TNO-directeur Anne Fleur van Veenstra Overheid zit in perfecte V Een mensgerichte, digitale toekomst klinkt positief en veelbelovend. In de praktijk blijft het erg lastig om de mens centraal te stellen in de ontwikkeling en toepassing van technologie. Waar ligt dat aan? Anne Fleur van Veenstra is wetenschappelijk directeur bij TNO ICT, Strategie en Beleid. Zij deed onderzoek naar technologie in het overheids landschap. Wat ziet zij als obstakels en waar gaat het steeds beter? Door Karina Meerman Beeld Shutterstock 58 oor het maken en toepassen van mensgerichte technologie bestaat geen afvinklijstje; er is niet één oplossing of aanpak. Dit zegt Anne Fleur van Veenstra, senior onderzoeker en wetenschappelijk directeur bij TNO ICT, Strategie en Beleid. “Wat nodig is, is een manier van denken die doorwerkt in elke schakel van ontwerp, aankoop, ontwikkeling en toepassing van technologie.” Wijdverspreid gebruik van technologie is echter pas twintig jaar gaande. “We zijn eigenlijk nog maar net gewend aan digitale processen. We weten nog steeds niet wat de langetermijngevolgen zijn van het automatiseren van overheidsprocessen. Stel nu dat we 80 procent van de overheids processen proberen te automatiseren. Dat laat ambtenaren de tijd en ruimte om de niet-standaard 20 procent op te pakken als maatwerk. Maar als ambtenaren alleen nog de uitzonderingen zien, wat doet dat dan met hun mensbeeld van de gewone burger? Dat weten we nog niet.” De secundaire gevolgen van digitalisering worden nu pas echt zichtbaar. Bijvoorbeeld dat het gevoel van eigenwaarde van jonge kinderen daalt sinds de komst van de smartphone. “GGD’s zijn overbelast en nu staat AI alweer voor de deur.” Ze hoopt dat de Europese AI Act “een landschap aan maatregelen” brengt om mensgericht te kunnen werken. “Wetgeving is ook een van de schakels in het proces. Die hebben we nodig en daar wordt aan gewerkt.” TNO werkt mee aan de inrichting van dit landschap, bijvoorbeeld via het AI Oversight Lab, en aan het programma Interbestuurlijke Datastrategie. Een perfecte storm Van Veenstra vertelt over het moment dat ze in de grote mainframe - ruimte was van de Belastingdienst. Die was twintig jaar eerder gebouwd voor al die servers die daar zouden komen te staan. “Uiteindelijk staan er twee. Op eentje draait de hele uitvoering en de andere is de back-upserver. Nooit eerder was de voortgang van de technologie voor mij zo duidelijk zichtbaar, en de snelheid waarmee dat gaat.” Ze vervolgt: “We bevinden ons in een perfecte storm van nieuwe technologie die we beter moeten begrijpen. We moeten evalueren tijdens het implementeren en daar zijn wij als mensen niet goed in.” “Toepassingen moeten samengaan met overheidsprocessen”, vervolgt de TNO-directeur. “En dus moet een organisatie weten wat een proces precies moet doen. Die vraag moet gesteld worden op het hoogste bestuurlijke niveau. Dat is niet eenvoudig, want veel bestuurders hebben geen affiniteit met technologie. Ze vinden dat ‘het gewoon moet werken’.” Van Veenstra hoopt op een generatie bestuurders die meer ‘tech savvy’ is, “maar ja, ondertussen komen er wel steeds nieuwe technologieën bij.” Daarom is ze blij met het bestaan van een staatssecretaris Digitalisering. “Dat maakt een enorm verschil. Het straalt namelijk uit dat digitalisering op het hoogste niveau belangrijk wordt gevonden.” De Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren en de vaste commissie Digitale Zaken dragen daar ook aan bij.
59 Online Touch Home