0

30e Jaargang • no. 2 • maart 2022 02 Bessels architecten ontwerpt grote productiehal in Friesland Krönnenzommer Hellendoorn warme jas voor bewoners Pagina 06 Nieuwbouw EMA Techniek verrijking voor bedrijventerrein Varsseveld Pola Installatietechniek levert installaties nieuw Globe College in Utrecht

Inhouds opgave 02 38 06 24 48 05 Voorwoord: Kamp Van Hoek 06 15 18 19 21 22 24 28 33 37 Nieuwbouw Krönnenzommer Hellendoorn “Een mooie nieuwe passende warme jas voor onze bewoners” Nieuwe Krönnenzommer vormt eenheid met oude bebouwing Buiten genieten dankzij Madozon Zonwering & Veranda’s Individuele klimaatregeling per zorgkamer door 4-pijps decentrale change-over ClimaRad Mooi werk met een tevreden opdrachtgever Column Danny van Hal: “We zijn kwetsbaar, dat blijkt maar weer.” Nieuwbouw productiehal Tyson Foods Een grote productiehal, maar beslist geen blokkendoos Een gebouw dat een eenheid vormt met haar omgeving Bolidtop 700 vloer voor Tyson Foods Column KienhuisHoving: “Maximering huurprijzen vrije sectorwoningen” Bouwen in het Oosten 03 38 43 47 48 54 57 58 Nieuwbouw EMA Techniek Varsseveld EMA Techniek klaar voor de toekomst Nieuwbouw EMA Techniek verrijking voor bedrijventerrein Varsseveld Nieuw bedrijfspand EMA Techniek wordt all electric Nieuw- en verbouw Globe College Utrecht Pola Installatietechniek “Twee totaal verschillende processen die parallel aan elkaar liepen.” ‘Kiek duirdan’, een nieuw icoon in het Coehoorngebied in Arnhem In Overijssel nog 156.640 woningen geschikt voor zonnepanelen Mobilane introduceert MobiPanel, een innovatief systeem voor groene gevel

4 Bouwen in het Oosten

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Kamp Van Hoek Als ik ‘s ochtends zo rond zes uur wakker wordt, duurt het meestal niet al te lang voordat ik mijn, jawel, DAB plus radio aanzet om naar BNR Nieuwsradio te luisteren. Ik denk dat er veel ondernemers zijn die dat doen. In ieder geval zij die de permanente woke wind op Radio 1 ontvlucht zijn. Ze horen dan de zoetgevooisde stem van Bas van Werven die zijn fysieke overcapaciteit na een maagverkleining heeft verminderd maar nog steeds een fors ego met zich meetorst. Een vakman die weet wat interviewen is. Onze sector komt vrijwel dagelijks aan bod in de ochtendshow of in themaprogramma’s. Bas was woensdag 9 maart door Covid afwezig, maar ook de redacteur van dienst stond zijn mannetje. Aan het woord kwam onder andere Taco van Hoek van het Economisch Instituut voor de Bouw het pas verschenen rapport over het niet behalen van de streefcijfers van het realiseren van nieuwbouwwoningen in ons land. Streefcijfers die vermeld stonden in de bouwambities van diverse Nederlandse gemeenten in de coalitieakkoorden van 2018 en die nu tegen het licht waren gehouden. De uitkomsten waren, conform de verwachting, nou niet direct een basis voor een jubelstemming. Na een semantische discussie over wat een ambitie nu eigenlijk is, een politieke belofte of een scherp aangezette prognose, kwam Van Hoek al snel terecht bij een van zijn, terechte, stokpaardjes: het praktisch moratorium dat geldt voor bouwen in de groene ruimte. Een van de redenen van het achterblijven van het woningbouwvolume is namelijk de wel heel sterke focus op het binnenstedelijke bouwen, of het nu nieuwbouw betreft of transitie. Hij pleitte voor een nieuwe frisse kijk op de problematiek. Daarnaast had Van Hoek de nodige kritiek op de ellenlange procedures en het ontbreken van een consistent beleid. Zowel de gemeenten, maar ook de provincies konden wat hem betreft wel een stapje harder zetten. Criticasters en zuurpruimen zullen ongetwijfeld een “daar heb je Taco weer” gevoel krijgen, maar ik vind dat je met een realistische blik naar de huidige materie moet kijken. Dit land bestaat uit zestig procent landbouwgrond. In en rond het regeerakkoord wordt er getornd aan de veestapel en worden er hoge aantallen (een miljoen voor 2030) nieuwe woningen geprognotiseerd. En ja, dat gaat ten koste van groen. Zo eerlijk moet je zijn, omdat een miljoen woningen nu eenmaal niet allemaal binnenstedelijke gerealiseerd kunnen worden. Je daar politiek aan onttrekken daar zaken in de taboesfeer te blijven duwen werkt daar niet aan mee. Dat gold tot voor een paar jaar terug ook voor het terugdringen van de veestapel. Een feit dat nu door een meerderheid van de Tweede Kamer wordt onderschreven. Ik zit in het “kamp Van Hoek”. Gerard Op de cover Reinnier Wender van brw-bouwregisseur en projectleider Niels Slotman van Goossen te Pas Bouw voor de nieuwbouw van Krönnenzommer Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Zorglocatie Krönnenzommer ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// In Hellendoorn zijn zeer recent op zorglocatie Krönnenzommer nieuwe woon- en dagbestedingsgebouwen opgeleverd. Het betreft het Vospaviljoen en de dagbestedingsgebouwen De Homoet en Het Palet. De gebouwen vervangen de oude woon- en werkgebouwen waarvoor op dit moment nog geen concrete plannen voor herbestemming ontwikkeld zijn. Het nieuwe Vospaviljoen zal een plaats bieden aan 38 mensen die lijden aan het syndroom van Korsakov. Dat zijn er 25 procent meer dan het huidige onderkomen, zodat er ook nog een bijdrage aan de wachtlijstenproblematiek wordt geleverd. Bouwen in het Oosten sprak met Reinnier Wender van bouwmanagementbureau BRW bouwregisseur, dat door opdrachtgever ZorgAccent in de arm werd genomen, en projectleider Niels Slotman van bouwkundig hoofdaannemer Goossen Te Pas uit Enschede. Bouwregisseur Reinnier Wender “Bouwen in de zorg betekent te allen tijde de belangen van de bewoners/cliënten en de zorgmedewerkers bewaken en vormgeven.” Bouwen in het Oosten 07

Aannemen van werk, recycling en verhuur www.hoogeboom.nl I Tel: 0572 - 35 22 50 08 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten

Zorglocatie Krönnenzommer met Goossen Te Pas Bouw, constructeur en installateurs is de haalbaarheid verder onderzocht en uitgewerkt. Vervolgens hebben we ‘VABArchitecten & Adviseurs’ uit Rijssen in de arm genomen om met name de esthetische aspecten in te kleuren. Een iets beperktere rol voor de architect dan wellicht gangbaar is in de sector, maar we zijn erg te spreken over de samenwerking. “De eerste ideeën voor nieuwbouw ontstonden al een jaar of vijftien geleden”, vertelt Reinnier Wender. “Het kwam pas echt opnieuw op de tekentafel met het aantreden van de nieuwe directeur Bedrijfsvoering van ZorgAccent. In een eerder stadium waren de ontwerpen van een architect naar de prullenbak verwezen. ZorgAccent weet zich te onderscheiden door zeer ervaren zelfsturende zorgteams. Door dit uiterst serieus te nemen zijn we een kleine drie jaar geleden eerst met een aantal zorgmedewerkers gaan brainstormen en zijn zelf een substantieel deel van het ontwerp gaan intekenen. Ook heb ik een aantal dagen mogen meelopen met zorgmedewerkers én cliënten wat een schat aan informatie opleverde, informatie waarmee ik de zorg van het juiste advies kon voorzien. In bouwteam De architect heeft onze gedachten fraai vormgegeven door goed te luisteren naar de eisen én wensen die vanuit een zorgomgeving nu eenmaal anders zijn dan pakweg een opdracht uit de logistiek of retail. De cliënten op de eerste plaats is altijd het uitgangspunt, immers zij wonen, werken en ontspannen hier. Zij en hun familie zijn leidend en dat is op de juiste wijze vertaald richting het bouwteam.” Reinnier Wender: “ZorgAccent weet zich te onderscheiden door zeer ervaren zelfsturende zorgteams.” Bouwen in het Oosten 09

Niels Slotman: “De cliënten op de eerste plaats is altijd het uitgangspunt, immers zij wonen, werken en ontspannen hier.” Niels Slotman: “Als Goossen Te Pas voelen wij ons thuis in het bouwen in de zorgsector. We hebben een goede, degelijk reputatie opgebouwd in deze “tak van sport”. Recent hebben we nog ziekenhuis het Saxenburgh Medisch Centrum gebouwd, een ziekenhuis in Hardenberg en momenteel zijn wij bijvoorbeeld actief in een aanzienlijk bouwproject in opdracht van Ziekenhuis St. Jansdal in Harderwijk. De zorgsector kent een aantal specifieke aspecten waarin we een grote knowhow en ervaring met ons meebrengen. Elke aannemer heeft zijn eigen focus: zo is Goossen Te Pas Bouw meer gericht op het realiseren van zorggebouwen, utiliteitsgebouwen en grotere woningbouwprojecten en richten wij ons minder op een enkele vrijstaande woning. Door vroegtijdig in bouwteamverband op te 10 trekken kun je veel mogelijke hobbels wegnemen. Dat is ook hier in Hellendoorn gebeurd, waardoor de realisatie een soepel verloop kende, en dat in een toch niet al te rustige markt die last had van de pandemie en sterk fluctuerende prijzen.” Reinnier Wender is lovend over de synergie tussen de partners van het bouwteam, waardoor hij zich voor een belangrijk deel kon toeleggen op het verwoorden van de eisen én wensen vanuit de zorgkant van het verhaal. “Bouwen in de zorg betekent te allen tijde de belangen van de bewoners/cliënten en de zorgmedewerkers bewaken en vormgeven. Ook heb je te maken met voortschrijdende Bouwen in het Oosten

Zorglocatie Krönnenzommer inzichten zowel tijdens de voorbereiding als de realisatie. Als er één sector “in beweging” is, is het de zorg wel. Soms komt dat uit de wetenschappelijke hoek, waardoor je zaken alsnog wil aanpassen naar de laatste inzichten, maar ook kunnen er zaken vanuit een onverwachte hoek komen. Vorig jaar, toen we de ruwbouw vrijwel achter de rug hadden, werden we geconfronteerd met gewijzigde regelgeving vanuit Den Haag waardoor de geplande rookruimtes in de nieuwe woonen dagbestedingsgebouwen ineens verboden werden. We zijn toen razendsnel met alle betrokkenen in gesprek gegaan om nog te wijzigen wat nog te wijzigen viel. Nu is er een alternatieve overkapping gemaakt op het buitenterrein. Geen luxe, maar pure noodzaak omdat het merendeel van de cliënten rookt en hun ziekte het nagenoeg onmogelijk maakt dat af te leren.” Niels Slotman: “Wij werken met een erg platte organisatie en kunnen snel schakelen. Dat geldt ook voor de partijen die we betrekken bij projecten als deze. Dat zijn vrijwel allemaal vaste partners van ons. Flexibiliteit en oplossingsgericht denken zijn enkele belangrijke basisprincipes op dit gebied. Wij zijn echt de aannemer van om de hoek die gemakkelijk benaderbaar is, maar wel de backing heeft van het VolkerWessels concern waar we deel van uitmaken. Dat heeft zo zijn voordelen, zeker als het aankomt op technische knowhow en eventueel snel opschalen.” Geen kortdurende opnames Mensen die het syndroom van Korsakov hebben ontwikkeld komen daar niet meer vanaf. Reinnier Wender: “Je hebt het hier over langdurige zorg. De cliënten hebben als gevolg van overmatig alcoholgebruik en, hier opvolgend, door lichamelijke verwaarlozing en vitaminegebrek onherstelbare Bouwen in het Oosten 11 Mensen een gewoon bestaan en comfort bieden....

