0

NUMMER 7 DECEMBER 2020 WWW.FMTGEZONDHEIDSZORG.NL 2020 7 Huisvesting Woonzorgcomplex Zuidoever Artifi cial Intelligence Data verkrijgen uit PACS en EPD Duurzaam Eerste ziekenhuis zonder aardgas Groene trend zet door in de zorg GEZONDHEIDSZORG

ONTDEK ONZE DUURZAME WANDEN VAN HOUT, ALG, KOKOSNOOT, SCHORS, SCHELPEN EN MOS Geïnspireerd door de natuur en met liefde voor natuurlijke vormen en structuren creëert Nature at Home duurzame interieur decoratie uit restmaterialen. De grondstoffen van bomen, planten en schelpdieren worden op duurzame wijze gecombineerd tot prachtige handzame wandpanelen. Het restylen van een ruimte met wandpanelen uit natuurlijke restmaterialen geeft een interieur niet alleen een levendige uitstraling en ontspannen sfeer, het verbetert ook de akoestiek. De wandtegels zijn handig van formaat, lichtgewicht, onderhoudsvrij, spatwaterbestendig en eenvoudig aan te brengen. AWAKEN YOUR SENSES Belder 27 4704 RK Roosendaal +31 (0)165 744 007 +31 (0)165 32 54 61 info@natureathome.eu www.natureathome.eu

| editorial afscheid DE LAATSTE KEER HOOFDREDACTEUR… In 2021 bestaat FMT Gezondheidszorg 15 jaar. In deze periode is het blad uitgegroeid tot een informatieplatform gebouwd rond een vakblad dat door veel (technisch) facility managers in de zorgsector in Nederland en Vlaanderen wordt gewaardeerd. Vanaf het begin ben ik hoofdredacteur van het FMT geweest, tot 2020 ook uitgever. Functies die ik met heel veel plezier en interesse voor het vakgebied heb uitgeoefend. Maar er is nu eenmaal een tijd van komen en een tijd van gaan. Dat geldt ook voor mij. Vanaf januari 2020 volgt Wilma Schreiber mij op als hoofdredacteur van FMT Gezondheidszorg. Wilma werkt al jaren als redacteur voor het blad en kent de wereld van het technisch, facilitair management in de zorgsector als geen ander. Ik ben er dan ook van overtuigd dat Wilma, samen met bladmanager Wim Boer van de huidige uitgever Acquimedia, garant staat voor een kwalitatief hoogwaardige continuering van FMT Gezondheidszorg. Ik vind het mooi dat ik in deze uitgave waarin ik afscheid neem als hoofdredacteur een interview kan publiceren met de voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Technologie in de Gezondheidszorg (NVTG), Piet Visser. In dit artikel, dat door de coronaperikelen via de digitale snelweg tot stand is gekomen, gaat Visser in op de diverse ontwikkelingen binnen de NVTG. Dat is een mooie afsluiting van mijn functie als hoofdredacteur, omdat de vereniging in mijn activiteiten in de gezondheidszorg altijd een belangrijke rol heeft gespeeld. De NVTG heeft samen met anderen aan de wieg gestaan van het blad. Door de jaren heen was de NVTG altijd een partner die belangrijke input leverde. Daarnaast heb ik zo’n twintig jaar de communicatie voor de NVTG mogen verzorgen. Ik wil de vereniging en de vele individuele leden dan ook danken voor hun inspirerende rol. Deze dank ben ik ook verschuldigd aan veel andere organisaties en personen. Helemaal stoppen met FMT Gezondheidszorg doe ik niet. Regelmatig wil ik o zorghuisvestingsprojecten blijv schrijven. projecten zoals u in deze editie aantreft. Ik noem als voorbeelden het eerste ‘all electric’ ziekenhuis van Nederland in Meppel, innovatiev oonzorgcomplex Zuidoever in Amsterdam en Vaccinopolis in erpen. Uiteraard in deze uitga nog veel meer inf die voor u interessant zal zijn. Uiteenlopend van kunstma intelligentie in het Jeroen Bosc tot het realiseren v zogenoemde adaptie ziekenhuizen. eel leesplezier met deze uitga Cor van Litsenb Hoofdredacteur FMT Gezondheidszg 3

AirPurifier: de stilste luchtreiniger in zijn klasse. De COVID-19-pandemie stelt de samenleving in het algemeen en zorginstellingen in het bijzonder voor extreme uitdagingen. Veilige en efficiënte oplossingen zijn hard nodig om zorginstellingen in staat te stellen door te gaan met de hoofdzaak: zorg bieden in een gezonde en comfortabele omgeving. Met de AirPurifier biedt WOLF de optimale oplossing. Door een effectieve filtratie van de binnenlucht wordt de overdracht van virusdeeltjes via de lucht voorkomen. Zo zorgt de luchtreiniger voor veilige en schone lucht. Meer info op: NL.WOLF.EU/AIRPURIFIER Zet een gezond binnenklimaat op 1 ‘

‘All Electric’: Isala Meppel In deze uitgave december | 2020 11 Isala Diaconessenhuis bouwt ultramodern:compact,duurzaam, patiëntvriendelijk en gasloos. Kop Kop Plat 06 ARTIFICIAL INTELLIGENCEPROGRAMMA JEROEN BOSCH In 2018 startte het Jeroen Bosch Ziekenhuis met een Artifi cial Intelligence-programma, initieel gefocust op radiologie. Klinisch informaticus Tijs Samson vertelt over de wijze waarop data uit PACS en EPD veilig inzetbaar worden voor onderzoek. 14 Zuidoever In het nieuwe woon-zorgcomplex Zuidoever op de Amsterdamse Zuidas versterken gebouw en zorgconcept elkaar. 5 20 VACCINOPOLIS In Antwerpen verrijst een complex voor vaccinontwikkeling en -testing in CHIM quarantainecondities, met klinische testruimtes en laboratoria in BSL 2 en 3. 41 16 Corona-innovaties Naast uitdagingen biedt de crisis ook kansen. Deze drie werden verzilverd met steun van het EU-programma Horizon 2020. 28 Objectief inzicht in luchtkwaliteit 30 Ventilatiesystemen en infectiepreventie 32 Adaptief ziekenhuis De contouren van een adaptief ziekenhuis, met standen ‘normaal’ en ‘crisis’. 36 Samenwerken aan veiligheidssystemen Bouwonderneming Heijmans en technologieconcern Dräger vormen een gekende tandem op het gebied van brandmeldsystemen en ontruimingsalarminstallaties in zorginstellingen. 38 Alles in één hand Techniek, implementatie en fi nanciering van apparatuur door één provider bij de nieuwbouw van Saxenburgh in Hardenberg. 44 Berekening lokaal besmettingsrisico Software van de TU Delft berekent risico op coronabesmetting voor specifi eke locaties. NVTG grijpt kansen FMT hoofdredacteur Cor van Litsenburg maakte zijn afscheidsinterview met NVTG-voorzitter Piet Visser.

huisvesting | Eerste ‘all-electric’ ziekenhuis van Nederland Isala Meppel bouwt opnieuw compleet ziekenhuis Het Diaconessenhuis in Meppel was lang zelfstandig, maar de huisvesting aan de oostkant van Meppel begon steeds meer bouwkundige en technische mankementen te vertonen. Het ziekenhuis hield fi nancieel met moeite het hoofd boven water. Een fusie met Isala gaf ruimte voor investeringen. Het resultaat: aan de overkant van de straat is nu een ultramodern ziekenhuis in aanbouw. Compact, duurzaam, patiëntvriendelijk en als eerste in Nederland gasloos. Plus: geheel ingepast in het groene Reestdal. 6 FMT | December 2020

tekst • Lucy Holl | huisvesting “Je kunt erop wachten dat bij alle soorten nieuwbouw ‘gasloos’ verplicht wordt” De nieuwbouw van Isala en Noorderboog is zorgvuldig ingepast in de groene omgeving. Artist's impression: Vakwerk Architecten 7

huisvesting | een goed rendement opleveren. Er komt geen centrale warmwatervoorziening, het ziekenhuis krijgt decentrale doorstroomboilers op elektriciteit. Uitsluitend het bovenste dak krijgt zwarte zonnepanelen, zodat mensen alleen groene daken zien als ze buiten staan of op een etage uit het raam kijken. Lean Begin maart 2020 ging de eerste paal de grond in. Foto: Pedro Sluiter W ie straks een operatie ondergaat, wordt kort daarvoor vriendelijk ontvangen in het opnamecentrum van het nieuwe ziekenhuis in Meppel, houdt zo lang mogelijk de eigen kleren aan en loopt – als de medische status dat toelaat – naar de OK. En gaat na de operatie pas in een bed naar een verpleegafdeling. “We willen mensen zo lang mogelijk actief houden. Uit onderzoek blijkt glashelder hoe slecht het is om lang op bed te liggen”, zegt transitiedirecteur Mariska de Groot. “Ook naderhand stellen we alles in het werk om mensen weer snel in de benen te krijgen. Alle verpleegafdelingen krijgen een beweegkamer. Aan tafel eten wordt zoveel mogelijk gestimuleerd. Snel uit bed maakt de overgang van ziekenhuis naar thuis ook makkelijker.” Volledig elektrisch Isala Meppel wordt het eerste all-electric ziekenhuis van Nederland. Recentelijk opgeleverde ziekenhuizen zijn geen grootverbruikers van gas meer, maar compleet gasvrij vraagt een heel ander concept en zorgt ook voor meerkosten. Het kan echter wel, benadrukken Mariska de Groot en Alex van Reeuwijk, directeur nieuwbouw. “We bouwen voor de komende veertig, vijftig jaar. Voor nieuwbouwhuizen is gasloos de norm, je kunt erop wachten dat het bij alle soorten nieuwbouw verplicht wordt.” Een WKO-installatie vormt de basis, maar zonder gas als back-up moet die WKO-bron relatief groot zijn en De nieuwbouw wordt uiterst patiëntvriendelijk en effi ciënt. “Lean denken was een uitgangspunt. Denken in logische waardestromen en goed uitzoeken waar kruisende stromen kunnen zitten. Aan de hand van mock-ups hebben medewerkers voor ruimten verbetervoorstellen kunnen aandragen. Ook krijgen alle spreeken onderzoekskamers in de poliklinieken dezelfde standaardmaten. Dat geeft een enorme fl exibiliteit”, aldus Mariska de Groot. “Bovendien zitten alle snijdende specialismen bij elkaar, net als de beschouwende en de bijzondere specialismen. Elk cluster heeft gemeenschappelijke balies. Verder hebben we gekozen voor zowel een- als driepersoonskamers: patiënten verblijven korter en reactivering gaat gemakkelijker tussen meer mensen.” Met het oog op corona en eventuele andere pandemieën is ook gekeken naar anderhalvemetermaatregelen. Plafonds van de kliniek krijgen voorzieningen die compartimentering mogelijk maken en balies worden niet bij voorbaat compleet met plexiglas afgeschermd, maar zijn zo nodig snel aan te passen. Het modulair meubilair in de wachtkamers kan deels weggehaald worden. Beschikbaarheidsfunctie Beide directeuren zijn vrijwel vanaf de start bij het project betrokken. Van Reeuwijk: “Het doel in Meppel is een compleet ziekenhuis goed en veilig in gebruik te nemen. Inclusief de inrichting met meubilair en de aanschaf van apparatuur plus de training van alle, tegen de duizend medewerkers: zij moeten de nieuwe werkprocessen leren kennen en met de nieuwe apparatuur kunnen omgaan. Dit dwingt tot integraal denken.” Mariska de Groot: “Met al onze bagage in de gezondheidszorg is het onze ambitie om het hier weer een beetje beter te doen en niet in bekende valkuilen te stappen.” Het oude Diaconessenhuis zat voorheen in de zorgcombinatie Noorderboog, waartoe bijvoorbeeld ook verpleeghuis Reggersoord behoort. Reggersoord verdwijnt eveneens, nieuwere delen van Noorderboog op het terrein van het oude ziekenhuis blijven nog wel staan. Het ziekenhuis is organisatorisch inmiddels helemaal losgekoppeld van Noorderboog en nu onderdeel van Isala, met verder een topziekenhuis in Zwolle en poliklinieken “Nieuwbouw dwingt tot integraal denken” 8 FMT | December 2020

