0

28e Jaargang • no. 6 • juli/augustus 2020 06 Opvallende nieuwbouw in Rossum Aannemersbedrijf Niehof bouwt nieuw Gezondheidscentrum Assen Noord Pagina 35 Enthousiasme voor nieuw Lorentz Lyceum BAM transformeert oud Akzogebouw

Lorem ipsum Bouwmeesterschap Vakmannen in de bouw Service als garantie voor blijvende tevredenheid! Bouwcenter Nobel is met vier vestigingen (Haaksbergen, Lochem, Rijssen en Eerbeek) onderdeel van de grootste landelijke bouwmaterialengroothandel van Nederland. Met onze showrooms (Haaksbergen, Lochem & Eerbeek) onderscheiden wij ons in kennis en bouwmeesterschap. Een goed project begint bij een goede start, dat is essentieel! Cyril Schierboom meer info op: www.bouwcenternobel.nl Bouwmeester Bouwcenter Nobel Uitwisseling van relevante gegevens voor een optimale start. Klant in één dagdeel voorzien van een offerte met 3D-tekening. Offerte is altijd inclusief al het meer- en minderwerk. HAAKSBERGEN A Rietmolenweg 10 T 088 - 522 2555 LOCHEM A Aalsvoort 16 T 088 - 522 2333 EERBEEK A Voorstondensestraat 34 T 088 - 522 2345 RIJSSEN A Rijssensestraat 160 T 088 - 522 2444

Inhouds opgave 06 35 07 49 61 05 Voorwoord: “Met beschonken komkommers is het moeilijk bouwen.” 07 13 Nieuwbouw Plan Vos Rossum Warenhuis maakt plaats voor nieuw thuis bewoners Rossum Column KienhuisHoving: “Detailhandelsbedrijfsruimte” 15 18 22 26 27 29 31 Nieuwbouw Lorentz Lyceum Arnhem Zuid Enthousiasme voor nieuw Lorentz Lyceum KlaassenGroep werkt samen met vertrouwde relaties Lorentz Lyceum, een scherp aanbesteed project zonder verrassingen Inprebo levert substantiele bijdrage Inspirerend interieur voor Lorentz Lyceum Tegelwerk vergt veel pas- en meetwerk Metaal in de bouwsector geeft architecten ruimte 32 Column Danny van Hal: “Maak het beste van 2020, bereid u voor op 2021.” 35 40 42 45 46 Uitbreiding Gezondheidscentrum Assen Noord Gezondheidscentrum blijft operationeel tijdens uitbreidingswerkzaamheden Voorbeeldige samenwerking bij Gezondheidscentrum Assen Goede afstemming cruciaal welslagen Column BIM4ALL: “Bouwkundig ontwerpadvies” Bouwklup Transformatie Akzogebouw tot duurzaam 49 62 hoofdkantoor Teijin Aramid “We bouwen met de deur open.” Kort nieuws Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Met beschonken komkommers is het slecht bouwen Wie, zoals ik woensdag 1 juli jongstleden, het debat over racisme in Nederland in de Tweede Kamer heeft gevolgd zal het idee hebben gehad dat Nederland “af” is. Volwassen mensen die elkaar gedurende meer dan vijf uur de maat namen over Zwarte Piet, Jesse Klaver die het opnam voor “woordkunstenaar” Akwasi die dreigt mensen tegen het hoofd te trappen, Geert Wilders die voor de honderdste keer zijn vaste riedeltje afdraaide en DENK-fractievoorzitter Farid Azarkan die zijn SP- collegae Lilian Marijnissen uitmaakte voor “beschonken komkommer”. Inderdaad, waar gaat het over….! Ondertussen is ons land nog steeds in de ban van de anderhalve meter economie en pakken donkere wolken zich samen boven de BV Nederland. De daadkracht die Mark Rutte tentoonspreidde medio maart tot juni zal hem geen windeieren leggen is mijn idee. Natuurlijk, er kan nog veel gebeuren voor het 21 maart is, maar de basis voor nog een kabinet Rutte is gelegd. Je ziet de PvdA al voorzichtig voorsorteren voor een hernieuwde kennismaking in de Trêveszaal en mocht Sigrid Kaag haar beloftes inlossen dan zou er zomaar een nieuwe paarse golf kunnen ontstaan. Een variant hierop zou het CDA kunnen zijn. Mijn verwachting is dat de macht weer in het midden komt te liggen en dat zou wel eens heel goed kunnen uitpakken. Iedere voetballiefhebber weet dat de slag in verreweg de meeste gevallen op het middenveld gewonnen moet worden. In deze turbulente tijden, waar niets meer heilig lijkt te zijn, zal een nieuw realisme het beste gedijen in een breed gedragen middenkoers. Ook voor onze sector zou het mooi zijn dat de scherpe kanten, al dan niet juridisch bewerkstelligd, eraf gaan. De aangepaste PFAS normering is een hoopvolle start. Een reëlere kijk op de stikstofnorm zou eveneens een forse stap in de goede richting zijn. Zeker, wanneer het tekort aan woningen alleen nog maar verder toeneemt. Dat er veren gelaten moeten worden, bijvoorbeeld in de luchtvaart en agrarische sector Door: redacteur Gerard van Leeuwen (veevoerplan Carola Schouten), is eveneens evident. Vooralsnog geloof ik in de technische ontwikkelingen in de landbouw en veeteelt en is een afgedwongen vermindering van de luchtvaart onafwendbaar. Gelukkig heeft de coronaperiode laten zien dat we veel kunnen digitaliseren. Nee, zo gek is zo’n uitruil eigenlijk niet. Het zou fijn zijn dat de wetgevende en controlerende macht aan het Binnenhof zich hierover iets drukker zou maken. Met beschonken komkommers bouw je geen woningen. Op de cover Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Herman Bossink (l) en Martin Niehof van Aannemersbedrijf Niehof Uitgever: Bouwen in het Oosten v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen, Jolanda Groothuis en Reinout Burgers Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Ingenieursbureau IBVreeswijk heeft meer dan 30 jaar ervaring op het gebied van constructies en veiligheid. 06 Bouwen in het Oosten Wij zijn actief in verschillende sectoren, zoals de woningbouw, de utiliteitsbouw en de agrarische sector enwij staan voor eerlijk bouwtechnisch advies. Wij zoeken samen met u naar de optimale oplossing. Dus heeft u verbouw- of nieuwbouwplannen? Wilt u een haalbaarheidsstudie laten uitvoeren of een detailberekening hebben? Wij kunnen alles voor u verzorgen, inclusief statische berekeningen enconstructieve tekeningen. Meer weten? De koffie staat altijd klaar. Lemselosestraat 15, Weerselo I 0541-661424 I www.ibvreeswijk.nl

Plan Vos Door: Jolanda Groothuis Aannemersbedrijf Niehof trekt eigen plan in nabijgelegen dorp Warenhuis maakt plaats voor nieuw thuis bewoners Rossum Op het terrein van voormalig Warenhuis Vos in Rossum herrijst momenteel een fraai nieuwbouwplan dat door Aannemersbedrijf Niehof in eigen ontwikkeling wordt uitgevoerd. In acht jaar tijd is dit tevens het achtste woningbouwproject dat Niehof zelf beheert. Hieruit blijkt dat de aannemer uit Lattrop met regelmaat zijn eigen plan trekt dat door gemeenten en (potentiële) bewoners wordt omarmt. Op de hoek van de markante locatie tegenover de Rooms Katholieke kerk, in de kern van Rossum, gingen de werkzaamheden afgelopen april voor Plan Vos van start. Mede door de ligging en bekendheid van het voormalige warenhuis is dit nieuwbouwplan een gewilde A-locatie voor zowel de inwoners van Rossum als mensen uit de directe omgeving. Architect Tom Olde Dubbelink en bouwadviseur Leon Scholten hebben met het ontwerp zoveel mogelijk rekening gehouden met de statige uitstraling van het voormalige Warenhuis Vos. Duurzaamheid speelde hierbij een grote rol. Levensloopbestendig wonen Plan Vos bestaat uit veertien hoogwaardig afgewerkte woningen, waarvan drie dorpswoningen, ideaal voor levensloopbestendig Bouwen in het Oosten 07

Plan Vos wonen, zes woningen van het type drie-onder-één kap en vijf appartementen verspreid over drie bouwlagen, allen in de koopsector. De woonoppervlaktes van de vijf appartementen variëren tussen de 67 vierkante meter en 99 vierkante meter. Ieder appartement krijgt een eigen parkeerplek, berging en buitenterras of balkon. De prijzen voor de appartementen variëren tussen de € 206.500,00 - € 312.500,00 en voor de woningen vanaf € 222.500,00 - € 307.500,00 vrij op naam. Opmerkelijk detail: De kopers betalen pas na oplevering van hun woning en dat brengt een groot voordeel met zich mee omdat er geen sprake is van dubbele woonlasten. Nieuwe kansen Directeur Martin Niehof en projectleider Herman Bossink vertellen dat Warenhuis Vos tachtig jaar geleden werd gebouwd door Jan Vos en hiermee was het decennialang een begrip. Mensen kwamen van heinde en verre om inkopen te doen bij de Vroom&Dreesman van de gemeente Dinkelland. Echter, met het oprukken der tijd, begonnen de grote winkelketens in omliggende steden steeds meer een prominente rol te spelen waardoor Warenhuis Vos moest inleveren. Bovendien verouderde het pand en was er nog maar weinig animo voor overname. Het einde van een succesvol winkeltijdperk naderde, maar creëerde daarmee ook kansen voor de karakteristieke dorpskern van Rossum. Veel belangstelling Martin Niehof, de derde generatie binnen het aannemersbedrijf, voorzag mogelijkheden toen Warenhuis Vos haar deuren sloot. “Uit ervaring weet ik dat dorpsbewoners graag trouw blijven aan hun geboortegrond. Dit neemt echter niet weg dat zij openstaan voor nieuwe plannen. Denk hierbij aan ouderen die kleiner en comfortabeler willen gaan wonen en de jeugd die graag openstaat voor betaalbare starterswoningen. Met het oog op eerder uitgevoerde woningplannen* (zie kader) in omliggende dorpen, gingen wij in gesprek met de dorpsraad van Rossum en de gemeente Dinkelland om onze plannen met betrekking tot een nieuwbouwplan te ventileren. Deze werden enthousiast ontvangen; na marktonderzoek onder ruim 2500 mensen uit de omgeving bleek dat er veel belangstelling was om de oude dorpskern van Rossum nieuw leven in te blazen. Met goedkeuring van de gemeente verliep het daarop volgende Plan van Aanpak snel en doelgericht.” Een half woord Projectleider Herman Bossink vult Martin Niehof aan: “We besloten om onze ideeën voor te leggen aan Architom Architecten Denekamp en Scholten Bouwadviseurs Deurningen. Met deze twee partijen bouwden we door de jaren een fijne samenwerking op. Onze ervaring heeft geleerd dat we elkaar met een half woord verstaan en dat was ook bij dit project aan de orde. Het ontwerp dat werd geschetst kwam al gauw overeen met hetgeen wij voor ogen hadden Herman Bossink Herman Bossink: “Voor ons valt dit nieuwbouwplan onder de traditionele noemer waarbij de nadruk wordt gelegd op het duurzaamheidsaspect.” Bouwen in het Oosten 09

en, niet onbelangrijk, ook de gemeente Dinkelland sprak haar goedkeuring uit. Voor ons valt de nieuwbouw van de veertien woningen onder de traditionele noemer waarbij de nadruk wordt gelegd op het duurzaamheidsaspect. De huizen worden volgens de hoogste waarden geïsoleerd, voorzien van zonnepanelen en zijn volledig gasloos. Bovendien wordt er een regenwateropvang onder de weg aangelegd.” Boven verwachting KockvanBenthem Makelaars uit Oldenzaal neemt de verkoop van het nieuwbouwplan voor haar rekening. Dit verloopt boven verwachting goed. Ten tijde van het interview (eind juni), zijn op drie woningen na alle woningenverkocht. Hiermee wordt bevestigd dat Aannemersbedrijf Niehof een juiste keuze maakte door te investeren in het nabijgelegen dorp en Rossum hiermee een nieuwe boost geeft.” Martin Niehof: “Uit ervaring weet ik dat dorpsbewoners graag trouw blijven aan hun geboortegrond.” Als blijvende herinnering aan de bouwer van het warenhuis Jan Vos, krijgt de gedenksteen een mooie plaats in het appartementencomplex. 10 Bouwen in het Oosten

