Wandelnet Startpunt voor wandelend Nederland Wandelen zonder grenzen Jaarverslag 2016 Foto: Ad Snelderwaard
Wandelen zonder grenzen 2016 was het jaar van de Nationale Wandelmonitor: een grootschalig onderzoek van Wandelnet naar de wensen, het profi el en de motivatie van 10,5 miljoen wandelaars in Nederland. Maar 2016 was ook het jaar van de fusiebesprekingen met KWBN en de nieuwe Omgevingswet. In de Omgevingswet zijn tientallen wetten en honderden regels op het terrein van water, lucht, bodem, natuur, infrastructuur, gebouwen en cultureel erfgoed gebundeld. Ook routestructuren hebben hierin een plaats gekregen en moeten hierdoor worden geborgd in de talloze Omgevingsvisies en -plannen van provincie en gemeenten. Aan het begin van 2016 gingen we van start met het ontwikkelen van de wandelroute de Romeinse Limes, die op de nominatie staat van Unesco Werelderfgoed. 2016 was ook een productief jaar, waarin veel nieuwe routeprojecten en -producten werden opgeleverd in alle delen van Nederland. 2 Foto: Luuk Gijselhart
4 4 LAW-route LAW-route in ontwikkeling Streekpad Streekpad in ontwikkeling Internationale LAW-route Wandelnet maakt sinds jaar en dag werk van toegankelijkheid en het voorkomen van barrières, zoals spoorwegovergangen. Recreanten (wandelaars, fi etsers en ruiters) maken voor hun tocht hiervan gebruik. Een paar kilometer omlopen door sluiting komt het wandelplezier niet ten goede. Op 9 november 2016 ondertekenden staatssecretaris Dijksma van het ministerie van Infrastructuur en Milieu daarom met ProRail en een aantal recreatieve belangenorganisaties - waaronder Wandelnet - een afsprakenkader. De belangen van recreanten moeten in de toekomst zorgvuldiger worden meegewogen als ProRail (onbewaakte) overwegen wil aanpassen of zelfs opheffen. De inbreng van vrijwilligers spelen in onze werkzaamheden al meer dan 35 jaar een grote rol. Daarom is ons credo: voor en door wandelaars. Of het nu gaat om de inspraak op de Omgevingswet, de website wandelnet.nl, het meldsysteem of het ontwikkelen van een stedelijk wandelnetwerk als Apeldoorn te Voet, belangrijk is het werken met vrijwilligers met passie en kennis van wandelen. In 2016 werd door het bestuur en het bureau veel energie gestoken in de voorgenomen fusie van Wandelnet met KWBN. In het zicht van de besluitvorming daarover hebben beide besturen echter geconcludeerd dat er te veel haken en ogen zaten aan een fusie op dit moment. De fusie werd afgeblazen. De samenwerking van Wandelnet en KWBN aan o.a. het nieuwe Elfstedenpad en een verbetering van het Westerborkpad gaat onverminderd door. Maar ook met Nivon, Fietsplatform, ANWB, Fietsersbond, NOC*NSF, routebureaus en provincies werken we graag samen. Want hoewel er in 2016 mooie resultaten voor de wandelaar zijn behaald, zien we vele kansen om wandelen nog beter op de kaart te zetten. Bestuur van Stichting Wandelnet Lauwersoog Pieterburen 5-3 5-3 19 Harlingen 4 Den Helder Den Oever Stavoren 5-2 8 14 Vollenhove Bergen aan Zee 9 Amsterdam Haarlem 5-2 Leiden Den Haag Hoek van Holland 5-1 GR5 GR5 15 5-1 Middelburg 11 Sluis GR5A E9 Brugge 11 11 GR5A Bergen op Zoom GR12 GR5 Antwerpen 17 Breda 11 E2 11 Thorn Sittard GR5 Maastricht Landelijk routenetwerk Het werk van Wandelnet steunt op 4 pijlers: • Routes en paden • Kennis & expertise Visé GR5 E2 9-2 7-2 7 E8 12 16 6 Rotterdam 6 Dordrecht 1-3 13 Tilburg 5 13 7-2 Eindhoven 7-2 9-2 Venlo 10 Roermond E8 7-1 4 7-1 16 9 1-3 3 Utrecht 16 18 6 6 Nijmegen 3 's-Hertogenbosch 14 10 16 10 6 Kleef E8 16 Xanten 2 8 15 3 Amersfoort 13 2 16 4 Arnhem 8 Apeldoorn 3 Vorden 9-2 1 2 Deventer 12 Enschede Alkmaar 8 2 Lelystad 1-2 Almere Muiden Kampen 8 15 4 11 3 Enkhuizen 12 Zwolle Ommen 2 Oldenzaal E11 Bentheim 10 Fabriceurspad 4 8 Steenwijk 1-2 Hünenweg 9-1 15 5-3 8 Leeuwarden 19 14 Sneek 6 1-1 14 Assen 6 Westerbork Emmen 10 9-1 Groningen Bad Nieuweschans E9 14 Leer Wandelnet wil wandelen in Nederland de plaats geven die het verdient: een goede mogelijkheid om overal te voet op pad te gaan. Omdat wandelen gezond en leuk is. • Belangenbehartiging • Verbinding Wandelnet beheert en ontwikkelt 10.000 km Lange-AfstandWandelpaden (LAW’s® ) en Streekpaden. Dit landelijke netwerk is te herkennen aan de wit-rode en geel-rode markeringen. Vier LAW’s maken onderdeel uit van Europese routes: de GR5 (E2), LAW6 (E8), LAW5 (E9) en LAW3 (E11). De Europese merken LAW en Streekpad zijn van grote waarde voor een hoogwaardige doorlopende wandelinfrastructuur en geven meerwaarde aan de aangesloten wandelnetwerken, het wandeltoerisme en de vrijetijdsbesteding. Als wandelexpert en belangenbehartiger wil Wandelnet een zo groot mogelijke groep wandelaars aan zich binden. Daarnaast voeren we in opdracht van overheden en organisaties projecten uit. Zo ontwikkelt Wandelnet in samenwerking met NS al 27 jaar de populaire NSwandelingen. 3