| huisvesting schap Drents Overijsselse Delta, Het Drentse Landschap en een landschapsarchitect over een zorgvuldige inpassing in het landschap”, vertelt Van Reeuwijk. Natuurlijk was er wat terughoudendheid, ook vanuit de bevolking. “We zijn met iedereen in gesprek gegaan en hebben gezocht naar gemeenschappelijke belangen. Het plan is vrij rimpelloos goedgekeurd, één bezwaar bij de Raad van State is voor behandeling ingetrokken.” De bouwers werken met batches van steeds zo'n 1.000 vierkante meter. De complete afbouw van zo’n batch neemt telkens ongeveer dertien weken in beslag. Foto: Pedro Sluiter in Steenwijk, Kampen en Heerde, en Zuidwest-Drenthe en Noordwest-Overijssel als bedieningsgebied. “Je ziet vaak bij ziekenhuizen voor topklinische zorg een tweede locatie als short stay-kliniek voor planbare zorg”, aldus De Groot. “Wij kunnen opnieuw een compleet ziekenhuis bouwen, inclusief een acuut zorgprofiel. Dat heeft alles te maken met de beschikbaarheidsfunctie van Isala Meppel in de regio.” Waardestromen Bij het nieuwe Isala Meppel wordt zoals gezegd sterk gedacht vanuit waardestromen – kliniek, polikliniek, acuut (SEH en special care), behandelingen (OK en dagverpleging), therapie & revalidatie en service & gastvrijheid (facilitaire functies en ontvangst). Welk traject legt een patiënt af, welke werkprocessen moeten daaromheen georganiseerd worden, welke functies moeten in elkaars nabijheid zijn? Voor elke waarde-Sstroom heeft een waardestroomvoorzitter met een groep betrokkenen wensen en eisen geformuleerd en zich over het ontwerp gebogen. Nu denken ze na over de precieze werkprocessen. Op basis van alle input is Vakwerk Architecten gaan schetsen. Het nieuwe ziekenhuis omvat 90 klinische bedden, 24 plaatsen voor dagverpleging en 10 bedden voor special care, met onder meer een eerste harthulp en medium care. De nieuwbouw moet laagdrempelig zijn en is horizontaal georiënteerd; ook het OK-complex ligt op de begane grond. Van Reeuwijk: “Natuurlijk ontkom je niet aan enige hoogbouw. De verpleegafdelingen zijn wel op een verdieping gelegen, omdat we daar wat meer rust willen creëren.” Vrijwel alle ruimten waar mensen langer verblijven, liggen aan de buitengevel. Overal is daglicht en uitzicht op het groene Reestdal, want de buurpercelen zijn van stichting Het Drentse Landschap en onderdeel van een ecologische hoofdstructuur. Het bouwterrein had weliswaar de bestemming Medische & Maatschappelijke doeleinden, maar het bestemmingsplan moest wel gewijzigd worden om wat meer bouwhoogte en bouwoppervlakte mogelijk te maken. “We hebben uitgebreid overleg gehad met de provincie Drenthe, water9 Onder één dak Ergens in 2018 zijn de eerste gesprekken gevoerd met een aantal ervaren ziekenhuisbouwers. Van Reeuwijk: “We zochten een partnerschap, een partij die qua inhoud begrijpt wat wij willen, die tijd heeft en die het gebouw qua kosten beheersbaar kan neerzetten.” Het werd uiteindelijk bouwconsortium TDE, Trebbe, Dura Vermeer, ENGIE. Ze nemen voor de komende 25 jaar ook het beheer, de energievoorziening en de schoonmaak op zich, dat laatste met uitzondering van de verblijfsruimten voor patiënten. Het technisch ontwerp is van Deerns. Van Reeuwijk noemt een bedrag van 50 miljoen voor de nieuwbouw van het ziekenhuis en van een nieuw verpleeghuis. Want Isala blijft samenwerken met Noorderboog. De nieuwbouw omvat 17.000 vierkante meter ziekenhuis en 5.000 vierkante meter geriatrische revalidatiezorg (met 70 plaatsen en ook dagtherapie) van Noorderboog. Alles komt onder één dak, met twee aparte entrees en een binnendoorgang. In het ziekenhuis liggen ouderen met bijvoorbeeld een heupfractuur of hersenbloeding, die naderhand een tijdlang revalidatie en reactivering nodig hebben. De Groot: “Inwoners uit Meppel en omgeving kunnen straks voor 80 procent van hun zorg in ons ziekenhuis terecht. Op de OK’s bieden we vooral laagcomplexe, planbare zorg. De plus is dat we ons met orthopedische zorg en interne ouderengeneeskunde ook richten op de ouder wordende patiënt.” In april 2022 kunnen de eerste patiënten terecht.  Meer informatie: www.isala.nl www.bouwwebcam.nl/meppel Daglicht heeft prioriteit: het merendeel van de verblijfsruimten ligt aan de buitengevel. Foto: Pedro Sluiter

duurzaam | tekst • ENGIE “NIEUWBOUW DWINGT TOT INTEGRAAL DENKEN” Eerste all-electric ziekenhuis: techniek en zorg voor de toekomst In het groene Reestdal opent Isala Meppel in april 2022 de deuren van het eerste all-electric ziekenhuis van Nederland. Het consortium TDE - Trebbe, Dura Vermeer en ENGIE Services - realiseert de nieuwbouw. "Isala Meppel wilde aan de ene kant beheersbare en lagere exploitatielasten en aan de andere kant een lage CO2-footprint conform de Green Deal", vertelt Kristiaan Blokzijl, manager Vastgoed & Healthcare ENGIE. “W 10 FMT | December 2020 ij zetten daar een relatief grote WKOinstallatie neer met een hoog rendement. De komende 25 jaar is ENGIE verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van het ziekenhuis en de optimalisatie van de energievoorziening. Zo’n lange periode is uniek en bevestigt dat we in een duurzame relatie voortdurend op zoek gaan naar slimme besparingen.” Ontwerp Op basis van het voorlopig ontwerp van Vakwerk Architecten en ingenieursbureau Deerns heeft ENGIE een grote rol gespeeld bij de totstandkoming van het defi nitief ontwerp. Blokzijl: "Wij hebben meegedacht en geadviseerd over het ontwerp van de techniek en de toepassing van innovatieve methodieken. Daarnaast hebben we total cost of ownership (TCO) berekeningen uitgevoerd. Bij deze utilitaire bouwwerken is de component techniek zo belangrijk dat het verstandig is om onze technische kennis en kunde veel eerder in te zetten in het bouwproces." WKO-installatie met hoog rendement Om de CO2-footprint te verlagen heeft het nieuwe ziekenhuis geen gasaansluiting, maar zonnepanelen. De centrale warmwatervoorziening maakt plaats voor decentrale doorstroomboilers op elektriciteit. Ook komt er een WKO-installatie met bodemopslag en warmtepomp. Blokzijl: "De waterontrekkingsvergunningen van provincie en waterschappen zijn al rond. De balans in de koude- en warmtevraag is belangrijk, want er mag niets verstoord worden in de bodem." Inmiddels heeft ENGIE meer dan 1.000 WKO-installaties in beheer en onderhoud. Duurzame relatie Uniek is ook dat ENGIE samen met Trebbe en Dura Vermeer voor 25 jaar verantwoordelijk is voor beheer en onderhoud van de WKO-installatie, de energielevering, het bouwkundig onderhoud, de schoonmaak en de terreininrichting met groenvoorziening en parkeren. Blokzijl: "Het is een prestatiecontract, waarbij wij worden uitgedaagd te kijken hoe we met innovatieve en slimme technologie de exploitatielasten en de energiekosten nog lager kunnen krijgen." Andere partner- en fi nancieringsmodellen Blokzijl ziet dat steeds meer ziekenhuizen zich willen concentreren op de primaire zorgprocessen en de secundaire processen, zoals energievoorziening, willen uitbesteden: "Logische stap. Je legt de risico's bij een marktpartij met kennis van de steeds complexer wordende techniek. Ziekenhuizen zoeken naar andere partner- en fi nancieringsmodellen. Zo onderzoeken we samen met het Wilhelmina Ziekenhuis en andere zorginstellingen in Assen of wij de investering voor het WKObronnensysteem op gebiedsniveau kunnen doen, waarbij de zorginstellingen voor langere periode een afnamecontract voor warmte en koude met ons afsluiten."  Meer informatie www.engie-services.nl

ntvg | tekst • Cor van Litsenburg INTERVIEW PIET VISSER, VOORZITTER NEDERLANDSE VERENIGING VOOR TECHNOLOGIE IN DE GEZONDHEIDSZORG, NVTG “ Webinars in deze tijd goede manier van kennisdeling” In 2021 bestaat FMT Gezondheidszorg 15 jaar. De Nederlandse Vereniging voor Technologie in de Gezondheidszorg, NVTG, is voor FMT Gezondheidszorg altijd een belangrijke partner geweest. De vereniging stond zelfs mede aan de wieg van het blad. De NVTG heeft altijd belangrijke redactionele bijdragen geleverd en alle leden van de vereniging ontvangen FMT. Vooruitlopend op het 15-jarig bestaan van FMT zijn we benieuwd hoe het gaat met de NVTG in dit voor de zorg zo zware jaar. We vroegen het aan Piet Visser, sinds 2016 voorzitter van de vereniging. Piet Visser is in dit artikel spreekbuis van de NVTG, maar hij benadrukt dat hij als voorzitter NVTG een verbindende rol heeft. 11

