VEILIGHEID EN GEZONDHEID THEMA SPECIAL
VOORWOORD In een gezonde en veilige omgeving voelen mensen zich prettiger en ervaren meer kwaliteit van leven. Mensen die zich gezond en veilig voelen, dragen ook makkelijker hun steentje bij aan de maatschappij. Gemeenten zetten nadrukkelijk in op het verbinden van veiligheid en gezondheid binnen het sociale domein. Samen met inwoners en ketenpartners zetten wij ons in voor de publieke gezondheidszorg en veiligheid. Met als startpunt de dialoog: wat hebben mensen nodig? Waar willen ze ondersteuning? Dus, je oor te luisteren leggen, ervaringen uitwisselen en ook deskundigheid verbinden. Leren van en met elkaar, daar draait het om. Volop kansen Zo maken gemeenten en GGD’en zich in de Brabantse Health Deal samen sterk voor een stevige plek van veiligheid en gezondheid in het omgevingsbeleid. De nieuwe Omgevingswet biedt hiervoor volop kansen. En ontwikkelen we samen met partners activiteiten om kwetsbare mensen in de wijk en instellingen te ondersteunen bij een veiligere leefomgeving. Deze en andere voorbeelden delen we graag met u in deze special. Karin van Esch, directeur GGD Hart voor Brabant Vragen? Ideeën en tips? Of wilt u met ons over dit thema doorpraten? Neem dan contact op met Lian Schaerlaeckens, strategisch adviseur: l.schaerlaeckens@ggdhvb.nl. 2
MEER OVER VEILIGHEID EN GEZONDHEID In relatie tot gezondheid richt veiligheid zich op fysieke en sociale veiligheid. Fysieke veiligheid gaat om het beschermen van mensen tegen inbreuken vanuit de externe omgeving, zoals luchtvervuiling, ongevallen en (natuur)rampen. Denk bij sociale veiligheid aan het beschermen van mensen ‘tegen elkaar’, bijvoorbeeld bij criminaliteit, overlast en huiselijk geweld. Mensen zijn prima in staat om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun gezondheid en veiligheid. Lukt dat niet? Dan kan de GGD hierbij ondersteunen. Er zijn ook gezondheidsrisico’s in de leefomgeving waarop mensen zelf, niet of nauwelijks invloed hebben. Bron: ‘Publieke Gezondheid en Veiligheid verbonden’ GGD/GHOR Nederland Zoals infectieziekten. Samen met gemeenten en partners zetten we in op het voorkomen, opsporen en bestrijden van deze risico’s. En als er een grootschalige ramp is - of dreigt - zijn we met speciaal opgeleide teams goed voorbereid! WAT DOET DE GGD? 3
TASKFORCE VEILIGHEID IN ZORG EN INDUSTRIE VEILIG IN DE ZORG, ONZE ZORG De indicaties voor opname in een zorginstelling zijn strenger geworden. Dit betekent dat bewoners van instellingen een grotere zorgbehoefte hebben. Ook wonen nu meer mensen zelfstandig die vroeger in een instelling verbleven. “Dit vraagt extra aandacht van instellingen én hulpdiensten bij een calamiteit”, zegt Diemer Kransen, commandant Brandweer Midden- en West-Brabant. “De mensen die nu zelfstandig wonen, hebben we als hulpdiensten nog niet goed in beeld”, aldus Diemer. Denk aan mensen met een fysieke handicap of mensen met dementie. “Bij de brandweer merken we bijvoorbeeld een toename in woningbranden bij deze groep. Hoe kunnen we samen met de buurtbewoners, ambulante zorg, familieleden én hulpdiensten ervoor zorgen dat we incidenten zoveel mogelijk voorkomen?” Bij een incident is het van levensbelang dat in de belangrijke eerste minuten gehandeld wordt. De brandweer is dan nog niet aanwezig. 4
