Als het tij keert.. Een heel andere kijk op het veranderend klimaat M.J. van Groeningen Augustus 2023 1
INHOUD 3 Inleiding 5 Het algemene beeld: verleden tot nu 11 De toekomst op korte termijn 19 Als het tij keert 29 Slotwoord Steun dit initiatief zodat het document actief zal blijven op deze site en vertaald kan worden. Maak een gift over op rekeningnummer NL 91 INGB 0004615388 t.n.v van Groeningen 2
Inleiding Dit boekje is geen wetenschappelijke literatuur maar moet voor iedereen toegankelijk zijn. Geen zware taal, maar begrijpelijke uitleg van een probleem waar wereldwijd aandacht aan zou moeten worden besteed. Ik voorspel dat wij aan het begin staan van een heel andere klimaatsverandering dan algemeen wordt verteld. Ik zal mij in het verhaal vooral richten op de gebieden rond de Noordelijke Atlantische Oceaan en Europa in het bijzonder. Niet omdat de rest van de wereld geen problemen hoeft te verwachten, maar omdat ik mij in de jaren vooral hierop heb georiënteerd. Sinds 1998 vertel ik vrienden, familie en kennissen dat ik het ga meemaken dat het Noordpoolijs op zal raken en de warme Golfstroom gaat stoppen. Toen voorspelde ik dat dit ongeveer in 2030 zeker merkbaar zal zijn. Waarschijnlijk eerder. En dat er binnen enkele jaren gevolgen merkbaar zullen zijn in de vorm van een sterke afkoeling. Ik zie nu in 2023 de eerste veranderingen plaatsvinden en heb daarom besloten mijn verhaal op te schrijven zodat meer mensen het 3
verhaal kennen en het niet door de realiteit wordt ingehaald. 4
Het algemene beeld: verleden tot nu Wetenschappers, milieuactivisten en politici spreken er al vele tientallen jaren over: De opwarming van de Aarde. Tijdens mijn middelbare schoolperiode, jaren zeventig, werd er al gesproken over het broeikaseffect en de opwarming van de Aarde. Mijn generatie en vele andere die na mij geboren zijn wordt niet anders verteld dan dat de Aarde opwarmt en dat wij mensen daar schuldig aan zijn. Onder andere door de uitstoot van koolstofdioxide en andere broeikasgassen in de atmosfeer. Met het broeikaseffect als gevolg. Natuurlijk is het een mooi onderwerp voor wetenschappers. Zij kunnen er uitgebreid over nadenken en er hun theorieën op loslaten. De afgelopen decennia is er daardoor een zeer grote groep milieuwetenschappers geboren. Ze krijgen ruimschoots de tijd om onderzoek te doen, want er is dan wel een lichte opwarming in de Wereld en in Noordwest-Europa in het bijzonder maar het gaat niet zo snel dat het direct alarmerend is. Er zijn al wetenshappers die hun hele werkzame leven lang naar niets anders onderzoek hebben gedaan dan de 5
opwarming van de Aarde. Aan de hand van dit onderzoek zijn vele boeken geschreven, adviezen gedaan en is veel geld uitgegeven aan dit op handen zijnde probleem. Het onderzoek en de vele maatregelen ten spijt, maar het heeft nog geen verandering van de trend opgeleverd. De Aarde warmt nog steeds op met als gevolg dat we steeds minder sneeuw en ijs hebben op deze planeet. Terugkijkend naar de resultaten van de wetenschappers zijn zij in grote lijnen niet veel wijzer geworden over de echte oorzaak van de opwarming, behalve natuurlijk het broeikaseffect. En al helemaal niet hoe de opwarming te stoppen. Er worden rekenmodellen gemaakt over hoe het klimaat waarin wij leven opwarmt, maar telkens moeten deze modellen worden bijgesteld door zo veel factoren waar wetenschappers op stuiten die het klimaat ook lijken te beïnvloeden. De oude bevindingen over de oorzaak, die volgens hen vooral bij de mensen ligt, door de CO2-uitstoot, en andere broeikasgassen, voeren nog steeds de boventoon. 6