ntvg | Het aantal NVTG-leden, ook uit de zorgsector zelf, zit in de lift Even wennen Over de webinars die de regionale en landelijke bijeenkomsten momenteel vervangen zegt Visser: “Het was even wennen, maar de opkomst bij webinars is hoog. Deze worden zowel landelijk als door de vier NVTG-regio’s georganiseerd. Voor alle webinars wordt een landelijke uitnodiging aan alle leden verstuurd. Aan een regionaal webinar nemen nu behalve de eigen regionale leden ook leden uit andere regio’s deel. Digitaal zijn er immers geen kilometers meer te overbruggen. Bij één van de webinars was zelfs een deelnemer van St Maarten ‘aanwezig’. Ook valt het op dat naast de NVTG-leden er ook deelnemers vanuit andere (para)medische beroepsgroepen deelnemen. De webinars blijken in deze tijd een goede manier van kennisdeling.” Het is de bedoeling dat de Innovation Award breder is dan de succesvolle NVTG Bouwaward, die in 2016 voor de laatste keer werd uitgereikt. Op de foto: Aan de Pas, winnaar van de BVTG Bouwaward 2010. D e NVTG is opgericht in 1947 als vereniging voor instellingstechnici. Door de jaren heen is er veel veranderd. Het hoofd of chef Technische Dienst van 1947 bestaat niet meer. Leden van de NVTG zijn veelal of facility managers met eventueel techniek als specialisme of ze geven leiding aan een facilitair bedrijf of onderdeel daarvan. De NVTG profi leert zich dan ook als vereniging voor facility professionals in de zorgsector. Het gaat daarbij zeker niet alleen om medewerkers van ziekenhuizen, maar om facility professionals die in alle geledingen van de zorg werkzaam zijn. De NVTG is een landelijke vereniging met ruim 400 leden, werkzaam in de zorgsector zelf en het bedrijfsleven dat actief is voor de zorgsector. Hoewel de focus van de vereniging breed mag worden genoemd, is er vanuit de historie nog sprake van een accent op de techniek. Kennisnetwerk Een belangrijke meerwaarde van de vereniging voor de leden is altijd geweest het kunnen deelnemen aan het kennisnetwerk van de NVTG. De NVTG-congressen staan niet alleen bekend vanwege de vaak goede programma’s, maar zeker ook om de optimale mogelijkheden om er met collega’s en leveranciers te kunnen netwerken. In deze coronaperiode is dat echter nauwelijks mogelijk. Twee NVTG-congressen konden niet doorgaan en diverse regionale activiteiten zijn geannuleerd. Welke gevolgen heeft dit voor de vereniging? Piet Visser: “We hebben de bakens verzet en een aantal fysieke bijeenkomsten via webinars aan onze leden aangeboden. De overschakeling naar webinars is mede dankzij de nieuwe website goed verlopen. Maar we merken wel dat onze leden behoefte hebben elkaar – buiten de webinars - weer fysiek te kunnen ontmoeten, bij te praten en de elkaar de hand te drukken. Daarom hebben we een uiterste poging ondernomen om het vervallen congres van april toch in oktober doorgang te laten vinden. Door de tweede coronagolf is dit helaas niet gelukt. We hebben het eerstvolgende NVTG-congres nu gepland in oktober 2021. Het noodgedwongen cancelen van het congres had, zo leek het in eerste instantie, een behoorlijke fi nanciële impact voor de NVTG. Gelukkig hebben we een beroep kunnen doen op onze standhouders, de reeds ingeschreven deelnemers en de congreslocatie. Daarmee zijn de fi nanciële gevolgen beperkt gebleven. We kunnen deze middelen in 2021 weer inzetten ten behoeve van onze leden.” 12 FMT | December 2020 Zoals gezegd zijn de webinars mogelijk door de technologie van de nieuwe website die net voor de coronacrisis in gebruik is genomen. Volgens de NVTG-voorzitter zijn de reacties op de website heel positief. “Het NVTG-bestuur heeft tijdens zogenoemde intervisiemiddagen geluisterd naar de wensen van de leden. In het algemeen kwamen deze erop neer dat de website interactiever moest worden, met mogelijkheden voor forums en polls. Ook was een wens dat de leden hun eigen ledendata in MIJN NVTG konden wijzigen of actueel houden. Aan de nieuwe website is tevens de functie ‘leden zoeken leden’ toegevoegd. Achter het besloten deel MIJN NVTG zijn, alleen voor leden, toegankelijke data en artikelen beschikbaar. “En,” vervolgt Visser, “sinds enige tijd beschikt de vereniging naast de website ook over een app met, na ingelogd te zijn als NVTG-lid, een uitgebreide functionaliteit. De bekendheid van de app kan nog wel wat verbeteren. Het bestuur zal zich de komende tijd gaan inzetten om het gebruik van de NVTG-app door de leden te stimuleren.” Profi leren Corona maakt duidelijk dat de (technisch) facilitaire voorzieningen in zorginstellingen van groot belang zijn. Dat is natuurlijk een kans om de rol van de NVTG onder de aandacht te brengen van zorgbestuurders en aspirant-leden. Ziet de NVTG op dit terrein inderdaad extra mogelijkheden om zich nog nadrukkelijker te profi leren? Visser beaamt dat dit het geval is. “Jazeker, de NVTG participeert in het corona-expertpanel, en voor leden is in het besloten deel van de website informatie aangaande corona te vinden. Maar het NVTG-bestuur ziet meer mogelijkheden, ook met betrekking tot forums, al dan niet besloten, op de nieuwe website. We willen onze doelgroep stimuleren hierin actief te participeren, maar dat kost nog wel wat tijd en moeite.” “We merken wel dat onze leden behoefte hebben elkaar – buiten de webinars - weer fysiek te kunnen ontmoeten.” Foto: een groep deelnemers aan een regiobijeenkomst NVTG Zuid van voor de coronacrisis.

Deskundigheid Patiënten, cliënten en bezoekers verwachten dat zij bij een zorginstelling in een veilige omgeving verblijven waar mensen werken die deskundig zijn. De overheid eist daarom dat beroepsbeoefenaars aantoonbaar bekwaam zijn. Dit is vastgelegd in het Convenant Veilige Toepassing van Medische Technologie en in de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg. Bij calamiteiten moet de werkgever kunnen aantonen dat hieraan is voldaan. Daartoe is enige jaren geleden door de NVTG het Register Technologie Gezondheidszorg (RTG) opgericht. Professionals kunnen met een registratie aantonen dat zij gedurende hun loopbaan over voldoende actuele deskundigheid beschikken voor de uitoefening van hun beroep. Piet Visser hierover: “Het RTG-register is technisch geïmplementeerd en maakt deel uit van het NVTG-lidmaatschap. Het staat tegen betaling ook open voor niet NVTG-leden. Na een aanvankelijke groei stagneert nu het aantal ingeschreven personen. Het bestuur heeft op basis van een actuele missie en visie een nieuwe beleidsnotitie 2021 – 2025 vastgesteld. Hierin blijft volop aandacht voor het RTG. Door een andere marktbenadering is de verwachting gerechtvaardigd dat het gebruik van het RTG zal toenemen, ook nu steeds meer de te behalen RTG-punten bij de NVTG-activiteiten worden vermeld. De nieuwe website vereenvoudigt het administratieve proces.” Aspirant-lidmaatschap Van oorsprong richt de NVTG zich vooral op gebouwtechnologie en vastgoed. Tijden veranderen en we zien dat in alle zorgsectoren steeds meer uiteenlopende technologie een belangrijke rol gaat spelen, op terreinen die voorheen nauwelijks in beeld waren. Volgens Piet Visser blijft het voor de NVTG een uitdaging om de brede doelgroep van bouwdirecteur tot meet- en regeltechnicus te bedienen. Als goed voorbeeld noemt hij het recente webinar ‘Digitalisering in de zorg’, waarin breder gekeken wordt dan het vakgebied gebouwen en installaties. Dat deze brede aanpak wordt gewaardeerd in de zorg blijkt uit het feit dat in dit moeilijke coronajaar het aantal instellingsleden is gegroeid, wellicht mede door de succesvolle NVTG-webinars. Visser: “Elke organisatie kent zijn ups en downs. De laatste jaren was het lang niet altijd eenvoudig om professionals werkzaam in instellingen te overtuigen van het belang om lid te worden van de NVTG. Dat gold overigens niet voor de technische mensen werkzaam bij onze leveranciers. Die zagen wel dat belang in. Maar als vereniging voor professionals werkzaam ten behoeve van technologie in de zorg wil je natuurlijk ook zoveel mogelijk leden uit de zorgsector zelf. Momenteel zien we een ontwikkeling dat die belangstelling vanuit de zorg weer toeneemt. Het helpt ook dat de NVTG nu een aspirant-lidmaatschap voor instellingsleden kent; tot einde 2021 kunnen ze kennismaken en actief participeren in het NVTG-kennisnetwerk. In de eerdergenoemde beleidsnotitie 2021 - 2025 is onderstreept dat de primaire doelgroep van de NVTG zowel de Cure- als Care-sectoren omvat. Dat zien we ook steeds meer terug in ons ledenbestand. Het is zeker niet zo dat de NVTG een accent legt op technologie voor ziekenhuizen. De verdeling cure en care verschilt per regio. Webinars maken het gemakkelijk de verschillende sectoren en doelgroepen te faciliteren.” NVTG Innovation Award Een nieuw verenigingsinitiatief is de zogenoemde NVTG Innovation Award; een nieuwe prijs die niet alleen innovatie in zorgtechnologie kan bevorderen, maar ook kan bijdragen aan het promoten van belangstelling in het hoger en universitair onderwijs voor technologie voor de zorg in het algemeen en de activiteiten van de vereniging in het bijzonder. Piet visser over het initiatief: “Het is de bedoeling dat de Innovation Award veel breder is dan de succesvolle NVTG Bouwaward, die in 2016 voor de laatste keer werd uitgereikt. De oorspronkelijke planning was dat de NVTG Innovation Award op het congres in april 2020 feestelijk zou worden geïntroduceerd en dat tijdens het congres in 2021 de eerste editie zou worden uitgereikt. Het lijkt er nu op dat dit door corona geen haalbare kaart is. De introductie zal worden verschoven naar oktober 2021 en de uitreiking van de eerste award zal plaatsvinden tijdens het NVTG-congres in 2022. Mede dankzij de technologie achter de nieuwe website van de vereniging, is het mogelijk om de succesvolle webinars te organiseren. Young NVTG De NVTG was van oudsher een vereniging voor managers. Dat impliceert dat wanneer men lid werd van de vereniging, vaak al niet meer zo jong was. Tegenwoordig staat het lidmaatschap van de NVTG ook open voor niet leidinggevenden. Om te bevorderen dat meer jongere zorgtechnici belangstelling krijgen voor de vereniging is enkele jaren gelden Young NVTG in het leven geroepen. Piet Visser hierover: “De NVTG probeert hier een inhaalslag te maken, we vinden de inbreng van Young NVTG belangrijke input voor de ontwikkeling van de vereniging. Om het belang te benadrukken en de voortgang van activiteiten voor deze doelgroep te stimuleren is Young NVTG-beleid als eigen portefeuille in het bestuur belegd. De leeftijdsgrens voor Young NVTG is 40 jaar. Gelukkig is door de ledenaanwas vanuit de instellingen deze groep aanzienlijk gegroeid. Voor 2021 staat, corona voorbehouden, een aantal activiteiten gepland en zal Young NVTG een positieve bijdrage kunnen leveren aan de verdere ontwikkeling van de NVTG.” Tot slot Piet Visser is in dit artikel spreekbuis van de NVTG, maar hij benadrukt dat hij als voorzitter NVTG een verbindende rol heeft. En hij noemt met nadruk dat alle genoemde NVTG-activiteiten en positieve ontwikkelingen te danken zijn aan de inzet van het hele NVTG-bestuur. Het bestuur is sinds de laatste ALV in 2020 vrijwel compleet, en is ook steeds beter op elkaar is ingespeeld. Ook de vier regio's dragen met overeenkomsten, maar zeker ook met verschillen in hun regionale aanpak, bij aan de verdere ontwikkeling van de vereniging. Gesteund door het nieuwe beleidsplan 2025 en de toenemende interactie met de NVTG-leden, ziet het bestuur de toekomst met veel vertrouwen tegemoet. Het hoopt dat, in de post-coronatijd, bestuur en leden elkaar weer kunnen ontmoeten en daarbij elkaar ook weer de hand te kunnen drukken.  De nieuwe, bredere kijk dan alleen het vakgebied gebouwen en installaties is een gewaardeerde ontwikkeling 13