“Als burgers zelf goed weten wat te doen, voorkomen we erger. Juist door creatieve samenwerking tussen allerlei partijen willen we incidenten zoveel mogelijk voorkómen. En mocht er toch een calamiteit zijn, dan moet iedereen goed weten wat te doen.” Juist door creatieve samenwerking tussen allerlei partijen willen we incidenten zoveel mogelijk voorkómen. Taskforce “De Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant, waar we als Brandweer en GHOR Brabant Midden-West-Noord en GGD onderdeel van zijn, wil actief bijdragen aan het samen ontwikkelen van oplossingen. Hiervoor hebben we een Taskforce Veiligheid in Zorg en Industrie opgericht met als opdracht: Ontwikkel samen met betrokken (netwerk)partners innovatieve Expedities die leiden tot het vergroten van de risicogerichtheid, de zelf- en samenredzaamheid in, om te beginnen, de industriële en zorgsector.” Binnen Zorg lopen twee expedities: één over de extramurale zorg: buiten de instellingen en één over de intramurale zorg: binnen de instellingen. Expeditie Extramurale Zorg “We gingen in gesprek met formele en informele zorgverleners in de wijk Wandelbos ‘t Zandt in Tilburg. Alle zorgverleners in deze wijk herkenden de kwetsbaarheid van sommige wijkbewoners. De zorgverleners hadden behoefte aan informatie- en voorlichtingsmateriaal over verschillende soorten risico’s. Op basis van deze uitkomsten is een veiligheidswaaier ontwikkeld die zorgverleners helpt om de veiligheidssituatie bij mensen thuis te bespreken, advies te geven en knelpunten op te lossen. In het najaar van 2016 evalueren we deze veiligheidswaaier, zodat we deze ook in andere gemeenten kunnen benutten.” 5
Expeditie Intramurale Zorg “Waar lig je wakker van als het gaat om veiligheid binnen jouw instelling?” Dat was de basisvraag in de dialoog met de deelnemende intramurale zorginstellingen. Deze dialogen leidden tot maatwerkplannen om Alle ervaringen gaan we benutten bij het maken van een structureel programma Gezondheid en Veiligheid. de veiligheid binnen de instellingen te verbeteren. Activiteiten richten zich enerzijds op het voorkómen van incidenten en anderzijds op de interne crisisorganisatie. Daarbij is extra aandacht voor het mobiliseren van extra hulp tijdens de avond- en nachtdiensten en in weekenden in geval van een incident. “We maakten een inventarisatie van eisen waaraan een alarmeringssysteem moet voldoen. Op dit moment loopt een proef waarin verschillende systemen worden getest.” Bestuurlijke samenwerking “Ook bestuurlijk werken we samen aan visie en strategie om veiligheid in relatie tot gezondheid van zorgbehoevenden in onze regio te vergroten. Een aantal burgemeesters, wethouders volksgezondheid, bestuurders van zorginstellingen, woningbouw, jeugdzorg, politie en brandweer verenigden zich in de Publiek Private Alliantie Zorg.” Diemer Kransen: “De samenwerking met de zorg en collega-hulpdiensten heeft ons als brandweer nú al meer kennis, inzicht en begrip over de wereld van de zorg gebracht. Het leert ons als organisatie anders te kijken naar de uitdagingen waar we samen voor staan, namelijk de veiligheid en gezondheid van burgers. Alle opgedane ervaringen gaan we benutten bij het maken van een structureel programma Gezondheid en Veiligheid. We delen de resultaten ook met onze collega organisaties in de Veiligheidsregio Brabant Noord.” 6
We zullen er met elkaar voor zorgen dat mensen die zorg nodig hebben ook veilig kunnen leven. Burgemeester Peter Noordanus, voorzitter algemeen en dagelijks bestuur Veiligheidsregio Middenen West-Brabant 7
