gen niet ‘zomaar’ uit de markt gehaald, maar werden ze vooraf kritisch bekeken en afgewezen wanneer ze niet aan alle eisen voldeden. “Het is belangrijk dat er goed getoetst wordt. Daarmee maak je het werk van ambtenaren uiteindelijk ook gemakkelijker.” De strenge toetsing van voorstellen voor de CoronaMelder bleek een uitstekende stok achter de deur wanneer er niet voldaan werd aan gestelde privacy-eisen. Ambtenaren die daarover heen wilden stappen kregen te horen dat ze dat dan maar zelf moesten uitleggen aan de Kamer. “En dan kreeg ik toch mijn zin”, aldus De Winter. Techno-pessimisme Als Verhoeven, Segers, De Winter en Frissen gezamenlijk de balans opmaken is de conclusie: de digitalisering van de overheid zorgt meer voor ‘ontsporing’ dan voor democratisering. “Het wantrouwen dat er nu is in de samenleving heeft alles met digitalisering te maken. Een overheid met een enorme hoeveelheid data roept wantrouwen op. Het leidt tot concentratie van de macht”, zegt Verhoeven. Segers heeft er een ‘onbestemd gevoel’ bij dat de overheid een drang heeft om zichzelf met technologie doelen aan te laten meten. De Winter vindt echter dat technologie niet de enige boosdoener is. “Het is vooral de manier waarop je er als overheid mee omgaat.” Het ‘techno-optimisme’ van het millennium heeft plaatsgemaakt voor techno-pessimisme, constateert Frissen. “Polarisatie was eerder ook aanwezig in de samenleving; technologie is daar niet per se schuldig aan. Maar het is wel een amplificatiefactor. Polarisatie is ook niet per se slecht voor de democratie, maar je moet geen voedingsbodem voor ‘giftige’ zaken creëren.” Verhoeven denkt dat de media, die ook steeds verder gedigitaliseerd zijn, daar een bepalende rol in hebben. “Media zijn afhankelijk van clicks op artikelen en zijn dus gebaat bij het creëren van zoveel mogelijk ophef. Polarisatie is een verdienmodel geworden. De publieke omroep laat zich leiden door kijkcijfers in plaats van programma’s die iets goeds kunnen betekenen voor Nederland. Politici hebben daar een belangrijke rol in, maar dat geldt net zo goed voor de burgers, die niet alle informatie die zij consumeren voor waarheid moeten aannemen. Een stevig debat blijft nodig, maar wel op feiten gebaseerd en niet op desinformatie.” Tegenmacht organiseren Ook voormalig D66-leider Alexander Pechtold, tegenwoordig directeur van het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen, is aanwezig. Hij vraagt of het niet te laat is om nog een tegenmacht te organiseren nu de journalistiek steeds afhankelijker wordt van de grote techbedrijven om winstgevend te blijven. De Winter gelooft er nog wel in. “Zo eeuwig is de positie van techbedrijven niet. Hyves en Altavista zijn bijvoorbeeld wegNummer 46, april 2023 gevaagd. In de Verenigde Staten worden techreuzen opgebroken in meerdere delen. Nederland kan in zijn eentje niet zoveel uitrichten, maar de Europese Unie kan dit via wetgeving wel. Dat vormt een blok waar techreuzen niet omheen kunnen.” Verhoeven put eveneens hoop uit ontwikkelingen vanuit de Europese Unie. “Zeker op gebied van digitalisering wordt er heel veel gedaan en kan de macht van techreuzen doorbroken worden. Iedereen klaagt nu bijvoorbeeld over de GDPR (hier AVG), de Europese privacywetgeving, maar we mogen daar juist Tegenbeweging die de democratie omver wil werpen was er altijd wel, maar wordt nu gevoed met sterkere instrumenten zeer dankbaar voor zijn. Het verschil met de Verenigde Staten op gebied van gegevensbescherming is enorm groot. Veel partijen zijn bang om Europa meer soevereiniteit te geven, maar daarmee kan juist veel bereikt worden.” ‘De Democratie Crasht’ is een zorgwekkend verhaal, concluderen de sprekers. Maar zowel Frissen, De Winter, Segers als Verhoeven zelf hebben er vertrouwen in dat het nog niet te laat is om in te grijpen. Op iBestuur.nl staan recensies van ‘De Democratie Crasht’ van Paul Diederen (Rathenau Instituut), Paul Strijp (provincie Noord-Holland) en Laura de Vries (Mr. Hans van Mierlo Stichting). 87
88 Online Touch Home