JAARGANG 10 | NUMMER 2 | MEI 2016 Nieuwsbrief Openbare Gezondheidszorg: Publieksjaarverslag 2015 Voorwoord Graag bied ik u, als voorzitter van het Algemeen Bestuur van GGD Zaanstreek-Waterland, het publieksjaarverslag 2015 aan. Met korte artikelen en foto’s geven wij u graag een indruk van het belang van de preventieve publieke gezondheid en wat onze organisatie hier het afgelopen jaar in heeft gedaan. 2015 was een jaar vol ontwikkeling en verandering! Meer dan ooit is de preventieve publieke gezondheid in beeld. Burgers die gezond en veilig kunnen leven en meedoen in de maatschappij, daar gaat het om. Er wordt een groot Meer dan ooit is de preventieve publieke gezondheid in beeld. Burgers die gezond en veilig kunnen leven en meedoen in de maatschappij, daar gaat het om. De komende jaren is het doel om verdere gezondheidswinst voor de burgers van onze regio te behalen. Met name door de samenwerking tussen de GGD, gemeenten, wijkteams en jeugdteams te versterken en de dienstverlening in de vorm van informatie, advies en ondersteuning aan de inwoners van onze regio te optima liseren. Waar staan we voor? Welke uitdagingen zijn er voor de komende jaren? Hoe doen we dit? Wat is de rol van de GGD als uitvoerder van gemeentelijk beleid en als huisadviseur van de gemeenten? Het Algemeen Bestuur heeft besloten om dit te verwoorden in een visiedocument waarin de lijnen worden uitgezet voor de komende jaren. Met de visievorming is een start gemaakt in 2015 en deze zal worden afgerond in 2016. Geoffrey Nijenhuis, wethouder gemeente Purmerend Voorzitter Algemeen Bestuur GGD Zaanstreek-Waterland beroep gedaan op de zelfredzaamheid en eigen kracht van burgers. Gemeenten hebben daarin een belangrijke verantwoordelijkheid en per 2015 nieuwe taken (vanuit de transities in het sociaal domein) gekregen. De GGD voert, namens de 8 (9 in 2015) gemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland, taken uit op het gebied van de preventieve publieke gezondheid.
ALGEMENE GEZONDHEIDSZORG Na jarenlange daling, nu toename aantal TBC-gevallen in de regio Door een toename van het aantal meldingen in de regio was 2015 een druk jaar voor de TBC-afdeling. In Nederland neemt de laatste jaren het aantal patiënten met tuberculose af. Echter het afgelopen jaar heeft deze trend zich in de regio Zaanstreek-Waterland niet voortgezet. Bij een aantal TBC-gevallen in 2015 waren ook scholen betrokken. In goed overleg met de betrokken scholen zijn contactonderzoeken opgezet. Rondom patiënten met besmettelijke tuberculose start een sociaal verpleegkundige van de GGD een onderzoek onder de contacten van de patiënt, om zo geïnfecteerde contacten zo vroeg mogelijk op te sporen en te behandelen. Hiermee wordt verdere verspreiding van tuberculose voorkomen. Bij dit grootschalig onderzoek op school is het GROP (GGD rampenopvangplan) ingezet, waardoor extra personele inzet van GGD-en in de regio mogelijk was. Hierdoor konden de toegenomen werkzaamheden goed uitgevoerd worden. Er is daarbij veel aan voorlichting gedaan richting leerlingen en hun ouders, onder andere door middel van bijeenkomsten op de scholen. Ook is er een plan van aanpak gemaakt om de pers te woord te staan en zijn pers en social media voortdurend gemonitord om berichtgeving in goede banen te leiden. Inzet GROP maakte grootschalig tbc-onderzoek én zorgvuldige voorlichting en monitoring mogelijk. Laagdrempelig testen op chlamydia door nieuwe thuistest Een nieuwe ontwikkeling binnen de afdeling SENSE/ SOA zijn de thuistesten op chlamydia. Jongeren tot 25 jaar zonder lichamelijke klachten kunnen thuis zelf materiaal afnemen en opsturen naar de GGD. Dit moet het testen op chlamydia laagdrempeliger maken en de spreekuren ontlasten. Om de anonimiteit geheel te waarborgen is het ook mogelijk de zelftest uit te voeren op de GGD-locatie. Dit kan bijvoorbeeld in het geval dat de cliënt thuis geen post wil ontvangen van de GGD. Op basis van de uitslag van dit eerste consult kunnen er één of meer behandelconsulten volgen. Het aantal uitgevoerde thuistesten in 2015 was 210. Jaarcijfers 2015 SOA SOA diagnose Chlamydia Gonorroe HIV Syfilis Hepatitis B Totaal 2013 109 22 2 5 3 141 2014 131 15 3 2 5 156 2015 157 22 2 9 1 191