ict | tekst • Betty Rombout Jeroen Bosch Ziekenhuis zet stappen in artificial intelligence FMT Gezondheidszorg gaat in gesprek met Tijs Samson, klinisch informaticus in het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ). We praten met hem over het sluitstuk van zijn tweejarige opleiding tot klinisch informaticus aan de TU/e: ontwerp van proces en infrastructuur voor het ontsluiten van data ten behoeve van artificial intelligence (AI)ontwikkeling met medische beelden in het JBZ. Tijs Samson A I is een wetenschapsgebied dat tracht menselijke intelligentie, zoals lerend vermogen en patroonherkenning, na te bootsen en te overtreffen met computers. Binnen de zorg maakt AI snelle en accurate diagnoses mogelijk en faciliteert afstemming van deze zorg op het individu. Het kan daarmee een antwoord zijn op maatschappelijke problemen als stijgende wachtlijsten, krapte op de arbeidsmarkt en oplopende zorgkosten, maar AI kan vooral ook ingezet worden voor kwaliteitsverbetering. Het JBZ zet sterk in op AI, waaronder deep learning, als essentieel onderdeel van de toekomstige zorg. Projecten Radiologie In 2018 startte het JBZ met een AI-programma, initieel gefocust op het vakgebied radiologie. Tien procent van de innovatiecapaciteit van het ziekenhuis is hiervoor beschikbaar. Voor de projecten binnen het programma is het JBZ een samenwerking aangegaan met de Diagnostic Image Analysis Group (DIAG) van het Radboudumc en de Jheronimus Academy of Data Science (JADS). Tijs Samson: "Eén project betreft het detecteren van een botbreuk in de pols. Een breuk die vaak gemist of overbehandeld wordt. De onderzoeker in het project heeft een algoritme ontwikkeld dat dit botje en een eventuele breuk kan herkennen. De eerste resultaten van het onderzoek liggen nu ter review bij een vakblad voor publicatie." 14 FMT | December 2020 Het detecteren van een longmodule is een ander project; een verbetering van een algoritme waar het Radboudumc al mee bezig was. Samson: "We vervolgen dit project nu met behulp van andere, ónze data. Wij zijn een interessante partner, omdat we meer van dit soort reguliere beelden ter beschikking hebben dan een universitair centrum dat zich vooral richt op de meer specialistische gevallen." Genoemde beelden en gegevens dienen uit het PACS (Picture Archiving and Communication System) en EPD te komen. En dat is lastig. Tijs Samson: "We hebben er honderdduizenden. Hoe doen we dit? Daar was nog niets voor. Los van het feit dat de beelden (en gegevens) moeten voldoen aan wet- en regelgeving. Het was mijn taak om dit op te pakken; hoe krijgen we die beelden bij de onderzoeker, zodat hij of zij ze kan gebruiken voor de ontwikkeling van een AI-model." Van PACS naar AI-model Over dit laatste project vervolgt Samson: "De beelden zitten dus in het PACS. Het radiologisch verslag in het EPD. We wilden beiden koppelen en de data bovendien geanonimiseerd aanleveren bij de onderzoeker. Inmiddels is deze fase van het project afgerond. Wij zijn nu in staat om grote hoeveelheden data te ontsluiten, gebruikmakend van hoofdzakelijk open source software. Het zal niet de eindoplossing zijn. In de toekomst hopen we dat PACS-leveranciers dergelijke functionaliteit in hun applicaties opnemen."

“Hoe krijgen we die radiologiebeelden bij de onderzoeker?” Foto: Cor van Litsenburg Foto: Cor van Litsenburg Waar staat de ontwikkeling van AI? Kortom, de onderzoeker heeft nu toegang tot alle, geanonimiseerde, relevante beschikbare data. "We maken de query zo specifiek mogelijk", vertelt Tijs Samson. "Vervolgens gaat de onderzoeker met zijn eigen onderzoekstool over de dataset heen om tot nog een specifiekere set te komen. Die set gaat hij gebruiken om een AI-model te trainen. Hij verdeelt dan de set in een training-, validatie- en testset. Op deze manier wordt dus een algoritme ontwikkeld." Praktijk Inmiddels heeft het JBZ een applicatie geïmplementeerd waarmee de skeletleeftijd te bepalen is. Met die applicatie kan beslist worden of een kind met groeiachterstand bijvoorbeeld een hormoontherapie moet ondergaan. Samson: "Voorheen moest de radioloog door zijn atlas bladeren, elk vingerkootje bekijken, vergelijkingen maken en inschatten wat de leeftijd was. Nu doet het algoritme dit direct." Toekomstbestendig Samson gaat zich nu richten op beeldvormende technieken. Een van zijn doelstellingen is het huidige ontwerp toekomstbestendiger te maken. Hij legt uit: "We zijn bezig een nieuw PACS te selecteren. Een van de criteria is, dat het dit ontwerp ondersteunt. Het ontwerp werkt goed, maar er is wel specialistische kennis voor nodig. Ook de interface kan beter. Uiteindelijk willen we het voor de eindgebruiker zo gemakkelijk mogelijk maken; vanuit één systeem, één druk op de knop."  Uitdagingen AI binnen Radiologie • Ontwikkeling: beschikbaarheid en kwaliteit van data. Beperking zit niet zozeer in de beelden, maar in de overige klinische gegevens. De beschikbaarheid en kwaliteit hiervan is vaak beperkt. • Op juridisch vlak: vraagstukken op het gebied van privacy en medische verantwoordelijkheid. • AI algoritme moeten naadloos geïntegreerd kunnen worden binnen de workflow van de radioloog. AI-Routekaart Het JBZ won een openbare opdracht van M&I/Partners gericht op een toepassing van AI, ter waarde van 100.000 euro (600 tot 700 uur aan consultancy). Het ziekenhuis werkt nu samen met M&I/Partners aan een AI-routekaart: hoe is AI succesvol te implementeren in een zorgorganisatie? 15 Voordelen AI binnen Radiologie • AI kan routinematige taken overnemen, zodat de radioloog zich kan richten op complexere zaken. • AI kan de kans op fouten reduceren. • AI kan sneller en meer beschikbare informatie gebruiken in het analyseproces dan de radioloog. én • AI in ontwikkelingslanden inzetten heeft een groot voordeel. Daar zijn namelijk maar weinig radiologen ter beschikking.

innovatie | tekst • Joop van Vlerken Medische innovaties in strijd tegen corona De coronacrisis kent de nodige uitdagingen en verschillende Nederlandse bedrijven zetten zich in om met nieuwe technische ontwikkelingen de medische sector te ondersteunen. De innovaties variëren van nieuwe manieren om patiënten te beademen tot een langeafstand-drone voor medische spoedzendingen en robots die hoogtechnologische bedden schoonmaken. Deze innovaties zijn mede mogelijk gemaakt dankzij financiële ondersteuning van de EIC Accelerator van het EU-programma Horizon 2020. 16 FMT | December 2020

Robots reinigen IC-bedden machinaal met behulp van stoom. Machinaal bedden desinfecteren Weber Hospital Systems in Zwaag bedacht een machine die ziekenhuisbedden met robots en stoom duurzaam reinigt – de enige oplossing ter wereld die IC-bedden met veel elektronica machinaal kan desinfecteren. De techniek is inmiddels op de markt. “In Nederland wordt onze robot in het Erasmus MC in Rotterdam toegepast, maar we hebben deze ook in Denemarken aan twee ziekenhuizen verkocht en daarnaast nog aan ziekenhuizen in Duitsland en Noorwegen”, aldus Sander Hummeling, directeur verkoop bij Weber Hospital Systems. Normaal worden ziekenhuisbedden handmatig schoongemaakt of gaan ze in een beddenwasstraat. “In zo’n wasstraat worden veel water en chemicaliën toegepast om de bedden schoon te krijgen, ongeveer 50 liter water per bed. Wij gebruiken geen chemicaliën, omdat we desinfecteren met stoom, dat kost zo’n 8 liter stoom per bed.” Daarnaast kunnen bedden ook met high-end elektronische toepassingen gereinigd worden. “Tegenwoordig heb je te maken met hoogtechnologische bedden, die niet in een wasstraat kunnen”, aldus Hummeling. “Daarom hebben de meeste ziekenhuizen geen wasstraat en wordt 95% van de bedden met de hand schoongemaakt, maar dat is niet gevalideerd. Iemand kan een slechte dag hebben en niet zo goed schoon maken, met alle gevolgen van dien.” De robots van Weber Hospital Systems kennen geen slechte dagen, stelt Hummeling. “Onze robots reinigen het oppervlak van het bed. Een precisieproces waarbij we op twee centimeter afstand stoom over het bed blazen. Dat kun je niet vergelijken met een wasstraat waar de bedden in een soort douche gezet worden.” Corona heeft de behoefte aan schone hoogtechnologische bedden alleen maar vergroot, aldus Hummeling. “Coronapatiënten komen terecht op speciale afdelingen met een zwaar protocol voor desinfectie en reiniging. Ze zijn al verzwakt en mogen zeker geen infectie oplopen.” 17