Nee behalve dat, is er geen andere serieuze oorzaak aangewezen. Het meeste onderzoek zit in details, zoals hoeveel stoten alle verschillende auto’s eigenlijk precies uit, welke energiecentrale is het meest duurzaam, welke flora help ons het best om CO2 weg te nemen, hoeveel gassen stoten alle verschillende vulkanen uit die mogelijk een effect hebben op de opwarming van de planeet enzovoort. Laat het overigens wel duidelijk zijn dat ik niets heb tegen milieuwetenschappers en bedrijven die onderzoek doen naar vernieuwende manieren om brandstoffen te sparen. Niet voor een lagere CO2-uitstoot, maar omdat we nog veel energie nodig zullen hebben in de toekomst. Ik heb een brede interesse voor energiebronnen die energie leveren zonder dat er vervuilende gassen ontstaan. Zonne-energie, windenergie, golfenergie maar ook slimme ideeën met het opwekken van energie door het verschil in zoutgehalte van water en opslag van waterstofgas in vaste stof. Hier kom ik later echter nog op terug. Milieuactivisten maken zich zorgen en zijn boos. Zij zien ook de veranderingen en 7
klampen zich vast aan de verhalen van de wetenschappers. Zij springen op de barricades en beschrijven hun spandoeken met leuzen over hun zorgen. De wetenschappers zullen wel gelijk hebben. Ze zien de resultaten van de opwarming en de wetenschappers komen met een voor de activisten betrouwbaar verhaal dat bovendien precies past in hun visie. De meeste activisten horen dit verhaal al sinds hun lagere school. De wat oudere activisten die zijn opgegroeid met optochten tegen kernwapens treden wat minder op de voorgrond, maar sporen de jongeren aan zich zeker voor dit doel in te zetten. Politici; mmh. In de loop van de jaren waren er natuurlijk regelmatig wisselingen van wereldleiders en politici. Soms waren er politici die in eerste instantie in mijn ogen hoopvol leken over dit onderwerp. Zij waren wat sceptisch over de bevindingen van de wetenschappers en waren vooral voorstander van meer duurzame energiebronnen. Helaas vielen deze resultaten vooral tegen en sloten ze zich aan bij de ideeën van de milieuwetenschappers om het klimaat te 8
verbeteren. Politici uit alle landen van de wereld komen met enige regelmatig samen om te spreken over het onderwerp en om aan te horen wat de nieuwste bevindingen zijn en om nieuwe afspraken te maken over hoeveel CO2 een land uitstoot en voortaan mag uitstoten. En om oude afspraken te toetsen. Gek genoeg nemen ook zij nog steeds genoegen met de voornaamste theorie dat de mens de grote boosdoener is voor ons milieu en de oorzaak van de opwarming. Helaas beweren ze hiermee nog steeds dat wij mensen dus de oorzaak zijn van al deze problemen. En doen een aantal van hen hun uiterste best om onze uitstoot te verminderen met allerlei maatregelen. Eigenlijk is het nog steeds niet bewezen dat hier de oorzaak ligt en wordt er te weinig teruggekeken naar de geschiedenis van onze aarde. Of wordt het wel genoemd, maar wordt liefst geen relatie gelegd met wat er nu gaande is met het milieu. Bevindingen in zeer oude aardlagen laten namelijk ook zien dat er enorme en soms snelle temperatuurwisselingen en wisselingen in CO2 gehalten plaatsvonden. 9
In tijden dat er nog maar nauwelijks of geen mensen leefden. Laat staan dat wij sterk vervuilende middelen in de atmosfeer loslieten. Al vele malen kende de wereld in haar heel lange bestaan afwisselingen van warme en koude periodes. 10
