechniek Noord uit Roden in beeld. Het was Matemco Hulpconstructie die eigenaar Jahil Brüggeman benaderde met de vraag of hij openstond om als steigerbouwer onderdeel uit te maken van dit project. Een opdracht, die ondanks de omvang van het werk, redelijk standaard is voor Steigertechniek Noord. “Niettemin ben ik de laatste die dergelijke grote projecten onderschat, want dikwijls verloopt de praktijk anders dan de theorie”, aldus Jahil Brüggemann. Jahil Brüggeman: Matemco levert met multiinzetbare (kwik)steigersystemen een oplossing voor vele steigeren ondersteuningsvraagstukken in de bouw en is hiermee een vaste relatie van Steigertechniek Noord. Jahil Brüggeman: “Evenals Matemco verdiepen wij ons in de klant, het project en de markt waardoor wij als uitvoerende partij een professionele dienstverlener zijn op het gebied van steigerbouw en aanverwante werkzaamheden. Matemco is leverancier van tijdelijke hulpconstructies, zij leveren het materiaal, maar geen arbeid. Door ons in te zetten kunnen zij toch een totaalpakket aanbieden.” Heft in eigen hand Jahil Brüggeman richtte in april 2018 Steigertechniek Noord op. Zijn jarenlange ervaring als voorman steigerbouwer, zowel in loondienst als ZZP-er deed hem doen besluiten om het heft in eigen handen te nemen. Zijn motivatie hierin was om op advies van vaste opdrachtgevers niet meer als ZZP-er te gaan opereren maar als zelfstandig ondernemer met vaste medewerkers. Spijt heeft hij beslist niet van deze overstap, omdat het opzetten van een eigen onderneming uitdagingen met zich meebrengt die hem tot nu toe succesvol afgaan. “Ons vak is zowel fysiek als mentaal niet zonder risico’s, deze moeten 100% ingedekt zijn.” 70 Bouwen in het Oosten

Superlofts Louter positief De Superlofts in Groningen is het eerste project dat Steigertechniek Noord realiseert voor Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg. Het werken voor dergelijke grote bouwondernemingen is Jahil Brüggeman echter niet onbekend. Ook met AKOR Rijssen, Bouwbedrijf Nijhuis Rijssen, Heijmans, BAM en Bouwmaatschappij Hendriks Assen bouwde hij duurzame relaties op (zie referentiekader). Over de samenwerking met Ter Steege is hij louter positief. “Dit project, waarvan het hoogste bouwdeel acht verdiepingen telt, vereist een strakke onderlinge communicatie. Een juiste afstemming en duidelijke afspraken zijn leidend om het bouwproces succesvol en volgens planning te laten verlopen. Hier valt niets op aan te merken. Veiligheid en kwaliteit Maar ook het handhaven van de veiligheid is een voor ons belangrijke bedrijfsfactor. Uiteraard zijn wij als bedrijf VCA* gecertificeerd waarmee we garant staan voor een veilig en gezond werkklimaat. Ook bij het project Superlofts is er een duidelijk draaiboek omtrent de veiligheidsmaatregelen. Onze voorman houdt strikt toezicht op het naleven daarvan. Ons vak is zowel fysiek als mentaal niet zonder risico’s, deze moeten 100% ingedekt zijn! Kwaliteitsmanagement Daarnaast hangt het ISO 9001 predicaat bij ons aan de wand. Deze erkende norm met eisen op het gebied van kwaliteitsmanagement en maatstaf voor transparantie en betrouwbaarheid in de markt staat bij ons eveneens hoog in het vaandel. Het kwaliteitsmanagement waarborgt onze diensten die voldoen aan de behoeften, eisen en specificaties van onze opdrachtgevers, maar ook andere belanghebbenden, waaronder de wetgeving.” Uitgevoerde projecten Steigertechniek Noord: • AKOR: Hondsrugtoren Emmen • Nijhuis Rijssen: Vlek C Katwolderplein • BAM: Paterwoldseweg Groningen • Heijmans Woningbouw Oost: Veld 4 Zutphen • Bouwmaatschappij Hendriks BV: Togtemaarschool Bedum Bouwen in het Oosten 71

