Rol voor overheden: bevorder open data en een publieke data-infrastructuur Vanwege de grote maatschappelijke impact van dataplatforms vraagt de opkomst van dataplatforms ook een rol van overheden. Niet alleen voor de Rijksoverheid, maar ook en vooral voor gemeenten en provincies. Dat data inmiddels een onontbeerlijke grondstof is in vrijwel alle markten en publieke taken, pleit ervoor om open data en een publieke infrastructuur te zien als overheidstaken. Veel dataverzamelingen, datainfra en dataplatforms kunnen worden beschouwd als grondstof voor publiek nut; als nutsvoorzieningen. Idealiter is dit deel van een open publieke datainfrastrucconcurreren met hun eigen klanten, of in nieuwe markten. Dit gebeurde onder andere bij web winkels (opbouw van gedetailleerde klanten profielen), smartphones (gezondheidsdata ingezet voor nieuwe diensten en bij de marketing van die diensten) en melkrobots (grip op melksamenstelling, monitoring). In de toegang tot data ligt de machtspositie van dataplatforms beklonken. En rond die toegang tot data spelen ook de grootste risico’s. Toegang tot data betekent toegang tot kennis. Kennis om te groeien, te innoveren en om nieuwe oplossingsrichtingen te ontwikkelen. Door grote hoeveelheden data te verzamelen en verwerken bouwen dataplatforms een kennispositie op die groter is dan die van individuele partijen. Dataplatforms krijgen zo grote invloed op de kennisopbouw van bedrijven en overheden. Dit kan bedrijven en overheden afhankelijk maken van die platforms voor hun bedrijfsvoering en innovaties. Op termijn kunnen platforms, door die kennisvoorsprong, zelfs hun eigen klanten beconcurreren, of de positie in de keten van (bijvoorbeeld) mkb’ers aantasten. Een zelfstandig ondernemer kan zo in relatief korte tijd verworden tot een vrijwel stemloze uitvoerder-via-platform. Toegang tot data betekent ook: handelingsperspectief, effectiviteit, uitvoeringskracht. Dat is zeker ook voor overheden van groot belang. Zonder data, of toegang tot data van anderen, wordt het langzaamaan onmogelijk om publieke taken op een efficiënte, correcte, responsieve en effectieve wijze uit te voeren. Hoe de toegang tot data geregeld is, en welke langetermijnbelangen het platform heeft, zouden voor elke gebruiker van platforms daarom aandachtspunten moeten zijn. Kracht benutten en macht verdelen met open data De kracht van data biedt dus prachtige kansen, maar om die te benutten is het zaak de macht van data niet te sterk te laten concentreren bij enkele grote platformorganisaties. De kracht van data komt het best tot zijn recht bij open data: data die kunnen worden uitgewisseld, gedeeld, waarmee men kan inno40 tuur, die een voedingsbodem vormt voor innovaties en verduurzaming. Door zelf gebruik te maken van open source software en open data zorgen overheden ervoor dat publieke informatie over de inwoners, ondergrond, lucht en bodem toegankelijk blijft voor de hele samenleving. veren, problemen kan oplossen en groeien. Uiteraard kunnen niet alle data open zijn of blijven. Maar wanneer data te sterk geconcentreerd raken bij een paar partijen moeten overheden in de nabije toekomst wellicht over data onderhandelen met private partijen om hun taken te kunnen vervullen. Om nog maar te zwijgen van de mogelijkheden om data te benutten voor de oplossing van langetermijnvraagstukken. Wees als overheid dus alert op de macht van data. Houd altijd de beschikbaarheid van data in het achterhoofd. “Waar vind ik overmorgen de data die ik nodig heb voor het vervullen van mijn taken, om te innoveren, om ingewikkelde problemen te tackelen?” – die vragen zouden centraal moeten staan in de datastrategie van overheden. De platformdynamiek brengt dus fundamentele vragen met zich mee: over de vrijheid van kennis en informatie, de vrije markt, de effectiviteit van overheidshandelen, over innovatiekracht en slagkracht. Tijd om de naïviteit ten aanzien van platforms definitief te laten varen, en leren gebruik te maken van de kracht van platforms, zonder ten onder te gaan aan hun macht. Tijd om al doende te leren, met open ogen. Tijd om aan de slag te gaan! Dit artikel is gebaseerd op onderzoek van BrabantAdvies naar dataplatforms (juni 2021). BrabantAdvies houdt zich als onafhankelijk provinciaal adviesbureau bezig met de belangrijkste vraagstukken van Brabant. Meer informatie: www.brabantadvies.com. Karin van Steensel houdt zich als adviseur bij BrabantAdvies onder meer bezig met digitalisering en bestuurlijke kwaliteit. Maurits Kreijveld is onderzoeker en strategisch adviseur op het gebied van digitalisering, innovatie en platformeconomie.
41 Online Touch Home