Grip op digitalisering: oude en nieuwe handvatten Tijdens De Raad op Zaterdag passeerde een aantal inzichten en instrumenten de revue, die de raad beter grip op digitaliseringsissues kunnen geven. De gedachte is vaak dat nieuwe technologie om nieuw gereedschap vraagt. Ook bestaand instrumentarium kan echter uitkomst bieden. Zo kan de raad bij aanbestedingen eisen stellen, bijvoorbeeld dat data bij de overheid blijven en open beschikbaar zijn. De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) biedt in het vorig jaar verschenen rapport ‘Sturen of gestuurd worden’ een nieuw instrument, om burgers te behoeden voor risico’s van datasturing en tegelijkertijd in staat te stellen het beleid mee of bij te sturen. Aan de hand van het ‘Data Debat Denkkader’ kunnen raadsleden (met hulpvragen) toetsen of het gebruik van data legitiem is en persoonsgegevens goed worden beschermd of beheerd, nog voordat het beleid een feit is. Utrecht onderwerpt digitaliseringstrajecten vooraf aan een Uthiek assessment (vrij naar ‘Utrechtse ethiek’), dat op negen waarden toetst, zoals privacy, controle op technologie, autonomie en menswaardigheid. De Uthiekmethode, die op het waardenmodel van het Rathenau Instituut is gebaseerd, is door de gemeenteraad vastgesteld. Tot nu toe zijn zo’n veertig assessments uitgevoerd, die zijn meegenomen in de besluitvorming, zoals de privacyregels bij het gebruik van bodycams door boa’s. In een Uthiekpanel zitten inhoudelijke ambtenaren, de Functionaris Gegevensbescherming, de Informatiecommissaris van de gemeente en externe deskundigen. De gemeente wil ook inwoners voor het panel gaan uitnodigen. De Vereniging voor Raadsleden heeft een waardenkaart laten maken, beschikbaar op haar digitale leeromgeving, met een reeks van verdiepingsvragen die raadsleden zichzelf bij digitaliseringstrajecten kunnen stellen. Welk probleem lost de beoogde technologie op en hoe zit het met de databeveiliging? Ook een financiële afweging en controle op leveranciersafhankelijkheid maken hier deel van uit. De VNG heeft begin februari de Agenda Digitale Grondrechten en Ethiek opgesteld, als kader voor bestuurders en raadsleden om te sturen op het borgen van publieke waarden bij de toepassing van digitale technologie. Bodegraven-Reeuwijk liet vorig jaar zien dat ook de inzet van het klassieke privaatrecht succesvol kan uitpakken. De gemeente had vorig jaar ernstig onder ordeverstoringen op de plaatselijke begraafplaats te lijden. Complotdenkers overstelpten graven van kinderen met bloemen, omdat deze in de jaren tachtig zouden zijn misbruikt en ritueel vermoord door een satanisch pedofiel netwerk, wat in de doofpot zou zijn gestopt. Zelfs OMTvoorzitter Jaap van Dissel werd erbij gehaald. Ouders en omwonenden reageerden ontzet. De complotdenkers werden geweerd met een noodverordening, maar op internet ging het van kwaad tot erger. De gemeente eiste voor de rechter een verbod op alle uitlatingen met hoge dwangsommen en zelfs lijfsdwang. Met dat vonnis kon de gemeente internetproviders dwingen video’s te verwijderen. De rechter oordeelde in het voordeel van de gemeente, omdat ze stelt dat het de lokale overheid is die de levenssfeer van haar inwoners moet en kan beschermen. 96
97 Online Touch Home