12 Bouwen in het Oosten

Zorglocatie Krönnenzommer //////////////////////////////////////////////// Terugblik De bouw van de woon- en de dagbestedingsfaciliteiten startten vorig jaar januari na een voorbereiding van ruim anderhalf jaar. Hoog tijd om het proces te evalueren en te kwalificeren. Niels Slotman: “December hebben we het woongedeelte opgeleverd en iets later de overige faciliteiten. Ik kan niet anders zeggen dat er een gevoel van trots is. Het is mooi dat we dit met z’n allen gecreëerd hebben. Ik ben erg tevreden over de samenwerking met onze vaste partners. Ook vind ik dat de nieuwbouw geweldig harmonieert met de al even fraaie monumentale gebouwen op Krönnenzommer die op een steenworp afstand gesitueerd zijn.” Reinnier Wender is het met hem eens. “Voor ZorgAccent, mijn opdrachtgever, geldt de mening van de bewoners en hun naasten het zwaarst. We hebben al veel positieve reacties mogen ontvangen en hoe je het ook wendt of keert: dat is hetgeen wat telt. We kunnen de bewoners een mooie passende warme jas aanbieden op een unieke locatie.” hersenbeschadiging opgelopen waardoor zelfstandig wonen geen optie meer is. Uiteraard zijn er gradaties aan te geven. Zo zijn de leeftijdscategorieën van onze bewoners zeer divers. De jongste bewoner is circa 35 jaar en de oudste zit hier al tientallen jaren. Gemeenschappelijke deler is dat de gezondheidsproblemen structureel zijn. We willen de mensen, binnen de kaders van hun mogelijkheden, zinvol laten werken in de dagbesteding en hun zoveel mogelijk een gewoon bestaan en comfort bieden. Dat betekent onder andere zo weinig mogelijk prikkels te laten opdoen en zo voorspelbaar mogelijk te laten leven zonder veel onverwachte situaties. Zo’n verhuizing naar onze nieuwe locatie wordt zeer zorgvuldig geregisseerd. Bewoners en familieleden hebben we op de hoogte gehouden en betrokken bij de voortgang. Leuk te vermelden is dat we voor alle vier vleugels een eerste steenlegging hebben georganiseerd voor de bewoners. Maar ook rondleidingen op de bouw en tekeningen bestuderen samen met bewoners. Bij het bepalen van de inrichting van de bewonerskamers waren en zijn bewoners nauw betrokken. Ook qua ontwerp hebben we, zoals ik al eerder memoreerde, de cliënt centraal gesteld. De kleurkeuze per paviljoen geeft onze bewoners houvast. Ook het op doordachte wijze scheiden van toilet en badkamer geeft de bewoners rust. Zo worden ze niet in twijfel gebracht in hun dagelijkse doen.” Ronde vormen Technisch was volgens Niels Slotman de centrale hal de grootste uitdaging. “Die hebben we in 3D aangevlogen. Vrijwel alles is rond. De staalconstructie, de HSB-elementen, de beplating en dan heb je ook nog te maken met de integratie van de technische installaties en leidingen. Het heeft de nodige tijd en energie gekost maar is uitstekend geslaagd. De intensieve samenwerking binnen het bouwteam heeft daar in belangrijke mate aan bijgedragen.” Bouwen in het Oosten 13

14 Bouwen in het Oosten

Zorglocatie Krönnenzommer ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Fotografie: Wim van ‘t Hoff Nieuwe Krönnenzommer vormt eenheid met oude bebouwing Een industriële uitstraling, zowel in uiterlijk als verschijningsvorm. “Een gebouw dat ondanks haar schaal volledig in harmonie is met haar fraaie omgeving en beslist geen clash vormt met de natuur.” Dat is de conclusie van directeur-eigenaar Bert Berkhof en architect Patrick Kalma van architectenbureau VAB uit Rijssen dat het ontwerp van de nieuwbouw van Krönnenzommer voor haar rekening nam. Bouwen in het Oosten 15

Voor architectenbureau VAB kwam het nieuwbouwproject Krönnenzommer voor het eerst in beeld via bouwkundig hoofdaannemer Goossen te Pas Bouw. “Een aannemer waar we regelmatig mee samenwerken”, vertelt Bert Berkhof. “We begonnen niet met een schone lei. In een eerder stadium was het ontwerp van een collega als “ niet haalbaar” beoordeeld, waarna ZorgAccent en Goossen te Pas gezamenlijk met een voorlopig grofmazig ontwerp plus een aantal criteria aan tafel kwamen. Het gebouw moest mooi, functioneel en financieel haalbaar zijn en bovendien een goede uitstraling, passend bij de omgeving, krijgen. Maar het belangrijkste was dat de bewoners centraal moesten staan. Zij moesten geborgenheid voelen in hun nieuwe onderkomen. Met die gegevens zijn we aan de slag gegaan en we kunnen stellen dat ons eerste ontwerp vrijwel in zijn geheel overeind is gebleven.” Patrick Kalma: “We hebben het imago “praktisch architect” en dat kwam ook hier goed van pas. We hebben een slim ontwerp gepresenteerd, met onder andere een passende manier om de installaties te positioneren. Dat is een van de grootste voordelen van het werken in teamverband. De installateurs waren al in een vroeg stadium betrokken in de voorbereiding zodat je veel in overleg al op elkaar kunt afstemmen. Vanaf de start hebben we in het bouwteam open gecommuniceerd met de zowel de constructeur, bouwkundig aannemer, de installateurs en niet in de laatste plaats de opdrachtgever. Er waren korte lijnen en dat heeft geleid tot dat wat ZorgAccent zo belangrijk vindt: afgestemd op de cliënten en geënt op de locatie.” Aandacht Er is veel aandacht geschonken aan details die je normaal niet altijd tegenkomt maar in een zorgomgeving juist heel belangrijk zijn. Bert Berkhof: “Bij cliënten die lijden aan het syndroom van Korsakov is het verstandig om deze mensen waar mogelijk te ontprikkelen. Dat hebben we onder andere vertaald in de materialisatie waarbij het accent ligt op het gebruik van natuurlijke materialen. Ook hebben we de kleur per vleugel (vier in totaal, red.) zowel intern als ook extern subtiel te laten terugkeren. Cliënten 16 Bouwen in het Oosten Aandacht voor details die in een zorgomgeving heel belangrijk zijn...

Zorglocatie Krönnenzommer biedt dat een herkenning. Zij kunnen bijvoorbeeld straks aan bezoekers vertellen en aanwijzen waar ze wonen. Het lijken kleine punten, maar zijn zo belangrijk. Door de geleding van de gevels krijgt de schaalgrootte van de lange gevels een meer huiselijke schaal. Ook heb je overal “contact met het groen” als je bijvoorbeeld door de gangen loopt.” Patrick Kalma: “Voorts hebben we extra aandacht geschonken aan de inpassing in de omgeving. Op het terrein van Krönnenzommer heb je te maken met diverse gebouwen met verschillende bouwstijlen uit verschillende periodes die door architecten door de jaren heen gehanteerd zijn. Met de architectuur van de nieuwbouw hebben is getracht aansluiting te zoeken bij de architectuur van de oorspronkelijke bebouwing bij de entree van het terrein (welke door de gebruikers zeer gewaardeerd wordt). Zo ‘landt’ het gebouw op het terrein en vormt het een eenheid met de overige bebouwing. Het nieuwe gebouw voor de dagbesteding wijkt bewust erg af van de woondelen. Het heeft een industriële uitstraling, zowel in uiterlijk als verschijningsvorm. Cliënten ervaren werken en wonen als afwijkend en dat is ook de bedoeling. Een stabiel dagritme is belangrijk voor Korsakov-patiënten.” Duurzaam karakter Krönnenzommer krijgt een duurzaam karakter, maar is niet geheel all electric. Bert Berkhof: “De duurzaamheid zie je onder meer terug in de materiaalkeuze, de wijze van detaillering en de mogelijkheden tot hergebruik. Ook de terreininrichting is duurzaam door middel van een zorgvuldige grondbalans. Dat Krönnenzommer niet volledig gasloos is, heeft te maken met de aanwezige infrastructuur die nog niet berekend is op het gevraagde capaciteit. De installaties en het gebouw zijn echter wel zodanig ontworpen dat de stap naar gasloos op termijn zeer eenvoudig is.” Door korte lijnenafgestemd op de cliënten en geënt op de locatie. Bouwen in het Oosten 17

Buiten genieten dankzij Madozon Zonwering & Veranda’s De bewoners en bezoekers van Krönnenzommer kunnen heerlijk buiten zitten onder de veranda’s van Madozon Zonwering & Veranda’s uit Rijssen. In opdracht van ZorgAccent plaatste Madozon zes volledig op maat gemaakte veranda’s. “Krönnenzommer is een prachtig project op een unieke locatie. Wij mochten daar mooie Verasol Profiline veranda’s aan toevoegen. Uitzonderlijk is de veranda van maar liefst 12 meter breed en 4,5 meter diep. Dit is de grootste veranda die wij ooit hebben geplaatst”, vertelt Henk Egberts van Madozon. Ook plaatste Madozon vier veranda’s van acht bij vier meter met glazen zijwandenen een veranda van zes bij viernenhalf meter. Ze zijn allen uitgevoerd in aluminium en met een polycarbonaat dak. Dankzij deze veranda’s kunnen de bewoners, bezoekers en medewerkers van Krönnenzommer met ieder weertype even naar buiten om een frisse neus te halen. Henk Egberts: “Uitzonderlijk is de veranda van maar liefst 12 meter breed en 4,5 meter diep.” 18 Bouwen in het Oosten Madozon is gespecialiseerd in zonwering en buitenlevenproducten. De uitgebreide collectie buitenzonwering bestaat uit merken zoals Weinor, Roma, Heroal en Verano. Madozon heeft raamdecoratie van Zonnelux en een grote selectie horren van Unilux. Daarnaast heeft Madozon veranda’s, tuinkamers en glazen schuifwanden van Verasol en Weinor evenals carports, glazen windschermen. Alle door Madozon geleverde producten worden door eigen specialistisch geschoold personeel ingemeten en gemonteerd.