Publicaties Het was een heus oogstjaar op het gebied van gidsen. Bij Wandelnet verscheen in 2016 de gids van het nieuwe Groot-Frieslandpad, maar ook drie gewijzigde herdrukken: het Pelgrimspad deel 1, het Pelgrimspad deel 2 en het Marskramerpad. Nivon ontwikkelde een herdruk van het Pieterpad deel 2. Groot Frieslandpad (LAW 14) De eerste druk van het Groot-Frieslandpad rolde in september van de pers. Deze route begint in Bergen aan Zee en doorkruist vier provincies: Noord-Holland, Friesland, Drenthe en Groningen. Het eindpunt is de Duitse plaats Leer. De presentatie van het Groot-Frieslandpad vond plaats in Beetsterzwaag, waarbij gedeputeerde Michiel Schrier het eerste exemplaar in ontvangst nam. De wandelroute en gids werden mede mogelijk gemaakt door fi nanciële bijdragen van de provincies Noord-Holland en Fryslân en de gemeenten Noordenveld en Aa en Hunze. Pelgrimspad deel 1 (LAW 7-1), deel 2 (LAW 7-2) en Marskramerpad (LAW 3) Van het Pelgrimspad 1 en 2 samen zijn inmiddels 75.000 gidsen verschenen. Bij de vernieuwde wandelgids van het Marskramerpad staat de teller inmiddels op 50.000 gedrukte exemplaren. Alle nieuwe uitgaven zijn mede tot stand gekomen dankzij de inzet van tientallen enthousiaste vrijwilligers van Wandelnet en Nivon. Publicaties in 2016 Streekpad Titel LAW 3 LAW 7-1 LAW 7-2 LAW 9-2 LAW 14 4 Uitgever Marskramerpad Wandelnet Pelgrimspad deel 1 Wandelnet Pelgrimspad deel 2 Wandelnet Pieterpad deel 2 Nivon Groot-Frieslandpad Wandelnet Gedeputeerde Michiel Schrier (Friesland) plaatst markering Groot-Frieslandpad Werkgroep Groot-Frieslandpad
Vligers Onz f an r . f oor padc - dag w e dag v t f legaorganis t gebied van belangenbehartiging is in 2016 inge erking in de pr dt nu ge aalf e aanpak k egionaal en gemeen au belangen v andelaars behartigen. Het e gebreid met een beleidsvrijwilliger v gangers. 5 Foto: Erik van der Scheer
Promotie, voorlichting & kennis De populariteit van het wandelen neemt toe. Niet zozeer omdat we massaal meer gaan wandelen, maar omdat het hipper is en mensen er meer voor uitkomen. Wandelen is daarmee van onbewuste actie steeds vaker een bewuste activiteit geworden. En dat is fi jn want vanuit diverse onderzoeken blijkt: van wandelen worden we gezond en gelukkig! Nu wandelen steeds vaker als bewust wordt gekozen en ook preventief wordt ingezet, is het belang van goede informatie en communicatie steeds evidenter. Digitale kanalen Onze nieuwsbrief Lopende Zaken is in 2016 vier keer verstuurd naar gemiddeld 23.500 wandelliefhebbers. In deze nieuwsbrief is veel aandacht voor nieuwe routes, wandeltips en leuke acties. Twitter en Facebook zijn voor Wandelnet belangrijke digitale kanalen om wandelaars op de hoogte te houden van alle activiteiten. Eind 2016 telden we ruim 4200 volgers op Twitter en ruim 4400 fans op Facebook, een toename van resp. 24% en 42%. 6 Fiets en Wandelbeurs Jaarlijks neemt Wandelnet deel aan de Fiets en Wandelbeurs, die in 2016 voor de eerste keer plaatsvond in de Jaarbeurs Utrecht. Tijdens deze editie verzorgde directeur Joep Naber een lezing over de nog te ontwikkelen route de Romeinse Limes (verwacht in 2018). Verder was Wandelnet vertegenwoordigt op het Pelgrimspaviljoen en bij ‘Wandelaars informeren wandelaars’. De beurs trok een recordaantal van 23.762 bezoekers. Media Het onderwerp ‘onbewaakte spoorwegovergangen’ kwam in 2016 regelmatig voorbij in kranten, op sites en televisie. Collega Ankie van Dijk werd over het belang van (onbewaakte) overwegen voor wandelaars en fi etsers in december geïnterviewd door RTL Nieuws. Maar ook de spoorwegovergang in Heemstede was volop in de publiciteit: bijna 80 artikelen verschenen er over het mogelijk verdwijnen van deze, recreatief gezien, belangrijke overweg.