Expertise DantumaWegkamp een pré bij ontwikkeling Superlofts Dantuma-Wegkamp uit Meppel realiseerde voor het project Superlofts in Groningen het constructieve ontwerp en de EPC-berekening. Vanaf het begin heeft het bureau in nauwe samenwerking met het bouwteam, de constructieve uitgangspunten opgezet voor de constructie. Dit vormde de basis voor het ontwerp dat gedurende het bouwproces verder wordt uitgewerkt. Constructeur en adviseur Daniël Ashoti vertelt dat DantumaWegkamp reeds eerder contact onderhield met Marc Koehler Architects. “Dat was voor het project Superlofts in Delft. MKA is de bedenker van dit concept en dikwijls ook mede-ontwikkelaar 72 van de projecten. Het project in Delft is inmiddels gerealiseerd op ‘PassiefHuis-niveau’ waarbij door ons een innovatief, energetisch concept werd geadviseerd. Ook hebben we voor dit project de constructieve advisering en uitwerking gedaan. Door de goede samenwerking zijn we, als vervolg hierop, door MKA en KUUB in 2016 gevraagd om tevens voor de Superlofts in Groningen onze expertises in te zetten. Het is mooi dat nu ook dit project in uitvoering is.” Wensen vertalen In het verleden werkte DantumaWegkamp dikwijls eerder samen met Ter Steege Bouw Vastgoed en de architect. Dat was onder andere bij de Superlofts in Delft, appartementencomplex de Donderberg in Leersum en een aantal grondgebonden woningen waaronder de Zonnetuin in Apeldoorn. Daniël Ashoti: “Wij zitten in een projectteam waarbij we de wensen van elkaar hebben vertaald naar een architectonisch en constructief mooi ontwerp.” Extra tijd en aandacht Voor Dantuma-Wegkamp is het project Superlofts in Groningen een uitdagend en bijzonder project waar zij zeer trots op is. Daniël Ashoti legt uit waarom: “Het is niet persé een complex gebouw, maar ook beslist niet standaard. Er worden verschillende wandsystemen toegepast en relatief veel sparingen gemaakt in de vloeren en gevels. Dit betekent dat er voor de werkvoorbereiding extra tijd en aandacht aan moet worden besteed om toch snel en efficiënt te kunnen bouwen. Projecten in deze soort blijven mij het meeste bij. De Superlofts is een uitdagend en uniek ontwerp en we verheugen ons dan ook op het eindresultaat, waarvan ik zeker weet dat het indrukwekkend is.” Een jong bureau met vertrouwde gezichten! Door de bundeling van de kennis en jarenlange ervaring van Henk Wegkamp en Willem Dantuma ontstond eind 2010 een daadkrachtig bureau, waarin een hoog kwaliteitsniveau wordt nagestreefd. Economisch en energetisch Henk Wegkamp heeft veel ervaring in het uitvoeren van risico-analyses, kwaliteitscontroles en schade-onderzoek Bouwen in het Oosten

Superlofts op bouwtechnisch gebied. Economisch en energetisch ontwerpen is eveneens een belangrijk deel gaan uitmaken van zijn werkzaamheden. Ook ontwikkelt Henk (projectgerichte) scholingstrajecten en publiceert hij regelmatig in vakbladen. Managementervaring Willem Dantuma specialiseerde zich in de bouwtechniek, in de meest brede zin van het woord. Projectmatig adviseert en ontwerpt hij met respect en aandacht voor esthetische-, economische en uitvoeringstechnische aspecten. Bovendien brengt Willem een jarenlange managementervaring in, opgedaan als directievoorzitter bij een middelgroot ingenieursbureau. Gestage groei Zowel Henk Wegkamp als Willem Dantuma hebben meer dan 25 jaar ervaring in het vakgebied en hebben hun krachten gebundeld in Dantuma-Wegkamp. De organisatie bestaat uit een team van betrokken medewerkers en is in de voormalige Gasfabriek in Meppel gevestigd; destijds een industriële locatie, die is omgetoverd tot een inspirerende plek om te werken en te vertoeven. De ondernemers hebben de intentie voor de komende jaren om in te zetten op een gestage groei, waarbij zij de meerwaarde van het overdisciplinaire karakter van hun bureau graag inbrengen in projecten. Daniël Ashoti: “Projecten in deze soort blijven mij het meeste bij.” Bouwen in het Oosten 73