De toekomst op korte termijn In de klimaattop in Parijs van 2017 wilde men grenzen gaan stellen aan de maximaal gewenste temperatuurstijging. Er werd flink gediscussieerd, maar uiteindelijk werd vastgesteld dat een maximale stijging van 2 graden haalbaar moet zijn. Alsof zij dat in de hand hebben en aan een thermostaat kunnen draaien. Milieuwetenschappers uit verschillende landen worden ingezet om te laten zien hoe de CO2-uitstoot in hun land kan worden beperkt. Hierbij gaan landen soms heel ver; Er worden pogingen gedaan om aan te tonen hoeveel uitgestoten CO2 weer door flora wordt opgenomen, hoeveel brandstof-vrije auto’s een land heeft en zelfs hoe gepoogd wordt om CO2 ondergronds op te slaan om zo maar aan de afgesproken norm te kunnen voldoen. Het geld, de moeite en energie die met al deze onderzoeken wordt verbruikt is echt enorm. Het meeste onderzoek dat hiervoor wordt gedaan zorgt bovendien niet voor een verlaging van de CO2-uitstoot. Dit onderzoek maakt het vooral mogelijk dingen te 11
berekenen, ook al zijn de hypotheses die aan de oorsprong van de theorieën liggen mogelijk zeer subjectief. En wat als de Aarde zo is opgewarmd dat al het ijs in de regio en misschien wel op de hele wereld is gesmolten door de opwarming? Want ik wil wel duidelijk stellen dat ik ook merk dat de aarde iets opwarmt. Oude foto’s van de 19e en begin 20e eeuw laten zien dat er enorme gletsjers waren op plekken waar je tegenwoordig op rotsen of grind kan lopen. Ook zijn er weer plannen om misschien toch via de Noordelijke ijszee heen en weer te gaan varen tussen oost Azië en Europa. IK meen dat in 2017 de eerste olietanker al zonder ijsbreker over de route is gevaren van noord Europa naar Korea. Ideeën waar wij Nederlanders al lang geleden aan dachten om zo misschien gemakkelijker vracht te kunnen vervoeren tussen beide gebieden. Toen, rond 1596 Willem Barendsz dit probeerde, was dit echt niet mogelijk. Er lag jaarrond een enorm pakket ijs ten noorden van Rusland. Reisverslagen vertellen dat de pioniers al bij Nova Zembla vastliepen in de ijsmassa. 12
De enorme ijsmassa rondom de Noordpool is inderdaad aan het smelten. Vroeger kwam er tijdens de winter veel ijs voor tussen het noorden van Noorwegen en Groenland. Na verloop van tijd is deze grens van het ijs steeds meer naar het noorden teruggetrokken. De aanwezigheid van het ijs in dit gebied is echter wel van zeer groot belang voor de gehele regio en zelfs voor de gehele wereld. Het is dit ijs dat de grote pomp is voor de stromingen van de Atlantische oceaan en heeft zeker ook effect op stromingen in de andere zeeën en oceanen van de wereld. 13
Afbeelding 1. Stromingen in de Wereldzeeën met de warme Golfstroom in de Atlantische Oceaan. Laat me even iets uit leggen. In het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan ligt de lijn waar het eerste ijs van de Noordpool begint. Hier komt het warme water van de Golfstroom vanaf de Evenaar aan. Het warme water botst met het ijs van de noordelijk deel van de Atlantische Oceaan. Door het warme water smelt het ijs en koelt het water enorm af. Het koele water is zwaarder dan het warme water en zinkt daarom naar de diepten van de oceaan. Doordat er water wegzakt, moet dit 14
aan het oppervlak wel weer worden aangevuld met water dat komt uit het gebied rond de Evenaar. Hierdoor ontstaat de warme Golfstroom. Hoe meer koud water er wegzakt door het smeltende ijs hoe meer warm water er wordt aangezogen. Als het water in de loop van de tijd bovendien sneller gaat stromen door de opwarming van de aarde doet het er korter over om bij het ijs aan te komen. Hierdoor is het minder afgekoeld en is de temperatuur van de Golfstroom hoger. Warmer water zorgt voor een sneller smelten van het ijs, waardoor dit hele proces zichzelf versnelt in de loop van de tijd. Waarschijnlijk is deze fase inmiddels voorbij en zijn er zelfs al waarnemingen dat de snelheid van de warme Golfstroom sinds ongeveer 2014 aan het stabiliseren is of zelfs al afneemt. Vlak voordat deze tekst uitkwam in 2023 is de Golfstroom echt sterk afgenomen. Hierdoor zal er bijna geen of helemaal geen ijs meer smelten in het gebied dat wij de Noordelijke ijszee noemen. Vanaf dat moment kan het 15