De Evone reguleert niet alleen de inademing maar ook de uitademing van patiënten. Betere beademing Ventinova in Eindhoven ontwikkelde de Evone, een beademingsapparaat dat niet alleen de inademing maar ook de uitademing van patiënten reguleert. Hierdoor worden de longen beter beademd, komt er meer zuurstof in het bloed en wordt er minder schade aan de longen toegebracht. Op die manier kunnen patiënten met COVID-19 op de IC eerder herstellen en neemt wellicht de kans op vroegtijdig overlijden af. Klinisch directeur van Ventinova, José van der Hoorn, stelt dat de nieuwe manier van beademen veel voordelen biedt. “Conventionele beademingsmachines richten zich alleen op de inademing. De lucht komt vervolgens automatisch weer naar buiten door druk van de ribbenkast en vanuit de onderbuik. Omdat dit geforceerd gebeurt, kan dit heel plots en snel zijn. Doordat wij ook de uitademing ondersteunen, gaat de ademhaling veel rustiger en geleidelijker. Dat is beter voor de gaswisseling in de longen en voor de longen zelf: het longweefsel raakt minder geïrriteerd en dat is belangrijk voor mensen die kampen met luchtwegaandoeningen of die ernstig ziek zijn, zoals IC-patiënten.” In maart 2020 werd duidelijk dat corona een groot probleem ging vormen voor ziekenhuizen. Innovatieve bedrijven die konden helpen de ziekte te bestrijden, kregen vanuit de EU voorrang. Zo ook Ventinova. “Wij hebben deze subsidie van het EU-programma Horizon 2020 aangevraagd om onze beademingstechniek van de OK – waar deze nu gebruikt wordt – naar de IC te brengen.” Tussen IC en OK bestaan twee belangrijke verschillen die het functioneren van de beademingsmachine beïnvloeden. “Op de OK staat er altijd iemand naast de patiënt en op de IC is dat niet zo. Daarnaast zijn mensen op de IC vaak wakker en willen ze zelf ademen. De machine moet daar nog mee leren omgaan”, vertelt Van der Hoorn. “We zijn nu bezig met het aantonen van beademingsvoordelen in IC-patiënten die slapen, dat is qua setting vergelijkbaar met de OK. Komend jaar verwachten we langzaam over te kunnen schakelen naar het beademen van patiënten die wakker worden.” of -4 tot -6 graden. Daar hebben we met een onderzoeksgroep naar gekeken. We overwegen onder meer de toepassing van droogijs en faseveranderende materialen.” Met name in ontwikkelingslanden kan het vervoer van vaccins lastig zijn, stelt Zaman. “Bij de distributie van het vaccin is de missing link het vervoer vanaf de laatste luchthaven. Ze kunnen de vaccins makkelijk op luchthavens over de hele wereld krijgen, vrachtvervoerders hebben daar alle mogelijkheden voor, maar daarna kan het lastig worden. Dat geldt voor West-Europa en dus zeker ook voor ontwikkelingslanden in Afrika, of afgelegen gebieden. Met de drone vullen we dat gat op.”  Met de drone wil Avy de distributie van vaccins vergemakkelijken. Vaccins per drone Om medicijnen zoals het coronavaccin snel te vervoeren, ontwikkelde het Amsterdamse bedrijf Avy een langeafstand-drone met de flexibiliteit van een drone en de efficiëntie van een vliegtuig. “Hij stijgt op als een helikopter met vier propellers. Maar deze klappen op een bepaalde hoogte in en dan vliegt hij verder als een drone. De Avy ziet er met zijn spanwijdte van drie meter ook heel anders uit dan mensen gewend zijn”, aldus Patrique Zaman, CEO en oprichter van Avy. Belangrijk is verder dat de drone automatisch gestuurd wordt. “Deze drone vliegt autonoom. Je voert een bestemming in en hij bestuurt zichzelf. De monitoring geschiedt op afstand.” Avy bestaat al een aantal jaren en ondersteunt onder meer hulpdiensten zoals de traumahelikopter. Door corona is de ontwikkeling van het bedrijf in een stroomversnelling gekomen, vertelt Zaman. “We willen onder meer vaccins gaan vervoeren. Daarom moeten we nu uitzoeken wat er nodig is voor het transport. Zo zijn vaccins niet altijd makkelijk te vervoeren in verband met de temperatuur-range. Sommige vaccins moeten bij -70 graden Celsius vervoerd worden, andere bij -16 graden 18 FMT | December 2020 EIC Accelerator stimuleert onderzoek en innovatie Horizon 2020 is het programma van de Europese Commissie (EC) om Europees onderzoek en innovatie te stimuleren. EIC Accelerator richt zich vooral op innovatieve scale-ups met internationale groeiambities, met het plan op te schalen en een nieuw product, proces of dienst naar de Europese markt te brengen. De EC deed een dringende oproep om voorstellen in te dienen, die de coronacrisis helpen te bestrijden. Innovatieve bedrijven in de gehele EU konden maximaal € 2,5 miljoen aan subsidie krijgen en optioneel equity aanvragen. Het totale budget voor deze oproep was € 314 miljoen. De Nederlandse winnaars ontvingen gezamenlijk € 30,4 miljoen aan financiële ondersteuning, waarvan € 18,26 miljoen aan subsidie en € 12,17 miljoen aan equity. Volgend jaar komt er weer een nieuwe oproep voor het Horizon-programma. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) ondersteunt en adviseert bedrijven in het verkrijgen van deze financiering. Meer informatie: www.rvo.nl

CLEAN NONWASHABLE BEDS robotic cleaning solutions THE NEW STANDARD OF CLEANLINESS Infection prevention is becoming ever more important in hospitals and the cleaning of beds and mattresses has an important role to play. The cleaner the bed, the smaller the chances of spreading micro-organisms. The VD is a tailor-made solution for cleaning hospital beds, mattresses and medical aids such as wheelchairs, IV stands and equipment trolleys. The VD represents a new standard of cleanliness and is the most important link for a validated clean bed. In order to always have a clean bed, on time, for your department and ultimately for the patient, hygienic transport to the room is also very important. That is Clean Beds on Demand: a combination of automated cleaning and the design of a logistic process that is complete, hygienic and delivers on time. We will provide you with a sound recommendation on how to organise this process. By training your employees or using staff specifically trained for the purpose, you ensure guaranteed clean beds for your patients. The automated cleaning process using precision robots is an innovative and sustainable solution that guarantees constant and controlled cleaning quality. Combined with a fully configured logistic process, this is what makes up the Clean Beds on Demand concept; a clean bed whenever you need it. SUSTAINABLE Awareness about the importance of sustainability is increasing all the time. The CO2 footprint is the environmental measure for emissions of CO2 from the use of transport, the extraction of raw materials, the manufacture of the product, the use of resources during its lifespan, CONTACT footprint. De Corantijn 4, 1689 AP Zwaag T +31 (0)229 501780 VDS is a product by Weber Hospital Systems b.v. E info@weberhospitalsystems.com  W www.weberhospitalsystems.com AVERAGE CONSUMPTION* PER WASH Depending on the programme selected: no addition of detergents or other chemicals required; average water consumption less than 10 litres of osmotic water, out of 12 liters water, per wash; power consumption less than 5.0 kWh per cycle of 6 minutes; minimum quantity of compressed air consumed. * Depending on the programme selected, consumption can fluctuate. CONTACT E info@weberhospitalsystems.com  W www.weberhospitalsystems.com De Corantijn 4, 1689 AP Zwaag T +31 (0)229 501780 VDS is a product by Weber Hospital Systems b.v. CO2 WEBERHOSPITALSYSTEMS.COM maintenance and the use to which it is put at the end of its lifespan. With the help of a footprint, it is easy to see where CO2 emissions can be reduced. Thanks to its efficient cleaning process and low consumption, the VDS is capable of achieving a significant reduction in your CO2

huisvesting | tekst • Wilma Schreiber “In een zorggebouw hoort liefde te zitten” Zuidoever is gelegen op de kop van de drukke Amsterdamse Zuidas, dicht bij de RAI en de A10. Visual: Tangram Architekten Afgelopen jaar werd het nieuwe woon-zorgcomplex Zuidoever geopend. Een fonkelnieuw concept, ontworpen door Tangram Architekten, in nauwe samenspraak met opdrachtgever Cordaan. Resultaat: een zorginstelling zonder alle kenmerken van een zorginstelling. Een groen gebouw op een van de drukste plekken in Amsterdam: de Kop van de Zuidas, direct naast de RAI en de A10. Een thuis dat ouderen met dementie of somatische klachten veel privacy en comfort biedt, en tegelijkertijd prikkelt. 20 FMT | December 2020

Deze stap in de wooncarrière moet een positieve zijn en geen achteruitgang T angram Architekten heeft een brede opdrachtenportefeuille en werkt niet specifi ek voor de gezondheidszorg. Die diversiteit houdt het bureau scherp. “Tangram heeft met puzzelen te maken, we onderzoeken steeds of we de juiste vragen stellen om een opdrachtgever meer te bieden dan gevraagd. Zo zijn we ook bij Cordaan terechtgekomen”, vertelt architect-eigenaar Charlotte ten Dijke. Haar bureau won de tender voor het ontwerp van het gebouw en de inrichting van Zuidoever. De uitdaging was om het gebouw en de nieuwe wijze van zorgverlening die Cordaan voorstaat – zelfstandig wonen in een hoogwaardige en groene omgeving met 24-uurszorg - elkaar te laten versterken. “Dan blijkt visie op woon-zorggebouwen heel beperkt te zijn als het gaat om het huisvesten van mensen die uit hun eigen woning moeten vanwege fysieke of geestelijke beperkingen”, stelt Ten Dijke. “Gezien de vraag die de komende jaren gaat spelen, wordt er nog te beperkt nagedacht over hoe je mensen goed kunt accommoderen in een goed functionerend gebouw dat uitnodigt en prikkelt. Waar de stap in de wooncarrière een positieve is en geen achteruitgang.” Gemengd wonen De 54 appartementen zijn verdeeld over vier woonlagen, met enkele extra grote appartementen voor stellen, bedoeld als laatste woonstap voor ouderen met dementie- en/of somatische klachten. “In zorginstellingen zijn daar vaak gescheiden afdelingen voor. Cordaan wil onderzoeken of gemengde groepen op één woonlaag functioneren. Iemand in een rolstoel kan nog nadenken, iemand met dementie nog een rolstoel duwen. Zo stimuleer je hen dingen met elkaar te doen”, verklaart Ten Dijke. Het gebouw is echter fl exibel ontwikkeld: mocht de zorgvraag in de toekomst veranderen, dan is de huidige setting eenvoudig aan te passen. Daarnaast is het gebouw van buiten naar binnen ontworpen. Aan de buitenkant van het blok zijn het stadsappartementen, normale woningen met een eigen badkamer, keuken, voordeur en bel, maar wel ergonomisch optimaal voor de doelgroep. Loopcircuits “De frustratie van veel ouderen die in een zorginstelling terechtkomen is dat als je de deur uit stapt, je in een gang met doodlopende einden 21