Plan Vos Portfolio Aannemersbedrijf Niehof woningplannen in eigen ontwikkeling: • Zestien woningen Plan Pierik, Denekamp (gereed 2013) • Vier woningen Plan Kafmolen, Denekamp (gereed 2016) • Zes woningen Plan Reuvenkamp, Rossum (gereed 2018) • Tien woningen Plan Het Elferman, Denekamp (gereed 2018) • Twaalf woningen Plan Dorpsstraat, De Lutte (gereed 2020) • Zes woningen Plan Weerinkstraat, Denekamp (gereed begin 2020) • Twaalf woningen Plan Lomanskamp 2, Beuningen (start na de bouwvak 2020) • Veertien woningen Plan Vos, Rossum (gereed april 2021) • Vier woningen Plan Zilverschoon, Oldenzaal (start 2021) Martin Niehof Bouwen in het Oosten 11

- ADVERTORIAL - Architom Architecten Veel architecten leven nog in vroegere tijden. Zij voelen zich een bouwheer die mag bepalen hoe een gebouw er uit komt te zien. Zij wanen zich eigenaar van een ontwerp. Merkwaardig natuurlijk, want het te bouwen of verbouwen object is allerminst van de architect. Traditionele architecten vinden dat zij beter weten wat goed is voor de klant, dan de klant zelf. De architect staat centraal, niet u. Architom heeft zich sinds de oprichting onderscheiden door juist de klant (U) centraal te stellen. Aan de hand van uw wensen en eisen wordt een ontwerp voor u gemaakt. Het advies is om dan niet over één nacht ijs te gaan. U krijgt uw ontwerp mee en kunt het aan uw kennissen, relaties en vrienden laten zien. De ervaring leert dat uw ideeën zo groeien naar nog betere ideeën. Architom is in staat u steeds te verrassen met nieuwe mogelijkheden waar u keuzes in kunt maken. Totdat u zegt; ‘Wauw, dit is HET!’ Architom begeleidt u in het proces om uw ontwerp ‘technisch haalbaar’ te laten zijn en om binnen uw budget te blijven. Zo kunt u uw gedachten de vrije loop laten en bereikt u uw ideale oplossing. Wel zo prettig! Onderscheid door een aangename “Schetssessie”. Met een schetssessie van Architom architecten vertalen we, samen met u, uw wensen op papier. Dit heeft een aantal voordelen voor u: • u krijgt gelijk inzicht in het ontwerp • u kunt direct reageren op het ontwerp • het ontwerp kan gelijk afgestemd worden op het budget • het scheelt u en de architect tijd • de architect ziet u positief of negatief reageren op ontwerpkeuzes • de kosten blijven beperkt door snel te schakelen • u voelt of de architect uw wensen kan vertalen. (is er een klik) Wilt u ook uw wensen vertaald in een ontwerp? Neem dan snel contact met ons op voor een schetssessie. Met vriendelijke groet, Architom architecten Ir. T.A.M. Olde Dubbelink – Architect R.G.B. Sanderink – Projectleider 12 Bouwen in het Oosten Adres: Nijverheidsstraat 1, 7591 BM Denekamp tel: +31 541 76 90 49 mob: +31 6 20 62 46 62 mail: info@architom.nl

KienhuisHoving informeert Detailhandelsbedrijfsruimte In het begin van de Coronacrisis wisten wij juristen nog niet zo goed voor wiens risico (huurder of verhuurder van detailhandelsbedrijfsruimte) de gevolgen van de overheidsmaatregelen waren. Immers als gevolg van de van overheidswege gedwongen sluiting van horecabedrijven vielen hun inkomsten in één klap weg. Daarnaast ontvingen winkels nauwelijks nog klanten als gevolg van de intelligente lockdown. Hoewel de omzet wegviel, liepen de vaste lasten, zoals de huur, gewoon door. Is het de huurder toegestaan om geen of minder huur te betalen? Ten tijde van het schrijven van deze column zijn 3 uitspraken gepubliceerd die betrekking hebben op de coronacisis en de verhuur van (detailhandels)bedrijfsruimte. Rechtbank Noord-Nederland, 27-05-2020 1 Een horecapand dat Inbev huurt van een vastgoedbelegger en onderverhuurt aan een horecaexploitant is vanwege de coronamaatregelen gedwongen gesloten. Inbev heeft zelfstandig de huurprijs met een derde opgeschort en beroept zich vervolgens op huurprijsvermindering. Het niet kunnen gebruiken van het gehuurde vanwege een gedwongen overheidsmaatregel kwalificeert volgens Inbev als gebrek in de zin van artikel 7:204 lid 2 BW. De kantonrechter overweegt dat hij het voorstel van Inbev om twee derde van de huurprijs te betalen redelijk acht en wijst de vordering van verhuurder af.2 Rechtbank Gelderland, 29-05-2020 3 Voetbalclub Vitesse wil tot 1 september 2020 geen/minder huur betalen voor stadion Gelredome, omdat zij vanwege de beperkingen i.v.m. de coronacrisis geen betaald voetbalwedstrijden mag het stadion. De kantonrechter wijst de vordering van Vitesse af. De rechter is het weliswaar met Vitesse eens dat de beperkingen door de coronacrisis een onvoorziene omstandigheid vormen, maar heeft Vitesse haar vordering niet genoeg onderbouwd om recht op huurkorting te krijgen.4 Vitesse wordt in het ongelijk gesteld. Rechtbank Overijssel, 3-5-2020 5 De horecaondernemer heeft per 1 maart 2020 haar huurbetalingen opgeschort, aangezien er geen inkomsten meer binnenkomen. De kortgedingrechter is van oordeel dat de overheidsmaatregelen voor risico van de huurder komen nu in de ROZ Algemene Bepalingen is opgenomen dat de huurder verantwoordelijk is voor het verkrijgen en behouden van de vereiste vergunningen/ ontheffingen. De kantonrechter stelt dit -m.i. ten onrechte- gelijk aan coronamaatregelen. Daarnaast zijn er volgens de rechter vele situaties denkbaar waarbij de huurder een terugval in inkomsten heeft en deze Deze column is geschreven door: Marlies Knook, advocaat Bouwrecht, Huurrecht, Landgoederen, Vastgoed- en Gebiedsontwikkeling. e-mailadres: marlies.knook@kienhuishoving.nl I Telefoonnummer: 053 - 480 42 66 voor rekening van de huurder komen. De coronacrisis maakt dit niet anders, aldus de kantonrechter. Mijn conclusie De uitspraken variëren nu de onderliggende feiten van de gevallen niet gelijk zijn. Daarnaast zijn in de procedures niet dezelfde juridische standpunten naar voren gebracht. Er is nog geen vaste lijn te ontwaren behalve wellicht dat een gedwongen sluiting vanwege een overheidsmaatregel is aan te merken als gebrek in de zin van artikel 7:204 lid 2 BW. Er zullen ongetwijfeld nog meer uitspraken volgen, voordat we over deze kwestie meer zekerheid zullen hebben. 1 ECLI:NL:RBNNE:2020:1979. 2 In onderhavige zaak was een beroep op huurprijswijziging niet uitgesloten, waardoor de vordering van Inbev kon worden toegewezen. 3 ECLI:NL:RBGEL:2020:2768. 4 In de huurovereenkomst is, zoals gebruikelijk, elk recht van Vitesse op huurkorting uitgesloten. Die regel kan echter worden doorbroken als er onvoorziene omstandigheden zijn, waardoor het op grond van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat Vitesse aan de huurovereenkomst wordt gehouden. 5 ECLI:NL:RBOVE:2020:1906. 21

Lorentz Lyceum Enthousiasme voor nieuw Lorentz College Ongeveer zeven jaar geleden besloot de Gelderse onderwijsgroep Quadraam om plannen te maken voor een nieuwe huisvesting voor twee van hun veertien middelbare scholen. Het betrof de Rivers International School Arnhem en het Lorentz Lyceum. De internationale school werd drie jaar geleden geopend en in september zal de nieuwe vestiging van het Lorentz Lyceum haar deuren openen. Rector Willem Zwart toont zich enthousiast over het welslagen van het project en blikt verwachtingsvol vooruit. Willem Zwart onderschrijft de nut en noodzaak van de verhuizing naar een nieuw onderkomen. “Er lagen een aantal argumenten ten grondslag aan de nieuwbouw. Allereerst het huidige gebouw dat sterk verouderd was na veertig jaar. Ook was de situering door demografische ontwikkelingen niet meer ideaal. Onze leerlingen zitten in de leeftijdscategorie twaalf tot en met achttien dus is een vestiging in een echte familiewijk belangrijk. In Schuytgraaf wordt de komende jaren nog fors gebouwd. Ook de locatie, Willem Zwart: “Nu de realisatie zo goed als achter de rug is, kunnen we stellen dat dit een goede keus is geweest.” Bouwen in het Oosten 1515

Lorentz Lyceum naast NS- station Arnhem Zuid, is belangrijk, omdat wij tweetalig HAVO, VWO en Gymnasium aanbieden, wij geven bijvoorbeeld ook de talen Spaans en Chinees, en er komen ook steeds meer leerlingen van verder met het openbaar vervoer. Dat dit een goede inschatting is geweest, blijkt nu al uit het aantal inschrijvingen voor volgend jaar dat al behoorlijk is gestegen ten opzichte van dit jaar. De nieuwe school is gebouwd op duizend leerlingen. Dit jaar zitten we op 875, maar in september zijn dat er al ruim negenhonderd. Met alle betrokkenen hebben we een duidelijk Programma van Eisen opgesteld, met daarin de belangrijkste kerngetallen verwerkt, zoals het aantal lokalen, kantoren, openbare ruimten en een mediatheek. Daarnaast hebben we een aantal kaders geformuleerd waarover een aantal architecten hun licht hebben laten schijnen. Na een voorselectie hebben we met drie bureaus uitvoerig gesproken, waarbij de keus is gevallen op architectenbureau DP6. De Klaassen Groep is na een Europese aanbesteding als beste uit de bus gekomen. De prijs was zoals altijd een zeer belangrijke factor maar ook hun plan van aanpak, expertise, ervaring en de transparante communicatie telden mee in de beoordeling. Nu de realisatie zo goed als achter de rug is, kunnen we stellen dat dit een goede keus is geweest. Wat bij ons centraal stond bij de architectonische en esthetische keuzes waren de begrippen rust, ruimte, licht en schoonheid. Schoonheid in speelsheid maar ook qua materialen. En dat gold ook voor de inrichting. Voor de publieke ruimten hebben we gekozen voor de aanschaf van nieuwe producten, voor het overige hebben we gezien wat we mee konden nemen.” Strakke planning De realisatie van het Lorentz Lyceum, dat een totale investering vergde van circa zestien miljoen euro inclusief infrastructuur en ict, kende een behoorlijk strakke planning. Dat leverde zo nu en dan spannende momenten op. Willem Zwart: “We merkten dat bijvoorbeeld levertijden een rol speelden en ook de schaarste aan vakmensen in de bouw speelde af en toe parten. Ook het kostenaspect bleef continu een belangrijk aandachtspunt. Nu Willem Zwart: “Een nieuw gebouw geeft veel nieuwe energie. Het heeft een belofte in zich.” we kunnen terugblikken spelen een aantal woorden door mijn hoofd. Allereerst trots. De bouw was een gigantisch complex project inclusief een verhuizing. Daarnaast ook opluchting. Het vergt veel van de mensen. We hebben een behoorlijke wissel getrokken op onze medewerkers die naast een volledige baan hun schouders onder dit proces hebben gezet. Last but not least noem ik enthousiasme. Een nieuw gebouw geeft veel nieuwe energie. Het heeft een belofte in zich. We zijn allemaal benieuwd hoe een en ander zich vertaalt in het nieuwe schooljaar.” Bouwen in het Oosten 17 Foto: DP6 Architectuurstudio