GEZONDE LEEFOMGEVING MAAKT HET VERSCHIL BLIK OP BUITEN Met de nieuwe Omgevingswet én de Brabantse Health Deal krijgt gezondheid een stevige plek bij gebiedsinrichting. “Een aantrekkelijke leefomgeving nodigt uit om naar buiten te gaan, te bewegen, elkaar te ontmoeten.” We spreken Inge van den Broek, adviseur Milieu & Gezondheid van de GGD en Robert Kint, adviseur Duurzaamheid & Leefbaarheid van de gemeente Tilburg. Ze vertellen enthousiast over twee werelden die elkaar raken – die van ruimtelijke ordening en gezondheid. Omgevingswet Robert: “Tot nu bepaalt het gemeentelijk bestemmingsplan wat, waar gebouwd wordt, met een heleboel ruimtelijke regels en eisen. Daar brengt de nieuwe Omgevingswet verandering in; een lokaal omgevingsplan geeft straks ruimte om sneller en beter initiatieven van burgers en bedrijven te realiseren, met meer aandacht voor de leefomgeving.” Met de wetin-wording in gedachten vonden vijftien Brabantse partijen elkaar. De Provincie, de vijf grote Brabantse steden, GGD’en, waterschappen en kennisinstituten sloten een Health Deal die gezondheid en welzijn centraal zet bij gebiedsontwikkeling. “De klassieke ruimtelijke ordening blijft belangrijk, maar we mogen meer belangen laten meewegen. Zo kunnen we bijvoorbeeld samen met bewoners bekijken hoe hun buurt meer uitdaagt om naar buiten te gaan.” GGD grijpt kans Precies waar de GGD al jaren voor lobbyt: de kans om eerder aan tafel te komen en het gezondheidsbelang een plek te geven. Inge: “Daar bewust bij stilstaan, dus vóórdat die school naast een drukke weg gebouwd wordt. Tot nu toe is er weinig oog voor de mens en gezondheid, terwijl je met kleine aanpassingen winst kunt behalen. Zoals een straat zonder obstakels en 8
Sandy Peters met toegankelijke voorzieningen, zodat ouderen langer zelfstandig kunnen wonen. Maar ook: zorgen dat kinderen lekker op de fiets naar school kunnen. Een aantrekkelijke omgeving met groen en water nodigt uit om naar buiten te gaan, te bewegen, elkaar te ontmoeten.” Trigger Robert en Inge filosoferen verder. Inge: “Waarom worden mensen in de ene wijk ouder dan in de andere? Natuurlijk spelen werk, inkomen en leefstijl een grote rol, maar dit soort vragen triggert de adviseurs wel. Inge benadrukt hoeveel data de GGD beschikbaar heeft over de gezondheid van burgers. Robert: “Het zou mooi als we al die gegevens kunnen koppelen. En meer dan dat: we zullen echt elkaars taal moeten gaan spreken.” Hij lacht: “Waarom komen jullie niet gewoon bij ons zitten?” 9
MEER OVER BRABANTSE HEALTH DEAL Op 25 juli ondertekenden bestuurders van vijftien Brabantse organisaties, waaronder de drie Brabantse GGD’en, de samenwerkingsovereenkomst Brabantse Health Deal. Deze deal zet gezondheid en welzijn centraal bij toekomstige gebiedsontwikkeling en sluit aan bij de oproep van GGD’en om gezondheid structureel een plek te geven bij het inrichten van de omgeving (Omgevingswet). Omgeving van de toekomst Zorgen voor gezonde mensen in een gezonde, economisch vitale omgeving van de toekomst. Dat is de ambitie van de Brabantse Health Deal. Vragen die daarbij komen kijken zijn: Hoe creëer je een gezonde leefomgeving? En hoe hou je die vast? Hoe maak je de stad of regio aantrekkelijk? Hoe zorg je voor een goed vestigingsklimaat en economische concurrentiepositie? Dat kan alleen samen! De kracht van een vitale en gezonde stad of regio van de toekomst ligt besloten in samenwerking. De Brabantse Health Deal wil de werelden van gezondheid en ruimtelijke inrichting structureel aan elkaar verbinden met toepassing van (wetenschappelijke) kennis en innovatie. De vijftien deelnemende organisaties spraken met elkaar een opstarttraject van twee jaar af. En investeren in deze periode samen om vier ‘sporen’ verder uit te werken. PROVINCIE NOORD-BRABANT 10