Kenmerkend zijn de overkapte binnentuin van 300 vierkante meter en de loopcircuits die bewoners maximale bewegingsvrijheid bieden. Foto: meijeske fotografie Elke woonlaag heeft zijn eigen keuken, waar bewoners eventueel kunnen helpen met eten koken. Foto: meijeske fotografie belandt. In Zuidoever zijn geen gangen, alleen circuits waar je eindeloos kunt rondlopen en nooit voor een gesloten deur komt te staan. Dat functioneert heel goed”, zegt Ten Dijke. “Het gebouw is wat dikker, vanwege die looproutes, de eilandenstructuur en de ontmoetingsruimtes. Een prachtig systeem, dat we inmiddels ook in andere zorggebouwen toepassen.” Domotica helpt hierbij: de leefcirkel van een bewoner is afhankelijk van diens fysieke en geestelijke toestand groot of klein, in overleg met familie en de bewoner zelf. Verder naar het midden van het gebouw gaat het om ontmoeting en groenbeleving. Aangezien de leefwereld van de doelgroep steeds kleiner wordt, zijn rust, privacy en maar ook voldoende prikkels essentieel. “Mensen blijven actief binnen hun mogelijkheden, zonder dat ze veel gestimuleerd hoeven te worden. Het gebouw is zo opgezet dat het een gevoel van vrijheid geeft. Bewoners kunnen vrij rondlopen”, zegt Ten Dijke. “Uiteindelijk is het precies zo gebouwd, want Cordaan viel als een blok voor die gedachtegang. Gezamenlijk hebben we vervolgens alle bugs eruit gehaald om de veiligheid van bewoners te waarborgen.” 22 FMT | December 2020 Natuurlijke elementen Tangram Architekten ontwerpt niet alleen het gebouw, maar nadrukkelijk ook de buitenruimte, die Ten Dijke cruciaal noemt om mensen een prettiger leven te laten leiden en maximale vrijheid te bieden. “Ondanks gezondheidsproblemen kan men naar buiten, zonder het risico van verdwalen of weglopen. Daarom is de binnenkant van het blok ‘uitgehold’ tot een tuinengebied op meerdere niveaus in combinatie met een kas. Hier heerst een prettig tussenklimaat voor mensen die niet meer de straat op kunnen. En er is heel veel groen in het gebouw, soms verdiepingen hoog, zodat je de natuur ruikt, blad kunt vastpakken.” Het middengebied in het gebouw is licht en voorzien van planten om ontmoeting te faciliteren en verwarring of eenzaamheid te voorkomen. Ten Dijke: “Dat werkt heel goed. Oriëntatiepunten, licht en groen dragen bij aan bewegingsmogelijkheden en activiteiten. Zo mengt het gebouw met zorg: met bewoners bloemen plukken, vlinders kijken, naar buiten gaan.”Prikkels door natuurlijke elementen en tactiliteit van oppervlakten, die kunnen helpen bij de oriëntatie in het gebouw, hebben de afwerking van het interieur gedefinieerd. Het zijn natuur

| huisvesting Zuidoever heeft geen doodlopende gangen, alleen circuits Groen is een in het oog springend element en soms verdiepingen hoog. Foto: meijeske fotografi e Lichtintensiteit, meubels, kleuren en vitrinekastjes met eigen spulletjes vormen belangrijke oriëntatiepunten voor bewoners. Foto: Peter Baas Het middengebied is licht en bedoeld om ontmoetingen te faciliteren. Foto: meijeske fotografi e 23

De beleving van bewoners gaat verder dan de eigen kamer en gang. Foto: meijeske fotografi e Het gebouw heeft een EPC-waarde van 0 lijke materialen die je kunt voelen, in rustige kleuren. “De deuren van secundaire ruimtes zijn ook voorzien van dat materiaal, zodat bewoners ze niet meer herkennen als deur en eraan voorbijgaan. Ze zien alleen nog deuren die ertoe doen”, aldus Ten Dijke. Hoewel iedereen een eigen appartement heeft, wordt er wel gezamenlijk gegeten. “Ook hier gaat het om beleving: een kok die het eten klaarmaakt en binnenbrengt, mensen die de geur ruiken, kijken of meehelpen. Zodat je net als thuis een heel normaal leven leidt.” Technische snufj es Beleving is een tendens in de zorg, het gaat veel meer toe naar een omgeving van hospitality en ambiance. “In de komende jaren is er vraag naar wonen waar zorg dichtbij is. Zorg naar mensen toe wordt onbetaalbaar en is ook onvoldoende om mensen uit hun isolement te halen”, stelt Ten Dijke. “Elkaar ontmoeten én privacy hebben, dat hebben we in dit gebouw proberen te combineren. In een zorggebouw hoort in de eerste plaats liefde te zitten. Daarnaast is het uiteraard ook functioneel een goed gebouw dat aan alle eisen voldoet.” Omdat gebouwen op 24 FMT | December 2020 de Zuidas gebonden zijn aan een EPC-waarde van 0, bevat Zuidoever talloze technische snufj es om het compacte gebouw energieneutraal te maken. Zonnecollectoren, speciale verwarmingsapparatuur en de kas zorgen hiervoor. Daarnaast maakt de fl exibele indeling het gebouw toekomstbestendig. Zuidoever werd in juni dit jaar opgeleverd en bezorgde Tangram Architekten een nominatie voor de Arc Interieur Award 2020. Cordaan wil graag meerdere van deze woon-zorglocaties ontwikkelen, vanwege corona is alleen niet bekend hoeveel en op welke termijn. Ten Dijke noemt het een fascinerend project. “Dat je als architect een bijdrage kunt leveren aan de discussie hoe zorg binnen de budgetten op een ander niveau verleend kan worden, dat je zorgaanbieders uitdaagt tot afwijkende stappen. Inzoomen op de vraag van de gebruikers en een esthetisch goed gebouw ontwerpen waar mensen zich goed voelen.”

duurzaam | | tekst • Nature@home Wanden van hout, kokosnoot, mos, schelpen en schors Van natuurlijk restmateriaal tot wandbekleding In het woon-zorgcomplex Zuidoever in Amsterdam heeft Nature at Home in samenwerking met schildersbedrijf Schefferlie onlangs meerdere natuurlijke ‘voelmuren’ gecreëerd. Het doel van de wanden met verschillende vormen en structuren is om de bewoners met dementie en somatische klachten herkenning, veiligheid en de juiste prikkeling van zintuigen te geven. Natuur op de muur in rustige kleuren zorgt niet alleen voor een ontspannen sfeer, maar ook voor een aangename akoestiek. S teeds vaker wordt bij nieuwbouw- en renovatieprojecten, maar ook op het gebied van woning- en projectinrichting gekozen voor duurzame, biobased materialen, energiezuinige oplossingen en hergebruik van restmaterialen. Nature@home komt architecten tegemoet met een keur aan wandbekledingen, vervaardigd uit natuurlijke restmaterialen als teakmango- en notenhout, kokosnoot, mos, algen, boomschors en schelpen. Toepassing Voor het project Zuidoevers in Amsterdam zijn de wandbekledingen Nipa Hut, Baileo, Besar en Honai in meerdere kleurvarianten toegepast. Elke verdieping heeft haar eigen kleur en structuur op de wand, zodat de bewoners meerdere zintuigelijke herkenningspunten hebben. De unieke, handgemaakte, wandtegels van stukjes hout en kokosnoot nodigen uit om aangeraakt en bekeken te worden. Elk stukje is uniek, elke tegel is anders. Natuurlijke imperfectie blijft voor jong en oud een prikkeling van de zintuigen. Productie en duurzaamheid Nature at Home biedt met de productie van haar wandtegels een passend antwoord op de huidige milieuproblematiek en duurzame ontwikkeling van de maatschappij. De kokosverwerkende industrie veroorzaakt door de jaarlijkse verbranding van miljarden onbruikbare kokosschelpen een enorme CO2-uitstoot. De innovatieve tegelproductie op basis van restverwerking van bolsters en afgedankt fabriekshout is dus een goed initiatief voor het opruimen van de tropische afvalberg. Voor het vervaardigen van de wandtegels wordt de schaal van een kokosnoot of het resthout in kleine, perfect afgemeten stukjes gesneden en handmatig tot grotere panelen in tegelformaat verlijmd. Gezien het hoge armoedecijfer in Indonesië is de productie van de handgemaakte tegels tevens op sociaal vlak een schot in de roos voor de inheemse bevolking. Zo kan een productie van 250 m² minstens 40 arbeiders een hele maand bezighouden. Ieder mens verdient een gelijke kans op werk, ongeacht waar men vandaan komt of welke beperking hij of zij heeft. Producteigenschappen De natuurlijke wandtegels van 40 x 40 cm zijn handig van formaat, lichtgewicht, onderhoudsvrij en eenvoudig aan te brengen. De tegels zijn bovendien spatwaterbestendig en geschikt voor wanden met rondingen. Meer informatie www.natureathome.nl 25