De Lange-Afstand-Wandelpaden en NSwandelingen konden eveneens rekenen op veel belangstelling in de media. Vooral het nieuwe Groot-Frieslandpad dat twee weken na de opening al werd genomineerd voor ‘Wandelroute van het Jaar 2017’. delaars ervaringen delen en kunnen we de kwaliteit van het netwerk beter monitoren. Samen met KWBN organiseerden we een relatiedag bij de Nijmeegse Vierdaagse. Op deze dag presenteerden we aan relaties en pers de Nationale Wandelmonitor 2016 waarin actuele kerncijfers staan over wandelen in Nederland (lees verder op pag. 14). Naar aanleiding van de presentatie verschenen er vele artikelen in de verschillende kranten, (wandel)tijdschriften en op (wandel)sites. Samenwerking Wandelnet heeft in 2016 met verschillende partijen samengewerkt. Bij zorgverzekeraar De Friesland namen we deel aan het Groen & Fit Collectief. In het kader van donateurswerving werkten we samen met Wandelkrant te voet, Wandelmagazine Op Lemen Voeten en de Fiets en Wandelbeurs. De acties met Spoor (tijdschrift NS) kregen een vervolg. Nieuwe samenwerking waren er o.a. met Innatoss Laboratories, waarbij Wandelnet de mediacampagne gericht op het opsporen van de ziekte van Lyme ondersteunde en met VVV Terschelling, waarbij we gezamenlijk een Kennis & onderzoek Er is veel aandacht voor wandelen. Steeds vaker is er relevante onderzoeksinformatie over het effect van wandelen beschikbaar. Niet verwonderlijk want het effect is groot. Relatiedag Nijmeegse Vierdaagse wandelarrangement voor het Streekpad WaddenWandelen samenstelden. Verder vonden we in Stichting Vrienden op de Fiets een partner voor de nieuwe route en gids van het Zuiderzeepad (verschijnt in 2017). Wandelportal Het gebruik van de website groeit gestaag. Met jaarlijks ruim 1,2 miljoen bezoekers en meer dan 70.000 geregistreerde gebruikers is er een steeds grotere groep wandelaars die ons weet te vinden. Stap voor stap proberen we de website gebruiksvriendelijker te maken. Zo is het nu mogelijk om routes van externen op te nemen in de routezoeker en uitgebreide routebeschrijvingen met kaart (van de heen- of terugweg) als PDF toe te voegen aan de routepagina’s. Aan het eind van 2016 is de mogelijkheid voor het achterlaten van een review beschikbaar gesteld aan de gebruikers. Op deze wijze kunnen wan“Dagelijks wandelen verlaagt het risico op diabetes type 2 met maar liefst 58 procent.” Wandelnet doet uitgebreid onderzoek naar wandelend Nederland. Dit jaar konden we aan de slag met de resultaten van het onderzoek dat in 2015 was uitgezet via het ContinuVrijeTijdsOnderzoek (CVTO). Veel informatie uit de weekmetingen en jaarmeting is gebruikt voor het actualiseren van de kerncijfers en de publicatie van de nieuwe Nationale Wandelmonitor. Ook is er vanuit onze contacten met hogescholen een onderzoek uitgezet naar ‘de ideale wandelapp’. De resultaten van dit onderzoek komen in 2017 beschikbaar. De informatie vanuit onze onderzoeken gebruiken we om wandelen op de agenda te zetten, onze producten en diensten te verbeteren, onze adviezen te onderbouwen en kennis te delen met belanghebbenden. 7
Belangenbehartiging Voor belangenbehartiging stond 2016 al in het teken van de Tweede Kamerverkiezingen. We scanden verkiezingsprogramma’s op het thema ‘lopen’ en zijn met verschillende partners lobbycoalities aangegaan op de thema’s mobiliteit, buitensporten en natuurbeleving. Vooruit lopen In 2016 is gestart met het verbreden van de belangenbehartiging. Met de brede insteek ‘lopen’ worden zowel de belangen van wandelaars (recreatief) als voetgangers (utilitair) behartigd. Door het aantrekken van beleidsvrijwilligers en een samenwerking met de Fietsersbond op het thema ‘actieve mobiliteit’ lopen we vooruit op onze verdere ambitie op dit terrein. Omgevingswet In de nieuwe Omgevingswet hebben we ons sterk gemaakt voor een uitbreiding van de definitie van ‘infrastructuur’ met ‘wegen en vaarwegen, waaronder routenetwerken voor wandelen (…)’. De Tweede Kamer vindt het daarnaast belangrijk dat ook in de regelgeving