pen. Wie een registratie in het systeem kreeg, stond direct als potentiële fraudeur te boek. Signalen De inhoud van de FSV-applicatie is volgens Van Dam nooit met de Kamer gedeeld. “De vraag beantwoorden was ook niet nodig, want ons onderzoek hoefde zich niet zo diep in de ICT te begeven.” Het CAF gebruikte de FSV alleen voor de controle van gastouderbureaus en de kinderdagverblijven, waar fraude signalen over waren, en niet voor individuele ouders. De Dienst Toeslagen constateerde echter dat bepaalde parameters meer voorkwamen bij de ouders die bij deze groep verdachte opvangbedrijven zaten. Uit het controleproces kwamen vervolgens signalen naar voren dat het ook bij bepaalde ouders niet goed zat. Wat er toen gebeurde, valt de fiscus zeker te verwijten, vindt Van Dam. “Men zette meteen voor hele groepen de uitkering stop en begon met terugvorderen. Verder paste de dienst de 80-20-benadering toe, die erop neerkwam dat 20 procent van de aangepakte mensen onschuldig kon zijn. Ook kregen mensen het stempel ‘opzet/ grove schuld’, waardoor ze geen recht op een persoonlijke betalingsregeling hadden. Dat waren acties die niet uit de wet voortvloeien. Maar bij de Belastingdienst redeneerden ambtenaren dat dit de werkwijze was die van hen werd gevraagd. Zo zie ik ook de rol van de FSV daarin. Men was bij de Belastingdienst voort varend in het toepassen van ICT, al was er volop kritiek mogelijk op de wijze waarop. Voor de kinderopvangtoeslag maakt het niet uit welke en hoeveel nationaliteiten je hebt. Het criterium is of je wel of niet in Nederland woont. Een indicator over iemands tweede nationaliteit werd echter wel in de FSV geprogrammeerd, omdat dit kennelijk een parameter was die men vaak tegenkwam bij ouders die hun kinderen naar van fraude verdachte kinderopvangbedrijven brachten.” Uitgezet De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) tikte de fiscus juli vorig jaar voor de onrechtmatige en discriminerende werkwijze flink op de vingers. De FSV is dan al zeven jaar in gebruik. Duizenden burgers zaten in een fuik waaruit geen weg meer terug was. Een onderzoek door KPMG in opdracht van de staatssecretarissen Vijlbrief en Van Huffelen van Financiën bevestigt dat er onvoldoende waarborgen zijn binnen de Belastingdienst om de privacywetgeving na te leven. Voor de applicatie werd pas in 2019 een eerste gegevensbeschermingseffectbeoordeling (GEB) opgesteld. Van adequate ICT-beheersmaatregelen was eveneens geen sprake. Zo’n 5000 ambtenaren hadden toegang tot het FSV-systeem, pas in 2019 is dat aantal opgeschoond naar 1000. Tot een sanctie 14 komt het niet, want door onderbezetting overschrijdt de AP de deadline hiervoor. De Belastingdienst heeft de FSVapplicatie in februari 2020 geschoond en uitgezet. In juli werden ook de activiteiten van het CAF opgeschort. Voor het AP-onderzoek naar de applicatie was een back-up gemaakt. Toen het onderzoek was afgerond, is ook het reservebestand vernietigd. Maar daarmee is de kous nog niet af. Medio januari besloot de Tweede Kamer tot een parlementaire enquête met onder meer de prangende vraag hoe risicoprofielen tot stand zijn gekomen en hoe deze zijn verwerkt in discriminatoire algoritmes. Volgens onderzoeker Marlies van Eck van de Radboud Universiteit, gespecialiseerd in de juridische kant van informatietechnologie en kunstmatige intelligentie, is met de bouw van de FSV meteen een harde keuze gemaakt. “Het systeem was erop gebaseerd dat er bij de toeslagen iets Geen wet is zo gespecificeerd dat je hem direct in algoritmes over kan zetten fout zou gaan, namelijk fraude. Het schrijven van algoritmes voor de applicatie was gebaseerd op die intentie. Dat is goed gelukt, kun je met enig cynisme concluderen.” In plaats van de FSV, stelt Van Eck, had er een applicatie kunnen komen om aanvragers te helpen. “Je kunt uit data ook opmaken of er iets niet klopt, omdat er bijvoorbeeld fouten zijn gemaakt bij het verstrekken van gegevens. Je kunt dan met aanvragers het gesprek aangaan om zo’n fout te herstellen. Daar is niet voor gekozen, en in plaats daarvan werden betalingen bij een bepaald profiel stopgezet en teruggevorderd. Mensen werden hard aangepakt, terwijl de facilitators die de constructies hadden bedacht en veel geld binnenharkten buiten schot bleven. Je kunt daar boos over zijn, maar zo’n keuze staat los van technologie. Het wrange is dat je met geautomatiseerde
15 Online Touch Home