duurzaam | tekst • Ginkel Groep “Groen is geen luxeproduct, het is een basisbehoefte.” Steeds meer zorgorganisaties besteden aandacht aan groen in, op en rond hun gebouwen. Dat doen ze niet voor niets, want het positieve effect van groen op de gezondheid van cliënten, patiënten en werknemers is goed onderbouwd. Bart Dijkman van de Koninklijke Ginkel Groep uit Veenendaal is gespecialiseerd in groen in en om zorglocaties: “De zorg gaat inzien dat groen geen luxeproduct is, maar een basisbehoefte.” W 26 FMT | December 2020 at zijn dan die positieve eff ecten op de gezondheid? Dat is onder andere in kaart gebracht door Nivel, het Julius Centrum (UMC Utrecht), Wageningen Universiteit en de VU. De diversiteit in inzichten is enorm: het gaat om verminderd zorggebruik (onder bijstandsgerechtigden, ouderen en laagopgeleiden), verminderd medicatiegebruik (Ritalin bij kinderen bijvoorbeeld), herstel van stress of burn out, sneller herstel na operaties en een verhoogd welbevinden. Ook zijn er belangrijke positieve eff ecten op cognitieve functies aangetoond. Alleen het uitzicht op bomen al kan een verbeterde concentratie opleveren bijvoorbeeld. Gezondheidseff ecten bereiken Bart Dijkman probeert de onderzoeksresultaten toe te passen in de praktijk: “Het bewijs voor de gezondheidseff ecten van groen is overweldigend. Maar waar het om gaat is of je die eff ecten in de praktijk van alle dag kunt bereiken. Neem groen in gebouwen. We weten dat ‘binnen groen’ maakt dat je minder kunstmatige klimaatbeheersing nodig hebt want planten nemen CO2 op en verbeteren de luchtvochtigheid. Ook verbetert een groene omgeving de arbeidsproductiviteit en concentratie, en het vermindert ziekteverzuim. Groen levert dus niet alleen meer welzijn op, maar ook econoBart Dijkman mische voordelen. Maar wat is ervoor nodig op een specifi eke locatie om die eff ecten te bereiken? En durven we de besparingen die het op zou moeten leveren te kwantifi ceren, en in te zetten om in groen te investeren?” Locatie, kennis en ambities De vraag stellen is hem beantwoorden. Dijkman: “Om de gezondheidseff ecten te bereiken is specifi eke kennis nodig. Als een locatie weinig daglicht heeft bijvoorbeeld, is een goed binnenklimaat haalbaar. Maar energie besparen lukt dan niet omdat je de beplanting moet belichten. Ook moet je weten welke beplanting je toepast. Vooral grootbladige planten nemen veel CO2 op. Je moet dus zoeken naar grootbladige, aantrekkelijk beplanting die onder specifi eke omstandigheden kan groeien. Er is ook technische kennis voor nodig. En hoe ga je het onderhoud uitvoeren? Maar het hoeft niet altijd ingewikkeld te zijn: ook als je ambities groter zijn dan je portemonnee, kun je je gebouw vergroenen. Omdat wij al deze kennis in huis hebben, inclusief de technische kennis die er bij komt kijken, zijn wij steeds vaker de partner waar zorginstellingen bij te rade gaan.” Groen uit overtuiging Bart Dijkman ziet dat de zorgsector overtuigd raakt van de betekenis van groen voor hun cliënten en medewerkers. “Neem het project Zuidoever van Cordaan. Daar zijn niet zomaar een paar planten neergezet, nee, daar is een volledige groene omgeving gecreëerd voor de bewoners van zorgappartementen. Ze zijn overtuigd van de betekenis van groen voor hun bewoners, bezoekers en medewerkers. Daarom kiezen ze voor zo’n schitterend groen gebouw.”

“Circulariteit heeft ook te maken met een healing environment” Groen als oplossing Groen kan in feite ingezet worden als deel van de oplossing van maatschappelijke en sociale vraagstukken. Hoe werkt dat? Bart: ”Er zijn verschillende mechanismen actief, denk ik. Het eerste is een psychologisch mechanisme. Ik denk dan altijd aan de uit Japan overgewaaide term ‘Forest bathing’ (Shinrin-yoku). Je onderdompelen in een bos is in Japan onderdeel van de preventieve gezondheid. Die blootstelling aan groen is een weldadige ervaring. Je ademt schone lucht in, je slaapt beter, je voelt je beter. Een tweede mechanisme is dat een groene omgeving gezond gedrag uitlokt. Je gaat makkelijker wandelen en fi etsen als je omgeving daartoe uitnodigt. Een groene omgeving werkt als een ‘nudge’. En als het om sociale eff ecten gaat, naast ons kantoor in Amsterdam is een parkje: ik zie daar de hele dag hondenbezitters met elkaar staan praten. Groen bevordert zelfs de sociale cohesie in een buurt.” Groen, een basisbehoefte Waar liggen de groene kansen voor de zorgsector volgens Bart Dijkman? “Het mooie van de groensector is dat er de laatste jaren enorm is geïnnoveerd. De vormen van groen zijn daardoor steeds diverser geworden. We kennen binnentuinen, verticale tuinen en groene wanden, zowel binnen als buiten. We kennen hangend groen, dakterrassen, groene daken, dak-akkers, en daken die water bergen. We planten zelfs bomen in en op gebouwen! Kortom, alles kan. In de zorg gaat het er denk ik vooral om wat je als organisatie wilt, voor wie je het doet en hoe je het gaat vormgeven, voor cliënten en medewerkers. Een renovatie of nieuwbouw is altijd het beste moment om daarover na te denken. En een ding is zeker: een groene omgeving, en ook een enkele mooie plant, is altijd goed voor mensen. De Corona-crisis heeft dat ook wel aangetoond. Waar zouden we zijn zonder onze parken en bossen? Dat is wat ik steeds meer zie, dat groen op waarde wordt geschat. Het is een basisbehoefte van mensen, of ze nu jong, oud, gezond of ongezond zijn, om in verbinding te zijn met groen.”  Meer informatie www.ginkelgroep.nl Ginkel Groep De Koninklijke Ginkel Groep is een allround groenbedrijf, opgericht in 1903. Het familiebedrijf vergroent de leef-en werkomgeving van mensen en biedt maatschappelijk relevante groene oplossingen, voor nu en straks. Maatschappelijke thema’s waarvoor het bedrijf groene oplossingen biedt zijn: klimaat & temperatuur, luchtkwaliteit, biodiversiteit, waterhuishouding en gezondheid & welzijn. Vanzelfsprekend kunnen particulieren en bedrijven er ook terecht voor hun (bedrijfs)tuin of groenonderhoud. 27

veiligheid | tekst • Wilma Schreiber Building Insight | Air biedt objectief inzicht in luchtkwaliteit Unica houdt zich al geruime tijd bezig met het digitaliseren van gebouwen om facilitair managers en gebruikers te ondersteunen. Ventilatie speelt een belangrijke rol, zeker in coronatijd, en Building Insight | Air biedt gebruikers in zorginstellingen, scholen en kantoren de mogelijkheid te toetsen of de luchtkwaliteit voldoet aan de normen van het RIVM en de ruimte daarmee veilig is. Daarnaast zijn ook temperatuur en luchtvochtigheid af te lezen. Ouderenzorgorganisatie WZU Veluwe werkt inmiddels op twee locaties met de oplossing en vertelt over de eerste bevindingen. D e innovatie van Unica is ontwikkeld in partnership met KPN, die de sensor levert en de communicatie met en het afleveren van data op het platform van Unica verzorgt. De sensor meet de CO2, temperatuur en luchtvochtigheid in een ruimte en verstuurt deze data realtime naar het platform. Door middel van het scannen van de QR-code van de sensor via een webapp krijgt de gebruiker via de browser van zijn smartphone direct inzicht krijgt in de actuele luchtkwaliteit. “Daarnaast kunnen facilitair managers die data ook in de tijd bekijken. Dan blijkt wellicht dat er structureel op dinsdagmiddag een probleem is. Met die informatie kan de klant zichzelf helpen”, zegt Laurens de Lange, directeur Market Development bij Unica. “En het verhoogt de persoonlijke veiligheid van bewoners en personeel.” Een oplossing die WZU Veluwe, een organisatie met woonzorglocaties in Nunspeet, Elburg, ’t Harde, Epe en Wapenveld, aansprak. “Onze 400 bewoners, 1.300 medewerkers en nog eens 1.000 contactpersonen en vrijwilligers hebben allen verschillende behoeften. Medewerkers vinden het al snel te warm, bewoners te koud en contactpersonen en vrijwilligers richten zich doorgaans op de behoeften van bewoners”, vertelt Egbert van der Steege, manager bedrijfsvoering bij WZU. De sensoren versturen realtime data naar het platform. 28 FMT | December 2020

De Bunterhoek in Nunspeet, een van de twee woonzorglocaties waar WZU Veluwe de Building Insight | Air inzet. Foto: Henri van der Beek Snel terugverdiend Reden voor WZU om bij de nieuwbouw van locaties in Nunspeet en Elburg samen met Unica te kijken naar de mogelijkheid van temperatuurmeting. “De bestaande kastjes om temperatuur te plussen of te minnen, zijn te moeilijk voor onze cliënten met dementie en/of somatische klachten. Daarnaast verschillen de behoeften per kamer”, stelt Van der Steege. “Unica levert ons de professionaliteit die wij niet in huis hebben en ook niet in huis willen hebben. Hoewel de oplossing voor ons nu nog vrij kostbaar is – 300 euro maal 400 kamers is een aanzienlijk bedrag – betekent het wel dat we niet elke keer een monteur hoeven laten komen. Building Insight | Air helpt ons de eerste vragen c.q. problemen te duiden. Als de temperatuur goed is, weten we dat het niet aan de installatie ligt maar aan de behoefte van bewoners. En hen kunnen we zelf helpen.” Na de eenvoudige configuratie wordt automatisch het netwerk van KPN geactiveerd en is de gebruiker via zijn smartphone draadloos verbonden met het Building Insight-platform. De Lange: “De gebruiker en wij zien dezelfde informatie. Gebruikers kunnen zelf eventuele problemen oplossen en de klant kan veel beter inschatten waar het probleem zit. Daardoor zijn de kosten lager, geld dat de zorg weer ten goede komt.” Van der Steege beaamt dit. “Doordat we besparen op monteurskosten is de investering relatief snel terug te verdienen.” Op dit moment zijn bij WZU Veluwe enkele exemplaren van de oplossing operationeel die worden ingezet bij twee woonzorglocaties. Tevens overweegt Van der Steege om de apparaten mee te nemen in de nieuwbouwplannen voor de locatie in Epe. “Dat zou een mooie gelegenheid zijn om alle zestig appartementen plus de algemene ruimten in het gebouw ermee uit te rusten en te testen wat ons dat brengt. Mocht de uitkomst positief zijn, dan zou dat aanleiding kunnen zijn om ook de uitbreiding in Nunspeet ervan te voorzien.” Optimaal woon-werkklimaat Gevraagd naar de eerste ervaringen met Building Insight | Air noemt de directeur bedrijfsvoering met name het inzicht. “Allereerst in de luchtkwaliteit en we gebruiken het ook steeds meer om de temperatuur te meten. Wellicht dat we het later uitbreiden naar luchtvochtigheid.” Op termijn zijn nog meer toepassingen te verwachten, zegt De Lange. “Het kunnen meten van aanwezigheid levert interessante informatie op voor facilitair managers: als er niemand in een ruimte aanwezig is, hoeft deze ook niet verwarmd te worden. Daarnaast zal ook de lichtsterkte in De app biedt een schat aan meetgegevens. een ruimte te meten zijn”, zegt hij. “Zo helpt het systeem de gebruiker energie te besparen, de installaties beter te gebruiken en krijgt hij ook een terugkoppeling van de werking van installaties.” Van der Steege noemt lichtsterkte een belangrijke factor voor woonzorgcentra, aangezien mensen met dementie lichtgevoelig zijn. “De basisverlichting is doorgaans onvoldoende. En ondanks allerlei aanvullende verlichting houden ze behoefte aan meer licht. Als we ook lichtsterkte kunnen meten, ontstaat wellicht inzicht in hoeveel licht precies nodig is”, zegt hij. “Dan kunnen we met behulp van deze eenvoudig te bedienen oplossing een optimaal woon-werkklimaat realiseren en dat met objectieve data onderbouwen.”  Meer informatie www.unica.nl 29