JEUGDGEZONDHEIDSZORG Een stevige aanpak tegen schoolziekteverzuim De aanpak van schoolziekteverzuim is per 2015 toegevoegd aan het nieuwe basispakket van de Jeugdgezondheidszorg. Binnen het voortgezet onderwijs in de regio Zaanstreek-Waterland verzuimt een aantal jongeren langdurig en een grotere groep frequent kortdurend. Dit kan leiden tot leerachterstanden, hetgeen vervolgens leidt tot uitstroom naar een lager onderwijsniveau, het niet behalen van een startkwalificatie of vroegtijdig schoolverlaten. In 2013 telde Zaanstad 311 vroegtijdig schoolverlaters (2,6%) en Purmerend 180 (2,7%). De gemeente Zaanstad heeft het afgelopen jaar extra financiën uitgetrokken voor de aanpak van ziekteverzuim op het voortgezet onderwijs. Een toename in schoolziekte verzuim kwam aan het licht na strengere handhaving op ongeoorloofd verzuim. In nauwe samenwerking met de leerplichtambtenaren is vorm gegeven aan de landelijke aanpak van schoolziekteverzuim, waarvoor onder andere de landelijke handreiking “Snel terug naar school is veel beter” een leidraad biedt. Er zijn verzuimanalyses gemaakt van alle scholen in het voortgezet onderwijs en afgesproken is om jongeren die te lang of te vaak verzuimen eerder aan te melden bij de jeugdarts. De jeugdarts kan op deze manier sneller een interventie inzetten wat moet leiden tot verminderd schoolziekteverzuim en daardoor tot minder doublures, afstromen en voortijdig schoolverlaten. Sinds het schooljaar 2015/2016 zien de jeugdartsen een aanzienlijke toename van aanmeldingen door de scholen. Eind van het schooljaar 2015/2016 zal uit de verzuimanalyses blijken of het schoolziekteverzuim daadwerkelijk is teruggedrongen. De GGD is nog met de andere gemeenten in gesprek of ook zij extra inzet willen plegen op schoolziekteverzuim. Opkomstgegevens Jeugdgezondheidszorg De Jeugdgezondheidszorg (JGZ) draagt bij aan het gezond en veilig opgroeien van kinderen in de leeftijd van 0-18 jaar. Dit betekent dat de JGZ zich richt op het voorkomen, opsporen en bestrijden van afwijkingen van gezondheid, groei en ontwikkeling. De JGZ geeft advies, voorlichting en begeleiding. Indien nodig adviseert de JGZ over adequate zorg, initieert zorg en onderneemt actie als onvoldoende zorg tot stand komt. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de opkomst tijdens JGZ contactmomenten in 2015. Opkomstgegevens contactmomenten JGZ 2015 Leeftijdsgroep/CM Ingeplande CM 0-4 PGO 5 jaar PGO groep 7 35045 3105 3564 CM DA VO (wegen, meten) 6776 1607 203 199 105 NVZB + geweigerd Opkomst % 95% 93% 94% 98% CM: contactmoment / NVZB: niet verschenen zonder bericht / DA: doktersassistente / VO: voortgezet onderwijs
MAATSCHAPPELIJKE GEZONDHEIDSZORG Eerste resultaten pilot Vroegsignalering Verwarde personen positief Dagelijks komt de politie in aanraking met OGGZ proble matiek. De afkorting OGGZ staat voor Openbare Geestelijke Gezondheidszorg. Dit betekent overlast door verwarde personen, vaak zorgmijders, die een veiligheidsprobleem in buurt en omgeving veroorzaken. Landelijk vormt 20% van alle politiemeldingen OGGZ gerelateerde incidenten. Uit politiecijfers blijkt dat het aantal incidenten met verwarde personen de afgelopen jaren flink gestegen is. Het Meldpunt Overlast en Bemoeizorg (MOB) van de GGD heeft een goede en sterke relatie met de politie. Er wordt nauw samengewerkt en al jaren wordt op structurele