Zorglocatie Krönnenzommer ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: ClimaRad BV / Foto's: 5d Architectuur & Fotografie Individuele klimaatregeling: ventileren, verwarmen en koelen per zorgkamer met decentraal systeem ClimaRad Per ruimte ventileren, verwarmen en koelen, dat is gerealiseerd met de decentrale Ventura V1C toestellen die geplaatst zijn in het nieuwe Dr. Vospaviljoen in Hellendoorn. In combinatie met de afzuigfans in de ‘natte ruimtes’ is de ventilatie in balans en wordt een veilig en gezond binnenklimaat gecreëerd voor de bewoners en medewerkers. Engberink Technische Installaties heeft het decentrale klimaatsysteem geïnstalleerd en gekoppeld aan een GBS-systeem om het hele gebouw inzichtelijk te maken. Op het terrein van Krönnenzommer biedt zorginstelling ZorgAccent huisvesting aan cliënten met het syndroom van Korsakov door middel van 38 zorgkamers en 2 gemeenschappelijke woonkamers. Ralph Liedenbaum, Commercieel Directeur van ClimaRad en betrokkene bij dit zorgproject, geeft aan dat veiligheid en gezondheid twee belangrijke thema’s zijn in de zorg: “Kwetsbare doelgroepen een gezonde leefomgeving bieden is natuurlijk een must. Onze decentrale units hebben een automatische regeling waardoor vraaggestuurd wordt geventileerd op basis van CO2, luchtvochtigheid en temperatuur. Om het juiste comfort te bieden kan onze Ventura V1C unit daarnaast per ruimte koelen of verwarmen. Via het GBS-systeem dat door Engberink Technische Installaties is geplaatst kan de gewenste kamertemperatuur worden aangepast en kunnen eventuele bijzonderheden worden uitgelezen. Op deze manier kan op een eenvoudige manier worden voldaan aan de individuele behoeftes van de bewoners en medewerkers.” Daarnaast biedt een decentraal klimaatsysteem veiligheid. De gezonde buitenlucht wordt per ruimte voorverwarmd en via de gevel toegevoerd, en ook vervuilde lucht wordt via dezelfde gevel weer afgevoerd. De lucht wordt dus niet verspreid over verschillende ruimtes, omdat centraal kanaalwerk niet benodigd is. “In deze tijd van corona een actueel onderwerp, waar wij als ClimaRad al jaren mee bezig zijn. Ook draagt het systeem bij aan de toekomstbestendigheid van het zorgcomplex. Wanneer de functie van het pand of de woningen verandert, blijft het systeem flexibel indeelbaar.” Impressie van de ClimaRad Ventura V1C unit in de praktijk Kijk voor meer informatie over onze ventilatie-oplossingen i.c.m. verwarming en koeling op onze website: climarad.nl of volg ClimaRad op LinkedIn. Bouwen in he Oosten 19 Inspelen op de individuele behoefte....

Last van Alle voorkomende staalconstructies worden in eigen beheer ontworpen, geproduceerd en gemonteerd. In principe kunnen wij voor alle staalproducten iets voor u betekenen! hinderlijke zonnestralen? Henny Hendriks biedt u de oplossing op maat, in alle opzichten! Elk gewenst zonweringssysteem, voor binnen en buiten, in de passende uitvoering, precies in de favoriete tinten en natuurlijk met exact de juiste maatvoering. Snel en vakkundig gemonteerd. Zonwering die werkt! Laat nu de zon maar komen ... WIJ BOUWEN MET STAAL Haaksbergerstraat 331 I 7545 GK Enschede I 053 431 34 55 info@hennyhendriks.nl I www.hennyhendriks.nl 20 Bouwen in het Oosten

Zorglocatie Krönnenzommer Mooi werk met een tevreden opdrachtgever Voor woonzorglocatie en dagbesteding Krönnenzommer in Hellendoorn zijn twee nieuwe gebouwen gerealiseerd. Hoogeboom heeft in een goede samenwerking met Goossen Te Pas Bouw de sloop, sanering, riolering en het straatwerk uitgevoerd. Er is gestart met het uitgraven van de bouwput voor het hoofdgebouw. Ondertussen zijn meteen de bouwwegen aangelegd. En het puin van de bouwwegen is uiteindelijk weer gebruikt voor het straatwerk. Het grondverzet- en sloopbedrijf uit Raalte werkt graag circulair. Sanering Niet alleen het grond- en sloopwerk is door Hoogeboom uitgevoerd. Men is eveneens sterk in saneringswerk. In december 2020 is gestart met het verwijderen van asbest en het slopen van de oude gebouwen. Waarna met een rupskraan de bouwput van het eerste gebouw ontgraven kon worden. En verder is er geëgaliseerd voor de betonvloer. Vervolgens is de grond voor het tweede gebouw ontgraven. Dit is ter plaatse gezeefd en zo is er grondverbetering toegepast. De bouwputten zijn buitenom aangevuld met de uitgekomen grond. Pompput Ook voor de riolering worden de handen uit de mouwen gestoken. Voor de vuilwaterafvoer vanuit de twee gebouwen zijn de leidingen aangesloten op een grote pomp/ pompput. Via een persleiding gaat het dan naar het riool van de gemeente. Daarnaast is er meer dan duizend meter buis gelegd voor de hemelwaterafvoer. Als laatste is de blusvoorziening via de vijver aangepast. Team Een goed team van stratenmakers en de mobiele kraanmachinist zorgden voor het efficiënt aanbrengen van het straatwerk. Het ging om een heleboel paadjes en terrasjes, wat na aanbrengen van zand en het egaliseren meteen gestraat werd. Zo werd voorkomen dat machines over het nieuwe straatwerk zouden rijden. Een nieuw aangelegd betonpad, stelconplaten voor een doorsteek over de grindweg en een hekwerk maakten het straatwerk compleet. Hoogeboom kijkt terug op een mooi werk met een tevreden klant. Het grondverzet- en sloopbedrijf uit Raalte werkt graag circulair.

We zijn kwetsbaar, dat blijkt maar weer Laten we de handen ineenslaan Begin dit jaar stonden voor Haldu Groep alle seinen op groen. Het werk was er volop en nog steeds, onze vakmensen uit Oost-Europa stroomden toe en ook het weer in ons grijze landje werkte mee. Opgeteld een perfecte bouwsituatie na lange tijd alle problemen met corona. Maar was het Beatle John Lennon niet die ooit zei: “Life is what happens while you are making plans.” Niets is minder waar! Na twee jaar corona-ellende stonden we met elkaar in de startblokken voor een fris, nieuw begin zonder belemmeringen en beperkingen. Precies rond het moment van het (nagenoeg) afschaffen van alle coronamaatregelen besloot ene Poetin uit Rusland een soeverein land binnen te vallen: het inmiddels geteisterde Oekraïne. We hielden het niet voor mogelijk, maar werkelijkheid werd het helaas wel: oorlog in Europa. Van de pandemie rolden we naadloos een oorlog in. Elke dag laten zich nieuwe ontwikkelingen zien en deze column schrijf ik zo dicht mogelijk tegen de deadline van Bouwen in het Oosten aan, maar het algehele beeld is slecht en voorspelt weinig goeds. Mondialisering heeft ook een keerzijde We leven in een wereld waarin mondialisering lange tijd de toon heeft gezet. Heel veel mondiale grenzen zijn onder andere door digitalisering weggevallen. Dat betekent dat we goed zaken kunnen doen met partijen die vroeger veel lastiger te bereiken waren. Dit geldt ook voor Haldu Groep. Sterker nog: we hebben er het speerpunt van ons onderscheidend vermogen van gemaakt! Al jarenlang nodigen we de beste vakmensen uit Oost-Europa uit om op uw projecten in Nederland te komen werken, en met succes! Maar het gebied Oost-Europa heeft nu te maken met sterk oplopende spanningen en het is nog maar de vraag hoe dit het aanbod van vakmensen uit die regio gaat beïnvloeden. We hebben bijvoorbeeld veel vakmensen uit Polen en dat grenst aan Oekraïne. U begrijpt dat we voor onze opdrachtgevers boven op de ontwikkelingen zitten en maximaal meedenken met onze buitenlandse vakmensen. Ook ICT-technisch kwetsbaar Maar de mondialisering waar we allemaal zo van

Column profiteren, heeft door alle onzekerheid in Oekraïne nog een ander onverwacht aspect met zich meegebracht. Haldu Groep is een enthousiast gebruiker van het ICT-syteem HelloFlex voor ons workforce management. Achter dit bewezen systeem zit vanuit een dochtermaatschappij van HelloFlex een groep zeer vakkundige en slimme programmeurs in…Oekraïne! Zij verhelpen bijvoorbeeld eventuele bugs razendsnel. Zomaar een voorbeeld van de kwetsbaarheid die wij in het westen misschien gaan voelen door de onzekere situatie in het oosten. Mijn oproep: een tijdelijke stop van lange vergunningsprocedures Ondertussen spelen ook in Nederland issues die kunnen raken met Oekraïne. We hebben met elkaar toegezegd om vluchtelingen uit Oekraïne ruimhartig op te nemen, maar waar gaan we hen huisvesten? We hebben op dit moment geeneens woningen voor 12.000 statushouders uit andere landen, laat staan voor onze eigen inwoners. Deze humanitaire ramp is opnieuw een signaal om veel sneller nog veel meer woningen te bouwen. Ik pleit ervoor dat we voor woningbouw een landelijke noodsituatie creëren. Een noodtoestand waardoor we zonder de bureaucratische stroperigheid die Nederland vaak kenmerkt in één keer een grote bouwsprong voorwaarts kunnen maken. Nood gaat nu voor eindeloze vergunningsprocedures, ben ik van mening. Ik hoop dat Den Haag dit signaal oppakt. Wij bij Haldu Groep staan met onze vakmensen klaar om die klus te helpen klaren! Danny van Hal

Tyson Foods Oosterwolde ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Een internationaal voedingsconcern investeert in de uitbreiding van haar productiecapaciteit. Voor de werkgelegenheid is dit een mooie impuls, omdat er maar liefst 160 nieuwe banen worden gecreëerd. Een belangrijke rol is weggelegd voor bouwkundig hoofdaannemer DIJKHAM bouw uit Nijkerk. Projectleider Dick Berghuis spreekt van een opdracht om trots op te zijn. De gefaseerde oplevering is inmiddels achter de rug. De reacties van de opdrachtgever stemmen tot tevredenheid. “We hebben hier echt iets neergezet met zijn allen.” Dick Berghuis: “De uitbreiding moet leiden tot een verdrievoudiging van de productie.”

