op één lijn 66 1 e uitgave 2020 Aan het werk Laaggeletterdheid DOOR ILSE MATTHEIJ, WAARNEMEND HUISARTS IN HEERLEN EN MAASTRICHT Mevrouw Janssen heb ik verwezen naar de pijnpoli vanwege langdurige klachten. Ze komt enkele weken later op mijn spreekuur. Ik vraag of ze al naar de pijnpoli is geweest. Hierop antwoordt ze van niet. Als ik vraag waarom niet, vertelt ze dat ze een vragenlijst moet invullen, voordat ze een afspraak mag maken. Dit lukt haar niet en daarom gaat ze niet. Ik concludeer dat mevrouw waarschijnlijk laaggeletterd is en bespreek dit met haar. Jammer dat ik dit niet eerder heb gevraagd en meegestuurd heb met de verwijzing, want nu zit ze weken onnodig met pijn. Jammer dat we in de zorg onnodig barrières hebben opgeworpen, zoals ingewikkelde vragenlijsten, voordat iemand toegang tot zorg krijgt. Wat is het? Dit is een voorbeeld van laaggeletterdheid uit mijn praktijk. Je zult je wel afvragen: komt dit ook voor in mijn eigen praktijk? Zeker! In Nederland zijn ongeveer 2,5 miljoen mensen laaggeletterd. In Limburg is dit gemiddeld 12,8% en in Brabant is dit 10,6%. Laaggeletterd betekent dat je zoveel moeite met lezen en schrijven hebt, dat je niet goed kunt functioneren in het dagelijks leven. Er is een verschil met analfabetisme waarbij je helemaal niet kunt lezen en schrijven. Tweederde van de laaggeletterden is autochtoon. Veel laaggeletterden hebben een baan. In de praktijk merk ik dat mensen laaggeletterd zijn, wanneer ze bijvoorbeeld al een uur vóór hun afspraak zitten te wachten. Voor laaggeletterden zijn afspraken op het hele of halve uur makkelijker te onthouden; een afspraak om 15.40 uur is ingewikkeld. Ook zie ik het aan de berichten van de huisartsenpost over herhaalrecepten van medicatie in het weekend. Omdat plannen en organiseren lastig kan zijn voor laaggeletterden, is het moeilijk om op donderdag te bedenken dat je medicatie op vrijdagavond op zal zijn en dat je tijdig moet bijbestellen. Trainingen Wat betekent laaggeletterdheid voor je communicatie? Pas je je mondelinge en schriftelijke communicatie voldoende aan zodat deze voor iedereen te begrijpen is? Voor de Stichting Pharos trainde ik in Limburg al diverse mensen over laaggeletterdheid. De kleinschalige trainingen voor huisartspraktijken met een acteur zijn altijd erg leuk en leerzaam. Ook trainde ik vorig jaar huisartsen van de Werkgroep Deskundigheidsbevordering Huisartsen (WDH) en op het Warffum-symposium. Daarnaast krijgen alle eerstejaars aios een korte training over laaggeletterdheid. Gelukkig blijft het niet beperkt tot de huisartsenzorg: ook andere zorginstellingen en gemeenten worden getraind. Het MUMC+ is een van de vier Nederlandse ziekenhuizen waar, op de long-/ palliatieve afdeling, het programma 'Goed begrepen' loopt. Ik kijk samen met een klein team hoe we het hele ziekenhuis gezondheidsvaardiger kunnen maken. Erg leuk om te doen. Het is belangrijk dat ziekenhuizen meedoen: zo wordt er duidelijk naar hun patiënten gecommuniceerd. Wellicht zien we dan een aantekening ‘laaggeletterd’ terug in het patiëntdossier van wie we het nog niet wisten. In de praktijk In onze praktijk pasten we de LHV-toolkit ‘Laaggeletterdheid in de praktijk’ toe en pasten we onze website aan. Met de komst van nieuw personeel en een verhuizing van de praktijk, zag ik, dat er toch weer moeilijke tekst in de website was geslopen en dat er verschillende meningen waren over bewegwijzeringsbordjes. Het gevolg is dat laaggeletterden de weg in ons gebouw niet goed kunnen vinden en onnodig lang in de verkeerde wachtkamer zitten. In de spreekkamer probeer ik mijn taal aan te passen aan het niveau van de patiënt. Soms baal ik van mezelf als een patiënt me vragend aankijkt. Ik heb dan te veel verteld met te moeilijke woorden. Het is niet moeilijk om je taal aan te passen, maar je moet alert blijven. In een gesprek vraag ik steeds vaker: ‘Ik wil weten of ik alles goed heb uitgelegd, kunt u herhalen wat u heeft begrepen’? Het geeft veel voldoening wanneer de patiënt helemaal begrepen heeft wat ik bedoel. Dit voorkomt een hoop herhaling en vervolgconsulten. Laatst moest ik lachen om een interview van een dokter op de radio. De presentator begreep het ingewikkelde verhaal van de dokter niet. Ik realiseerde me eens te meer, dat we soms in onze eigen bubbel zitten en dat het des te leuker is om te kijken, hoe we hier uit kunnen komen. Dus, misschien is het leuk (en leerzaam!) om er als opleider of aios een volgend leergesprek met video aan te wijden? 6
7 Online Touch Home