Door: Jolanda Groothuis KlaassenGroep werkt samen met vertrouwde relaties aan Lorentz Lyceum Arnhem Het nieuwe Lorentz Lyceum in Arnhem wordt voor zowel de leerlingen als medewerkers een focus voor samenwerking, verbinding en vakoverstijgend werken. Maar, ten tijde van de bouw speelden deze factoren tevens een grote rol voor de uitvoerende partijen. KlaassenGroep afdeling Dinxperlo werd de opdracht na aanbesteding gegund. “Het moest er scherp langs”, aldus bedrijfsleider Martien te Molder, “maar, mede dankzij de onderlinge connectie met onder- en nevenaannemers, kunnen wij terugblikken op een project dat we met trots toevoegen aan ons referentiekader.” 18 Bouwen in het Oosten

Lorentz Lyceum Op basis van EMVI (Economisch Meest Voordelige Inschrijving) en Plan van Aanpak kreeg KlaassenGroep Dinxperlo als bouwkundig aannemer de opdracht in handen om het nieuwe Lorentz Lyceum te realiseren. Het project, waar ruim negen miljoen mee gemoeid gaat, is volgens Martien te Molder een voorbeeld waarbij de moeilijkheidsgraad zit in de vele verschillende materialen gecombineerd met uitdagende details. Hij doelt hierbij op de draagconstructie, gevelafwerking, inrichting, maar niet in de laatste plaats ook op het bollenplaatvloersysteem dat nog niet standaard bij nieuwbouwprojecten wordt toegepast. Martien te Molder: “Deze vloer is opgebouwd uit fabrieksmatig vervaardigde wapeningskorven, waartussen kunststof bollen zijn aangebracht. In het werk worden deze bollenplaatvloerelementen met constructief beton tot één geheel gestort als vlakke gewapende betonvloer. Door de gewichtsbesparing zijn grotere overspanningen realiseerbaar. Het is een systeem waar we niet dagelijks mee te maken hebben, maar dat zeker de aandacht verdient.” Tweetalig onderwijs Het Lorentz Lyceum in Arnhem is één van de veertien middelbare scholen van schoolbestuur Quadraam. Het is een school voor tweetalig en Nederlandstalig onderwijs voor HAVO-, VWO- en gymnasiumleerlingen. Daarnaast heeft de school een afdeling voor hoogbegaafden (OPUS). Bovendien maakt de Rivers International School Arnhem tevens onderdeel uit van het Lorentz Lyceum. Het nieuwe schoolgebouw komt vlakbij deze internationale school te staan, waardoor beiden in de nabije toekomst intensief met elkaar kunnen samenwerken. De spinnen in het web Ten tijde van het interview (begin juni), is de afbouwfase in volle gang. Ruim zeventig vaklieden werken met man en macht om de opleverdatum van 26 juni na te streven. “Dat gaat lukken”, aldus Martien te Molder. “Het overgrote deel Martien te Molder: “Bouwen is een complex proces. Alle facetten, van ontwerp tot uitvoering, bepalen samen het succes van een project.” Bouwen in het Oosten 19 Foto: DP6 Architectuurstudio

KWALITEIT, SNELHEID EN FLEXIBILITEIT. KONINGSWEG 11A 6942 NV DIDAM MAIL: ROBIN@VOLLENBROEKBETONBOUW.NL Hoogbouw Casco’s Laagbouw Casco’s Rollecate 65-14 Utiliteitsbouw Casco’s 7711 GG Nieuwleusen Tel. 0529-408300 FerdinandFlier@inprebo.nl www.inprebo.nl Vloersystemen Divers Prefab Wandsystemen

Lorentz Lyceum van de onder- en nevenaannemers, ieder met hun eigen specialisme, zijn vertrouwde relaties van de KlaassenGroep. Dat vergemakkelijkt de onderlinge communicatie. Onze hoofduitvoerder André Heijnen en werkvoorbereider Maicel van de Heuvel zijn daarin echte spinnen in het web. De nagenoeg vlekkeloze voortgang van het werk en kwaliteit van de werkzaamheden hebben we mede aan hen te danken. Een compliment is dan ook zeker op zijn plaats. Niet dikwijls wordt gerealiseerd dat bouwen een complex proces is. Alle facetten, van ontwerp tot uitvoering, bepalen samen het succes van een bouwproject; het waarmaken van een ambitie en het realiseren van een droom. Als full-service ontwikkel- en bouwregisseur werken wij daar, samen met particuliere, institutionele en bedrijfsmatige opdrachtgevers, graag aan mee. Dat doen we als familiebedrijf reeds sinds 1851, en ik kan met zekerheid stellen dat onze ambitie hierin nog lang niet is uitgeput!” DP6 Architectuurstudio Vijf architectenbureaus bogen zich over een ontwerp voor het nieuwe Lorentz Lyceum. Op deze ontwerpen hebben leerlingen, medewerkers, leden van de ouderraad, de medezeggenschapsraad en schoolleiding hun feedback kunnen geven. Na de officiële scoringsprocedure door opdrachtgever Quadraam en feedback van de gemeente, waarbij zaken zoals duurzaamheid van het gebouw, de omgevingsfactor en uiteraard de kosten werden meegenomen, maakte het ontwerp van DP6 Architectuurstudio uit Delft overtuigend winnaar. Levendig gezichtspunt Het lyceum krijgt straks naast station Arnhem-Zuid en aan de Metamorfosenallee een zichtbare en bereikbare plek. Het gebouw is zo ontworpen dat het ruimte geeft aan het plein en aan de zon, zodat de buitenruimte een aangename verblijfsplek wordt. De sportzalen zijn opgenomen in het gebouwvolume en worden opgetild naar de eerste verdieping zodat op maaiveldniveau geen blinde gevels zijn. Van buiten naar binnen laat het gebouw de buitenwereld zien wat er binnen in de school gebeurt. Aan alle zijden bevinden zich onderwijsfuncties zodat het gebouw vanaf elk gezichtspunt levendig is. De aula loopt letterlijk van binnen naar buiten door en biedt zicht tot in het hart van de school. Vakoverstijgend werken De indeling en de route in de school is een vertaling van de ontwikkeling van de leerlingen; zij worden geprikkeld door het onderwijs zichtbaar te maken. De gebieden Science, Humanities en Opus bieden ruimte voor focus en samenwerking en het atrium verbindt de gebieden voor vakoverstijgend werken. Overal in het gebouw is verbondenheid met elkaar en met de wereld. De verbeelding van deze connectiviteit is door de hele school te vinden, in licht, ruimtelijkheid, doorzicht en grafische prints op de wanden. Het nieuwe gebouw biedt plaats aan maximaal duizend leerlingen. Bouwen in het Oosten 21 Foto: DP6 Architectuurstudio Foto: DP6 Architectuurstudio

Door: Jolanda Groothuis Lorentz Lyceum; een scherp aanbesteed project zonder verrassingen Pola Installatietechniek uit Zevenaar heeft door de jaren heen diverse projecten in samenwerking met de KlaassenGroep gerealiseerd. Met name in de utiliteitsbouw en op industrieel gebied vormen deze twee partijen een uitstekend team. Voor bedrijfsleider Marco Velsink bestond er geen twijfel om samen met de KlaassenGroep in te schrijven op de nieuwbouw van het Lorentz Lyceum, ook al moest het er scherp langs. “Deze partij is er één waar je op kunt bouwen, we zijn nog nooit voor negatieve verrassingen komen te staan.” Marco Velsink Marco Velsink: “Voor ons bestond er geen twijfel om samen met de KlaassenGroep in te schrijven op dit project.” 22 Bouwen in het Oosten

Lorentz Lyceum Pola Installatietechniek is verantwoordelijk voor de volgende disciplines: • Warmtepompinstallatie • PV panelen • Elektrotechniek • Zwakstroom • Loodgieterswerk • Verwarming • Hoog rendement luchtbehandeling • Klimaatbeheersing Toegepaste noviteiten/technische snufjes: • Noviteit 6-wegklep Belimo met ultrasone debietmeting • Noviteit stekkerbare installatie inclusief meeten regeltechniek (met WAGO connectoren), stekkerplan • CO2-sturing met VAV-kleppen en druk gestuurde luchtbehandelingskast Pola Zevenaar is een organisatie dat alle facetten van de installatietechniek beheerst. Marco Velsink: “Wij hebben de benodigde expertise zelf in huis en werken dagelijks aan disciplines die nu (nog) niet vanzelfsprekend zijn, maar zeker op termijn belangrijke onderdelen gaan uitmaken van de installatiewereld. Een aantal van deze noviteiten passen we nu al toe bij de nieuwbouw van het Lorentz Lyceum. (zie kader) Wij streven niet alleen de meest recente technologieontwikkelingen na, maar stimuleren ook onze vaklieden om zichzelf te blijven ontwikkelen. Zo blijven we innovatief en creëren we een ambitieus werkklimaat.” Niet krampachtig Voor Pola Installatietechniek vond de aftrap van het Lorentz Lyceum in het voorjaar van 2019 plaats. De werkzaamheden staan in direct verband met de bouwkundige voortgang van de KlaassenGroep. Daarover zegt Marco Velsink goed in mee te kunnen bewegen. “Klaassen is een organisatie die haar afspraken nakomt. En hoewel we scherp hebben ingeschreven is het niet zo dat we ons in alle hoeken moeten wringen om het werk te realiseren. De planning, waar wij overigens nauw bij betrokken werden, verloopt tot op heden volgens het boekje. Onze samenwerking zou je kunnen omschrijven als ‘niet zij, maar wij’. Dat werkt allesbehalve krampachtig.” Juiste nazorg Pola Installatietechniek is met ruim 130 medewerkers, evenals de KlaassenGroep een familie bedrijf. Volgens Marco Velsink maakt dat het verschil ten opzichte van grote aandeelhouders die voornamelijk vanuit winstoogmerk werken. “We hanteren een no-nonsense aanpak en onderscheiden ons door een persoonlijke benadering, niet alleen ten tijde van projectuitvoering, Bouwen in het Oosten 23

HET COMPLETE TEGELWERK IN HET LORENTZ LYCEUM IS GEDAAN DOOR:

Lorentz Lyceum ook een juiste nazorg valt daaronder. Dat geldt zowel voor onze klanten, als voor het personeel.” Flink investeren Op de vraag hoe Marco Velsink de motivatie van de jeugd ervaart om de installatietechniek in te gaan is hij louter positief: “Motivatiegebrek is ons onbekend. Dat heeft wellicht te maken met het feit dat Pola ten tijde van de economische recessie de keuze maakte om flink te blijven investeren in het personeel. En ja; dat bracht de nodige kosten met zich mee. We hebben marges moeten loslaten om toch te blijven scoren, maar dat werpt tegenwoordig zijn vruchten af. Door destijds te zaaien in plaats van te snijden mogen we ons nu rijk prijzen met een personeelsbestand waar we vol vertrouwen de toekomst mee aankunnen.” Toekomst Ondanks de Coronacrisis die een groot stempel zal gaan drukken op de economie staat Marco Velsink niet negatief tegenover de toekomst. “Het is voor ons een uitdaging om doelstellingen te realiseren die bij zullen dragen aan een verbeterd milieu. Besparing op fossiele brandstoffen is daar een belangrijk onderdeel van. Alleen PV installaties zullen problemen gaan geven op ons elektriciteitsdistributienet. Er zal derhalve gezocht moeten worden naar duurzame combinaties. Elektriciteit opwekken door middel van PV installaties en deze direct omzetten in waterstof door verbranding via waterstofketels voor warmwaterproductie en verwarming, is een doeltreffende combinatie. Deze methodiek, met de eigen energiecentrale thuis, is geschikt voor woningen, de utiliteitsbouw en de industrie. Ik ben ervan overtuigd dat dit een grote rol gaat spelen op termijn, waar wij als vooruitstrevende onderneming graag voor open staan.” Opgeleverde en lopende projecten Pola Installatietechniek in samenwerking met KlaassenGroep: • Nieuwbouw als nevenaannemer Verzorgingshuis Subenhara, Zevenaar • Renovatie als nevenaannemer Graafschap College hoofdkantoor, Doetinchem • Nieuwbouw als nevenaannemer MAPEI Nederland, Apeldoorn • Nieuwbouw als onderaannemer Graafschap College Sport en Bewegen • Nieuwbouw als onderaannemer Lorentz College Arnhem Bouwen in het Oosten 25