26 Bouwen in het Oosten

Tyson Foods Oosterwolde We spreken de projectleider vlak na de voorlaatste gefaseerde oplevering. “We zijn nog bezig met de finishing touch. We zijn met de laatste bouwkundige zaken bezig in de nieuwe fabriek. De installateurs en machinebouwers zijn druk bezig met de inrichting van het gebouw. Over een paar weken wil de opdrachtgever met de machines proefdraaien en nog voor de zomer operationeel zijn. Het voedsel komt hier binnen ter verwerking en verpakking. Van hieruit zal de West-Europese markt worden bevoorraad. Dit is de enige vestiging in Europa. Dit internationale voedingsconcern is een mondiaal opererend bedrijf. De uitbreiding betreft een derde hal waar twee nieuwe productielijnen moeten leiden tot een verdrievoudiging van de productie. De hal heeft een omvang van tienduizend vierkante meter. Samen met de uitvoerder en de werkvoorbereiding op kantoor werken we nauw samen met twee projectmanagers uit Brazilië.” De start van de bouw, nadat het bouwrijp maken van het terrein was afgerond, startte vlak voor de winter van 2021. We zijn verantwoordelijk voor het hele bouwkundige proces. Vloeren, gevels, daken, tussenwanden en plafonds vielen onder onze verantwoordelijkheid. We werkten samen met onder andere neven aannemers Lammerink Installaties die verantwoordelijk is voor de werktuigbouwkundige werkzaamheden en Engie die de elektrotechniek onder haar hoede heeft. De grootste uitdaging van het werk was de fasering en de snelheid waarmee een en ander gepaard ging. We hadden het voor elkaar dat het gebouw voor de vakantie al wind- en waterdicht was. Dit was ook de nadrukkelijke wens van de opdrachtgever. De leveringsbetrouwbaarheid staat branchebreed onder druk, maar in grote lijnen hebben we daar geen noemenswaardige problemen gehad. Beslist geen blokkendoos Dick Berghuis is zeer te spreken over het ontwerp van deze opdrachtgever. “Wat je veel ziet bij grotere productiehallen is dat het een karakter heeft van een grote blokkendoos. Dat is hier zeer zeker niet aan de orde. Ook hier geldt natuurlijk dat het vooral gaat om een betrouwbaar kwaliteitsproduct dat hier uitgeleverd moet worden. Dat staat centraal in alles wat het bedrijf doet. Maar het is geen grote doos met sandwichpanelen. De gevel is verrassend opvallend met verticale vinnen die uitsteken. De opzet was dat deze lichtblauw zouden worden, maar de leverbaarheid was een te groot struikelblok. Het is nu grijs geworden, maar het effect is prachtig en geeft het gebouw een extra uitstraling. Het was niet altijd gemakkelijk. Dat is inherent aan een gebouw van deze omvang. We hebben echter panden gebouwd die twee of drie keer zo groot waren en die ervaring en kennis neem je mee in een dergelijk proces. Samenvattend kunnen we stellen dat we, in nauwe samenwerking met veel partijen, iets moois hebben neergezet waar we met zijn allen trots op kunnen zijn. Het eindresultaat mag er zeker zijn. Als dit bedrijf straks operationeel is zal ik zeker nog eens gaan kijken. Ik wil dat wel eens zien wanneer een dergelijk bedrijf volautomatisch produceert.” Bouwen in het Oosten 27 Het is geen grote doos met sandwichpanelen....

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Bessels Architecten Bessels Architecten ontwerpt grote productielocatie Een gebouw dat een eenheid vormt met haar omgeving Nabij de provinciegrens tussen Friesland en Drenthe, wordt momenteel de laatste hand gelegd aan een forse uitbreiding van een mondiaal opererend foodbedrijf dat zich met name heeft toegelegd in het produceren en verpakken van producten voor de West-Europese markt. Met de ingebruikname verdriedubbelt het concern haar productie. De bouw van de fabriekshal van zo’n tienduizend vierkante meter bedrijfsoppervlakte is naar een ontwerp van het in Twello gevestigde Bessels architecten & ingenieurs. Een gesprek met architect Robert-Jan Pel en partners projectleider Elko Bootsma en 3D-modelleur en projectcoördinator Matthijs Dijkstra. Gedrieën verantwoordelijk voor het welslagen van de opdracht waarvan de totale investering maar liefst vijftig miljoen euro bedraagt. In het gehele ontwerp staat de mens centraal. 28

Tyson Foods Oosterwolde De vraag hoe een Amerikaans concern in Twello belandt voor een ontwerp is redelijk snel beantwoord. Robert-Jan Pel: “Het bedrijf is, onder een andere naam, reeds in de jaren tachtig actief. In 2008 waren we als bureau betrokken bij een belangrijke uitbreiding en mede door de ervaringen van destijds kregen we de kans onze ideeën te presenteren, hetgeen uiteindelijk resulteerde in de opdracht. We zijn eind 2019 benaderd en we zijn in twee jaar geleden in januari om tafel gaan zitten. Nadat het ontwerp een definitief karakter kreeg hebben we gezamenlijk het traject doorlopen om tot een weloverwogen aannemer keuze te komen. Naast de prijs was er een lijst met competenties waaraan de aannemer moest voldoen. Onderwerpen waren onder andere expertise in enigszins vergelijkbare projecten en een deugdelijk Plan van Aanpak. De keus viel op DIJKHAM bouw en dat is een goede keus gebleken.” “Het eerste wat we hebben gedaan is de vraag vanuit de opdrachtgever zo goed mogelijk “Foodsafety is heilig in een omgeving als deze.” vertalen”, vertelt Elko Bootsma. “Alle wensen hebben we goed geanalyseerd en we hebben een idee ontwikkeld hoe het nieuwe gebouw op een natuurlijke wijze aan te laten sluiten bij de andere gebouwen in een soort bladerdeegstructuur. In alles wat we hebben ontworpen staat de mens centraal. Die moet zich prettig voelen in de omgeving van een productiehal. Dat hebben we vertaald in een externe constructie en de toepassing van relatief veel daglicht. Ook is alles ruim opgezet zodat iedereen overal goed bij kon. Of het nu de schoonmakers zijn of monteurs die aan een installatie moeten werken. Alles moet schoon ogen en zijn. Ook voor audits geldt dit gegeven. Foodsafety is heilig in een omgeving als deze.” Matthijs Dijkstra: “Door de gekozen constructie en het ontbreken van bijvoorbeeld voorzetwanden hebben we ook een substantiële bijdrage geleverd aan duurzaamheid, al is dat natuurlijk een containerbegrip. Want wat is dat en niet alles is in cijfers uit te drukken. Het welbevinden van de medewerkers is een bijdrage aan duurzaamheid. Het feit dat de fabriek all-electric is ook. Maar als je alle plussen en minnen afweegt kun je gerust stellen dat de uitbreiding een duurzaam karakter heeft.” Het gebouw heeft een lengte van maar liefst 218 meter. Voor Bessels was het een uitdaging om dit ontwerptechnisch tot een esthetisch verantwoord geheel te maken. Robert-Jan Pel: “Wij hebben gekozen om de schaal te fragmenteren. Het is een samenspel geworden tussen de constructie, het aanbrengen van verticale vinnen en een doorlopende band zodat je langs de wand een beweging ontwikkelt Goede samenwerking De samenwerking verliep volgens de gesprekspartners van Bessels goed. Elko Bootsma: “De opdrachtgever werkte met een internationaal projectmanagement. De Bouwen in het Oosten 29

30 Bouwen in het Oosten het Oosten

Tyson Foods Oosterwolde grootste uitdaging zat hem in de taalbarrière waar je onwillekeurig tegenaan loopt. Van bijvoorbeeld cultuurverschillen hebben we weinig gemerkt. Van DIJKHAM bouw wisten we al wat ze konden. We hebben eerder projecten in Haarlem (Zandbergen) en Volendam (Klaas Puul) qua omvang grotere projecten in de foodsector succesvol afgerond. Eigenlijk is alles wonderbaarlijk soepel verlopen als je de pandemie en de toelevering in de bouwsector in ogenschouw neemt. De bouwkundige oplevering stond ruim van tevoren vast ( 21 maart, red.) en die hebben we gehaald. Echte tegenvallers hebben niet gehad. Achteraf gezien was het een groot voordeel dat de inkoop net op tijd plaatsvond. Matthijs Dijkstra: “De grote gekte qua prijzen, onder andere in de staalmarkt, brak uit vlak na we de contracten hadden getekend. En voor de overige materialen kunnen we stellen dat de aannemer weliswaar soms werd geconfronteerd met tussentijdse prijsverhogingen en hier en daar wat leveringsprobleempjes alles wonderwel soepel is verlopen.” Robert-Jan Pel, gevraagd naar een eindconclusie, vertelt dat alle betrokken partijen met tevredenheid terug kunnen blikken op een mooi project. “Het is een mooi complex. All electric bovendien, wat je niet snel verwacht in een gebouw van deze omvang en met een industriele benutting. We zijn blij met het eindresultaat. Een productiebedrijf, gebouwd in de huidige tijdgeest en een mooie eenheid vormend met haar omgeving.” ////////////////////////////////////////// Booming markt Bessels architekten & ingenieurs ervaart de huidige markt als ‘booming”. Elko Bootsma: “We hebben een behoorlijke werkvoorraad. We hebben relatief veel langjarige projecten die continu de nodige tijd en aandacht eisen. Ook zijn we betrokken bij de ontwikkeling en het ontwerpen van nieuwe winkelcentraformules, al dan niet in combinatie met appartementenbouw. Er gebeurt momenteel veel binnenstedelijk. Wat dat betreft hebben we onze portfolio behoorlijk verbreed de laatste jaren. Retail, woningen, bedrijfsgebouwen, we bestrijken een groot deel van de markt. De komende tijd zijn we onder andere druk met projecten in onder andere Deventer, Utrecht, Waalwijk en Winterswijk. Met vijftien medewerkers en twee stagiairs kunnen we wel heel wat aan, maar we zouden a la minute bijvoorbeeld twee modelleurs kunnen plaatsen. De personeelskrapte is echter ook in onze bedrijfstak volop aanwezig.” “Het welbevinden van de medewerkers is een bijdrage aan duurzaamheid.” Bouwen in het Oosten 31