basis overlegd met de wijkagenten uit de regio. In het najaar 2015 is gestart met de “Vroegsignalering” verwarde personen op straat. Dit houdt in dat de politie alle OGGZ gerelateerde meldingen doorstuurt naar MOB. Daar wordt contact gelegd met de reeds betrokken hulpverlener (het bestaande zorgkader) en bij het ontbreken van een zorgkader wordt de persoon naar reguliere zorg toegeleid. De eerste resultaten van de pilot zijn succesvol. Zo worden personen sneller naar de hulpverlening geleid en is er betere zorg voor verwarde personen. Straathoekwerk in Zaanstad uitgebreid met weerbaarheidstraining jongens Straathoekwerk (SHW) zet zich in voor jongeren uit Zaanstad in de leeftijd van 12 tot 27 jaar en wordt ingeschakeld op het moment dat andere organisaties hebben opgemerkt dat jongeren op straat risicovol gedrag vertonen (blowen, overlast, alcohol) of dat bekend is dat zij problemen hebben. Straathoekwerk is in 2015 een weerbaarheidstraining gestart voor jongens van 12 t/m 16 jaar. De training is bedoeld voor jongens die wel wat ondersteuning kunnen gebruiken, bijvoorbeeld eenlingen, gamers of jongens die worden gepest. Zij werken in deze zogenaamde Boyz2Men cursus gezamenlijk aan hun compe tenties en het vergroten van hun zelfvertrouwen. De weerbaarheidstraining Girls Only voor meiden van 14 t/m 17 jaar is al langer succesvol. Individuele hulp- en dienstverlening Straathoekwerk Zaanstad Inloopspreekuren Aanmeldingen nieuwe trajectbegeleiding Hulpvraag bij eerste aanmelding: Huisvesting Psychische problemen Financiën 192 111 37 36 27
Registratiesysteem Veilig Thuis ZaanstreekWaterland is good practice volgens Inspectie De gemeenten dragen per 1 januari 2015 zorg voor de inrichting van een Advies- en Meldpunt Huiselijk Geweld en Kindermishandeling, ook wel bekend als Veilig Thuis. De GGD heeft de opdracht gekregen om Veilig Thuis uit te voeren. De GGD heeft het afgelopen jaar veel werk verzet om Veilig Thuis optimaal in te richten. Veilig Thuis heeft in 2015 ruim 4.000 telefoontjes op het nummer 08002000 ontvangen én ruim 1.800 meldingen van vermoedens van huiselijk geweld of kindermishandeling verwerkt. peld. Volgens de IGZ bevordert dit de inrichting van kwalitatief hoogstaande werkprocessen en de ontwikkeling tot een volledig geïntegreerd Advies- en Meldpunt Huiselijk Geweld en Kindermishandeling. Natuurlijk heeft de IGZ ook verbeterpunten geconstateerd. Veilig Thuis Zaanstreek-Waterland heeft daarom gelijk met de verschijning van het rapport een plan van aanpak gepresenteerd om Veilig Thuis verder te professionaliseren. Hier wordt in 2016 vorm aan gegeven. Werken met 1 registratiesysteem bevordert de inrichting van kwalitatief hoogstaande werkprocessen en de ontwikkeling tot een volledig geïntegreerd meldpunt, aldus de inspectie voor de Gezondheidszorg Veilig Thuis is in november 2015 bezocht door de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). De IGZ heeft het werken met één registratiesysteem als ‘good practice’ bestemMeldingen Overlast en Bemoeizorg Het Meldpunt Overlast en Bemoeizorg (MOB) biedt een vangnet voor, met name, zorgmijdende mensen die kampen met psychische problematiek, verslaving, financiële problemen en/of geen of een beperkt netwerk hebben. De meeste cliënten hebben meer dan één probleem. Het MOB organiseert de noodzakelijke voorzieningen en motiveert de cliënt tot het accepteren van hulp. In 2015 zijn 741 cliënten aangemeld bij het meldpunt. Dit is een toename van 41 ten opzichte van 2014. In het figuur hiernaast is het aantal meldingen per gemeente weergegeven. 47 cliënten wonen buiten de regio of hebben een onbekend woonadres. Mensen die geen vast woonadres hebben, maar waarvan wel duidelijk is dat ze in een bepaalde gemeente verblijven, zijn in deze analyse bij de betreffende gemeente geteld. Beemster: 13 Edam-Volendam: 24 Landsmeer: 13 Oostzaan: 17 Purmerend: 215 Waterland: 24 Wormerland: 38 Zeevang: 3 Zaanstad: 347 Overig: 47 Aantal meldingen Overlast en Bemoeizorg per gemeente
