1 e uitgave 2020 Moreel Beraad Morele dilemma’s, hoe doe je dat? DOOR NATHALIE NOTERMANS, DERDEJAARS AIOS HUISARTSGENEESKUNDE We maken in de gezondheidszorg dagelijks dilemma’s mee. De ene keer vinden we het alleen wat moeilijker dan de andere keer. Omdat er meer op het spel staat, of omdat je persoonlijke normen en waarden in het geding komen. Zoals huisarts-jurist Arie de Jong al eerder schreef, kan de Moreel Beraad methode hierbij helpen. Deze methode helpt je om uit te zoeken waar het precies wringt in de casus. Let wel: het is geen programma waarin je je vraag invoert en het ‘juiste’ antwoord eruit komt. Dat antwoord zal je nog steeds zelf moeten vinden. Het is een methode om je te helpen op een structurele manier tot een antwoord te komen. Dat antwoord is nooit helemaal ‘juist’, want er zullen altijd negatieve gevolgen zijn, anders was het geen dilemma geweest. Tijdens een moreel beraad doorloop je, eventueel onder leiding van een ethicus of kenner, zes stappen. Deze stappen staan uitgebreid beschreven in de ethische toolkit van de KNMG. • In stap 1 verken je de casus. Je beschrijft zo uitgebreid en feitelijk mogelijk de casus en beantwoordt eventuele feitelijke vragen. Het gaat nu dus nog niet om de meningen. • In stap 2 formuleer je de morele vraag in de casus. Soms lijkt het alsof er wel 10 dilemma’s zijn, maar er springt altijd één kernvraag uit. Formuleer die zo specifiek mogelijk met maar twee mogelijke uitkomsten. • In stap 3 breng je in kaart welke normen en waarden er allemaal een rol spelen in dit dilemma. Het gaat om de normen en waarden van alle betrokkenen: de patiënt, diens familie, behandelaren, andere betrokkenen. Wat zijn hun argumenten? Probeer je zo goed mogelijk in te leven in de positie van alle betrokkenen, of vraag ze zelf erbij. • In stap 4 ga je met elkaar de normen en waarden afwegen tegen elkaar. Welk argument telt in deze situatie het zwaarst? Dit is de moeilijkste, en meestal de langste fase in het moreel beraad. Want wat voor jou belangrijk is, kan voor een ander veel minder belangrijk zijn. Probeer je te richten op de specifieke casus. • In stap 5 maak je de keuze op basis van je afweging. Welk argument, welke norm of waarde is het belangrijkste en wat is daarmee het antwoord op de morele vraag? En ten koste van wat gaat dat? Kun je die ‘schade’ op een andere manier nog beperken? • In stap 6 evalueer je het proces dat je hebt doorlopen. Wat hebben we hier nu van geleerd? Zijn er dingen die we een volgende keer anders zouden doen, als er weer zo’n situatie optreedt? Ook evalueer je je stappenplan. Hebben we alles genoemd wat belangrijk was? Voelt iedereen zich gehoord? Natuurlijk kun je, in geval van tijdgebrek, deze stappen in je eentje afleggen. Je loopt daarmee wel het risico, dat je een blinde vlek houdt: de normen en waarden die je zelf niet hebt, of niet belangrijk vindt, zal je nooit heel hoog waarderen. In gesprek met anderen, het liefst zoveel mogelijk verschillende betrokkenen van verschillende disciplines, zal de diversiteit van de ingebrachte normen en waarden veel hoger zijn. Wat is nu eigenlijk medisch zinloos? Daar zal uw collega misschien heel anders over denken dan u binnen de gegeven kaders en uw collega uit een ander vakgebied heeft wellicht weer een andere mening. Deze verschillen zijn niet fout of een teken van onvoldoende kennis van zaken. Ze laten zien, dat iedereen naast arts, ook een individu is. Je normen en waarden worden vaak vooral gevormd in je persoonlijke omgeving, afhankelijk van je opvoeding, cultuur en ervaringen. Waar voor mij wellicht privacy het hoogste goed is, kan dat voor een ander veiligheid zijn. Dit kleurt ons als persoon, maar ook als arts. Ons vak laat tenslotte veel ruimte over voor eigen interpretatie. Deze ruimte vullen wij in met onze kennis, expertise en persoonlijke normen en waarden. Juist deze verschillen kunnen zorgen voor morele dilemma’s. Ze laten zien dat goede zorg niet zwart-wit is. We moeten niet verwachten pasklare antwoorden te krijgen of elk dilemma te kunnen protocolleren. Laten we vooral met elkaar in gesprek gaan, en indien nodig, in beraad. 27 op één lijn 66
28 Online Touch Home