bestaande routenetwerken in stand worden gehouden (motie Ronnes cs). Dit is het uitgangspunt in onze lobby voor de nieuwe Omgevingsvisies die voortvloeien uit de Omgevingswet. In 2016 brachten we onze expertise hierover onder andere in bij de provincies Limburg, Gelderland, Noord-Brabant, Friesland en Flevoland en bij diverse gemeenten. Staatssecretaris Sharon Dijksma ondertekent afsprakenkader Zonder barrières In 2016 verstevigde Wandelnet het dossier ‘barrières door weg en spoor’ met het aantrekken van extra menskracht. En dat was nodig, want de samenwerking met Rijkswaterstaat kreeg dit jaar vorm door structureel overleg. Zo konden we lokaal onze belangen beter behartigen, zoals bij de N35 (Sallandse Heuvelrug), N18 (Achterhoek), A2 (Limburg) en de N65 (Noord-Brabant). De samenwerking met ProRail kreeg een impuls door het vastleggen van nieuwe afspraken met staatssecretaris Dijksma en ProRail, samen met onze partners ANWB, NOC*NSF, Fietsersbond en Fietsplatform. Dit afsprakenkader gaat over het recreatief belang van spoorwegovergangen. Bijzonder moment in 2016 was het heropenen van de spoorwegovergang in Heemstede waar jaren werk door vrijwilligers aan vooraf is gegaan. 8 Foto: Tineke Dijkstra Foto: Xxxxxx
9 Foto: Luuk Gijselhart
Wandelnet, Rijk en provincies Samenwerking Wandelnet en het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) Om te kunnen wandelen in Nederland is een aantrekkelijke en veilige infrastructuur van belang. Juist bij het ministerie van IenM komen veel aspecten samen die hiervoor zorgen: infrastructuur en barrièrewerking in mobiliteitsbeleid, Ruimtelijke Ordening en kwaliteit van de fysieke leefomgeving in de nieuwe Omgevingswet. In 2016 gaf Wandelnet uitvoering aan een programma dat bestaat uit vier componenten: • structurele advisering bij ruimtelijke en infrastructurele plannen (Omgevingswet, barrièrewerking, Jaar van de Ruimte); • vergaren en verwerken van wandelkennis, zoals onderzoek naar gevolgen van infrastructurele ingrepen op wandelinfrastructuur; • het opstellen van een integraal toekomstplan wandelinfrastructuur; • een actuele en complete routedatabank 'wandelen' in relatie tot het opzetten van een signaleringssysteem. Deze vier componenten zijn uitgevoerd. Samenwerking Wandelnet en de 12 provincies Wandelnet gaf in 2016 uitvoering aan een programma gebaseerd op de uitvraag van de interprovinciale werkgroep recreatie. Dit activiteitenprogramma biedt Wandelnet aan voor de termijn van twee jaar (2016 en 2017). Wij dragen zorg voor het beheer van de Lange-AfstandWandelpaden in de afzonderlijke provincies: vanuit een provinciale verantwoordelijkheid, met een interprovinciale blik, met het oog op wandelplezier en ter versterking van de vrijetijdseconomie. Daarbij zetten we middelen in zoals de routedatabank, de site wandelnet.nl, Meldpunt Wandelen, alsmede de vrijwilligers van Wandelnet. Uitvoering van het activiteitenprogramma provincies* in 2016 1. Zorg dragen dat het onderhoud van de routes continu belegd is in alle provincies vanuit een provinciale verantwoordelijkheid. 2. Regie afspraken beheer en onderhoud van de bewegwijzering d.m.v. een protocol; handhaving van het landelijke kwaliteitsprotocol. 3. Digitaal landelijk meldsysteem, dat communiceert met regionale systemen t.a.v. bewegwijzering; snel en adequaat afhandelen van meldingen van gebruikers. 4. Afspraken maken over synchronisatie in de aansluiting van bewegwijzering tussen LAW’s en overige wandelroutes bij reconstructies. 5. Het verzamelen van informatie over de bijdrage van wandelroutes aan de (regionale en lokale) economie (in € en fte) en gezondheid; hierover rapporteren. 6. Belangenbehartiging voor routes en routerecreatie. 7. Zorgen dat er bij werkzaamheden doorsnijding van de wandelroutes in beeld gebracht wordt zodat passende acties kunnen worden ondernomen. 8. Nationaal en internationaal vermarkten van langeafstandsroutes met als verleiders de iconische/thematische wandelroutes. 10 * Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel, Flevoland, Gelderland, Utrecht, Noord-Holland, Zuid-Holland, Zeeland, Noord-Brabant, Limburg status uitgevoerd uitgevoerd uitgevoerd uitgevoerd uitgevoerd uitgevoerd uitgevoerd uitgevoerd
