30 Weten leidt niet altijd tot doen Ook mensen met een goede opleiding en een goed inkomen kunnen in financiële moeilijkheden komen als ze even niet opletten of zaken voor zich uitschuiven. Naast denkvermogen is ‘doenvermogen’ – een plan maken, in actie komen en volhouden – minstens zo belangrijk, concluderen onderzoekers van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Beleid gaat te veel uit van rationeel gedrag, constateren ze. Door: Hans Pieters “Als het gaat om intelligentie begrijp je dat niet iedereen het gymnasium haalt. Daarvan accepteer je dat mensen grenzen hebben,” stelt onderzoeker Will Tiemeijer. Voor het ontwikkelen van andere vaardigheden gelden net als bij intelligentie grenzen aan wat een individueel mens in zich heeft, benadrukken de onderzoekers. “De één heeft van nature meer aanleg om de eigenschappen die van belang zijn voor zelfredzaamheid goed te ontwikkelen.” De onderzoekers duiden dit aan als doenvermogen. Drie persoonskenmerken bepalen het doenvermogen: temperament (ben je een aanpakker of een vermijder/ ontkenner?), zelfcontrole (hoe gedisciplineerd ben je, in hoeverre geef je toe aan verleidingen?) en overtuiging (optimistisch versus pessimistisch). Mentale belasting De onderzoekers hebben op drie domeinen van het leven onderzoek gedaan, waaronder op het gebied van persoonlijke financiën. “We hebben de vraag gesteld ‘wat moeten mensen kunnen om zich financieel te kunnen redden?’. Daaruit bleek dat je niet alleen informatie moet kunnen verzamelen en verwerken. Dat is niet genoeg. Je moet een plan kunnen maken. Maar als je niet in actie komt, heb je daar niet zo veel aan. Bovendien moet je volhouden en kunnen omgaan met tegenslag en verleidingen,” vertelt Anne-Greet Keizer. ‘stress werkt negatief uit op je denk- en doenvermogen’ Vaak zijn het heftige gebeurtenissen, zoals een scheiding of faillissement, waarbij de problemen zich snel opstapelen. Zelfs NOAB als je een buffer hebt, kun je door tegenslag in een situatie belanden waarbij je de controle kwijtraakt. Een voorbeeld is de groep van ruim een miljoen huishoudens wiens huis onder water stond als gevolg van de kredietcrisis. “Dan kun je makkelijk in een vervelende neerwaartse spiraal komen.” “Uit onderzoek weten we dat stress en mentale belasting negatief uitwerken op zowel je denk- als doenvermogen. Dat neemt af. Juist in de situaties dat je heel veel doenvermogen nodig hebt, ben je minder in staat om dingen te regelen omdat er al zoveel op je afkomt.” “We hebben de neiging om te zeggen ‘je doet maar harder je best’,” aldus Keizer. “Natuurlijk moet je je best doen. Alleen zijn er grenzen aan wat je kunt. Voor een belangrijk deel wordt zelfcontrole bepaald door je aanleg en opvoeding.” Ze ziet een omslag in het denken. “In het televisieprogramma ‘Effe geen cent te makken’ zit nog een toon in van ‘hoe kun je dit nou doen?’. In ‘Schuldig’ van Human is dat beeld al wat gedraaid. Er wordt ook uitgelegd hoe mensen in zo’n situatie zijn terechtgekomen en waarom ze iets doen wat voor mensen die geen schulden hebben een heel onlogische actie is.” De kracht van het laatste programma is volgens haar dat de kijker inziet dat het ook jezelf kan overkomen als het leven tegenzit, bij een echtscheiding of andere life events. “In potentie gaat het over ons allemaal. Niet alleen over kwetsbare mensen. Bij de groep mensen die in de problemen komen, zit een groot aantal dat in normale omstandigheden prima functioneert.” Boete op boete “De overheid kent de laatste jaren een systeem van boete op boete, waardoor een kleine fout heel snel kan escaleren in een stevige schuld. Wat wij in ons onderzoek zeggen is dat een kleine fout ook kleine gevolgen moet hebben. Als je boete op boete stapelt, creëer je een extra stressfactor.” Het rapport wil de overheid een spiegel voorhouden, vertellen de onderzoekers. Activa | Nummer 1 - 2018
31 Online Touch Home