Inprebo levert substantiele bijdrage aan Lorentz Lyceum Inprebo uit Nieuwleusen leverde een substantiële bijdrage aan de realisatie van het Lorentz Lyceum in Arnhem Zuid. Directeur Ferdinand Flier van het in 2006 opgerichte bedrijf vertelt dat zijn bedrijf zich heeft gespecialiseerd in prefab betonelementen en betonsystemen. “Het Lorentz Lyceum kwam voor ons in beeld door middel van een offerte, waarna het werk aan ons toegewezen is. In Arnhem hebben wij 1500 vierkante meter wanden van 120 dikte en 164 kolommen met een diameter van 350 geleverd. Daarnaast leverden we ook 66 borstweringen van 120 millimeter dikte. De totale aanneemsom bedroeg 270.000 euro. Wij zitten altijd vroeg in het bouwproces. Het is inmiddels alweer bijna een jaar geleden dat wij onze bijdrage hebben geleverd.” Inprebo, dat zich heeft toegelegd op eindproducten zoals wanden, vloeren, holle wanden, balen en kolommen en een werkkring biedt aan negen vaste medewerkers, is gematigd optimistisch over de toekomst. Ferdinand Flier: “We wachten natuurlijk nog steeds af wat de coronaperikelen ons gaan brengen in de bouwsector, maar tot op heden lopen de werken door en komen er ook nieuwe opdrachten binnen. De offerte stroom is ook weer toegenomen ten opzichte van toen we midden in de lockdown zaten. We leveren voornamelijk aan aannemers in het hele land. Naast leverancier en producent verzorgen we desgewenst ook de engineering, maar werken eveneens op deeltrajecten met partners.” Ferdinand Flier: “Wij zitten altijd vroeg in het bouwproces. Het is inmiddels alweer bijna een jaar geleden dat wij onze bijdrage hebben geleverd.” 26 Bouwen in het Oosten

Lorentz Lyceum Een inspirerend interieur basis voor een prettige woon-, werk- of leeromgeving Promades is gespecialiseerd in het adviseren, begeleiden en realiseren van interieurprojecten voor particulieren, bedrijven, zorg- en onderwijsinstellingen. Promades ondersteunt en adviseert opdrachtgevers bij het ontwerpen van interieurs, bij het begroten van investeringen en bij het begeleiden van de realisatie van het project met als grootste voordeel één aanspreekpunt met persoonlijk contact en korte lijnen. De jarenlange ervaring in de interieurinrichting zorgt ervoor dat Promades een enorme bron van inspiratie, vakkennis, inzicht, flexibiliteit en enthousiasme kan combineren in elk project. Hierdoor kan Promades een project turn-key opleveren. Wij willen uw project, met zijn eigen, unieke kenmerken, realiseren met een sfeer die aansluit op uw wensen en eisen,waarbij rekening is gehouden met de bouwtechnische mogelijkheden van de ruimte én uw budget. Het eindresultaat is daarom een goede mix van kwaliteit, duurzaamheid en functionaliteit. Een inspirerend interieur is immers de basis voor een prettige woon-, werk of leeromgeving. Het interieur van een school vraagt om een specifieke aanpak in verband met de normenen eisen van een werken leeromgeving. Een schoolinrichting wordt zeer intensief gebruikt. Dagelijks maken vele leerlingen en onderwijspersoneel gebruik van de diverse ruimtes. Promades heeft ruime ervaring met het inrichten van scholen. Wij denken graag mee over een omgeving waar het prettig is te leren en te werken, waarbij veiligheid, ergonomie, duurzaamheid, gebruiksvriendelijkheid, design en de specifieke wensen en eisen van de gebruiker centraal staat. Door het combineren van diverse materialen en kleuren zorgen wij ervoor dat de sfeer en uitstraling aansluit bij de identiteit van de school. Ook voor het Lorentz Lyceum in Arnhem heeft Promades een prachtige inrichting mogen maken. Bouwen in het Oosten 27

Lorentz Lyceum Tegelwerk Lorentz Lyceum vergt veel pas- en meetwerk Scholten Tegelwerken uit Buurse was volgens Martien te Molder van de KlaassenGroep de aangewezen partij om het tegelwerk voor het Lorentz Lyceum in Arnhem te realiseren. In het verleden werkten zij dikwijls samen aan vergelijkbare grote projecten, naar beider tevredenheid. Voor Marthijn Scholten is het Lorentz Lyceum een ambitieus project dat veel vakmanschap en precisie vereist. “Dat is exact waar onze onderneming voor staat en ons door de jaren een mooi referentiekader heeft opgeleverd.” Scholten Tegelwerken werd veertig jaar geleden door de vader van de huidige eigenaar, Marthijn Scholten opgericht. Het bedrijf bouwde naam op door haar immer vakkundige uitvoering en het nauwgezet nakomen van gemaakte afspraken, ook in bouwfases waarin de nodige flexibiliteit werd gevraagd. Marthijn Scholten: “Dit resulteerde in veel vaste en ook grote opdrachtgevers waarvan de KlaassenGroep er één is. Begin dit jaar kregen we de opdracht voor het tegelwerk van het Lorentz Lyceum in handen. Het is een redelijk arbeidsintensief project dat veel pas- en meetwerk vergde, maar waar onze vaklieden eerder kansen zagen dan beperkingen. We werken met een vast team ervaren tegelzetters die hun hand niet omdraait voor een uitdagende klus. Zij zijn tevens de drijvende factor achter de leerlingen die jaarlijks het vak binnen ons bedrijf eigen maken. Daarnaast werken we samen met een degelijke club inleen-tegelzetters waar we nooit tevergeefs een beroep op kunnen doen.” Hardwerkend team Voor Scholten startten de tegelwerkzaamheden bij het Lorentz Lyceum afgelopen maart. Deze omvatten het voorbereiden en uitvlakken van de ondergrond, het leveren en aanbrengen van de tegels in kleedkamers, toiletten en grootkeuken en het verwerken van de spiegels in het tegelwerk. Inmiddels is de klus afgerond en zegt Marthijn Scholten er trots op te zijn dit prachtige project gerealiseerd te hebben, samen met het hardwerkende team specialisten. Duurzame relaties van Scholten Tegelwerken zijn onder andere: KlaassenGroep, BAM, Dura Vermeer, Trebbe Bouw, Wessels Marthijn Scholten Bouwen in het Oosten 29 Rijssen, Goossen te Pas, Plegt Vos Bouw, Van Wijnen, meerdere Twentse bouwbedrijven en diverse vastgoedinvesteerders. Marthijn Scholten: “Onze vaklieden zien eerder kansen dan beperkingen bij een uitdagende klus als deze.”

Een greep uit de reeks uitgevoerde projecten: Kantoren en utiliteitswerken • Unilever Wageningen • Pathe Arnhem • Stadhuis Apeldoorn • Aliander Arnhem Appartementen • 76 Appartementen Mekkelholt Enschede • 88 Appartementen Het Stempel Veenendaal Scholen • Graafschap College Doetinchem • Technohal UT Enschede • ROC Almelo Buitenwerk met drainagesysteem • Mooienhof Enschede (trap met bordessen) • Technohal UT Enschede Ziekenhuizen • Enschede • Scheemda • Hardenberg Zwembaden • ’s Heerenberg • Groenlo • Hengelo • Muziekkwartier Enschede • Casino Enschede • Pandasia Arnhem • 99 Appartementen Intermeco Doetinchem • Hogeschool Enschede • Scholingsboulevard Enschede • Nieuwbouwwoning Deurningen (groot buitenterras) • Zutphen • Hengelo • Almelo • Enschede • Arnhem • Doetinchem 30 Bouwen in het Oosten

Lorentz Lyceum Metaal in de bouwsector geeft architecten ruimte “Momenteel wordt er veel gebruik gemaakt van metaalproducten in de bouwsector”, legt Jeroen van Riet van Rakon Bouwprofiel bv uit. “Dit komt waarschijnlijk door het uitgebreide assortiment en het grote kleurengamma. Dit geeft architecten alle ruimte om creatief te zijn in hun ontwerp omdat binnen deze materiaal groep bijna alles mogelijk is, zowel op technisch als esthetisch vlak. Wandplaten en zetwerk worden tegenwoordig zelfs naar wens gevormd. Bij voldoende afname is het tevens mogelijk om plaatmateriaal naar eigen keuze te voorzien van een kwalitatieve coating met een unieke kleur waarop zelfs tot veertig jaar fabrieksgarantie kan worden verleend. Ook bij het Lorentz Lyceum is gebruik gemaakt van een uniek en op maat gemaakte wandplaat. Deze wandplaten, die met een zichtbare bevestiging eerder zijn toegepast bij het Krimpenerwaardcollege in Krimpen aan den IJssel, zijn nu aangepast naar een onzichtbare bevestiging. Dit is mogelijk is gemaakt door een speciaal ontwikkeld MF-kliksysteem®. Voordat men de wandplaten ophangt dient er eerst een achterconstructie gemaakt te worden waarin de wandplaten kunnen worden vastgeklikt. Een groot voordeel van dit type bevestiging is dat eventuele plaatschade makkelijk kan worden uitgewisseld zonder dat er een hele gevel voor moet worden gedemonteerd. Dit is vaak wel het geval bij andere verdekte montage systemen. Ik ga er vanuit dat er in de toekomst meer vraag zal zijn naar dit soort esthetisch aantrekkelijke maar ook praktische kliksysteem wat op vele manieren toegepast kan worden.” Bouwen in het Oosten 31

Maak het beste van 2020, bereid u voor op 2021 We staan vlak voor de bouwvak. Ooit een heilige periode in onze sector. Die traditie stond al enkele jaren onder druk en is door corona extra flink aan het wankelen. Deze traditionele vrije periode staat bij veel aannemers nu ter discussie. Sommigen maken ‘m langer om werknemers hun in het voorjaar opgespaarde vrije dagen te laten benutten. Want als aan het eind van het jaar het werk wellicht aantrekt, dan heb je al je mensen op de bouw hard nodig. Weer andere aannemers werken wellicht door in de bouwvak om de schade uit de maanden maart, april en mei in te lopen. En weer anderen zouden dat wel willen, maar lopen tegen problemen aan door de gestremde leverantie van materialen. Kortom, een gemengd beeld dat ik nog niet eerder zo zag. Cash is king Eén facet zullen alle bouwbedrijven en uitzendbureaus herkennen: in het najaar zal de liquiditeit onder druk komen te staan. De traditionele zomerslapte is daar elk jaar debet aan, maar nu komen de lastige corona-maanden in het voorjaar daar nog eens bij. Dus voor de rest van het jaar geldt voor onze sector: cash is king. Ik kan niet in uw portemonnee kijken, maar pleit ervoor dat alle geledingen in de bouwkolom op tijd proberen te blijven betalen. Daarmee houden we de doorstroom van geld in de totale bedrijfskolom 32 Bouwen in het Oosten op peil en misschien zelfs bedrijven overeind. Haldu Groep geeft met stipte betalingen graag het voorbeeld. Daarbij teken ik aan dat we ook netjes al onze vakmensen op contractbasis op tijd blijven betalen, ook al zitten zij soms op de bank door corona. Sterker nog, we voeren alweer gesprekken met nieuwe vakmensen om hen aan te nemen! Een gunstig signaal. De grenzen in Oost-Europa gaan weer open en onze gewaardeerde buitenlandse vakmensen durven de reis naar Groesbeek en naar al uw mooie projecten in Nederland weer aan. Overleeft uw verdienmodel het nieuwe normaal? Over bedrijven overeind houden gesproken: we zitten nu in de periode van het tweede pakket noodmaatregelen van de overheid voor bedrijven. En de duimschroef van de eisen is behoorlijk aangedraaid. Het is nog maar de vraag wat die steun je brengt. De uiteindelijke netto-steun is minder dan de bedragen waarmee de overheid naar buiten treedt. Ook denk ik, dat er een periode komt waarbij we door corona zien welke bedrijven voor de toekomst echt levensvatbaar zijn