11 Foto: Luuk Gijselhart
Projecten NS-wandelingen Wandelnet ontwikkelt en beheert, in samenwerking met de Nederlandse Spoorwegen, 46 NS-wandelingen. Op 1 april 2016 verschenen er vier nieuwe routes: Land van Ravenstein (Ravenstein), Park Lingezegen (Elst - Arnhem), Fort de Roovere (Bergen op Zoom) en De Bretten (Halfweg-Zwanenburg - Amsterdam Sloterdijk). De vier routes die kwamen te vervallen (Geniedijk, Naardermeer, Bieslandse Bos en Mariënwaerdt-Linge) zijn nu als ‘OV-stapper’ te downloaden op onze site. De NS-wandelingen zijn in 2016 in totaal circa 360.000 keer gedownload. Zuiderzeepad Wandelnetwerken Op verschillende plekken in Nederland is er een toenemend aantal wandelnetwerken te vinden. Wandelnet faciliteert verschillende regio’s door kennis op te halen en data te ontsluiten in de routeplanner Wandelen123. In 2016 is de planner uitgebreid met verschillende regio’s in Zuid-Holland en Noord-Holland. Daarnaast zijn de functionaliteiten van de planner en de bijbehorende app verbeterd. Om de positionering van Wandelnet bij wandelnetwerken kracht bij te zetten is er in het najaar een medewerker op dit onderwerp gezet. In 2016 ging een lang gekoesterde wens in vervulling: de reconstructie van het Zuiderzeepad. Helaas viel dit pad net buiten de boot voor de toenmalige ILG-bijdragen (2007-2013). De route en de gids waren mede door alle infrastructurele aanpassingen hard aan vernieuwing toe. Door een financiële injectie van de provincie Noord-Holland en Stichting Vrienden op de Fiets kon Wandelnet aan de slag met de route. De gids is april 2017 gereed. Groot-Frieslandpad Het Groot-Frieslandpad (LAW 14) dat Noord-Holland, Friesland, Drenthe en Groningen doorkruist, is in een wandelgids verschenen. In 2015 was het eerste deel van de route (Bergen aan Zee - Sneek) al digitaal beschikbaar. Het gereedkomen van deel 2 was aanleiding om beide delen in een gids te bundelen. De 362 km lange route loopt door een weids landschap met statige boerderijen, langgerekte dorpen en slingerende dijken, en eindigt in het Duitse plaatsje Leer. Elfstedenpad Dit wandelpad langs de elf Friese steden gaat onderdeel uitmaken van het wandelnetwerk Fryslân. Wandelnet werkt hierin samen met KWBN in opdracht van de provincie Fryslân. In 2016 werd het routetracé opgeleverd en een start gemaakt met de realisatie van de route die in september 2017 wordt opgeleverd. 12 Foto: Ad Snelderwaard
Lingezegen te Voet In juni 2016 werd het project Park Lingezegen te Voet (ArnhemNijmegen) afgerond. Wandelnet, Gebruikersraad Park Lingezegen en het gelijknamige projectbureau legden met wandelpaden verbindingen naar aangrenzende plaatsen en woonwijken. De routes staan op lingezegentevoet.nl en werden ontwikkeld in samenwerking met Rob Wolfs van WolfsWandelplan. Limes Het tracé van de nieuwe LAW de Romeinse Limes, de voormalige noordgrens van het Romeinse Rijk van Katwijk aan Zee tot Millingen aan de Rijn, is in 2016 gereed gekomen. Rutger Burgers van Routewerk tekende voor het ontwerp. Wandelnet ontwikkelt en realiseert de route in samenwerking met de Stichting Romeinse Limes Nederland en de provincies Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland. In 2018 is de route gereed. Apeldoorn te Voet In mei 2016 werd op een stralende wandelmarktdag het project Apeldoorn te Voet gepresenteerd. Mede door de inzet van de vrijwilligers realiseerde Wandelnet voor de gemeente Apeldoorn 10 gemarkeerde routes. Ook deze routes lopen net zoals Utrecht te Voet vanuit de binnenstad naar de stadsrand en het buitengebied. De routes zijn te vinden op apeldoorntevoet.nl. Westerborkpad In 2016 is een aanzet gegeven om het Westerborkpad van KWBN in te bedden binnen de structuur van LAW’s en Streekpaden van Wandelnet. In 2017 zal de rood-blauwe markering vervangen worden door de bekende wit-rode markering