Let op de crisis ná de crisis Terwijl ik dit schrijf, zitten we in het hart van de coronacrisis. In plaats van een eenduidige lockdown hebben we nu te maken met een ‘verlichting’ op basis van een ingewikkeld web van allerlei hele en halve maatregelen. De verwarring is groot en deze nieuwe fase maakt het leven er niet eenvoudiger op. Des te meer respect heb ik voor onze vaklieden die met inachtneming van alle maatregelen van het RIVM dóór blijven werken, ook nu alles niet meer zo overzichtelijk en ook niet altijd logisch is. Let op: de materialencrisis komt eraan De kunst in een crisis is om óver die crisis heen naar de toekomst te kijken. Da’s lastig want de crisis zelf slokt al je aandacht op. Toch dwing ik mijzelf daartoe, niet alleen in het belang van Haldu Groep, maar van de hele uitzend- en bouwsector. Ik voorspel u dat als de coronacrisis is geluwd, misschien in het najaar, er zich een materialencrisis kan voordoen. De toeleverende industrie draait nu niet of op halve kracht en de tekorten aan bouwmaterialen openbaren zich in alle hevigheid in het najaar, vrees ik. We hebben dan weer meer werk én de 74 vakmensen, maar wellicht niet de materialen. Ik geef het u maar mee als snel naderend pijnpunt in uw planning. Ik pleit ervoor dat alle betrokken partijen deze bottleneck proberen te voorkomen en elkaar niet als concurrenten zien, maar als collega’s. Alleen ga je misschien sneller, maar samen kom je verder. Meer regie op naar voren halen van projecten In de media, en bij aannemers en ook bij de overheid bespeur ik veel animo om projecten naar voren te halen. Bedoeld om de werkportefeuilles tijdens corona gevuld te houden zoals infrastructurele projecten. Ik vind dat prachtig en juich dat toe. Wel merk ik dat er regelmatig tegenstrijdige berichtgeving is over het naar voren halen van projecten. Daar zou meer eenduidige regie in mogen plaatsvinden zodat wij de capaciteit van onze vakmensen daar precies op kunnen instellen en niet voortdurend in een start-/stopsituatie terechtkomen. Overigens, infrastructurele projecten zijn door alle processen en procedures niet zomaar te versnellen. Wel lukt dit veel beter met bijvoorbeeld woningrenovatie en circulaire bouwprojecten. Ik geef het de betrokken beslissers maar mee als gedachte. Werk is werk. Bouwen in het Oosten

Column PFAS en stikstof vergeten? No, no… Verder weten we allemaal dat de overheid een ijzeren geheugen heeft. De PFASen stikstofcrisis zijn door corona razendsnel en ook wel stilletjes van het mediatoneel verdrongen. Maar ik garandeer u dat de overheid ons hiermee opnieuw confronteert als de aandacht voor corona wijkt. Er kan dus snel een nieuwe crisis komen na deze crisis. Als uitzend- en bouwsector moeten we daar een antwoord op hebben. Het draait om de details Tot slot: ik laat momenteel mijn huis verbouwen. Als opdrachtgever voor die privéverbouwing bevind ik mijzelf nu min of meer in dezelfde positie als de bouwbedrijven die Haldu Groep werk geven. Elke dag ga ik kijken naar de voortgang en ik merk dat ik daarbij enorm goed op de details let. Logisch, want die verbouwing betaal ik zelf. Voor mij een eyeopener richting onze opdrachtgevers. Ook zij letten op de details in het werk van onze vakmensen. Zoals niet alleen hun werk professioneel doen, maar ook op tijd komen en de bouwplek altijd netjes achterlaten. Ook in een crisis, of juist dan nog veel meer, gaat het uiteindelijk om de details waar je een vakman of uitzendbureau op beoordeelt. Natuurlijk wist ik dat wel, maar ineens trof het mij vanuit mijn positie als opdrachtgever. Een onverwachte boost voor mijn inleving in onze gewaardeerde klanten! Danny van Hal Bouwen in het Oosten 75

Vraag en aanbod

Vraag en aanbod VACATURE Projectleider WTB sector woningbouw (m/v) Vestiging Zwolle Je beschikt over uitgebreide technische kennis en ervaring, opgedaan in meerdere jaren. Tegelijk houd je van overzicht en structuur. Het is niet voor niets dat jij je bekwaamd hebt in projectmanagement. Ben jij die technische topper die erop gebrand is deadlines te halen? Stuur je motivatie en CV naar: Dick Wonink, vestigingsleider ITBB Zwolle d.wonink@itbb.nl | Tel: 0513-650088 VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures.

ALLES-ONDER-1-DAK VIND JE BIJ BOUWCENTER NOBEL We helpen graag een handje! Bij Bouwcenter Nobel vind je alle bouw- en afbouwmaterialen onder één dak. Kopen bij Bouwcenter Nobel betekent zekerheid. Wij zoeken steeds naar innovatieve producten, wij bieden alleen een assortiment aan van hoogwaardige kwaliteit én wij hebben een uitstekende reputatie onder professionals. Bij ons vind je dan ook precies wat je zoekt: topproducten tegen concurrerende prijzen en een top service. Van professional tot professional: samenwerking is onze kracht! meer info op: www.bouwcenternobel.nl HAAKSBERGEN A Rietmolenweg 10 T 088 - 522 2555 LOCHEM A Aalsvoort 16 T 088 - 522 2333 EERBEEK A Voorstondensestraat 34 T 088 - 522 2345 RIJSSEN A Rijssensestraat 160 T 088 - 522 2444

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72
73. 73
74. 74
75. 75
76. 76
77. 77
78. 78
79. 79
80. 80

Home