Column en welke niet. Het is mijn inschatting dat bedrijven die het niet redden door corona soms al eerder tegenslag moesten incasseren. Het zou niet eerlijk zijn om te zeggen dat we nu het kaf van het koren moeten scheiden, want als je veel tegenslag hebt verdien je niet het predicaat ‘kaf’. Iedereen kan tegenslag krijgen en dat hebben we nu collectief. Wel pleit ik ervoor dat bedrijven die het zwaar hebben, extra kritisch naar hun verdienmodel kijken. De term ‘corona-proof’ krijgt daarmee een totaal andere lading. Vergeet het wensdenken Een ander inzicht dat ik graag met u deel, is het verlangen dat veel bouwbedrijven en uitzendbureaus hebben om alles weer in september naar normaal terug te laten keren: de projecten en dus de bijbehorende omzet. Maar zelf vind ik dat niet realistisch. Het is wensdenken en de blessuretijd waarin we nu zitten, zal echt langer duren. Haldu Groep kijkt daarom naar de lange termijn. De verwachte begroting voor 2020 kan overboord en is ook niet meer haalbaar. We zullen er met z’n allen extra hard aan moeten trekken om het geleden coronaverlies en opgelopen achterstanden nog zo veel mogelijk te beperken dit jaar. Terwijl we proberen alsnog het maximaal mogelijke uit 2020 te halen kijken we direct ook met een schuin oog naar 2021. De uitdagende doelen die wij ons voor 2020 stelden hopen we in dit jaar te realiseren. Ik wens u een vakantieperiode waarin u even alle zorgen kunt vergeten. Danny van Hal Bouwen in het Oosten 33

Assen Noord Aannemersbedrijf Niehof ook nadrukkelijk actief in bouw gezondheidszorg Door: Jolanda Groothuis Gezondheidscentrum Assen Noord blijft operationeel tijdens uitbreidingswerkzaamheden Herman Bossink Martin Niehof Aannemersbedrijf Niehof uit Lattrop werkt momenteel aan de verbouw en uitbreiding van Gezondheidscentrum Assen Noord. Uniek aan dit project is dat, gedurende de bouw, het centrum volledig operationeel blijft voor de zorgverleners die er nog werkzaam zijn. Daarmee staat aannemersbedrijf Niehof voor een gezonde uitdaging, hoewel deze veelzijdige bouwer vaker met dit bijltje hakte. In het verleden was Niehof verantwoordelijk voor de nieuwbouw en uitbreiding van meerdere gezondheidscentra in het oosten van het land. Bouwen in het Oosten 35

De komende tijd wordt één van de oudste gezondheidscentra van Nederland herontwikkeld en fors uitgebreid op de bestaande locatie aan de Molenstraat in Assen Noord. Het gezondheidscentrum werd aangekocht door Healthcare Real Estate Investments CV uit Amsterdam. Architectenbureau Cor Mastenbroek uit BerkelEnschot is verantwoordelijk voor het ontwerp. Deze partij benaderde onder andere aannemersbedrijf Niehof met de vraag of zij openstond voor aanbesteding. Directeur Martin Niehof: “Dit speelde in november vorig jaar, vervolgens kregen we het werk officieel als aanbestedingsproject binnen. Uiteindelijk bleken wij de laagste inschrijver, met dien verstande dat de aanneemsom nog boven het beoogde budget lag. Na een stevige bezuinigingsronde, in samenspraak met onderaannemer Lammerink Installatiegroep Ootmarsum, zijn we eruit gekomen en mochten we dit project op onze naam schrijven. De voorbereidende fase; van Plan van Aanpak tot en 36 met de opdracht speelde van december 2019 tot afgelopen maart. Met de aanneemsom gaat 3,9 miljoen euro gemoeid, inclusief de installatiewerkzaamheden.” Martin Niehof: “We hebben voldoende ervaren vaklieden in huis om dit project met eigen mensen te kunnen realiseren.” Langjarige strategie Het nieuwe gezondheidscentrum in Assen Noord biedt zogeheten anderhalvelijns zorg (zie kader) en heeft na de ontwikkeling een totale oppervlakte van circa 2.250 vierkante meter BVO (bruto vloeroppervlakte). De aankoop en ontwikkeling van dit centrum past volgens de investeerder perfect in de langjarige strategie die zij voor ogen heeft met betrekking tot zorg en vastgoed. Extra bouwlaag De werkzaamheden van het project startten eind april. De oplevering van de eerste fase staat in december gepland. De afronding van de tweede en laatste fase zal eind mei 2021 plaatsvinden. Projectleider Herman Bossink: “Het bestaande object wordt uitgebreid met een extra bouwlaag. Zodra deze Bouwen in het Oosten gereed is verhuizen de huidige zorgverleners naar de nieuwe verdieping. Hierdoor blijven zij volledig beschikbaar voor patiënten en hoeven zij derhalve niet te verhuizen naar een tijdelijk onderkomen. Aansluitend wordt de begane grond volledig herontwikkeld. Hierdoor komen er extra ruimten beschikbaar voor nieuwe zorgdienstverleners waaronder het ziekenhuis en de apotheek.” In goede banen leiden Gemiddeld zijn er dagelijks acht tot tien vaklieden, inclusief onderaannemers, werkzaam op de bouwplaats. Volgens Herman Bossink zijn deze onderaannemers nagenoeg allen vaste en hiermee duurzame relaties van Niehof. “Met het oog op de continuïteit en voortgang van het project is dit een niet onbelangrijk aspect. De planning verloopt tot op heden volgens de richtlijnen.

Assen Noord Een strakke communicatie tussen de verschillende partijen is daarbij een must. Zeker omdat, gedurende de bouw, het centrum volledig operationeel blijft voor de zorgverleners. Onze werkvoorbereiding en de uitvoerders spelen een belangrijke rol om de zaken in goede banen te leiden”, aldus de projectleider. Degelijk bouwen De uitbreiding en verbouw van het gezondheidscentrum is volgens Martin Niehof een redelijk specialistisch project. “We hebben echter voldoende ervaren vaklieden in huis om dit met eigen mensen te kunnen realiseren. In het verleden hebben we diverse gezondheidscentra gebouwd, onder andere in Oldenzaal en Denekamp. Er was ons veel aan gelegen ook dit project in Assen uit te voeren om, naast onze andere disciplines, ook actief te blijven in de gezondheidszorg. Als organisatie Gezondheidscentrum in Assen Noord biedt anderhalvelijns zorg Anderhalvelijnszorg is zorg op het grensvlak van complexe of chronische eerstelijnszorg en eenvoudige tweedelijnszorg. De anderhalve lijn combineert de toegankelijkheid van de eerste lijn met de specifieke kennis en diagnostiek van de tweede lijn. Het is een manier om de zorg duurzaam te verbeteren. De aanleiding voor het ontstaan van anderhalvelijnszorg is de behoefte aan een goedkopere, maar kwalitatief gelijke zorg zoals de tweedelijnszorg. De zorg verschuift bijvoorbeeld van het ziekenhuis terug naar de huisartsenpraktijk. Specialisten zoals cardiologen of dermatologen, houden spreekuur in de huisartsenpraktijk. Het kan ook, door huisartsen onder te brengen in een multidisciplinair centrum met meer behandelmogelijkheden dan de gemiddelde huisartsenpraktijk. De samenstelling van het gezondheidscentrum: • Huisartsenpraktijk Assen Noord • Fysiotherapiepraktijk Bakker en Linneman • Logopedie- en stottercentrum Rondom Spraak • Diëtistenpraktijk Drenthe • Consultatiebureau GGD • BENU-apotheek Noorderpark • Psychologenpraktijk Aan de Vaart • Podotherapie Rosien • Het Wilhelminaziekenhuis Bouwen in het Oosten 37

38 Bouwen in het Oosten

Assen Noord Lidmaatschappen branche- en beroepsorganisaties: zijn wij in het werk steeds op zoek naar efficiëntie en hoge kwaliteit; we geloven in goed en degelijk bouwen en daarom voldoet ons bedrijf aan diverse certificeringen op het gebied van kwaliteitswaarborging, veiligheid en duurzaamheid (zie kader). Bovendien denken we toekomstgericht; Niehof is een erkend leerbedrijf met een aantal gediplomeerde leermeesters en leerlingen in opleiding. Deze gaan één dag en zien hiermee de toekomst vol vertrouwen tegemoet.” Herman Bossink: “De onderaannemers zijn nagenoeg allen vaste relaties van Niehof. Met het oog op de continuïteit van het project is dit een niet onbelangrijk aspect.” per week naar school en leren het vak in de praktijk op de bouwplaats. We mogen ons rijk prijzen met een gemotiveerd team van circa negentig medewerkers Bedrijfsprofiel Aannemersbedrijf Niehof BV in het Twentse Lattrop is een allround, traditioneel aannemersbedrijf dat het vakmanschap van de werknemers hoog in het vaandel heeft staan. Martin Niehof: “Wij zijn een no nonsens bedrijf met een open en eerlijke structuur die zich onderscheidt door de korte, directe lijnen tussen projectleiding en uitvoering. In principe kunnen we alles maken; van dakkapel tot een omvangrijk utiliteitswerk. We bezitten wel enige specialismen in de betonbouw en agrarische sector. Met woningbouwprojecten en utiliteitswerken zijn we constant • Bouwend Nederland (lidnummer: 102332) • Sociaal Fonds Bouwnijverheid (lidnummer: 04-257759-1) • Bouwgarant (certificaatnummer: 2011008) • Erkend Leerbedrijf (lidnummer: 02EW7635NG0005200) Certificaten: • ISO 9001:2015 • VCA** 2008/5.1 • KOMO attest met productcertificaat (nummer: K22452/01) • FSC (certificaatnummer: CU-COC-822344) • PEFC (certificaatnummer: CU-PEFC-822344) aan het bouwen. Over het algemeen functioneren wij als hoofdaannemer waarin wij de rol vervullen van coördinator over de overige onder- en medeaannemers. Bovendien coördineren we tevens alle voorkomende installatiewerkzaamheden.” Bouwen in het Oosten 39

Voorbeeldige samenwerking bij Gezondheidscentrum Assen Noord Het Amsterdamse HCRE ( Healthcare Real Estate) ontwikkelt, beheert en investeert in zorgvastgoed in het hele land. Zo ook in Assen waar men het nieuwe Gezondheidscentrum Assen Noord mogelijk maakt. Oprichter en directeur Jochem Post is opgetogen over de samenwerking met architect Ron van den Boer van Cor Mastenbroek Architecten en bouwkundig hoofdaannemer Niehof uit Lattrop. “In Assen kunnen ze straks moeiteloos weer dertig jaar vooruit.” Voor Jochem Post is de metamorfose van het Gezondheidscentrum in Assen-Noord een schoolvoorbeeld hoe een project in zorgvastgoed behoort te lopen. “Toen het verzoek een paar jaar geleden bij ons binnenkwam, zijn we de mogelijkheden en onmogelijkheden gaan afpellen. De huidige locatie bleek na een aantal gesprekken de voorkeur te hebben, maar uitbreiden leek er in eerste instantie niet in te zitten. Daarvoor was de behoefte aan meer vierkante meters te groot. Er was een rigoureuze ingreep noodzakelijk. Een tijdelijke verhuizing naar elders bleek te duur. Jochem Post: “Landelijk gezien zijn we geen grote speler en dat willen we ook niet worden. Wél de beste!” 40 Bouwen in het Oosten We hebben toen contact gehad met een architect die vaker transities had uitgevoerd, onder andere met oplossingen in de hoogte. Na een excursie met enkele betrokken huurders langs vergelijkbare en reeds afgeronde projecten in Bodegraven en Hoofddorp werd men enthousiast. Het resulteerde in de bouw van een extra verdieping terwijl men de werkzaamheden normaal kon voortzetten op de begane grond. Na de voltooiing van