OP ONZE (ADVIES) WERKZAAMHEDEN KUNT U BOUWEN! HUTTON GEOTECHNIEK IS HET JUISTE ADRES VOOR KWALITATIEF HOOGWAARDIG GEOTECHNISCH ONDERZOEK EN ADVIESWERKZAAMHEDEN! WIJ ONDERSCHEIDEN ONS IN KWALITEIT, FLEXIBILITEIT EN SNELHEID. INFO@HUTTONGEO.COM • +31(0)85 82 222 30 WWW.HUTTONGEO.COM 32 Bouwen in het Oosten

Tyson Foods Oosterwolde Bolidtop 700 vloer voor Tyson Foods Circa drie jaar geleden wendde Tyson Foods, een van ’s werelds grootste voedselproducenten, zich tot het in Hendrik-Ido-Ambacht gevestigde Bolidt om mee te denken over hun nieuwbouwplannen in het Friese Oosterwolde. Nu, drie jaar verder, ligt er een prachtige ruim zevenduizend vierkante meter tellende Bolidtop 700 systeem; een duurzame kunststofvloer vloer die aan alle eisen voldoet. Een vloer die de gewilde verdrievoudiging van de productie van met name kipnuggets en plantaardige snacks daadwerkelijk mogelijk maakt. Een gesprek met export- en salesmanager Dennis van Grevenbroek die zich met name heeft gespecialiseerd in de foodsegment van Bolidt, dat mondiaal opereert en zich heeft toegelegd op de productie, ontwikkeling en applicatie van industriele kunststofsystemen, scheepsdekken en slijtlagen. Bouwen 33

Grondwerk Tyson Foods in handen van Van Werven infra en recycling En belangrijke rol in het project in Oosterwolde is weggelegd voor Van Werven infra en recycling uit Oldebroek. Manager Projecten Wilco van Duinen van het Gelderse bedrijf: “We voeren in opdracht van DIJKHAM bouw het grondwerk uit voor de uitbreiding van Tyson Foods. Dit betreft het ontgraven van het vloerveld inclusief de funderingen en het laad- en losdock. Daarnaast voeren we het aanbrengen van de rioleringen voor zowel het vuilwater als het hemelwater uit. Het aanbrengen van de nieuwe terreinverhardingen en het herstraten van de bestaande terreinverhardingen vormt eveneens een redelijk omvangrijk onderdeel van deze opdracht, die uitstekend past in ons straatje. We doen echt veel van dergelijke projecten. We bestrijken het hele spectrum in de intra-en recyclingbranche. Van het verhuren van afvalcontainers tot machines en van asbestsanering tot recycling in de breedste zin van het woord. Vanuit Oldebroek en Ouderkerk aan de Amstel plus diverse steunpunten werken we vrijwel landelijk en Europees zijn we op het gebied van kunststofrecycling een grote speler. Altijd volgens planning. Precies naar uw wens. MIDO Metselbedrijf levert vakwerk en is actief in een straal van 100 kilometer rond Barneveld. MIDO Metselbedrijf werkt met volle tevredenheid van haar opdrachtgevers. Voor alle soorten metselwerk kunt u bij ons terecht. Als Kwaliteit zichtbaar word Postbus 1045 I 8260 BA Kampen Hoge Valkseweg 42 Lunteren Tel. (0318) 461571 / 06 - 53210646 info@midometsel.nl 34 Bouwen in het Oosten T. 038-3331211 I M. 06-15908172 E. info@veenschilders.nl www.vantveenschildersbedrijf.nl

Tyson Foods Oosterwolde Eigenlijk was het niet vreemd dat het Amerikaanse concern neerstreek voor een vloeradvies in Hendrik-Ido-Ambacht. Dennis van Grevenbroek: ”We komen in Oosterwolde al dertig jaar over de vloer; ook bij de voorgangers. Tyson Foods Oersterk, vloeistofdicht en niet kapot te krijgen. wenste de ingezette lijn door te trekken, simpelweg omdat de vloer die 30 jaar geleden was geïnstalleerd zijn waarde had bewezen: oersterk, vloeistofdicht en niet kapot te krijgen. De projectleider gaf duidelijk aan dat men tevreden was met de huidige ervaringen en dat de voorkeur uitging naar iets gelijkwaardigs. In dit project is gekozen voor een vierlaagse getroffelde epoxyvloer. Een onwijs sterke slijtvaste en chemisch belastbare vloer die uitstekend past in een dergelijke omgeving. We hebben de afgelopen 30 jaar de Bolidtop 700 serie doorontwikkeld met behulp van onze R&D afdeling zodat deze vloer voldoet aan alle vereisten van deze tijd. Van chemische- en mechanische bestendigheid, tot tot stroefheid en reinigbaarheid. Zo blijft de Bolidt vloer altijd voldoen aan alle moderne eisen. Voor ons is het project, ondanks de Covidperikelen en de af en toe stagnerende aanvoer van bijvoorbeeld de sandwichpanelen, redelijk soepel verlopen. We moesten wel een beroep doen op onze flexibiliteit en soms opschalen om de gestelde tijdslimieten te halen, die initieel super strak waren. We hebben bij Bolidt een groot voordeel dat we alles onder één dak hebben. Productie, R&D, werkvoorbereiding, en eigen applicatieteams. Daardoor kunnen we snel schakelen en met projecten van deze omvang en een gefaseerde uitvoering is dat een belangrijk gegeven. Tyson Foods was voor ons een uitdagende opdracht. Het is natuurlijk niet zomaar een vloertje voor de garage hier in het dorp. In zo’n hoogwaardige productieomgeving als bij Tyson Foods, mag de hoogste kwaliteit worden verwacht. Persoonlijk vind ik het mooi dat we met een opdrachtgever alle stappen die hier intern gemaakt worden gezamenlijk nemen. Van advies tot research en development, van prijsvorming tot applicatie. Dat maakt het extra interessant. De samenwerking met DIJKHAM bouw verliep prima, We werken regelmatig samen en kennen elkaars bedrijfscultuur. Recent waren we onder andere gezamenlijk betrokken bij de nieuwbouw van diverse projecten in de foodindustrie maar ook bij parkeergarages zoals de Bonte Koe in Nijkerk.” Onvoorspelbaar De recente geopolitieke ontwikkelingen geven de markt volgens Van Grevenbroek een enigszins onvoorspelbaar karakter. “Daarvoor is er nog teveel onzekerheid, maar er zullen natuurlijk consequenties zijn voor de wereldeconomie. Met de uitbraak van de Covidpandemie was dat iets anders. Bij de uitbraak gingen veel projecten “on hold”. Dat was een soort shockreactie. Australië viel eigenlijk direct op slot, maar daarna was er een zeer behoorlijk herstel. Dat was terug te zien in zowel de voedingssector als in de maritieme wereld waar we ook sterk vertegenwoordigd zijn. Hoopgevend is ook dat bijvoorbeeld de vakbeurzen in de voedingswereld weer georganiseerd worden. Vorig jaar was er maar één, maar voor dit jaar staan er alweer zeven op het programma. Voor ons zijn die van belang om onze innovaties te presenteren. Maar om terug te komen op de huidige situatie. Veel zal afhangen van de ontwikkelingen van de prijsniveaus. Hoe die zal verlopen is ook voor ons nog koffiedik kijken.”

36 Bouwen in het Oosten

KienhuisHoving informeert Maximering huurprijzen vrije sector woningen Per 1 mei 2021 geldt de Wet maximering huurprijsverhogingen geliberaliseerde huurovereenkomsten (hierna: de Wet). Tot aan de inwerkingtreding van deze Wet stond het verhuurders (en huurders) van geliberaliseerde huurovereenkomsten (ook wel ‘vrije sector huur’ genoemd) vrij om een jaarlijks huurverhogingsbeding op te nemen. Uitgangspunt was voorheen dat nauwelijks huurprijsbescherming gold. Met deze Wet is hierin verandering gekomen. Het belangrijkste doel van de Wet is huurders van vrije sector woonruimte te beschermen tegen hoge huurprijsstijgingen. Op grond van de Wet geldt dat voor drie jaar na inwerkingtreding de hoogte van de jaarlijkse huurverhoging wordt gemaximeerd op de inflatie plus 1 procentpunt. Inmiddels is met betrekking tot deze Wet een - voor zover mij bekend - eerste gerechtelijke uitspraak gepubliceerd.1 Huurders van geliberaliseerde woonruimte hebben niet ingestemd met de huurverhoging die gebaseerd is op ontwikkelingen in de markt, die verhuurder wil doorvoeren. De verhuurder heeft daarna de huurovereenkomst opgezegd. Huurders verzetten zich tegen de opzegging. Verhuurder vordert in de procedure beëindiging van de huurovereenkomst op grond van het doen van een redelijk aanbod tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst met de verhoogde huurprijs. De verhoogde huurprijs is lager dan de geldende markthuurprijs en de huurverhoging gebeurt niet direct in één keer, maar in drie stappen. Verhuurder erkent weliswaar dat op grond van de t per 1 mei 2021 geldt dat het ‘redelijk aanbod’ i.d.z.v. art. 7:274 lid 1 sub d BW niet een wijziging van de huurprijs mag inhouden. De verhuurder stelt daarnaast echter dat zijn opzegging van de huurovereenkomst ‘ex tunc’, dus aan de hand van het op moment van opzegging geldende recht beoordeeld moet worden. Vóór de Wet van 1 mei 2021 kon verhuurder nog wel de huurprijs met behulp van een redelijk aanbod verhogen. Volgens verhuurder verzetten het legaliteitsbeginsel en de rechtszekerheid zich ertegen dat gedurende de procedure het nieuwe recht wordt toegepast. De kantonrechter gaat niet mee in deze redenering en wijst de vordering van verhuurder af. Uit deze uitspraak volgt o.a. dat: - geen sprake is van een overgangsperiode; deze wet geldt onmiddellijk (d.w.z. vanaf inwerkingtreden van de wet)2 en geldt (dus) ook voor (op Deze column is geschreven door: Marlies Knook, advocaat huurrecht en bouwrecht. Haar e-mailadres is marlies.knook@kienhuishoving.nl, haar telefoonnummer is 088 - 480 40 76. Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten 21 37 dat moment al) lopende huurovereenkomsten; - het redelijk aanbod van verhuurder in de zin van art. 7:274 lid 1 sub d BW tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst met betrekking tot dezelfde woonruimte niet uitsluitend een wijziging van de huurprijs mag inhouden - onverkort geldt. Wij adviseren vastgoedeigenaren/ verhuurders in de vrije sector die een huurprijsverhoging willen doorvoeren dan ook dat zij de door hen gewenste verhoging beter eerst toetsen aan de Wet maximering huurprijsverhogingen geliberaliseerde huurovereenkomsten. 1 Rechtbank Amsterdam, 15 -06-2021, ECLI:NL:RBAMS:2021:3100. 2 Behoudens gevallen die geregeld zijn in artt. 208ea en 208eb Overgangswet nieuw Burgerlijk Wetboek.

