TILBURG Een aantal leden waaronder mijzelf zag Tilburg altijd als een groot geworden dorp. Het is bij deze mensen nooit opgekomen dat Tilburg misschien ook wel stadsrechten zou kunnen hebben, Wel zij hadden het goed fout. Tilbwg heeft wel degelijk stadsrechten. Om het foutieve denken recht te zetten publiceer ik graag het navolgende verhaal. Het vertelt op een vlotte en korte wijzehet ontstaan van Tilburg het centrum met de meeste van DUNNEN. Het verhaal is ontleend aan "Gepermeteerd" het periodiek van de afdeling 's Hertogenbosch van de Nederlandsche Genealogische Vereniging met een grote dank aan de schrijver Cor van der Lleijden. Een verzameling herdgangen (buuÉschappen), bevolkt door wevers en boeren, één kasteel enkele herenhuizen en veel hutten. Dominee Stephanus Hanewinkel publiceerde in 1799 het verslag van zijn Reize door de Majorij van'sHertogenbosch. ln dit boek liet hij zich weinig complimenteus uit over de bewoners van dit deel van Brabant. Voor Tilburg maakte hij een kleine uitzondering. Hanewinkelnoemde Tilburg weliswaar nog een dorp - 'het grootste van de geheele Majorij en ook een der grootsten van onze geheel Republiek'- mÍur 'hetzelve is als een stad aangelegd'. Rond 1800 was slechts de omgeving van Kerk en Heuvel aaneengesloten bebouwd en kon een argeloze reiziger de indruk geven dat hij in een provinciestadje verbleef. Behalve deze kleine stadskern bestond Tilburg uit een conglomeraat van min of meer met elkaar verbonden herdgangen. Twee eeuwen geleden was het merendeel daarvan uitgegroeid tot dorpskernen, andere waren nauwelijks meer dan buurtschappen. De herdgangen waren onderling verbonden door verbindingswegen, waarlangs verstrooide lintbebouwing voorkwam. De tussen de verbindingswegen en -paden liggende terreinen waren grotendeels nog niet bebouwd met woningen. Tilburg werd in het begin van de negentiende eeuw onderscheiden in een twaalftal herdgangen. De herdgangen Kerk, Oerle & Broekhoven., Veldhoven en Oost-Heikant telden ieder meer dan 1000 inwoners en Hasselt en WestHeikant volgden met ieder rond de 850 inwoners. In volgorde van grootte volgden nog Korvel & Laar, Heuvel, Stokhasselt, Hoeven, Berkdijk en -met 389 inwoners de Benjamin onder de Tilburgse herdgangen - De Rijt. In de bebouwde omgeving straalde Tilburg in het begin van de negentiende eeuw weinig grootsteedse allure uit. Uit een rond 1830 samengesteld overzicht ten behoeve van de invoering van de grondbelasting blijkt dat het merendeel van de huizen klein, pover ingericht en van matige kwaliteit was. Een citaat uit de beschrijving van de criteria op basis waarvan de huizen in Tilburg beoordeeld en ingedeeld werden: 'De huizen van deze gemeente (of stad) worden in drie en twintig klassen verdeeld, naar belang der wij merkbare verscheidenheden, welke men tusschen dezelve bevonden heeft. Zij worden voor het grootste gedeelte door de eigenaars zelve gebruikt, een gedeelte wordt met tot den landbouw dienende gebouwen en andere eigendommen verhuurt en een ander gedeelte wordt verhuurt met minder dan een half bunder land, of wel zonder land. De huizen zijn (onder het toezigt van een
4 Online Touch Home