Assen Noord de verdieping vindt vervolgens de verhuizing naar boven plaats en verbouwen we de begane grond. De gemeente Assen toonde zich ontvankelijk voor de plannen en verleende, uiteraard na de gebruikelijke kritische beoordeling, vlot de vergunning.” Met een gedeeltelijke nieuw- en verbouw voldoet het nieuwe Gezondheidscentrum aan een belangrijk speerpunt van het Ministerie van VWS. Jochem Post: “Onder de noemer “Zorg in de wijk” propageert de overheid de zorg dichtbij de mensen te situeren en bij voorkeur geclusterd, dus met diverse zorgpartners onder één dak, waardoor er intensiever samengewerkt kan worden en, waar mogelijk, synergie bereikt kan worden. Daaraan voldoet dit project volledig. Toen we het eens waren met de architect hebben we een aanbesteding gehouden waarbij aannemersbedrijf Niehof als beste uit de bus kwam. We werken altijd het liefst met lokale aannemers maar die bleken het project om diverse redenen niet aan te kunnen of in te kunnen plannen. De prijzen zaten allemaal bij elkaar in de buurt, maar we waren met name positief verrast over het plan van aanpak en de invulling van het projectmanagement van Niehof. Een andere pré was dat de architect goede ervaringen met het bedrijf had opgedaan in het recente verleden. Ook het veiligheidsplan was bovengemiddeld goed. Ik kan je zeggen dat we een juiste keus hebben gemaakt. Het is een behoorlijke bouwput op dit moment. De samenwerking ervaren we als zeer prettig. Ik prefereer sowieso het werken met een echt familiebedrijf met veel eigen mensen. We zijn in maart gestart en alles verloopt volgens planning. De eerste maanden geven de meeste overlast omdat we te maken hebben met een aantal inpandige kolommen. Als we daar eenmaal klaar mee zijn zal de hinder minimaal zijn.” HCRE investeert met geld van een aantal vooraanstaande families uit het land. Jochem Post: “Het zijn beleggers die bij ons niet voor het snelle geld gaan en torenhoge ambities en rendementen nastreven. Het is bepaald geen private equity met maximaal winstbejag. We richten ons met name op multidisciplinaire eerste- of anderhalvelijnszorg inclusief dus een fysieke integratie van verschillende zorgpartners. Daarnaast doen we veel projecten in de kleinere woonzorgmarkt, zeg maar met zestien of 24 wooneenheden plus algemene ruimten en waar intensieve zorg geboden wordt. Duurzaamheid is voor ons leidend, zo ook in Assen. Het pand wordt gasloos, krijgt zonnepanelen en een uitvoering met LED. Landelijk gezien zijn we geen grote speler en dat willen we ook niet worden. Wél de beste!” Bouwen in het Oosten 41

Vakpioniers op het gebied van beton en mortels Met 9 betoncentrales in Noord en Oost Nederland lopen wij als vakpioniers voortdurend voorop bij ontwikkelingen, of het nu gaat om producten, toepassingen of maatschappelijke thema’s. Al onze locaties zijn CSC goud gecertificeerd! Kanaalstraat 20, 7550 AM Hengelo (O) Tel.: 074 - 249 33 33 e-mail: info@betoncentrale.nl www.betoncentrale.nl

Assen Noord Projectleider Robert Bosch van Lammerink Installatiegroep: Goede afstemming cruciaal welslagen De eerste bouwkundige activiteiten van de uitbreiding van het Gezondheidscentrum Assen Noord zijn inmiddels zichtbaar. De staalconstructie die de nieuwe verdieping op het bestaande gebouw mogelijk moet maken verrijst in een rap tempo. Na de bouwvak zullen de installateurs van de Lammerink Installatiegroep uit Ootmarsum een hoge piekdrukte op zich af zien komen, maar ook nu al wordt er volgens projectleider Robert Bosch hard gewerkt aan een zo soepel mogelijke realisatie. Op het moment van schrijven, eind juni, zijn er nog niet dagelijks vak mensen van de Ootmarsumer installateur aanwezig. “Maar ik ben er wekelijks”, vertelt Robert Bosch. “Ik woon de bouwvergaderingen bij om een goede feeling te houden met het project. In de weken dat er geen vergadering gepland is ga ik er sowieso altijd even kijken. Voor de vakantie wordt de vloer, met daarin reeds alle sparingen in prefab verwerkt, geplaatst. Voor ons ligt de piek met name in de maanden september en oktober. De verwachting is dan dat we dagelijks met zes, zeven mensen aanwezig zijn. De afstemming in deze opdracht luistert nauw en is cruciaal voor het welslagen. Voordat de metalstud ploegen hun werk starten moeten wij ervoor zorgen dat de hoofdtracé ’s aangelegd zijn en in het najaar moeten we vanwege de strakke planning elkaar niet in de weg gaan lopen. Gelukkig hebben we veel ervaring met deze aspecten, maar het is wel de grootste uitdaging van deze opdracht.” Beperkte overlast Ondanks het feit dat de reguliere werkzaamheden op de begane grond normale doorgang vinden terwijl de uitbreiding plaatsvindt, verwacht Robert Bosch niet dat de activiteiten van Lammerink leiden tot grote overlast. “We hoeven zelf niet te breken, boren of frezen. Het plaatsen van de nieuwe stalen kolommen, wat nu actueel is, zorgt ervoor dat sommige ruimten tijdelijk niet te gebruiken zijn, maar we hebben met de betrokken partijen met alles rekening gehouden. Ons pakket in Assen omvat alle W- en Einstallatiewerkzaamheden, dus riool, waterleiding, sanitair, vloerverwarming, koeling, beveiliging, LED-verlichting en telematica. We hebben in Ootmarsum alle disciplines in huis. Hier en daar schakelen we specialisten in zoals de levering en montage van luchtkanalen en PV-panelen. Het gebouw wordt all electric. Ondanks het feit dat de planning uitdagend is, verwacht ik geen grote technische hobbels. Ik zit nu 41 jaar in dit vak en ik weet dat alles valt en staat met vooruit denken en snel schakelen op de momenten dat dit moet. Onze ervaringen met bouwkundig hoofdaannemer Niehof zijn prima. We werken regelmatig samen en hebben dezelfde bedrijfscultuur die het best samen te vatten is met nuchter en no nonsens. En daar is iedereen bij gebaat” Bouwen in het Oosten 43 Robert Bosch

Door: Moderator: Arjan te Lintelo – Accent op ontwikkeling Tekst: Margreet Koster - Text & Event Verslag Bouwklup Event woensdag 1 juli Wil de echte leider opstaan? Leidinggeven is een vak. Zeker nu. Hoe pakken leiders dit aan, in én buiten de bouw? Wat zijn de ervaringen van deskundigen? En hoe weerbarstig is de praktijk? “Zelfkennis is de belangrijkste kennis” - Monique Knoef Gerard Beltman is algemeen directeur van De Groot Vroomshoop (houtskeletbouwsystemen en gelijmde constructies): “Als techneut was ik ‘vroeger’ gewend in oplossingen te denken. En die legde ik direct op tafel. Dit had gevolgen voor de dynamiek in de organisatie, die miste initiatief. Ik leerde snel dat je, om je mensen te motiveren, hen moet uitdagen en het vertrouwen moet geven.” Gerard leerde veel van zijn voormalige ‘baas’, wijlen Dik Wessels die hem adviseerde: “Zorg dat je zo snel mogelijk 46 Bouwen in het Oosten overbodig wordt.” Het is gaaf om mensen credits te geven, mensen te inspireren. Aan ‘tevreden’ medewerkers heb je niets, als organisatie ben je gebaat bij inspiratie en ambitie! Bevlogen medewerkers met passie. En ook je klanten merken dat je mensen erkend en gewaardeerd worden! “ Willem van den Born is manager bij Afas Software en herkent dit: “Leidinggeven leer je door te doen, je moet het ‘front’ opzoeken. En je mensen enthousiasmeren, maar zelf wel voorop durven

Algemeen “Dwarsliggers worden vaak beste ambassadeurs.” “Van luisteren word je wijzer dan van praten.” - Willem van den Born - Gerard Beltman lopen om het goede voorbeeld te geven.” Het adagium ‘geef je troepen de juiste munitie en goed vreten’ geldt nog steeds, aldus Willem: “Door mensen goed materiaal te geven en hen mentaal te ondersteunen creëer je geluk, plezier, trots én succes. Ook al kan dat succes soms wat langer duren, gezien deze bijzondere periode. Volhard!” Monique Knoef werkte o.a. bij Stork, Eaton en Tyco. Nu geeft ze vanuit haar bureau, Kompetens, strategische hr-adviezen, begeleidt verandertrajecten en coacht leidinggevenden en medewerkers: “In mijn eerste leidinggevende baan was ik vooral bezig met keihard werken en oplossingen zoeken. Het team leunde achterover. Mijn pushwerk hielp niet en ik ontdekte dat er geen weerstand tegen veranderen is, maar tegen veranderd worden. Want ik drong mijn team mijn eigen werkwijze op! Leidinggevenden dienen te onderzoeken waarom er weerstand is. Het stellen van de vraag is effectiever dan het geven van de oplossing. Mensen begrijpen soms niet waarom verandering nodig is, omdat ze de plannen moeten ‘slikken’ of onzeker zijn of ze het aankunnen. Organisatieverandering bestaat niet, het zijn de mensen die veranderen. We moeten ons niet te veel richten op mensen in weerstand”, aldus Monique Want je hebt koplopers en enthousiastelingen nodig! Toon kortlopende successen. Ook AFAS richt zich op de 80% die enthousiast is. Het kan echter soms wel heilzaam zijn juist de ‘azijnzeikers’ verantwoordelijkheid te geven. Dan worden dwarsliggers vaak de beste ambassadeurs. Willem: “Zelf in beweging komen en investeren in de lange termijn werkt!” Volgens Gerard is dienend leiderschap essentieel: ”Je moet je eigen ego loslaten, als leidinggevende ben je niet de belangrijkste. Luister naar je mensen. Wees geen ‘wise guy’ maar zoek de balans en ontwikkel je eigen leiderschapsstijl.” Monique beaamt: “Zelfkennis is de belangrijkste kennis. Als je energie verliest, zoek het bij jezelf. Maak de valkuilen waarin je – met al je talenten – bent gevallen inzichtelijk. Als je samen in een directie zit, hoef je geen vrienden zijn, maar je moet elkaars normen en waarden kennen. Als iedereen op dezelfde golflengte zit krijg je niets voor elkaar.” De volgende bijeenkomst van de Bouwklup is donderdag 10 september. Het thema is ‘werken aan werk’. Meer informatie: ad@debouwklup. Bouwen in het Oosten 47