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen EMA Techniek klaar De bouw van het nieuwe bedrijfspand van EMA Techniek in Varsseveld is in volle gang. Met de realisatie wordt een langgekoesterde wens van directeur eigenaar Erik Berendsen vervult. Zijn bedrijf, opgericht zo’n achtenhalf jaar geleden, is door de jaren heen uit haar jasje gegroeid. Na vier verhuizingen en het op meerdere locaties werken, lonkt de ingebruikname. Medio dit voorjaar de bedrijfshal en iets later het kantoor. Met de bouw denkt Berendsen de verwachte groei voor de komende jaren aan te kunnen. De eerste planvorming dateert van 2017. Erik Berendsen: “Ik ben al geruime tijd werkzaam in de speciaalmachinebouw. Aanvankelijk maakte ik deel uit van een ander bedrijf, tot ik in 2013 besloot mijn eigen pad te trekken. In 2017 kwam ik FIXX Totaalbouw tegen. Toen ze het huidige pand kochten werd ik huurder en besloten we 38 qua bedrijfsruimte te wisselen. Zij onder en wij boven. Ik ben toen na gaan denken wat ik op termijn wilde qua huisvesting, ook omdat het werk behoorlijk toenam. Ik heb, als echte techneut zijnde en als zoon van een eigenaar van een timmerbedrijf, voor het eerst mijn ideeën op papier gezet en ben vervolgens naar FIXX gelopen voor een eerste grove calculatie. Met dat idee heb ik de accountant en de bank geconsulteerd en ben tot een maximaal hypotheekbedrag gekomen. Met een bevriende Bouwen in het Oosten

Nieuw bedrijfspand EMA Techniek in Varsseveld voor de toekomst Erik Berendsen: “Toen kwam Covid-19 in het land en viel werkelijk alles stil. Alle opdrachten verdwenen als sneeuw voor de zon.” bouwkundig ingenieur hebben we een meer gedetailleerde opzet gemaakt en zijn we gaan praten met een installateur en een drietal bouwbedrijven, waaronder FIXX Totaalbouw, en toen kwam Covid-19 in het land en viel werkelijk alles stil. Alle opdrachten verdwenen als sneeuw voor de zon en voor onze destijds zeven mensen brak een onzekere tijd aan. We hebben gebruik gemaakt van de steunmaatregelen en daarmee niet overwogen afscheid te nemen van mensen. Tevens hebben we daardoor een half jaar eigen ontwikkelingen kunnen doen. Bouwen in het Oosten 39

40 Bouwen in het Oosten

Nieuw bedrijfspand EMA Techniek in Varsseveld We hebben een half jaar wel aan onze eigen ontwikkelingen kunnen sleutelen. Na verloop van een aantal maanden vormde de pandemie geen rem meer en kwamen ook de opdrachten weer terug. Het nieuwbouwplan kwam weer op tafel en we nodigden drie aannemers uit in te schrijven. Twee haakten af omdat ze geen garanties konden geven dat de bouw voor de bouwvak van dit jaar kon worden afgerond. FIXX Totaalbouw en installateur Wassink bleven over. Eerlijkheidshalve moet ik zeggen dat ik bij FIXX direct al een goed gevoel had. Je weet welke verhalen er rond gaan over bouwers, maar met FIXX had ik dat niet. Het heeft geleid tot een mooie samenwerking zonder noemenswaardige hobbels. Alleen hadden we een kleine, vertragende tegenvaller bij de staalconstructie. Oorspronkelijk was het de bedoeling voor de kerst dicht te zijn en de vloer te storten. Dat is nu medio februari gebeurd. Maar we zijn tevreden over het verloop van de bouw, al zijn er altijd van die kleine dingetjes. Daar komen we altijd in no time uit, we zitten immers op elkaars lip. Als de aannemer iets opstart, zoals het metselwerk, dan komen ze uit zichzelf even vragen om een beoordeling. Het is niet zo van “kom over een week maar terug, dan is het klaar”. Het is echt een wisselwerking die mij goed bevalt.” Corona De Coronapandemie heeft wel zijn gevolgen gehad, en niet alleen vanwege het tijdelijk wegvallen van opdrachten. Erik Berendsen: “De begroting van de bouw moest ook worden bijgesteld als gevolg van onder andere de gestegen kosten van bouwmaterialen. De kosten in de periode met circa drie tot vier ton gestegen.” Grote diversiteit Zoals gememoreerd fabriceert EMA Techniek maatwerkoplossingen op het gebied van Een mooie samenwerking zonder noemenswaardige hobbels automatisering van productieprocessen. Erik Berendsen: “Dat impliceert automatisch dat we een grote diversiteit aan opdrachtgevers hebben Variërend van toeleveranciers van bouwgerelateerde producten ( schroeven, steenstrips, deuren, red.) tot producenten van elektro componenten, lasersnijwerk en fietscomponenten. Daarnaast vele andere opdrachtgevers uit het gehele land en zelfs incidenteel in België en Duitsland. We zitten qua werk vrijwel vol voor dit jaar, al reserveren we altijd wat ruimte om flexibel te blijven. Momenteel zijn we met een grote opdrachtgever in gesprek. Als dat doorgaat zitten we direct tot eind 2023 goed gevuld en dat werk loopt dan nog door tot en met het eerste kwartaal van 2024. De bedrijfsvisie gaat uit van een groei voor de komende vijf jaar naar twintig medewerkers. Dat is een verdubbeling van het huidige aantal. We zijn optimistisch gestemd.” Bouwen in het Oosten 41

42 Bouwen in het Oosten

Nieuw bedrijfspand EMA Techniek in Varsseveld ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van leeuwen Nieuwbouw EMA Techniek verrijking voor bedrijventerrein Varsseveld “Bedrijfsgebouw met een chique uitstraling” Als de voortekenen niet bedriegen, en niemand die daaraan twijfelt, zal EMA Techniek uit Varsseveld nog voor de bouwvak haar nieuwe bedrijfsgebouw in gebruik kunnen nemen. “De bedrijfshal wellicht al wat eerder”, vertelt projectleider Maikel Heister van bouwkundig hoofdaannemer FIXX Totaalbouw dat een echte thuiswedstrijd speelt. EMA Techniek huurt op dit moment namelijk een gedeelte van het bedrijfspand van FIXX dat op steenworp afstand ligt van de nieuwbouw. Deze korte afstand met de bouwplaats en opdrachtgever is een uitzonderlijke situatie dat een positieve uitwerking heeft op het project. Maikel Heister: “De combinatie van constructieve oplossingen gaan gepaard met esthetiek. Dat pakt prachtig uit.” Bouwen in het Oosten 43

44 Bouwen in het Oosten

Nieuw bedrijfspand EMA Techniek in Varsseveld Het project kwam voor Maikel Heister in de vroege zomer vorig jaar in beeld. “De opdracht kwam letterlijk een paar dagen voor de bouwvakvakantie definitief binnen. We zijn, gezien de krapte bij onderaannemers en de toen al snel stijgende prijzen van materialen direct aan de slag gegaan met de inkoop en daar ben ik achteraf erg blij mee. Voor dit project hebben we kunnen putten uit onze vaste groep onderaannemers en leveranciers. Verreweg de meeste komen hier uit de directe omgeving. Dat heeft onze voorkeur. We kennen de bedrijven goed en weten wat we aan ze hebben. De bedrijfscultuur is hier vergelijkbaar. Bij een project als deze met een behoorlijke tijdsdruk moet je op elkaar kunnen rekenen. Dat is ook nu weer gelukt. Ondanks de spanningen in de markt en problematiek qua levertijden liggen we perfect op schema.” Chique Maikel Heister spreekt van een “mooi ontwerp met een chique uitstraling. Dat komt met name door de opvallende gevel van het kantoor. Die mag je gerust markant noemen door de combinatie van gevelstenen, gevellamellen en stucwerk. De combinatie van constructieve oplossingen gaan gepaard met esthetiek. Dat pakt prachtig uit. De bedrijfshal is traditioneel opgebouwd bestaande uit een staalconstructie, gevelpanelen en een in het werk gestorte betonvloer. Verder zal de hal uitgerust worden met een drietal overheaddeuren en twee kraanbanen. Het bedrijfspand van EMA Techniek krijgt een oppervlakte van totaal 1550 vierkante meter, waarvan 800, verdeel over 2 bouwlagen, worden benut voor het kantoor.” Grootste uitdaging Naast de relatief krappe bouwtijd vormt met name de gevel de grootste uitdaging voor FIXX Totaalbouw. Maikel Heister: “Dan heb ik het vooral over de detaillering welke tijdens het bouwproces afgestemd moest worden op de wensen van de opdrachtgever. Voorbeeld hiervan is de wijziging van de zonwering. De opdrachtgever heeft aangegeven een lamellen zonwering geïntegreerd in de gevel te willen met als kanttekening dat deze niet voorbij de gevellijn komt. De afmetingen van dit type zonwering is vele malen groter dan in eerste instantie uitgewerkt. Samen met de uitvoerder van het werk, Marco Waalderbos, hebben we de engineering opgestart en is het detail afgestemd op de wens van de opdrachtgever. De opdrachtgever wil graag voor de bouwvak al deels operationeel zijn en daar gaan wij ook van uit. EMA Techniek heeft overigens vanaf de prille start ook zelf veel energie in het project gestopt. Daarbij is het een groot voordeel dat het letterlijk “direct op het werk” zit. De lijntjes zijn letterlijk kort. Beslissingen kunnen snel worden gemaakt door de toezichthouder / opzichter die hij in de hand heeft genomen voor dit project.” Trots gevoel Als er medio juli formeel wordt opgeleverd zal bij Heister een gevoel van trots zich meester maken, verwacht hij. “Het is een project waar we met zijn allen trots op mogen zijn om in zo’n kort tijdsbestek dit neer te zetten. Hetzelfde geldt ook voor onze onderaannemers, daar ben ik van overtuigd. Het is best een intensief traject dat je aflegt tijdens de bouwfase en uiteindelijk zal dit worden beloond met een mooi eindresultaat. Dat staat voor mij wel vast.” //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// FIXX Totaalbouw FIXX Totaalbouw, dat een relatief hoge jaaromzet kent voor een kleine compacte organisatie, zit qua orderportefeuille tot de bouwvak behoorlijk vol. Maikel Heister: “Naast EMA Techniek zijn er nog een aantal verbouwingen gaande, onder andere bij Van Raam, ook hier in Varsseveld, dat aangepaste fietsen produceert. Binnenkort hopen we een aantal veelbelovende opdrachten definitief binnen te halen. Ik heb het volste vertrouwen in een goede afloop daarvan, maar het is nog net iets te vroeg om een en ander wereldkundig te maken.” Bouwen in het Oosten 45 Een mooi ontwerp met een chique uitstraling....