Joris Buijs VACCINATIECAMPAGNE OP BASISSCHOOL CHRISTOFFEL IN TILBURG GGD PRIKT EN BESCHERMT TEGEN HEPATITIS A Medio november vaccineerde de GGD preventief kinderen en medewerkers van basisschool Christoffel in Tilburg tegen hepatitis A. Ook kinderen van de BSO en de huiswerkbegeleiding kregen een prik. Een paar dagen eerder was bij vier leerlingen hepatitis A (besmettelijke geelzucht) vastgesteld. Vaccinatie was nodig om verdere verspreiding tegen te gaan. Samen met de school haalde de GGD alles uit de kast om de vaccinatie op rolletjes te laten verlopen. Acht vaccinatielijnen Zaterdag 12 november stonden in alle vroegte dertig GGD’ers klaar voor het bemensen van acht vaccinatielijnen en het leveren van administratieve ondersteuning. Hoewel het voor sommige kinderen best spannend was, verliep de vaccinatie voorspoedig en in een gemoedelijke sfeer. De GGD voerde ruim vijfhonderd vaccinaties uit. Hepatitis A is een meldingsplichtige en zeer besmettelijke infectieziekte. De ziekte wordt van mens op mens overgedragen. Via de ontlasting wordt het virus uitgescheiden, waarna mogelijke besmetting plaatsvindt doordat het virus via de handen in de mond komt. Bijvoorbeeld omdat handen niet zijn gewassen na toiletbezoek. De gevolgen van de ziekte zijn bij kinderen doorgaans onschuldig. Bij volwassenen kan de ziekte ernstiger uitpakken en tot een half jaar duren. 11
JEUGDGEZONDHEIDSZORG VEILIG EN GEZOND OPGROEIEN De jeugdgezondheidszorg volgt samen met ouders de groei en ontwikkeling van hun kind. Lichamelijk onderzoek, screeningen, vaccinaties en gesprekken over opgroeien, opvoeden en ouderschap, gaan daarbij hand in hand. Contact en vertrouwen vormen de basis. Alle ouders hebben regelmatig vragen over voeding, slapen, huilen, gedrag en zindelijkheid; het zijn alledaagse en normale vragen. Meestal komen ouders er zelf uit met hulp van familie, vrienden of buren. Soms is kortdurende ondersteuning nodig. Enkele gesprekken en adviezen thuis of op het consultatiebureau zijn dan meestal voldoende om het patroon tussen ouders en kind te doorbreken. En in sommige gevallen kindermishandeling te voorkomen. We trekken hierin samen op met (voor)school, huisarts en andere partners in de wijk. Omdat er al contact is met ouders en kinderen vóór er echte problemen zijn, is begeleiding door de jeugdverpleegkundige voor ouders vanzelfsprekend en veilig. Begeleiding kwetsbare ouders Soms is opvoeden erg ingewikkeld. Bijvoorbeeld voor moeders die heel jong en alleen zijn. Of in geldproblemen zitten, ziek zijn of anderszins kwetsbaar. De GGD biedt in Tilburg en ’s-Hertogenbosch speciale begeleidingsprogramma’s voor kwetsbare gezinnen met jonge kinderen zoals VoorZorg. We werken samen met onder andere verloskundigen en huisartsen om vrouwen die in aanmerking komen voor begeleiding, tijdig in beeld te krijgen. Speciaal opgeleide jeugdverpleegkundigen trekken in de eerste levensjaren van het kind intensief op met het jonge gezin. Door deze preventieprogramma’s verbetert de hechting tussen ouders en kind en komt kindermishandeling minder vaak voor. Ook nog lang ná het stoppen van de begeleiding. 12
WEBSITE VOORZORG INFOGRAPHIC HET VERHAAL VAN JET “Een moeder leert op eigen benen staan” VoorZorg verpleegkundige Minke Schimmel LEES HAAR BLOG 13
