LI N DA KO OL DE AUTOMATISERING VOORBIJ De afgelopen periode waren de gevolgen van robotisering voor werk weer volop in het nieuws. De regering vroeg de SER om advies, de Tweede Kamer hield een hoorzitting over het onderwerp en overal in het land worden bijeenkomsten gehouden ter voorbereiding op de robotsamenleving. Machines worden dan ook steeds slimmer. Het gaat niet alleen om fysieke robots die hamburgers bakken of tomaten plukken, maar ook om slimme software. Software schrijft bijvoorbeeld automatisch nieuwsberichten en ontwerpt zelf websites. Software en het internet bieden ook kansen om productie en werk slimmer te organiseren, denk aan platformen als Uber of selfservice technologie (de zelfscankassa). Maar ook aan blockchain technologie waarmee we fi nanciële en accountancy-diensten radicaal anders kunnen opzetten. Er is volop discussie of deze slimme toepassingen massaal ons werk gaan overnemen. In het publieke debat komen drie scenario’s steeds terug. Ten eerste het scenario van business as usual: het verleden leert dat er door technologie zeker banen verloren gaan, maar er ook steeds nieuwe banen bij komen. Waarom zou dat deze keer anders zijn? Anderen voeren aan dat ontwikkelingen deze keer sneller gaan. En die treffen niet alleen laag geschoold, fysiek werk (de caissière, de tomatenplukker), maar ook hooggeschoold kenniswerk. Studies berekenen dat in de komende twintig jaar circa de helft van de banen gevoelig is voor automatisering. Dan zijn er mogelijk naast enkele rijke technologiebezitters vooral veel arme werklozen (het techno-feodalisme scenario). Nieuw sociaal beleid wordt dan nodig geacht, zoals het basisinkomen of de burger als aandeelhouder van technologie. Zo hoopt men dit doemscenario om te buigen tot een aantrekkelijk perspectief: dat van betaalde vrije tijd (het derde en laatste scenario). In deze discussie staat steeds het automatiseringsdenken centraal: machines vervangen mensen. Maar mens en machine kunnen elkaar ook goed aanvullen. Denk aan de automonteur die met behulp van de laptop een diagnose stelt of een chirurg die met 3D-röntgenbeelden veel preciezer kan opereren. Technologie kan dus ook verrijken. Maar dat zal niet voor iedereen mogelijk zijn. Nu is al duidelijk dat technologie niet voor alle groepen op de arbeidsmarkt gelijk uitpakt. Zal er een groep op de arbeidsmarkt bestaan die wordt geïnstrueerd door robots? Systeemdwang, beperking van handelingsvrijheid van mensen; het doet de beelden van Charlie Chaplin herleven. Ook de inzet van technologie om slimmer te organiseren leidt tot discussie. Digitale platformen bieden kansen voor meer autonomie (‘eigen baas zijn’) en fl exibilisering, maar zorgen ook voor onzekerheid over werk en inkomen. M O De betekenis van slimme machines voor ons werk is dus zeer divers van aard. De robot die mensen vervangt is slechts een van de mogelijkheden. Om de robotsamenleving voor iedereen een wenkend perspectief te laten zijn, moeten we met alle dimensies rekening houden: vervanging, verrijking, fl exibilisering. Drie thema’s verdienen daarbij de volle aandacht: innovatie, scholing en verdeling van de welvaart. Linda Kool is senior onderzoeker Technology Assessment bij het Rathenau Instituut
20 Online Touch Home