Wees nieuwsgierig en open minded Samenmeester laat mensen in de bouw & infrasector anders kijken naar hun vraagstuk op het gebied van HR, kwaliteit, beleid en vitaliteit. Samenmeester benadert duurzaamheid vanuit een ander perspectief en heeft een bredere kijk en unieke aanpak door een vrouwelijke touch. Inge Meester I inge@samenmeester.nl I 06 5580 4721 www.samenmeester.nl 46 Bouwen in het Oosten

- ADVERTORIAL - Intercombi Kozijnmanagement is ruim twintig jaar adviseur en leverancier van vele soorten aluminium en kunststof kozijnen. Bouwen is meer dan het leggen van funderingen, meer dan enkel het kunnen lezen van een tekening en meer dan het leveren van maatwerk. Bouwen is vooral een vak van plannen, organiseren en coördineren. Wij zijn de gesprekspartner van de aannemer. Er is een tijd geweest dat kozijnen een soort sluitpost waren in de begroting. Dat is allang niet meer zo. Er is een enorm aanbod aan producten, elk met zijn eigen kenmerken en elk merk met zijn eigen mogelijkheden. Redelijk specialistisch dus en daar zijn wij de aannemer bij van dienst. De aannemer kan zich volledig richten op het bouwen en wij zorgen voor de kozijnen. Nieuw bedrijfspand EMA Techniek wordt all electric Wassink Installatie voert de installatietechniek in het nieuwbouwproject van EMA Techniek in Varsseveld uit. Hoofd Bedrijfsbureau van de vestiging in Doetinchem, Tim Zweers, vertelt dat toen dit project actueel werd, men reeds werkte aan een ander project samen met bouwkundig ingenieur Floris Groen. Een vergelijkbare installatie wordt geplaatst bij EMA Techniek “Op basis van deze prettige samenwerking heeft Floris ons voorgesteld aan de opdrachtgever EMA Techniek en geïntroduceerd in het bouwteam. Vervolgens is het pakket eisen en wensen van EMA door ons omgezet in een voorlopig ontwerp. Het betreft een all-electric-installatie waarbij de kantoren alsmede de bedrijfshallen verwarmd worden door warmtepompen.” Zweers vervolgt: “Het is een gasloos gebouw, voorzien van PV-panelen, bovengenoemde warmtepompen, laagtemperatuur vloerverwarming in de bedrijfshallen en een Mitsubishi VRF systeem in de kantoren. Daarnaast wordt het pand volledig uitgerust met een gebouwbeheersysteem waardoor alle aangesloten installaties optimaal gemonitord kunnen worden. Wij werken alle installaties in het voortraject in 3D uit met Revit, hierdoor zijn er nauwelijks verrassingen in de bouw en vallen de tegenvallers mee. Ook zijn we gewend om met vaste, zoveel mogelijk regionale leveranciers en onderaannemers te werken. De realisatie van het project verloopt dan ook voorspoedig.” Bouwen in het Oosten 47 De kozijnspecialist in uw team! Wij zijn uniek, werken met korte lijnen en zijn merkonafhankelijk; dat is onze kracht!

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Foto’s: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Pola Installatietechniek over de nieuw- en verbouw van het Globe College “Twee totaal verschillende processen die parallel aan elkaar liepen” Onlangs opende het nieuwe Globe College in Utrecht haar deuren voor circa achthonderd VMBO leerlingen. Het project bestond uit de grondige aanpak van de bestaande Herman Brood Academie en een uitbreiding met volledige nieuwbouw. Komend najaar zal bovendien gestart worden met de realisatie van een multifunctionele sporthal. De school werd, in opdracht van PCOU Willibrord, gebouwd met een duurzame missie waarbij circulaire doelstellingen centraal stonden. Pola Installatietechniek was verantwoordelijk voor alle installatietechnische werkzaamheden. “Bij dit werk liepen twee totaal verschillende processen gelijk met elkaar op, dat was best complex”, aldus projectleider Jan Berendsen. 48 Bouwen in het Oosten

Nieuw- en verbouw van het Globe College / Utrecht De afgelopen jaren werd door het Globe College intensief gezocht naar een nieuwe locatie. De leerlingen en leerkrachten verdienden volgens de opdrachtgever een beter gebouw dat voldeed aan de huidige (duurzaamheids)eisen en wensen. In overleg met de gemeente Utrecht werd gekozen voor de Bontekoelaan waar de Herman Brood Academie en de Rafaëlschool waren gevestigd. Deze twee scholen zijn verhuisd naar een andere plek. Na rijp beraad werd besloten dat de Rafaëlschool onder de sloophamer ging, de Herman Brood Academie zou grondig op de schop gaan en volledig worden verduurzaamd door Pola Installatietechniek. KlaassenGroep Arnhem was verantwoordelijk voor de bouwkundige uitvoering, LIAG Architecten uit Den Haag voor het ontwerp. Onderlinge bereidheid Jan Berendsen vertelt dat de opdrachtgever, PCOU Willibrord, ervoor koos om het project aan te besteden: “Dat speelde medio 2020. Vanuit onze duurzame relatie met KlaassenGroep besloten we “Komend najaar wordt gestart met de nieuwbouw van een multifunctionele sporthal naast het Globe College.” hier, in goed samenspraak, gezamenlijk op in te schrijven. In het verleden hebben we meerdere, vergelijkbare projecten gerealiseerd, waaronder het Lorentz Lyceum in Arnhem en sporthal De Ommezwaai, eveneens in Arnhem. Uiteindelijk wierpen onze prijs, het Plan van Aanpak, Bouwen in het Oosten 49 gebouwd met een duurzame missie met circulaire doelstellingen

Nieuw- en verbouw van het Globe College / Utrecht werden eveneens door aparte montageploegen uitgevoerd. Onze vaklieden zijn op vrijwel alle projecten breed inzetbaar, toch heeft eenieder zo zijn eigen voorkeur en specialisme. Daar houden we rekening mee en daarom selecteren we de mensen waar ze het beste in zijn, maar ook waar zij zich het meest goed bij voelen. Niet onbelangrijk.” Gebouwbeheerssysteem De bestaande Herman Brood Academie werd volledig verduurzaamd. De oude CV-ketels zijn verwijderd en maakten plaats voor een warmtepomp met nieuwe HR-ketel ter aanvulling van de capaciteit. Jan Berendsen maar zéker ook de onderlinge bereidheid en motivatie om samen te werken z’n vruchten af. Eind 2020 kregen we de opdracht in handen en zijn we ook vrijwel direct gestart met de engineering en voorbereiding van dit project.” Oplossingsgericht denken De volledige upgrading van een bestaande school in combinatie met gelijktijdige nieuwbouw is volgens Jan Berendsen een traject dat men niet moet onderschatten: “De aansturing van twee processen -renovatie en nieuwbouw- die nagenoeg parallel lopen is behoorlijk uitdagend. Zeker bij renovatie. Je kunt aan de voorkant de werkzaamheden tot in detail uitwerken, in de praktijk komen er dikwijls verassingen bij kijken; onvoorziene omstandigheden als niet geregistreerde stalen balken of riolering waren ook hier aan de orde. Dat vraagt om vermogen tot schakelen. Nu zijn we als organisatie gezegend met een team van vakmensen dat niet voor één gat te vangen is en mede door hun jarenlange ervaring uitstekend in staat om oplossingsgericht te denken. Voor zowel de W- als de E-installaties hebben we aparte leidinggevenden ingezet. De renovatie en nieuwbouw “Ik gun alle mensen die een mooie loopbaan in de installatietechniek ambiëren een werkgever als Pola.” Bouwen in het Oosten 51

Alle werkzaamheden van Pola Installatietechniek op rij: W-installaties: • Warmtepomptechniek • Centrale verwarming/ koeling door middel van change-over • Luchtbehandeling met hoog rendement warmteterugwinning, ventilatie op basis van CO2 Tevens mogen de leerlingen en leerkrachten rekenen op een optimale klimaatbeheersing. Jan Berendsen: “Dat gebeurt op basis van CO2 wat inhoudt dat, -naarmate er meer personen in een ruimte aanwezig zijn-, er automatisch meer wordt geventileerd. Het gevolg is een zuiniger verbruik. Bovendien is er een modern gebouwbeheerssysteem geïnstalleerd waardoor wij, binnen Pola, de gehele setting op afstand kunnen 52 Bouwen in het Oosten monitoren. Dit betekent dat het CO2 gehalte en de temperatuur per klaslokaal apart uitgelezen kunnen worden en we daar, indien nodig, op kunnen anticiperen. De nieuwbouw draait installatietechnisch eveneens volledig op warmtepomptechniek met een lage aanvoertemperatuur. Het gehele project is maximaal duurzaam en gerealiseerd volgens de meest energiezuinige richtlijnen.” • Luchtverdeelslangen specifiek per lokaal ontworpen • Regeltechniek met uitgebreid gebouwbeheersysteem • Loodgieterswerk E-installaties: • Elektrische installatie • PV panelen • Brandmeldinstallatie • Inbraakinstallatie • Noodverlichtingsinstallatie • Data-installatie