ONTMOETEN EN VERBINDEN PREVENTIE ‘RADICALISERING’ Een jongere die vervreemdt van familie en vrienden, of denkbeelden verspreidt waar we ons onveilig bij voelen; het zijn soms signalen die erop wijzen dat een jongere radicaliseert. We trekken in gemeenten samen op met onze partners zodat we tijdig ‘niet-pluis gevoelens’ signaleren en oppakken. En zetten in op opvoedondersteuning voor ouders van kwetsbare kinderen. Een jongere radicaliseert niet zomaar. Daar is een voedingsbodem voor nodig, die voor iedereen anders is. Maatschappelijke achterstand, ervaren discriminatie, eenzaamheid, pesten of een gebroken gezinssituatie, spelen hierbij mee. Belangrijk dus om met elkaar oog te hebben voor deze situaties en hierop in te spelen, vóórdat problemen ontstaan. Netwerken versterken We gaan bijvoorbeeld in de wijk het gesprek aan met jongeren. Of zetten in op het versterken van netwerken rond ouders, andere opvoeders en vrijwilligers. De gemeente Tilburg ontwikkelde met Contour de Twern een speciale training om professionals op deze taken toe te rusten. De GGD is ook partner van het Bossche netwerk tegen polarisatie en radicalisering. Deelnemers 14 aan het netwerk organiseren activiteiten die mensen uitnodigen tot ontmoeten en verbinden, zoals de bijeenkomst Opvoeden en omgaan met polarisatie. Teleurstelling en gebrek aan perspectief geeft mensen het gevoel dat ze er niet bij horen. Dit netwerk is doelgericht doordat scholen, woningbouwcorporaties, welzijnswerk en zorg, moskeeën en kerken, politie en verenigingen elkaar aan de bal brengen. Iedere Bosschenaar speelt mee. Eric Logister, wethouder gemeente ‘s-Hertogenbosch
Eigen kracht ouders Het is zó belangrijk dat ouders De GGD biedt ook (groeps-)voorlichting en opvoedondersteuning voor ouders van kwetsbare kinderen in de wijk of in AZC’s. Bijvoorbeeld de cursus Opvoeden tussen twee culturen. Uitgangspunt is de eigen kracht van ouders; wat kunnen zij zélf doen om te voorkomen dat hun kind radicaliseert. van jongs af aan oog hebben voor hun kinderen: zitten ze lekker in hun vel, waar zijn ze mee bezig en met wie gaan ze om? Hierover gaan we met ouders in gesprek. Nafisa Nur Osman, gezondheidsvoorlichter GGD SCHOOL EN VEILIGHEID TRAINING (DE)RADICALISERING 15
SAMEN STERKER IN DE KETEN OEFENING OUTBREAK Het Regionaal Overleg Acute Zorg (ROAZ) Brabant nam begin dit jaar het initiatief voor de ketenoefening Outbreak. Doel was de samenwerking tussen de partners in de Brabantse acute zorgketen bij crises en rampen onder de loep te nemen. Het oefenscenario was een griepepidemie met tegelijkertijd een SARS-uitbraak. Omdat het om een uitbraak van infectieziekten ging, nam de GGD/ GHOR de ketenregierol op zich. Door heel Brabant kwamen 32 crisisteams in actie. In totaal waren er vierhonderd medewerkers vanuit de Brabantse huisartsenzorg, ziekenhuizen, ambulancediensten en GGD/GHOR bij betrokken. Leerpunten De oefening duurde een week met een tweedaagse piek. De focus lag op ketensamenwerking: hoe verloopt de afstemming tussen crisisteams en komt de regio tot een gezamenlijke aanpak? De belangrijkste leerpunten: blijf trainen en oefenen, heb aandacht voor scenariodenken, verbeter de informatievoorziening tussen ketenpartners en stem verwachtingen af. Het Brabantse netwerk zet hiervoor vervolgacties uit, zoals een Regionaal Ketenoverleg tussen de directeuren Publieke Gezondheid (GGD) en ketenpartners. VERSLAG KETENOEFENING COLOFON Hartelijk dank aan allen die een bijdrage leverden aan deze uitgave. GGD Hart voor Brabant, december 2016 WWW.GGDHVB.NL 16 Charlotte Grips
1 Online Touch