die Wandelnet hanteert. Ook de verdere werkzaamheden op het gebied van onderhoud en beheer draagt KWBN over aan Wandelnet. Naast KWBN is ook het Herinneringskamp Westerbork partner binnen dit project. Over de grens Nederland beschikt over maar liefst 2.000 km Europese wandelroutes. Op de conferentie van de Europese Wandelorganisatie ERA in Hässleholm (Zuid-Zweden) zette Wandelnet stappen naar verdere ontsluiting van dit Europese wandelnetwerk. In 2016 vond ook in Zweden het wandelevenement Eurorando plaats met duizenden deelnemers vanuit heel Europa, waaronder Nederland. Verder werkt Wandelnet samen met Grote Routepaden, de belangenbehartiger voor wandelen en fietsen in Vlaanderen, door het uitwisselen van routes, kennis en promotie. 13 Foto: Joke Kamp
De Nationale Wandelmonitor & de 12 provincies In 2016 presenteerde Wandelnet actuele kerncijfers over wandelen en werd er een nieuwe Nationale Wandelmonitor gepubliceerd. Het zijn indrukwekkende cijfers, omdat bijna iedereen in Nederland weleens wandelt. Wandelen voor het plezier is zelfs populairder dan recreatief fietsen. Wandelen in Nederland Nederlanders maken samen 441 miljoen wandelingen per jaar. Een mooie route, een rondje vanuit huis om fit te blijven, een wandeling met de hond of lekker op een zonnige dag met je kinderen naar het park. Vaak lopen we op de bonnefooi, maar ruim 66 miljoen keer trokken we er speciaal op uit om routes te lopen. Mooie routes die ons laten genieten van buiten zijn, rust en natuur, maar ook de mooiste plekjes tonen en ons verrassen met bezienswaardigheden. Aantal kilometer (landelijk) netwerk per provincie Aantal km LAW Aantal km Streekpad Provincie Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Wandelen over Lange-Afstand-Wandelpaden® (LAW’s) en Streekpaden In totaal werden er 32 miljoen wandelingen gemaakt met een lengte van minimaal 15 kilometer. 1% van het totaal aantal wandelaars heeft expliciet aangegeven tijdens de laatste wandeling gebruik te hebben gemaakt van het 10.000 km tellende netwerk Lange-Afstand-Wandelpaden® 4,5 miljoen wandelingen. (LAW’s) en Streekpaden, in totaal 455 677 311 865 182 960 264 Noord-Holland 828 Zuid-Holland Zeeland 705 326 Noord-Brabant 646 Limburg België Duitsland TOTAAL 371 120 240 6950 NB. incl. Groot-Frieslandpad en Westerborkpad 14 12 198 301 274 - 850 300 286 149 198 509 315 4 228 3624 467 875 612 1139 182 1810 564 1114 854 524 1155 686 124 468 10574 Aantal km in totaal
Opbrengst wandelen: 1,7 miljard Tijdens een wandeling geven wandelaars gemiddeld € 1,95 per persoon uit aan consumpties en vervoer. Dit lijkt geen groot bedrag (er zijn immers veel wandelaars die niets uitgeven en het gemiddelde omlaag halen), maar gezien de omvang van het wandelen zijn de uitgaven tijdens een wandeling alleen al goed voor meer dan 800 miljoen euro per jaar. Ook wandelvakanties zijn nog eens goed voor 322 miljoen euro. Naast consumpties onderweg geven wandelaars jaarlijks gemiddeld nog eens € 84,20 per persoon uit aan wandelproducten. Dit is inclusief de wandelaars die niets uitgeven. In totaal geven we aan wandelproducten zo’n 347 miljoen euro uit. De uitgaven verschillen per regio. Zo zie je dat de uitgaven in Friesland, Noord-Brabant, Noord-Holland en Utrecht flink boven dit gemiddelde uitkomen en met name Zeeland en Flevoland achter blijven. Gemiddelde jaarlijkse besteding aan wandelproducten per provincie Provincie Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Aantal km LAW 65 101 67 57 31 78 Provincie Utrecht Aantal km LAW 117 Noord-Holland 105 Zuid-Holland 73 Zeeland 39 Noord-Brabant 111 Limburg 69 15 Foto: Ad Snelderwaard