Nieuw- en verbouw van het Globe College / Utrecht Terecht trots Nu het Globe College haar deuren heeft geopend en daarmee de werkzaamheden van Pola Installatietechniek zijn afgerond, blikt Jan Berendsen tevreden terug op het verloop: “Ondanks dat we bij de renovatie van de oude Herman Brood Academie tegen onvoorziene omstandigheden aanliepen is het ons gelukt de planning na te streven. De vaklieden van KlaassenGroep en de onze zijn dusdanig op elkaar ingespeeld dat ze uitstekend in de verschillende processen kunnen meebewegen. Dit werk was zeker niet standaard, dat gold voor beide partijen. De manier waarop is echter bepalend. We zijn er de mensen niet naar om op een eiland te gaan zitten. Ons doel is om samen de klus te klaren en te denken in mogelijkheden. Dat is gelukt en daar mogen we, denk ik, terecht trots op zijn!” Tot slot: Voor Jan Berendsen (30) was dit in zijn vijfjarige loopbaan als projectleider de laatste grote klus binnen Pola Installatietechniek. Door zijn recente verhuizing naar het westen van het land besloot hij -met gemengde gevoelens- afscheid te nemen van de directie en zijn collega’s om elders zijn carrière als projectleider voort te zetten. Jan: “Ik heb deze keuze weloverwogen gemaakt omdat ik me terdege realiseer wat ik achterlaat. Dat is een prachtige tijd binnen een gezonde organisatie met een hoog ambitieniveau. De ontwikkelingsvrijheid, collegialiteit, de uitdagingen en prestigieuze projecten maakten dat ik hier op de juiste plek zat. Dat gun ik alle mensen die een mooie loopbaan in de installatietechniek ambiëren. Bovendien; ondanks de continue groei van deze organisatie blijft het de charme behouden van een familiebedrijf, laagdrempelig en transparant. Mooier kon het niet en daar ben ik dankbaar voor.” //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Circulaire doelstellingen nagekomen Omdat de opdrachtgever een duurzame missie had en mee wilde gaan in de circulaire doelstellingen van de gemeente Utrecht is hiermee door LIAG Architecten rekening gehouden in het ontwerp. De gevel van de sporthal werd voor een deel gemaakt van het puin van de gesloopte Rafaëlschool. Zo werd toch nog een beetje geschiedenis zichtbaar in de nieuwbouw van het Globe College. Tevens is de afspraak om het groen te herplanten, zodat er een fraaie inrichting van het buitenterrein zou plaatsvinden, nagekomen. “Het gehele projectteam bestond uit vakmensen die niet voor één gat te vangen zijn. ”

‘Kiek duirdan’, een nieuw icoon in het Coehoorngebied in Arnhem Sinds vandaag is Schipper Bosch de trotse eigenaar van een van de ontwikkellocaties in de creatieve wijk Coehoorn in Arnhem. Met ‘Kiek duirdan’ heeft de ontwikkelaar en belegger de tender gewonnen die door gemeente Arnhem in de zomer van 2021 is uitgeschreven. ‘Kiek duirdan’ een stedelijke uitstraling aan de stadskant en een natuurlijke uitstraling aan het Coehoorn park en binnenhof. Grenzend aan de bruisende binnenstad van Arnhem, het Roermonds plein en de Rijn ligt de wijk Coehoorn. Voor het (her)ontwikkelen van deze unieke locatie zocht gemeente Arnhem een marktpartij. Nadat de plannen aan omwonenden zijn gepresenteerd is Schipper Bosch uiteindelijk gekozen om deze locatie te ontwikkelen tot een aantrekkelijke én groene woon-/werk- en verblijfplek. Andere genomineerden waren Kondor Wessels Projecten, Janssen de Jong 54 Bouwen in het Oosten Projectontwikkeling en ABC Planontwikkeling. Het plan ‘Kiek duirdan’ is de Ernemse naam van het ontwerpvoorstel voor de toekomstige woonwijk in het Coehoorngebied, gemaakt door het team van Schipper Bosch Projecten. Het voorstel sluit aan bij de omgeving: een stedelijke uitstraling aan de stadskant en een natuurlijke uitstraling aan het Coehoorn park en binnenhof. Het ontwerp omvat een bijzondere rij stadswoningen aan het Coehoorn Park, met houten gevelbekleding en grote dakterrassen en balkons. Aan het Nieuwe Plein verrijst een woongebouw met een diversiteit aan appartementen. Op de begane grond is plek voor creatieve gebruikers zoals een muziekschool of leescafé, passend bij het karakter van de wijk. Door de royale toegangspoort met lichtkunstwerk vang je een glimp op van de begroeide

Algemeen gevels aan het binnenterrein. ‘Kiek duirdan!’. Groene leefomgeving Een prettige woonomgeving voor alle bewoners is leidend in het ontwerp, dus ook bij de inrichting van de doorgang en de daktuin. De toegangspoort aan het Nieuwe Plein nodigt voorbijgangers uit om Coehoorn Creatieve Wijk te ontdekken. De doorgang verbindt het Nieuwe Plein met het Coehoorn Park en creëert een aantrekkelijke wandelroute van Station Arnhem, via het Coehoorn Park, richting de binnenstad. De daktuin biedt omwonenden een prachtig groen uitzicht, draagt bij aan de biodiversiteit en dient als waterbuffering en ter voorkoming van hittestress. Het Team Voor de ontwikkeling van Coehoorn Creatieve Wijk is een team gevormd met partners die niet alleen duurzaam ontwerpen en ontwikkelen, maar die ook de potentie van de locatie benutten om de wijk stevig te verankeren. Schipper Bosch, Team V Architectuur, DGMR, Karbouw, landschapsarchitect Chris Pluymackers en VIC Landscapes hebben allen een sterke band met Arnhem en dragen graag bij aan het verrijken van dit stuk stad. Partners > Opdrachtgever: Schipper Bosch > Architect: Team V Architectuur > Adviseur duurzaamheid: DGMR > Aannemer: Karbouw > Landschapsontwerp: Chris Pluymackers > Landschapsaanleg: VIC landscapes “Een prettige woonomgeving voor alle bewoners is leidend in het ontwerp.”

Vestigingen in: Almelo - Apeldoorn - Denekamp - Fleringen - Hardenberg - Heeten - Hengelo - Raalte - Zwolle - Rheine (D) 56 Bouwen in het Oosten

Algemeen In Overijssel nog 156.640 woningen geschikt voor zonnepanelen In de provincie Overijssel staan nog 156.640 koopwoningen waarvan het dak geschikt is voor zonnepanelen. Dat blijkt uit onderzoek van Zonneplan. In totaal wekken er al 57.223 Overijsselse koopwoningen eigen stroom op. Met een zonnepanelendichtheid van 26,8 procent scoort Overijssel onder het landelijk gemiddelde van 27,4 procent. 57.223 Overijsselse koopwoningen wekken er al in totaal eigen stroom op Binnen de provincie zijn er grote verschillen tussen de gemeenten. Zo behoren Olst-Wijhe, Dalfsen en Raalte tot de top-30 Nederlandse gemeenten met de hoogste zonnepanelendichtheid. Met uitzondering van Borne en Losser scoren alle Twentse gemeenten echter ruim onder het landelijk gemiddelde. Het gemiddelde percentage voor Twente komt uit op 23,6 procent, terwijl de rest van Overijssel bijna 32 procent scoort. Met 16,9 procent zijn zonnepanelen in de gemeente Twenterand het minst in trek. In provinciehoofdstad Zwolle heeft ruim één op de drie koopwoningen met een geschikt dak zonnepanelen. Geschikte daken Om een eerlijke vergelijking mogelijk te maken, nam Zonneplan in het onderzoek enkel koopwoningen met een dak dat geschikt is voor zonnepanelen mee. Verplichte panelen op huurwoningen zeggen immers niets over de bereidwilligheid tot verduurzaming van de bewoners. Daarnaast hebben niet alle koopwoningen een dak dat geschikt is voor zonnepanelen. Denk daarbij aan appartementen, huizen met enkel een dak op het noorden of huizen met een hoge boom voor de deur. Bouwen in het Oosten 57

Mobilane introduceert MobiPanel Nieuw: innovatief systeem voor groene gevel Groenspecialist Mobilane uit Bemmel introduceert MobiPanel. Het is een innovatief, duurzaam en lichtgewicht systeem voor groene gevels en geschikt voor zowel klimaatbestendige (nieuw) bouw als bestaande bouw. Het modulaire systeem met plantencassettes is uniek doordat het meteen voor een dichtbegroeide groene gevel zorgt en bevestigd kan worden op zowel vlakke als ronde wanden. Bij eventueel inboeten kan een plantencassette heel eenvoudig gewisseld worden. Geschikt voor elke gevel De lichtgewicht draagconstructie van MobiPanel maakt montage mogelijk op de meeste typen bestaande en nieuwe gevels en wanden, zoals achterwanden van beton, steen, carrier sandwichpanelen en houtskeletbouw. Het modulaire vergroeningssysteem wordt aan een muur bevestigd met corrosiebestendige omega profielen van Magnelis staal. Ze vormen de draagconstructie voor plantcassettes. De profielen zijn zowel horizontaal als verticaal te monteren, afhankelijk van het formaat en de indeling van de groene wand. Daardoor is MobiPanel, in tegenstelling tot veel andere systemen, ook geschikt voor ronde gevels. Een goede ventilatie van de gevel is gewaarborgd doordat tussen gevel en plantencassette een afstand van ca. 4 cm aangehouden wordt. De omega profielen worden afgedekt met kappen. Bij demontage is MobiPanel volledig recyclebaar. Behalve voor buitengevels is MobiPanel ook geschikt voor binnenwanden. Het systeem is zeer brandveilig (brandklasse B-S2-D0). Wisselbare plantcassettes De MobiPanel-plantcassettes van hoogwaardig kunststof zijn gemaakt van hergebruikte materialen (EPP). Er zijn twee maten: een standaardgrootte van 40 x 40 cm en een deelcassette van 20 x 20 cm. Ze zijn eenvoudig te monteren op de profielen. Aan de voorzijde van de cassettes zitten ruime sleuven voor de beplanting. Het beplanten van de cassettes gebeurt in de eigen werkplaats in Bemmel door medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt. De cassettes kunnen desgewenst ook op locatie van planten worden voorzien. De wortels nemen vocht en voeding op uit de interne waterbuffering die werkt via capillair microvezeldoek. Een volautomatisch, geïntegreerd irrigatie- en drainagesysteem, dat op de waterleiding is aangesloten, zorgt voor evenwichtige watervoorziening en efficiënt waterverbruik. Bij eventueel inboeten kan een plantencassette eenvoudig gewisseld worden. Kijk voor meer informatie en een animatie van MobiPanel op www.mobilane.com.

Bouwen in het Oosten 59

1 Online Touch

Index

Home