EPIDEMIOLOGIE, BELEID, GEZONDHEIDSBEVORDERING Lespakket ‘Les je dorst’: een goede les! De GGD heeft het lespakket ‘Les je dorst’ aangeboden aan alle basisscholen. Het lespakket maakt leerlingen op een speelse manier bewust van de hoeveelheid suiker in gezoete drankjes. Het lespakket omvat een handleiding, werkboekje en een poster. De poster heeft vakjes waar de leerlingen een pakje drinken en het aantal suikerklontjes die erin zitten kunnen opplakken. Deze poster kan in de klas worden opgehangen en/of in de hal of aula waar ouders ook komen. Scholen ontvangen ook ondersteunend materiaal om het waterdrinkbeleid in te voeren op school. 1 met suiker gezoet drankje minder drinken heeft al een positief effect op het gewicht. Aandacht voor gezond gedrag wordt steeds belangrijker op school. Onderzoek wijst uit dat het al een positief effect heeft op het gewicht wanneer een kind dagelijks 1 met suiker gezoet drankje minder drinkt. Daarnaast heeft het drinken van water op school positieve effecten op de leerprestaties. Leerkrachten signaleren onder andere dat kinderen zich beter en langer kunnen concentreren. Veel scholen gebruiken dit lespakket als aanzet om over te stappen op een nieuw beleid. Dat kan inhouden: alleen water drinken tijdens pauzes, sporten, avondvierdaagse, school reisje etc. Inmiddels hebben 32 scholen het lespakket ‘Les je dorst’ bij de GGD aangevraagd, waaronder ook een aantal voortgezet onderwijsscholen.
Gegevens jeugdgezondheid beter in beeld Alle artsen, verpleegkundigen en doktersassistenten binnen de Jeugdgezondheidszorg in Nederland registreren hun bevindingen over de groei en ontwikkeling van 0- tot 18-jarigen. Met behulp van deze gegevens kunnen analyses gedaan worden over verschillende onderwerpen. Jeugd in Beeld (JIB) is de informatiebank die alle gegevens geanonimiseerd verzamelt van de deelnemende instellingen. Hierdoor zijn alle cijfers met elkaar te vergelijken. Gemeente Beemster Edam-Volendam Landsmeer Oostzaan Purmerend Waterland Wormerland Zaanstad Zeevang GGD Zaanstreek-Waterland analyseert daarnaast geanonimiseerd de gegevens uit het digitaal kind dossier uit de regio om ook op wijkniveau te kunnen rappor teren en om kruisverbanden te kunnen leggen, zoals opleidingsniveau en overgewicht. In Zaanstreek-Waterland kampt 15% van de leerlingen in het basisonderwijs met overgewicht. Onderstaand overzicht toont het percentage overgewicht (inclusief obesitas) in het basisonderwijs, per gemeente. % overgewicht leerlingen basisonderwijs 8 13 10 13 16 9 12 17 7 GROP Rampenopvangplan (GROP): de juiste zorg paraat bij rampen en ongevallen Bij een ramp of incident is de GGD verantwoordelijk voor de psychosociale hulpverlening en opvang (PSH) in de acute en nazorgfase. Om dit in goede banen te leiden beschikt de GGD over een opvangplan voor rampen, het zogenaamde GGD rampenopvangplan (GROP). Het GROP beschrijft de interne organisatie wanneer er tijdens een ramp of crisis een groot beroep wordt gedaan op (een deel van) de GGD. Hierdoor kan het reguliere werk gewoon doorgaan tijdens een crisis, terwijl er tegelijkertijd voldoende slagkracht ontstaat om de ramp of crisis te bemannen. Om goede opvang van een incident te kunnen waarborgen, oefent het GROP-team jaarlijks meermaals door een crisissituatie na te bootsen. In 2015 is het GROP 2 keer daadwerkelijk in actie gekomen, onder meer voor het bieden van acute zorg en nazorg bij een schietincident. Door inzet van het GROP is er gecoördineerd ondersteuning en nazorg geboden in samenwerking tussen de GGD, SMD, slachtofferhulp en jeugdteams.