Gemiddeld uitgave van LAW-wandelaars LAW-wandelaars geven naast de € 1,95* per wandeling jaarlijks meer uit aan overige zaken en overnachtingen dan de gemiddelde wandelaar: gemiddeld 249 euro. In totaal werd er 308 miljoen euro uitgegeven aan langeafstandswandelen. Op een netwerk van ca. 10.000 km is dit 30.000 euro per kilometer per jaar. *gemiddelde uitgave tijdens een wandeling waarbij ook de mensen die niets uitgeven meetellen. Mensen die iets uitgeven, geven gemiddeld € 7,50 uit. Er zijn circa 1,2 miljoen LAW-wandelaars Opbrengst LAW’s per provincie Globale inschatting van de specifi eke opbrengst van het netwerk LAW’s en Streekpaden per provincie (uitgaande van een opbrengst van 30.000 euro per km netwerk en andere provinciale verschillen buiten beschouwing gelaten): Provincie Km’s netwerk Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht 467 875 612 1139 182 1810 564 Noord-Holland 1114 Zuid-Holland Zeeland 854 524 Noord-Brabant 1155 Limburg 16 686 Opbrengst in € 14.010.000 Drenthe 26.250.000 18.360.000 34.170.000 Gelderland 5.460.000 Utrecht 54.300.000 Noord-Holland 18% 16.920.000 Zuid-Holland 33.420.000 Zeeland 25.620.000 Noord-Brabant 18% 15.720.000 34.650.000 20.580.000 NB: De onbekendheid in Flevoland kan worden verklaard uit het gebrek aan aanbod op wandelnet.nl in de periode 2015 (ontbreken van bijvoorbeeld het Pionierspad). Gelukkig is hier inmiddels verandering in gekomen. Limburg GEMIDDELD 18% 19% 30% 21% 8% 8% 25% 10% 13% 25% 2% 17% 17% 7% 18% 8% 24% 20% 10% 23% 23 % 8% Overijssel Flevoland 19% 15% 29% 17% 11% - 18% 22 % 10% Bekendheid met LAW-netwerk en wandelnet.nl Van de wandelaars geeft 19% aan bekend te zijn met LAW’s en Streekpaden. De bekendheid van de regionale wandelnetwerken ligt met 21% net iets hoger. Provincie LAW/Streekpaden Wandelnetwerken Wandelnet.nl Groningen Friesland 19% 16% 15% 20% 11% 7% Foto: Luuk Gijselhart
7,3 Hoe tevreden zijn we over routes? We zijn in Nederland best tevreden over de wandelingen die we maken, een 7,6 is de gemiddelde score. Hoewel de scores vrij dicht bij elkaar liggen, presteren Friesland en Zeeland relatief gezien het beste. Over de routes en het comfort is men in het algemeen wel te spreken, maar met name het aantal bezienswaardigheden, horecapunten en rustplaatsen onderweg kan beter. 7,4 Kijk voor meer informatie op: www.wandelnet.nl/kwaliteitsmonitor-wandelen-provincies 8 7,7 7,9 7,6 7,5 7,6 7,3 7,7 7,7 7,7 Wandelen naar provincie Wandelingen (abs) Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Nederland 15.163.000 21.004.000 15.214.000 32.432.000 11.201.000 53.492.000 28.136.000 65.300.000 81.919.000 14.827.000 62.053.000 38.350.000 439.091.000 Wandelingen (%) 3,5% 4,8% 3,5% 7,4% 2,6% 12,2% 6,4% 14,9% 18,7% 3,4% 14,1% 8,7% 100% aantal inwoners (abs) 584.000 646.000 489.000 1.144.000 404.000 2.035.000 1.274.000 2.785.000 3.622.000 381.000 2.499.000 1.116.000 16.979.000 aantal inwoners (%) 3,4% 3,8% 2,9% 6,7% 2,4% 12,0% 7,5% 16,4% 21,3% 2,2% 14,7% 6,6% 100% 17 Wandelingen tov aantal inwoners 0% +26% +20% +10% +7% +2% -15% -9% -13% +50% -4% +33% Foto: Jonathan Andrew
Over Wandelnet Organisatieontwikkeling In 2016 is veel energie gestoken in een voorgenomen fusie van Wandelnet met de Koninklijke Wandel Bond Nederland (KWBN). De voorbereidingen daartoe waren al enige tijd bezig, maar na de installatie van een nieuw (interim-)bestuur van KWBN begin 2016 is er vaart gemaakt met de voorgenomen fusie. Na de zomer werd een kwartiermaker aangesteld, en met diens begeleiding werden de laatste loodjes aangepakt. Rond de jaarwisseling 2016/17 is gebleken dat een fusie een brug te ver is, zodat begin 2017 in onderling overleg is besloten de fusiebesprekingen stop te zetten. Wandelnet zal in de loop van 2017 haar koers en ontwikkeling van activiteiten bepalen als zelfstandige organisatie. Op basis daarvan wordt een nieuw bestuursprofiel opgesteld. Enkele bestuursleden zullen op basis van dat profiel plaats maken voor nieuwe gezichten. Twee bestuursleden hebben de statutair gewenste periode al overschreden, maar besloten werd die plaatsen pas open te stellen als duidelijkheid is verkregen over de naaste toekomst. Begin 2016 werden nieuwe statuten vastgesteld, na raadpleging van de Vergadering van Aangesloten Organisaties (VAO). Door deze statutenwijziging staat Wandelnet nu op eigen benen en is niet langer verantwoording schuldig aan de elf ‘moederorganisaties’. Uiteraard