echte stilvallen van de warme Golfstroom snel gaan. Modellen hiervoor worden telkens bijgesteld. Eerst wordt gesproken over een periode van tientallen jaren, maar steeds vaker worden kortere scenario’s genoemd. Wetenschappers meldden in december 2005 zelfs al dat de circulatiekracht van de Golfstroom, die warmte aanvoert naar WestEuropa via de Atlantische Oceaan, de afgelopen dertien jaar met 30 procent is afgenomen. Afbeelding 2. Smelten van drijvend ijs veroorzaakt geen hogere zeespiegel Overigens heeft het smelten van dit drijvende ijs op de Noordpool geen gevolgen op de hoogte van de zeespiegel. Zoals is te zien in 16
afbeelding 2. Je kunt dit thuis ook proberen. Neem maar eens een glas water met ijsblokjes. Zorg dat het ijs vrij kan drijven. Zet op het glas een streepje op het niveau van het water. Wacht nu tot het ijs is gesmolten en controleer het niveau opnieuw. Het niveau zal niet zijn veranderd. Een stukje natuurkunde dat aantoont wat ik hiervoor vertelde over het effect van het smelten van het Noordpoolijs. Wat zijn directe gevolgen van de opwarming van de Aarde? Wat ik vooral zie is dat het weer verandert en dat er onder invloed van de temperatuurstijging in gebieden nieuwe soorten dieren en planten komen en oude bekende soorten verdwijnen. Allerlei planten en dieren gaan in gematigde streken voorkomen, die normaal in warmere streken leefden. Gewoon omdat de temperatuur in de gematigde streken is toegenomen. Ook zal de zeespiegel iets gaan stijgen. Niet door het smelten van drijvend ijs, maar door smeltend ijs en sneeuw dat op land ligt, zoals de gletsjers die al eerder zijn genoemd en de enorme massa’s sneeuw en ijs die op Groenland en Antarctica liggen. 17
Er is dus zeker wel een zeespiegelstijging en er zijn gebieden die mogen bestaan omdat ze maar enkele tientallen centimeters boven zeeniveau liggen. Zij zullen het mogelijk moeilijk gaan krijgen. En wat dan. 18
Als het tij keert.. Wat als het ijs bij de Noordpool (bijna) op is? Zoals kort hiervoor omschreven zorgt het Noordpoolijs voor de warme Golfstroom die het klimaat in west Europa maakt zoals het is. Vrij zachte winters en koele zomers met vrij veel regen. Door het jaar heel schommelt de temperatuur natuurlijk wel, maar de warme Golfstroom vlakt deze af. Er was nu eenmaal altijd warme stroming in dit deel van de Atlantische Oceaan door de Golfstroom. Alleen doodlopende zeearmen zoals de Oostzee kunnen (deels) bevriezen. We zien sinds ongeveer de start van dit millennium dat het ijsoppervlak rond de Noordpool serieus aan het afnemen is. Enkele jaren vallen mee, maar er zijn ook jaren die echt verontrustend zijn geweest zoals 2012. In de aanzet naar de winter van 2016-2017 is er wereldwijd nieuws over gemaakt. Na deze winter is in grafieken te zien dat de dikte van het ijs aan de Noordpool duidelijk minder wordt. Vooral het gebied ten noorden van de Atlantische Golfstroom is dun. Buiten deze 19
stroming is het ijs net ten noorden en ten westen van Groenland het dikste. Recente metingen zijn bijvoorbeeld te zien op het internet, zoals hieronder zichtbaar. Afbeelding 3. Dikte van het zee-ijs op het noordelijk halfrond. Zeeijsdikte noordelijk halfrond op 10 april 2017. Dikte van het ijs is in meters. Bron: http://www7320.nrlssc.navy.mil/ 20
Afbeelding 4. Grafiek gemiddelde dikte zee-ijs noordelijk halfrond van 1980 tot 2017. Bron: http://psc.apl.washington.edu/ Wat nu als het Noordpoolijs bijna helemaal gesmolten is of echt op is. De jaren voor dit moment zal het warme water steeds hoger naar het noorden doorstromen totdat het ijs op 21