TOT BESLUIT Van buiten naar binnen U heeft ons publieksjaarverslag gelezen en hiermee inzicht gekregen in een aantal activiteiten die de GGD in 2015 heeft uitgevoerd in opdracht van de (toen nog) 9 gemeenten. Voor een belangrijk deel zijn dit taken die de GGD verplicht uitvoert vanuit wettelijke regels. Dat zijn bijvoorbeeld infectieziektenbestrijding, epidemologische onderzoeken en medische milieuzaken. Daarnaast heeft de GGD de jeugdgezondheidszorg uitgevoerd in de 9 gemeenten. Al deze taken worden voor alle gemeenten gezamenlijk in de regio Zaanstreek-Waterland door de GGD verricht. Vandaar ook onze naam: Gemeenschappelijke GezondheidsDienst. Er is gestart met een visietraject dat de GGD in staat moet blijven stellen pro-actief, integraal en ondernemend van buiten naar binnen te kijken. In 2015 heeft de GGD voor één of meer gemeenten ook extra taken uitgevoerd, de zogenaamde contracttaken. Dan gaat het om activiteiten waarvan de gemeente het belangrijk vindt om inzet op te plegen, zoals de coördinatie van de Centra Jeugd en Gezin, opvoedondersteuning, taalontwikkeling en Straathoekwerk. Vanuit de transities in het sociaal domein, die op 1 januari 2015 hun beslag hebben gekregen, hebben gemeenten daarnaast aan de GGD gevraagd een aantal extra taken uit te voeren. Zo is de GGD verantwoordelijk voor Veilig Thuis in de regio Zaanstreek-Waterland. De publieke gezondheidszorg, waar de GGD voor staat, sluit in de kern aan bij de opgaven van de transities: preventief, dichtbij en versterken van eigen kracht en mentale weerbaarheid van burgers. Uiteraard staat de GGD niet alleen voor de opgaven in de publieke gezondheid en het sociaal domein. De GGD werkt daarin samen met gemeenten, wijk- en jeugdteams en met onze strategische partners. Het jaar 2015 is voor de interne organisatie van de GGD een dynamisch overgangsjaar geweest. Er is een start gemaakt met een visietraject dat in 2016 zal worden afgerond. Dit visietraject vormde de opmaat voor een organisatie-ontwikkeltraject om de GGD en haar medewerkers in staat te blijven stellen pro-actief, integraal en ondernemend van buiten naar binnen te kijken. Aansluitend en anticiperend op de vraagstukken waar de gemeenten voor staan: veilige en gezonde burgers. Ferdinand Strijthagen directeur Colofon Adresgegevens GGD Zaanstreek-Waterland Postbus 2056, 1500 GB Zaandam Tel. (0900) 254 54 54 Fax. (075) 616 30 16 Redactie Sevgi Extra Ghislaine van Nooijen Kooij Diana Nierop Voor opmerkingen en vragen over het publieksjaarverslag kunt u mailen naar info@ggdzw.nl o.v.v. Redactie publieksjaarverslag 2015. Volg ons nu op Twitter via @GGDZW Ontwerp en drukwerk Aranea Grafimedia, Zaandam www.ggdzw.nl
1 Online Touch