Teijin Aramid BAM Bouw en Techniek transformeert oud Akzogebouw tot duurzaam hoofdkantoor Teijin Aramid: “We bouwen met de deur open” Op het voormalig AkzoNobel terrein in Arnhem transformeert BAM Bouw en Techniek – Regio Oost in opdracht van PingProperties het voormalig laboratoriumgebouw C5 tot een duurzaam en toekomstbestendig hoofdkantoor van Teijin Aramid. Een groot sloop- en renovatieproject, waarvan alleen de betonconstructie bleef staan om vervolgens helemaal opnieuw met moderne materialen en techniek opgebouwd te worden. Het architectonisch en bouwtechnisch ‘pièce de résistance’ is een 150 ton betonnen wokkeltrap die met uiterste precisie in de bestaande schacht getakeld moest worden. Bouwen in het Oosten 49

SAMEN STERK OP DAKEN Mastum bv is gespecialiseerd in de totale verzorging van alle voorkomende dakbedekkingen. Variërend van parkeerdaken en tuindaken tot terrasdaken. Zowel in de woningbouw als utiliteitsbouw voorziet Mastum bv een gevarieerde en groeiende groep opdrachtgevers van een oplossing op maat. Ook dakrenovaties van met name kantoorgebouwen en woon- en winkelcentra behoren tot het brede dienstenpakket van Mastum bv. WWW.MASTUM.NL Woningen Kantoren Retail Zorg en onderwijs Industrieel en logistiek Kelvinstraat 4 3846BV HARDERWIJK info@beelen.nl www.beelen.nl innovatief, duurzaam en toonaangevend

Teijin Aramid Ooit bloeide hier de trots van Arnhem, en wellicht Nederland, aan de rand van de stad op. Enka en later AkzoNobel stonden bijna synoniem voor de Nederlandse innovatiegeestdrift van de twintigste eeuw en zorgden voor een wereldwijde revolutie met hun kunstvezels. Op deze locatie waren in het verleden meer dan 3.000 medewerkers werkzaam. Inmiddels ligt het terrein midden tussen de woonwijken, is de nijverheid verdwenen en heeft Investment managementorganisatie PingProperties het terrein gekocht. De locatie is thans onderdeel van een grootschalig binnenstedelijk gebiedsontwikkeling waar wonen, werken en onderwijs samenkomen. De fabrieken maken plaats voor kantoren, researchcentra, een campus voor ROC Rijn IJssel en zelfs appartementenAndré ter Riet: “Zeker nu de tijdsplanning een cruciale factor is, is overleg zeer belangrijk.” complexen. Niet alles wordt nieuw gebouwd, want veel oude gebouwen hebben weliswaar hun originele functie verloren, maar zijn nog in goede staat om gerenoveerd en gemoderniseerd te worden. Turn-key overeenkomst Een van die gebouwen is C5; een van de voormalige researchgebouwen van AkzoNobel. Een gebouw van vijf etages hoog, exclusief de diepe kelder, en met ongeveer 6000 vierkante meter aan oppervlakte. Dit wordt het nieuwe wereldwijde hoofdkantoor van Teijin Aramid. Samen met de projecteigenaar PingProperties, APTO Architects en adviseur Nivab Vastgoed Advies werd een uniek kantoorpand ontworpen. BAM Bouw en Techniek – Regio Oost, dat regelmatig samen met PingProperties werkt, is vanaf het begin betrokken bij Vlnr Peter van Dijk André ter Riet en Pepijn Fransen Bouwen in het Oosten 51

OOK WIJ DEDEN MEE BIJ TEIJIN C5 TE ARNHEM leveren en monteren van: stalen dak- en gevelbeplatingen sandwich dak- en wandpanelen aluminium composietbekledingen aluminium beplatingen, zetwerken en cassettes keramische gevelafwerkingen geëxtrudeerde houtvezel elementen specialiteit: gevelbekledingen naar eigen esthetisch ontwerp Expansie 19 | 8316 GB MARKNESSE | 0527 – 70 13 51 Hazenweg 2 | 7556 BM HENGELO | 06 – 35 31 35 52

Teijin Aramid op de deadline. Maar helaas heeft onder meer corona een negatief effect op ons schema gehad. Niet zozeer door ziekte van onze medewerkers, maar door de late levering van componenten, zoals de warmtepompen uit Italië. Dat duurde bijna acht weken langer en op een project als dit is dat een behoorlijk lange tijd.” de herontwikkeling. In een turnkey overeenkomst heeft BAM het ontwerp met adviseur en architect uitgewerkt. Het oude laboratoriumgebouw wordt helemaal gestript tot op het betonnen casco om vervolgens volledig opgebouwd te worden met moderne technieken. Ook de gevel wordt gemoderniseerd en door de toepassing van het zilverkleurige aluminium composiet materiaal Alpolic krijgt het pand een uitstraling met de allure, die past bij een internationaal hoofdkantoor. Duurzaamheid, flexibiliteit en ontmoetingsruimte waren belangrijke uitgangspunten voor het nieuwe gebouw. Door gebruik te maken van warmtepompen, zonnepanelen, wandisolatie, daglichtregeling en speciale gevelpanelen is het gebouw volgens de opdrachtgevers een van de duurzaamste kantoren in Arnhem geworden. Ook past het nieuwe gebouw in de wens van de Teijin Aramid om op een andere manier in open ruimtes te werken. Men zal niet meer achter gesloten deuren zitten. Dat maakt het makkelijker om elkaar te ontmoeten, terwijl ook meer ruimte ontstaat voor informele communicatie. Strakke deadline BAM is integraal verantwoordelijk voor de oplevering van het project binnen budget en planning. Eind september 2020 moet het nieuwe kantoorpand in gebruik worden genomen, maar 4 september is de oplevering al. De deadline van september is volgens André ter Riet, projectmanager bij BAM, zeer strak. “In oktober wil de scholengemeenschap ROC Rijn IJssel het oude kantoor van Teijin op hetzelfde terrein gaan verbouwen, zodat ze op tijd klaar zijn voor het schoolseizoen in 2021. Er zit dus druk Ter Riet is samen met zijn bouwkundige uitvoerders Pepijn Fransen en Peter van Dijk eindverantwoordelijk voor het project en ze hebben regelmatig overleg met APTO Architects, PingProperties, Teijin Aramid en Nivab Vastgoed Advies. Dit laatste bureau verzorgt voor het project ook de directievoering. Zeker nu de tijdsplanning een cruciale factor is, is overleg zeer belangrijk. Ter Riet: “De planning staat mede door corona enorm onder druk en we gaan dan ook door tijdens de bouwvak. Corona was echter niet het enige probleem dat de deadline Bouwen in het Oosten 53

HET INSTALLATIEBEDRIJF VOOR AL UW KLUSSEN DE KLEINE ELST 34 ROSMALEN WWW.HEIKANTINSTALLATIE.NL

Teijin Aramid AkzoNobel Twaron Business Unit ondermijnde. Gebouw C5 moest gedeeltelijk worden gesloopt tot het casco van de betonconstructie, maar de sloop liep een aanzienlijke vertraging op. Ten eerste moest het chemisch afval onder bepaalde condities opgeruimd worden en er werd veel meer asbest gevonden dan verwacht. Vorig jaar augustus moesten de sloopwerkzaamheden al zijn afgerond, maar het werd pas februari dit jaar. Toen werd de bestaande betonconstructie zichtbaar en die ziet er nooit zo uit als op de tekening. Er waren maatafwijkingen, vloerverschillen en hier en daar slechte kwaliteit beton. Al die problemen moesten direct met een herstelplan worden opgelost alvorens we verder konden met bouwen.” “Het hele gebouw slopen, was geen optie”, vertelt Pepijn Fransen, die verantwoordelijk is voor de binnenruimte. “In de kelder van het gebouw staan namelijk installaties en apparatuur die belangrijk zijn voor gebouw C5 en deze moesten blijven draaien. We hebben dus met open deuren moeten slopen en bouwen. Nadeel van casco bouwen, zijn natuurlijk de verschillen in maatvoering. Voordeel is de tijd die bespaard wordt, omdat je geen betonconstructie hoeft op te trekken.” Peter van Dijk, verantwoordelijk voor de buitenkant van het gebouw, voegt er aan toe: “Omdat we de betonconstructie intact moesten laten, was de sloop meer een demontage. We hebben eerst een klein stukje gesloopt en daarna onderzoek gedaan, voordat we met de grote sloopwerkzaamheden op de vijfde De Japanse multinational Teijin nam in 2000 de AkzoNobel Twaron Business Unit over en ontwikkelt technisch hoogwaardige producten. Research speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van nieuwe toepassingen en duurzame procesontwikkeling en dit wordt uitgevoerd in het researchgebouw C6, dat pal naast C5 staat. In C6 wordt met 150 medewerkers gewerkt aan innovaties. Met de renovatie van C5, waar zo’n 250 mensen gaan werken, staan hoofdkantoor en researchcentrum straks op één locatie. etage begonnen. Helaas liepen deze werkzaamheden vertraging op en is het nu een race tegen de klok.” Aluminium gecoate gevelpanelen Op de bouwlocatie heerst nu nog een geweldige drukte. Niet alleen het gebouw, maar ook het terrein moet ingericht worden met onder meer Bouwen in het Oosten 55

parkeerplaatsen. Het gebouw is inmiddels wind- en waterdicht en het betonskelet is nauwelijks meer zichtbaar. De isolatie binnen en buiten; evenals de stalen frameconstructie waar gevelpanelen aan op worden gehangen, zijn al aangebracht en bevestigd. Ook het zonwerend glas, dat de kou en warmte buitenhoudt, is geplaatst. “Constructief is het casco nu klaar om de gevelpanelen op te hangen”, geeft Van Dijk aan. “De bestrating wordt nu uitgevoerd en op de daken worden de zonne56 panelen geplaatst. Deze gaan onder meer een tiental laadpunten op de parkeerplaats van stroom voorzien. Het installatiewerk, dat wordt uitgevoerd door installatiebedrijf Rijkaart Elektrotechniek BV, ligt tevens op schema. Daarnaast zijn ook de koelinstallaties en warmtepompen al geplaatst.” BAM werkt veel samen met dezelfde en vaak lokale onderaannemers, maar soms zijn er slechts enkele specialistische bedrijven, zoals gevelbouwspecialist Sorba in Winterswijk. De firma werkt op basis van een prestatiecontract en is de leverancier van de speciale gevelpanelen. Voor Sorba wordt dit de eerste keer dat ze het hele pakket van staalframebouw, gevelbeplating en zonwering levert. De stalen frames worden direct op het beton geïnstalleerd, waarna de isolatie en de Alpolic gevelbekleding erop worden gemonteerd. In totaal wordt 3130 vierkante meter aan staalframebouw geïnstalleerd met 2455 vierkant meter Alpolic gevelbekleding. “Dit is een soort kunststof met een coating van Bouwen in het Oosten

Teijin Aramid naar beneden getakeld worden met slechts twee centimeter speling aan alle zijden. Dat was een knap staaltje engineering, waarbij we een hele zware kraan nodig hadden om de soms tonnen wegende componenten veilig en precies op de plaats te brengen.” Peter van Dijk: “Dat was een leuk klusje dat dertien dagen duurde.” Volgens Fransen was dit bouwkundig gezien de grootste uitdaging van dit project en waren er veel mensen bij betrokken. Van architect tot de leveranciers van staal en beton en natuurlijk de bouwkundigen van BAM zelf. aluminium”, legt de projectmanager Ter Riet uit. “Er zijn drie verschillende kleuren: Blue Grey, Traffic White en Anodic Silver.” De verschillende kleuren zullen straks met het zonlicht ‘spelen’ en zorgen dat het hoofdkantoor van Teijin Aramid een voorname en moderne uitstraling krijgt. Hoogstandje van 150 ton Hoe fraai de gevel ook wordt, voor de drie bouwkundigen is het bouwtechnisch en architectonisch hoogstandje de betonnen wokkeltrap die in de voormalige schacht moest worden ingebouwd. Om de componenten in de koker te plaatsen, moest het dak eraf, zodat de delen met een kraan één voor één naar beneden getakeld konden worden. Ter Riet: “Op de plaats van één trap moesten er twee trappen in dezelfde ruimte worden gebouwd. De wokkeltrap heeft 28 trappen, is 30 meter hoog en bestaat uit 142 prefab componenten met een totaal gewicht van meer dan 150 ton. Elk prefab component moest als een puzzel passen en van boven Vijf meter hoog plafond Door de vertraging in de sloopwerkzaamheden raakte ook het binnenwerk achter op schema en kwam onder tijdsdruk te staan. “Ik had door deze vertraging een nieuwe planning gemaakt en gezorgd dat alle neuzen dezelfde kant op wezen”, vertelt Fransen. “Toen kwam corona en liepen we door de late levering zoals het plaatmateriaal nog meer vertraging op. Dan is het niet één partij die hier last van heeft, maar ook de schilders en de vloerkleedleggers. Het opnieuw afstemmen van de planning bleek een grote uitdaging te zijn.” Technisch vond Fransen de bouw boeiend, want het plafond was vijf meter hoog en hij moest oplossingen vinden Pepijn Fransen: “Toen corona kwam liepen we door de late levering zoals het plaatmateriaal nog meer vertraging op.” Bouwen in het Oosten 57

ik ga de stad voor je verven en op de muren schrijven ik zal de stad voor je verven en op de straten schrijven dat ik van je hou www.janketelaar.nl ik vraag de auto’s of ze willen remmen en aan de mensen dat ze hoi tegen je zeggen Iedere laatste zaterdag van de maand open werkplaats in Drachten (Tussendiepen 6) of bel voor een afspraak 06-36009606

