Friedl wil de kankercel met meerdere aanvallen ‘slopen’ Tik De eigen T-cellen van mensen zijn vaak prima in staat om kankercellen te herkennen in het lichaam en deze ook aan te vallen. Die aanval is meestal afdoende, waardoor geen tumoren ontstaan. “Bij iemand van zestig is waarschijnlijk al honderden keren een begin van kanker ontstaan en door T-cellen en andere immuuncellen uit de weg geruimd,” stelt Friedl. “Als de T-cellen er niet in slagen, waardoor tumoren wél ontstaan, dan is de T-cel nog steeds actief, maar blijkt die vaak net niet in staat te zijn om de dodelijke tik aan de kankercel uit te delen. Dat is het moment waarop de medische wereld ingrijpt met bijvoorbeeld bestraling en chemotherapie. Maar dat gebeurt dan in zulke hoge doseringen, dat het eigen immuunsysteem, de T-cellen, daarmee ook gevoelige klappen oploopt.” PROF. DR. PETER FRIEDL In 2007 werd Peter Friedl benoemd tot hoogleraar en afdelingshoofd van het Laboratorium voor Celdynamiek. Zijn onderzoek richt zich op de visualisatie van interacties van cellen met de extracellulaire matrix (ECM), de invasie van tumorcellen en de bewegingsdynamiek van immuuncellen. Hij gebruikt daarbij celkweek-modellen en geavanceerde beeldvorming. Aanvullend onderzoekt hij deze processen in diermodellen, waarbij tumor- en immuuncelmigratie met de microscoop in beeld wordt gebracht. Dit verschafte onlangs inzicht in de dynamiek waarmee T-cellen in interactie gaan met doelwitcellen en de verschillende manieren waarop tumorcellen kunnen migreren. Aanval Peter Friedl ziet onder zijn microscoop hoe doordacht de T-cellen hun aanval op de kankercellen uitvoeren. “Wij willen dat deze cellen ondanks de therapie hun werk kunnen blijven doen. Dat betekent dat je naar lage of zelfs ultralage doseringen zal moeten gaan bij therapieën. Doel is dan niet om met die specifieke therapie de kankercel te doden, maar om de kankercel te verzwakken, zodat de T-cellen deze wél op kunnen ruimen. Wat we dus in ons huidige onderzoek doen, is zoeken naar een dosering en timing van deze medicijnen die ervoor zorgt dat ze nog steeds wel degelijk de kankercellen verzwakken, maar het immuunsysteem in stand houden. Zo stapelen we effecten en krijgt de T-cel de kans om de kankercellen te doden.” Beelden Peter Friedl laat in beeld zien hoe de T-cellen een aanval op een kankercel uitvoeren. Scan de QR-code bij dit artikel en bekijk die indrukwekkende beelden vooral ook zelf. “We zien dat de T-cellen de DNA-structuur van de cel aanvallen. Als de beschadiging groot genoeg is, leidt dat tot de dood van de kankercel. Als dat niet zo is, herstelt de kankercel zich en kan hij zelfs sterker en resistent worden. We moeten dus een heel exacte combinatie én timing van de aanvallen op de cel plannen. Wij doorzien het fundamentele proces nu. We weten hoe T-cellen omgaan met tumorcellen, maar ook waar ze daarin tekortschieten. In de komende twee jaar hopen we tot de ultieme combinatie en de perfecte timing te komen.” Kleine stap Nu nog werkt Friedl met name met de cellen van muizen en met melanomen. Maar er is geen enkele reden om aan te nemen dat de principes die hij nu toepast niet bij mensen en bij andere soorten van kanker werken. Sterker: de eerste onderzoeken met andere tumortypes zijn al opgestart. Zo neemt Friedl nu ook borstkanker mee in zijn onderzoek. “Deze aanpak is niet exclusief voor één soort kanker, maar zou in principe op elke kanker toegepast moeten kunnen worden, waarbij er minimale verschillen in de aanpak zullen zijn. De stap naar de kliniek zal daarna ook klein zijn,” verwacht Friedl, “want we werken hier niet met een nieuw medicijn, maar met bestaande medicatie en combinaties daarvan. En dan in een veel lagere dosering. Kiezen voor ‘bestaand’ betekent hier ook kiezen voor ‘betaalbaar’ en ‘veilig’. Maar het maakt ook, dat de farmaceutische industrie hier minder in geïnteresseerd is, dan wanneer we een nieuw medicijn zouden ontwikkelen.” Effectief De aanpak zou effectief moeten zijn voor alle patiënten. Alleen voor patiënten in de laatste fase zal deze aanpak alleen levensverlengend werken en niet genezend, verwacht Friedl. Maar het gaat zeker ook om een andere manier van kijken naar de effectiviteit van therapie en T-cel. “Op de beelden die wij hebben van de kankercellen, zie je dat je klap na klap na klap uit moet delen aan een kankercel. Verzwakken, geen tijd geven om te herstellen, verder verzwakken en doden. Het gaat echt om de gestapelde effecten en los daarvan kunnen we de T-cellen nog versterken en de verdediging van de cellen verder verzwakken. Dat maakt dat ik hoopvol ben. We schreeuwen nog niet van de daken, maar deze aanpak kan een doorbraak worden.” Radboud Report Oncologie 17
18 Online Touch Home