blijft het de bedoeling met deze organisaties nauw samen te werken, maar voortaan op gelijkwaardige voet. Bestuur Het bestuur is verantwoordelijk voor de stichting en het gevoerde beleid. Begin 2016 trad Harry Benschop terug, bij het van kracht worden van de nieuwe statuten. Het bestuur heeft toen het aantal leden bepaald op vijf, waarbij in de nieuwe statuten is vastgelegd dat de huidige leden binnen vijf jaar (via een rooster van aftreden) worden opgevolgd door nieuwe bestuursleden. Het bestuur kwam in 2016 zeven keer bijeen en vergaderde daarnaast twee keer samen met het bestuur van KWBN. Twee leden van het bestuur namen deel aan de stuurgroep fusie; die stuurgroep kwam vijf keer bijeen. Een delegatie van het bestuur bezocht het bestuur van de Vlaamse zusterorganisatie Grote Routepaden, waarmee in principe jaarlijks overleg wordt gevoerd. Een bestuurslid en de directeur namen deel aan de jaarlijkse meerdaagse vergadering van de Europese koepel van wandelorganisaties (ERA), waarin Wandelnet deelneemt namens Nederland. Donateurs Wandelnet streeft naar een sterke en duurzame band met haar donateurs. Om die reden onderhouden we een actief loyaliteitsprogramma met daarin aanbiedingen exclusief voor onze donateurs. Ook in 2016 groeide het aantal en bereikten we voor het eerst de grens van 10.000. Wandelnet ontving van haar betrokken en trouwe achterban in 2016 € 191.300 -. 18 Foto: Luuk Gijselhart
Foto: Ad Snelderwaard Samenstelling bestuur Arie de Jong Rob Franssen Chris Bransz voorzitter secretaris Medewerkers Joep Naber penningmeester Carry Abbenhues lid Sonja Pol lid Bureau In 2016 werkte op het bureau 12 vaste medewerkers aan het landelijk wandelnetwerk en belangenbehartiging voor alle wandelaars (max. 9 fte). Het bureau, dat in een gezamenlijk pand is gehuisvest met het Landelijk Fietsplatform, fungeert ook als ondersteuning en coördinatie van de ruim 750 vrijwilligers van Wandelnet. Medewerkers Sonja Velthuizen Harold Zijderveld Marga Klein Sjors Frencken Jon Rietman Sietske de Vet Roelien Appelo Ankie van Dijk Martine Werensteijn Henk van Geerenstein Femke van Hamond directeur bureaumanager coördinator LAW-zaken medewerker administratie & GIS projectleider wandelnetwerken GIS-medewerker coördinator NS-wandelingen medewerker NS-wandelingen coördinator belangenbehartiging medewerker beleid & kennismanagement medewerker uitgeverij en marketing medewerker communicatie en PR 19
Financiën Activa Vaste Activa Materiele vaste activa Vlottende activa Voorraden Vorderingen Liquide middelen 152.713 18.125 272.864 1.009.258 158.590 23.492 358.009 910.556 31-12-2016 31-12-2015 Passiva Vrij besteedbaar eigen vermogen Stichtinskapitaal Bestemmingsreserves Algmene reserve Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden Totaal 1.452.960 1.450.647 Totaal Balans per 31 december 2016 31-12-2016 31-12-2015 5.580 413.093 197.882 5.580 378.093 212.293 616.555 595.966 204.784 58.122 135.028 67.426 573.499 652.227 1.452.960 1.450.647 Staat van baten en lasten over 2016 Lasten Kosten paden Kosten commerciele projecten Kosten wandelnetwerken & Stad te voet Kosten marketing, promotie en kennis Kosten belangenbehartiging Vrijwilligerskosten Donateurskosten Overige lasten Resultaat Totaal 343.721 216.197 268.403 150.167 184.985 32.670 23.896 17.760 1.258.388 2016 2015 147.747 155.526 143.717 236.325 117.842 74.706 44.745 20.589 52.969 973.577 Passiva Rijksbijdragen Overige overheidsbijdragen en -subsidies Giften en baten uit fondswerving Verkoopopbrengsten Baten werk in opdracht van derden Overige baten Financiële baten en lasten 203.868 446.514 260.388 184.713 77.009 82.744 3.152 2016 2015 54.845 483.314 164.818 117.230 35.000 111.612 6.758 1.258.388 973.577 20
Foto: Ad Snelderwaard
Wandelnet Startpunt voor wandelend Nederland Jaarverslag 2016 is een uitgave van Stichting Wandelnet Ontwerp en vormgeving: Concreet geeft vorm Eindredactie: Femke van Hamond Postbus 846 3800 AV Amersfoort t. 033 465 36 60 info@wandelnet.nl www.wandelnet.nl
1 Online Touch