is. De warme Golfstroom zal dan mogelijk, nee waarschijnlijk, op zeer korte termijn stil gaan liggen. Het ijs, de aanjager van het systeem, is dan weg. Maar ook de korte periode ervoor zal de stroming al gaan afnemen, zoals inmiddels dus al gebeurt. Het water stroomt dan wel richting de Noordpool, maar daalt veel minder naar de bodem dan voorheen. Als de warme Golfstroom stopt heeft dit waarschijnlijk op zeer korte termijn, binnen enkele jaren grote gevolgen. Het gebied rond de Noord Atlantische Oceaan krijgt geen warm water meer. Het temperatuur van het water van de Noord Atlantische oceaan zal veel meer met het seizoen mee veranderen. Ik verwacht dat het weer in de eerste jaren als volgt zal ontwikkelen: Herfst en winter: In de herfst zal het deel van de oceaan bij de subtropen nog een tijdje relatief warm blijven waardoor daar behoorlijk wat verdamping plaatsvindt. Stevige winden zullen het verdampte water naar zuid en west Europa blazen waar het als neerslag veel overlast geeft. In de winter zal het hier rustiger worden. De oceaan koelt hier meer af 22
dan men gewend was en de winter zal daardoor waarschijnlijk droger worden. Noord Europa koelt sneller af dan men gewend was. Er is namelijk geen/minder aanvoer van warm oceaanwater vanuit de tropen. Er zal hier snel minder verdamping zijn, waardoor er waarschijnlijk vaker hoge druk gebieden ontstaan. Deze geven al snel noordelijke winden die voor een flinke afkoeling gaan zorgen met afnemende hoeveelheid neerslag in Europa. Neerslag die in deze periode in noord Europa valt zal hier steeds vaker in vaste vorm vallen. Door de afkoeling in de winter zullen de winden uit het noorden uiteindelijk de overhand krijgen en zorgen voor een toenemende afkoeling in Europa. Vooral tijdens het laatste deel van de winter en de lente zal dit steeds sterker merkbaar worden. Vooral Scandinavië zal hierdoor in eerste instantie langere winters krijgen. Deze afkoeling neemt in de jaren steeds verder toe en breidt zich uit richting het zuiden. Lente en zomer: Naast de toenemende afkoeling in het vroege voorjaar zal ook de hoeveelheid neerslag gaan afnemen. De 23
oceaan moet namelijk nog opwarmen na de winter. Een koude oceaan verdampt minder en geeft zo minder neerslag. De lente zal steeds droger worden, maar door wind uit het noorden wel fris. Naar het begin van de zomer toe gaat het oceaanwater opwarmen en vooral tot eind augustus warmt de oceaan flink op. Deze opwarming vindt vooral plaats in de gebieden waar de zon wat hoger staat zoals voor de kust van Frankrijk en verder richting het zuiden. Het stilstaande oceaanwater warmt sterker op dan voorheen omdat de warmte niet meer wegstroomt. Hierdoor is er veel verdamping, komt er veel neerslag en zal de temperatuur boven land vaker hoger worden. Stevige winden zorgen voor vervoer van het verdampte water naar heel Europa. Gevolg hiervan is merkbaar door heftige buien afgewisseld met warme perioden. Over alles zal het wegblijven van de warme Golfstroom uit de tropen verandering geven in Europa. Al snel zullen winters aanzienlijk kouder worden dan men gewend is. De toenemende hoeveelheid sneeuw die in 24
Scandinavië blijft liggen zal steeds eerder in de herfst en lente afkoeling in Europa gaan geven. De afkoeling zou weleens sterker kunnen zijn dan wij ons kunnen veroorloven. Scandinavische landen en grote delen van Noord-Amerika zijn wel wat gewend, maar de landen tussen Scandinavië en de Alpen en noordelijk deel van noord Amerika natuurlijk inclusief Groenland krijgen een flinke afkoeling die in eerste instantie vooral in de winter merkbaar is, maar mogelijk ook het klimaat in de rest van het jaar zal veranderen. In een groeiend gebied zal het langer koud worden en steeds meer neerslag in de vorm van sneeuw gaan vallen. En ook zullen er steeds meer gebieden zijn waar de sneeuw jaarrond blijft liggen. Stel je eens voor hoe de regio waar we het over hebben er dan uit zou zien. De temperatuur kan zo maar 10 graden lager liggen dan wij nu gewend zijn. We kunnen in Nederland misschien wel ieder jaar een Elfstedentocht schaatsen, maar ook een ritje over het ijs dat op de contouren van de Noordzee ligt behoort tot de mogelijkheden. Jaarrond scheepvaart op de Noordzee is 25