Teijin Aramid om op die hoogte het werk goed en snel uit te voeren “We zijn op de vijfde verdieping begonnen en daarna verder naar beneden gaan afbouwen. Op dit moment zitten alle plafonds erin, zijn de glaswanden bijna klaar en zijn de schilder en vloerbedekker op de tweede etage bezig. Hierna komen de interieurdelen van bamboe lamellen en bamboe wandbekleding met akoestisch plaatwerk. Voor de afwerking van het interieur is onderaannemer Mullerafbouwgroep uit Eindhoven verantwoordelijk. De afspraak met de opdrachtgevers is dat er wekelijks een verdieping afgebouwd wordt. Ik heb dus elke week een deadline.” Op de benedenverdieping is uit het vijf meter hoge plafond een stuk van 10 meter bij 10 meter gesneden, waardoor er een zeer ruime ontvangtsvide van 1000 kubieke meter is gecreëerd. Fransen: “Hier komt een speciale composiet trap te staan, die gebouwd is met de verschillende vezels van Teijin Aramid en afgewerkt met bamboe treden. Het is een soort kunstwerk en visitekaartje van het bedrijf.” De trap is gemaakt door Holland Composites in Lelystad en is 5,5 meter hoog en zo’n 12 meter breed. Door de composiet is het ‘kunstwerk’ lichtgewicht en weegt slechts 1500 kilogram. De trap is inmiddels geplaatst, maar wordt beschermd door folie om te voorkomen dat deze beschadigt. Reparatie blijkt namelijk lastig en de trap is door de toepassing van de vezels behoorlijk kostbaar. Naderende opleveringsdatum Bouwbedrijf BAM heeft nog twee maanden om de bouw af te ronden, maar geen van de drie bouwkundigen is nerveus voor de naderende deadline. Ter Riet: “We zien het met de dag groeien. Ik sta er elke keer versteld van hoe hard het gaat als de opleveringsdatum dichterbij komt. We koersen evenwel nog steeds richting de deadline van 4 september.” Het getuigt toch van een knap staaltje bouwmanagement dat ondanks alle vertragingen de opleverdatum wordt gehaald. Zij het wel dat er nog bepaalde kleine werkzaamheden na de datum uitgevoerd kunnen worden. In nauw overleg met Teijin Aramid en PingProperties is gezamenlijk gezocht naar mogelijkheden om, ondanks alle tegenslagen, de oplevering binnen planning waar te maken. Van Dijk: “We staan regelmatig voor grote uitdagingen en we hebben veel mensen in huis die zeer deskundigheid zijn om allerlei problemen op te lossen. Bovendien hebben wel al veel vaker gebouwen casco gesloopt en gebouwd.” Ter Riet vult aan: “BAM is daarnaast een organisatie die regelmatig complexe bouwprojecten uitvoert, zoals het bouwtechnisch hoogstandje Paleis Het Loo of de verbouwing van revalidatiecentrum Klimmendaal in Arnhem.” Pepijn Fransen besluit met een nuchtere opmerking, waarom iedereen rustig bleef en blijft. “Bouwkundig gezien is dit voor ons evenwel een redelijk eenvoudig project geweest.” Peter van Dijk: “We hebben veel mensen in huis die zeer deskundigheid zijn om allerlei problemen op te lossen.” Bouwen in het Oosten 59

Erik Baars, mede-eigenaar Rijkaart Elektrotechniek BV Arnhem: ‘Vanaf dag één zijn de overleggen vlot en vlekkeloos verlopen’ Een van de onderaannemers, waarmee BAM Bouw en Techniek – Regio Oost aan het Teijin project samenwerkt, is installatiebedrijf Rijkaart Elektrotechniek uit Arnhem. Dit bedrijf is gespecialiseerd in elektrotechniek, bliksem- en brand- en inbraakbeveiliging, inspectie/service en onderhoud. Het bedrijf bestaat al sinds 1928 en viert binnenkort zijn honderdjarig bestaan. “Daar zijn we trots op”, zegt Erik Baars. Hij is samen met zijn vader Jan Baars, oom Ronnie Rijkaart en Marco Oosterom mede-eigenaar van het bedrijf dat zo’n 50fte’s in dienst heeft. “We zijn daarnaast nog steeds een familiebedrijf.” De reden van hun lange bestaan verwoordt Baars als volgt: “Voor ons geldt: ‘Niet per se groter, maar beter’. Kwaliteit en betrouwbaarheid staan bij ons bovenaan.” Juist door dit uitgangspunt heeft Rijkaart een grote schare vaste opdrachtgevers, waaronder Pluryn, Bartimeus, Siza en zelfs Defensie. Erik Baars is binnen het bedrijf verantwoordelijk voor de grote projecten, zoals het Teijin-project op het voormalige Akzo-terrein. Het installatiebedrijf werkt vaker samen met BAM onder meer in Apeldoorn bij het Huis van de Stad en Dok Zuid, waarbij Rijkaart het onderhoud voor zijn rekening nam. Baars: “Een jaar geleden vroeg BAM of we meer projectmatig wilde gaan samenwerken. We zijn toen in het Teijin-project gestapt en hebben een offerte gemaakt op basis van een onafhankelijk bestek van het Raadgevend Technisch Bureau Verwey. We waren trots toen we deze 60 opdracht kregen en zijn trots op ons werk. Vanaf dag één zijn de overleggen vlot en vlekkeloos verlopen en is de samenwerking met BAM uitstekend en transparant. In eerste instantie zouden we alleen het elektriciteitsnetwerk en de bliksembeveiliging aanleggen. Later is daar nog brand- en inbraakbeveiliging en toegangscontrole bijgekomen. Ook voeren we de plaatsing van de zonnepanelen op het dak en de laadpalen op het parkeerterrein uit. We monteren de panelen niet zelf, maar hebben hiervoor een partner ingeschakeld.” De complexiteit van het project valt volgens Erik Baars mee; vooral veel manurenwerk. “Het is een groot gebouw, maar elke verdieping is min of meer hetzelfde, waardoor je de fout die je op de eerste afdeling maakte niet op de andere afdelingen maakt. De plafondhoogte van elke afdeling vormde wel een uitdaging en we moesten met kleine hoogwerkers werken om het Bouwen in het Oosten Erik Baars proces snel te laten verlopen. De grootste uitdaging is toch wel de planning, omdat de sloopwerkzaamheden langer duurde dan gepland, staat er nu een behoorlijke tijdsdruk op het project. Een bouwproces is echter altijd dynamisch en je wilt de wensen van je opdrachtgever zo goed mogelijk uitvoeren binnen de kaders en het budget. Dat is natuurlijk altijd een gezonde uitdaging en gaat ook dit keer lukken.”

Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures.

Kort nieuws Kort nieuws UZIN introduceert PE 650 Schöck lanceert de Isokorf® CXT met glasvezelcomposiet Schöck Nederland brengt een nieuw verankeringssysteem op de markt om uitkragende bouwdelen zoals balkons en galerijen thermisch te scheiden: de Isokorf® CXT. Uniek aan de CXT is dat de roestvrijstalen trekstaven vervangen zijn door glasvezelcomposiet (Combar®), waardoor de thermische prestaties tot wel 30% zijn verbeterd. Door Combar® en Isokorf® samen te brengen, zet Schöck de nieuwe standaard voor thermisch isoleren. Tevens biedt de Isokorf® CXT een antwoord om te kunnen voldoen aan de strengere BENG-eisen. Vanaf 1 januari 2021 moeten alle nieuwe gebouwen in Nederland bijna energie neutrale gebouwen (BENG) zijn. Om dit te toetsen wordt de maximale energiebehoefte (kWh) en het maximale primair fossiel energiegebruik (kWh) per m2 gebruiksoppervlak per jaar gelimiteerd. Dit betekent een hogere eis aan de gebouwschil, waardoor koudebruggen een steeds belangrijkere rol gaan spelen. Voor toekomstbestendige nieuwbouw en renovatie is het van belang hier nu al rekening mee te houden en te kiezen voor duurzame alternatieven. Het grootste voordeel van de Schöck Isokorf® CXT is zijn uitzonderlijk lage warmtegeleiding. Schöck Nederland luidt hiermee een nieuw hoofdstuk in voor thermisch isoleren en biedt een oplossing waarmee gebouwen niet alleen nu maar ook in de toekomst voldoen aan strenge energieprestaties. 62 Het merk UZIN breidt haar productassortiment voor de voorbereiding van de ondergrond uit met een flexibele en zeer sneldrogende cementgebonden dispersieprimer/schraplaag. De nieuwe UZIN PE 650 is een 1-component cementgebonden schraplaag die de ondergrond vult en uitvlakt én zorgt voor hechting met de egalisatie; drie toepassingen in één handeling. Ideaal voor renovatie en kritische ondergronden. De water-hoeveelheid kan worden aangepast aan de situatie zodat de materiaaldikte kan worden ingesteld. UZIN PE 650 kan zowel met een roller als vlakspaan worden aangebracht in laagdiktes tot 4 mm. De nieuwe cementgebonden dispersievoorstrijk / schraplaag van UZIN kenmerkt zich door een zeer snelle droging, flexibiliteit en een uitstekende hechting op de ondergrond. De 1-component primer is door zijn flexibele- en sneldrogende eigenschappen zeer geschikt voor renovaties. “Dit stelt de verwerker in staat om snel te werken op kritieke ondergronden, door met slechts één handeling drie stappen te nemen: hechting op de ondergrond, vullen van oneffenheden in de ondergrond en de hechting voor de egalisatie”, legt Tom Borggreve, Hoofd Product Management UZIN uit. Bouwen in het Oosten

ALLES-ONDER-1-DAK VIND JE BIJ BOUWCENTER NOBEL We helpen graag een handje! Bij Bouwcenter Nobel vind je alle bouw- en afbouwmaterialen onder één dak. Kopen bij Bouwcenter Nobel betekent zekerheid. Wij zoeken steeds naar innovatieve producten, wij bieden alleen een assortiment aan van hoogwaardige kwaliteit én wij hebben een uitstekende reputatie onder professionals. Bij ons vind je dan ook precies wat je zoekt: topproducten tegen concurrerende prijzen en een top service. Van professional tot professional: samenwerking is onze kracht! meer info op: www.bouwcenternobel.nl HAAKSBERGEN A Rietmolenweg 10 T 088 - 522 2555 LOCHEM A Aalsvoort 16 T 088 - 522 2333 EERBEEK A Voorstondensestraat 34 T 088 - 522 2345 RIJSSEN A Rijssensestraat 160 T 088 - 522 2444

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64

Home