misschien op termijn niet meer vanzelfsprekend. Op land zal er ook van alles gebeuren. Een flink deel van de huizen in west Europa is niet ingesteld op deze temperaturen. Natuurlijk zijn de huizen wel aardig geïsoleerd, maar men is er meestal niet vanuit gegaan dat de temperatuur langdurig zo veel zal dalen. Misschien lukt het nog wel om het in huis behaaglijk te maken, maar de verwarming zal op volle toeren moeten werken. Gewoonweg omdat de capaciteit van het systeem te beperkt is voor deze lage temperaturen en er toch onvoldoende isolatie is. Vooral warmtepompen zullen het moeilijk krijgen bij deze temperaturen. Er zal een enorme vraag komen naar brandstoffen en elektriciteit om de huizen in deze gebieden leefbaar te kunnen houden. Rondom het huis zullen ook leidingen gaan bevriezen en bijvoorbeeld ons rioolsysteem zal extra zorg vragen. Waarschijnlijk is het goed om hiervoor snel te kijken hoe landen, waar het nu ook al koud is in de winter dit oplossen. 26
Als dit enkele jaren aanhoudt zou de periode met koude steeds langer kunnen worden en breidt de sneeuw zich vanuit hoger gelegen gebieden verder uit. Steeds meer land kan dan jaarrond met sneeuw worden bedekt. Blijvende sneeuw zorgt bovendien voor de afname van water in de rivieren. Er zal op termijn steeds minder water naar de zee stromen. Grote rivieren die nu smeltwater en regenwater naar de zeeën vervoeren zullen minder hard gaan stromen doordat ze bevriezen of omdat er geen vloeibaar water is doordat de gevallen sneeuw niet of nauwelijks smelt. Dit is het moment dat het tij keert. Hoe langer de koude periode aanhoudt hoe minder water er in de zeeën terug zal stromen. Als op grote schaal sneeuw op het land blijft liggen heeft dit zeker gevolgen voor het zeeniveau. Deze situatie is niet nieuw op Aarde. Tijdens vorige ijstijden was er zoveel sneeuw op het land blijven liggen dat de Noordzee grotendeels een droog gebied was. Zover was het zeeniveau gedaald. Het was toen mogelijk om van het huidige Nederland en België gewoon naar Engeland te lopen. Niemand kan 27
voorspellen waar het zeeniveau ergens tussen het huidige en een daling zal blijven hangen. De stokkende rivieren en lage temperaturen zullen bovendien de elektriciteitsproductie met behulp van stuwmeren sterk verminderen of helemaal stoppen. De meren krijgen weinig of geen water meer aangevoerd en omdat de meren vaak in bergachtig gebied liggen zullen zij vrijwel zeker bevriezen. Hoe kan dan nog aan de energiebehoefte worden voldaan zult u denken? Toch weer de fossiele brandstoffen, windenergie, zonne-energie. Energie uit kerncentrales is waarschijnlijk geen optie omdat er te weinig koelwater kan zijn. 28
Slotwoord We kunnen het klimaat niet aanpassen. Wij moeten ons aanpassen. Er zal moeten worden nagedacht en samengewerkt om betere alternatieven te realiseren voor de energie voorziening om voldoende energie ook onder de veranderde omstandigheden beschikbaar te hebben. Overheden zullen ook aan de andere eerder genoemde knelpunten moeten werken om welvaart en welzijn te kunnen waarborgen. Steun dit initiatief zodat het document actief zal blijven op deze site en vertaald kan worden. Maak een gift over op rekeningnummer NL 91 INGB 0004615388 t.n.v van Groeningen Reageren kan via email naar allsunshine@gmail.com 29
1 Online Touch