veiligheid | tekst • WOLF Mechanische ventilatie efficiënt, effectief én comfortabel De noodzaak van een gezond binnenklimaat S inds we wereldwijd te kampen hebben met het SARS-CoV2-virus is samenkomen en werken in één ruimte opeens niet zo vanzelfsprekend meer. Woorden als ‘aerosolen’ en ‘luchtfiltratie’ zijn velen inmiddels niet meer vreemd; het zijn termen die direct verband houden met het thema dat ons momenteel bezighoudt: “Hoe waarborgen we een veilig en behaaglijk binnenklimaat voor personeel, patiënten, cliënten, bewoners en/of bezoekers, waarbij het virus zo min mogelijk kans krijgt zich te verspreiden”? Als expert op het gebied van een gezond binnenklimaat is WOLF Energiesystemen nauw betrokken bij dit thema. Het ontwikkelen en creëren van oplossingen die bijdragen aan een veilige en gezonde samenleving is de kerntaak waar het bij de onderneming om draait. Martin Wendels, directeur van WOLF Energiesystemen B.V. geeft zijn kijk op de situatie en legt uit welke toepassingen mogelijk zijn om een veilig binnenklimaat te waarborgen. "In een ideale situatie is iedere ruimte voorzien van voldoende verse en gefilterde buitenlucht door een luchtbehandelingsunit. Helaas is het vaak niet eenvoudig mogelijk om zulke ingrijpende voorzieningen te creëren. Voor die situaties zijn luchtreinigers dringend nodig als aanvulling op de bestaande mogelijkheden voor ventilatie”, aldus Wendels. Onder andere zorginstellingen staan daarbij voor grote uitdagingen. Waar bij een milde buitentemperatuur ventilatie met volledig geopende ramen nog een oplossing biedt, kan dit in het koude seizoen niet consequent worden toegepast. “Snelle en efficiënte oplossingen zijn nu nodig om onze zorginstellingen in staat te stellen de komende maanden goed te laten functioneren.” Onderzoek naar aerosolenverspreiding in openbare ruimtes Ook met de ramen open kunnen hoge concentraties van besmettelijke aerosoldeeltjes zich in een ruimte eenvoudig en snel ophopen. Dat is de voornaamste conclusie van een onderzoek dat door de binnenklimaatexperts van WOLF recent met steun van het Hermann Rietschel Instituut (TU Berlijn) is uitgevoerd. Tijdens het onderzoek werd de verspreiding van aerosolen in een ruimte gemeten. In de gesimuleerde (60 m2) waren 25 personen aanwezig, waarvan één besmet met het coronavirus. Conform het wetenschappelijk advies werden de ramen in de ruimte eerst lichtjes opengelaten 30 FMT | December 2020 Overzicht van de CO2 concentratie in een ruimte na 45 minuten en na 20 minuten volledig geopend. Met een emissie van vijftig deeltjes per seconde duurde het slechts 5 minuten voordat de aerosoldeeltjes van de geïnfecteerde persoon zich door de gehele ruimte verplaatsten. In sommige delen van de ruimte werden maar liefst 900 besmette deeltjes per m3 gemeten. Het volledig openzetten van de ramen gedurende 5 minuten zorgde weliswaar voor voldoende luchtverversing en beperkte de kans op besmetting tot een minimum, de deeltjesOverzicht van aerosolenverspreiding in een ruimte

Diverse compacte oplossingen voor een gezond binnenklimaat Over WOLF concentratie nam echter snel weer toe zodra de ramen in de kantelstand werden gezet. Conclusie: een lichte opening van de ramen zorgt voor een vrij lage luchtverversingssnelheid. Eff ectiever is het om de ramen volledig te openen. Maar dat zorgt juist weer voor een aanzienlijk ongemak, zoals tocht en geluidsklachten of denk aan een fl inke regenbui of storm. “Een ongewenste situatie”, aldus Wendels. "Het onderzoek heeft duidelijk aangetoond, dat wanneer de richtlijnen voor raamventilatie worden gevolgd, er onvoldoende geventileerd wordt om een gezond binnenklimaat te waarborgen . Zeker in deze tijd, waarin het hygiëneniveau zo belangrijk is." Oplossingen Er zijn diverse oplossingen mogelijk om virusverspreiding in een binnenruimte tot een minimum beperken. "Door een ventilatie-unit met warmteterugwinning te gebruiken, reduceer je zowel het CO2-gehalte als het aantal aerosolen tot een acceptabel niveau", vervolgt Wendels. "Tegelijk wordt het comfort gewaarborgd." Het zijn feiten die tijdens het onderzoek werden bevestigd. Het Hermann-Rietschel-Institut nam namelijk ook de aerosolverspreidingsniveaus onder de loep in een ruimte met permanent gesloten ramen en voorzien van een dergelijke installatie. In dit scenario werd met een hoeveelheid van 800 m3/u verse lucht naar de ruimte gevoerd en werd de vervuilde lucht continu afgezogen. Het resultaat: de lucht in de ruimte werd meer dan vier maal per uur volledig ververst. De eenvoudige oplossing per ruimte Er zijn luchtreinigers die de ruimtelucht op een eff ectieve wijze fi lteren met H14- (Hepa-) fi lters en koolstoffi lters. Ze verwijderen virussen, pollen, bacteriën, stof en geuren. Volgens de huidige kennis kan voor bescherming tegen besmetting worden volstaan met een lager ventilatievoud, wanneer een luchtreiniger beschikbaar is. Wat de luchtreinigers erg interessant maakt, is het feit dat deze toestellen geplaatst kunnen worden per ruimte, zonder daarbij bouwkundige aanpassingen te doen. De oplossingen van WOLF voldoen aan de hygiëne norm VDI 6022. Daarnaast zijn er speciale hygiëne luchtbehandelingskasten die voldoen aan de nog strengere DIN 1946 deel 4 hygiëne norm, voor ruimtes met de hoogste eisen, zoals operatieruimtes. WOLF biedt een breed assortiment, heeft meer dan 50 jaar projectervaring en wereldwijd meer dan 100.000 luchtbehandelingskasten geleverd. Dat vormt de basis voor de kennis en ervaring om voor iedere situatie een oplossing te bieden. Het competente serviceteam is erop ingesteld u altijd te verzekeren van een gezond binnenklimaat! “Om zoveel mogelijk bestaande situaties direct te kunnen voorzien van een gezonde binnenlucht heeft WOLF de AirPurifi er ontwikkeld. Die is bijzonder geschikt voor openbare en commerciële gebouwen waarin onvoldoende geventileerd wordt, zoals bijvoorbeeld in verpleeghuizen en klinieken, maar denk bijvoorbeeld ook aan scholen en horecagelegenheden”, aldus Wendels. De centrale oplossingen Naast de luchtreinigers zijn er ook ventilatiesystemen met warmteterugwinning om één of meerdere ruimtes in een gebouw tegelijkertijd te voorzien van gezonde lucht. Eveneens energiezuinige oplossingen met kleine tot zeer grote capaciteiten tot wel 350.000 m3 lucht per uur. "Onze systemen verversen de binnenlucht gelijkmatig en verminderen hoge concentraties besmettelijke deeltjes aanzienlijk", licht Wendels toe. "Daarnaast beschermen de fi lters de binnenlucht tegen fi jnstof en pollen en zorgen de systemen ervoor dat de ramen niet geopend hoeven te worden. Daarmee voorkom je hoge energiekosten, tocht en temperatuurschommelingen. Het is daarmee altijd behaaglijk binnen. Welkome voordelen, zeker in de winter." Meer informatie www.wolf.eu 31

veiligheid | tekst • Milee Herweijer, interieurarchitect, Wiegerinck en Eduard Boonstra, senior adviseur Gezondheidszorg, Deerns Pandemie-proof door modulaire aanpassingen en slimme technologie COVID-19 heeft een grote impact op ons leven, de maatschappij en de zorg. De pandemie zal het leven niet blijven beheersen, maar COVID-19 heeft ons wel ruw wakker geschud: ziekenhuizen moeten flexibeler en stressbestendiger worden. Architectenbureau Wiegerinck en ingenieursbureau Deerns schetsen hoe het adaptieve ziekenhuis eruitziet en hoe het ziekenhuis financieel verantwoord en relatief eenvoudig ‘pandemie-proof’ kan worden. A 32 FMT | December 2020 daptief wil zeggen: een ziekenhuis zo inrichten dat besmette personen altijd kunnen worden opgevangen, met minimale gevolgen voor de reguliere zorg. Het doel van een adaptief ziekenhuis is dat een deel van het gebouw in een noodsituatie (een virusuitbraak of chemische besmetting) snel en eenvoudig kan omschakelen naar crisisopvang. Want virussen zijn in een ziekenhuis een bedreiging voor kwetsbare patiënten en voor het personeel. De huidige coronamaatregelen blijken niet voldoende, dus zullen we ons nog meer moeten richten op fysieke en bouwkundige maatregelen. Kortom: hoe zou het adaptieve, pandemieproof ziekenhuis eruit moeten zien? Het ideaal Het ultieme doel is om het ideale ziekenhuis te ontwerpen en te bouwen. Daarom bespreken we de oplossingen aan de hand van het ideale adaptieve ziekenhuis. Het adaptieve ziekenhuis kent de volgende bouwstenen: • Creëren van een noodziekenhuis binnen het ziekenhuis • Modulair ontwerpen • Inzet van smart building technology • Meer gebruik van E-health. Familie en dierbaren kunnen in alle omstandigheden veilig contact hebben met de patiënt Eén ziekenhuis, twee standen In ons scenario kent een adaptief ziekenhuisgebouw twee ‘standen’: een ‘normale stand’ en een ‘crisisstand’. In de normale stand wordt de ziekenhuiszorg geleverd zoals we dat graag willen. In de ‘crisisstand’ wordt acute specialistische zorg geleverd aan een bepaalde groep patiënten, waarbij de reguliere zorg zo min mogelijk wordt afgeschaald. De basisgedachte is dat vooraf wordt bepaald welke zones in het gebouw in geval van nood direct aangepast en gecompartimenteerd kunnen worden. De rest van het ziekenhuis draait dan ongestoord verder. Door deze modulaire bouwkundige en installatietechnische opzet kunnen crisiszorg en reguliere zorg naast elkaar plaatsvinden. We creëren een zelfstandig, ‘instant’ noodziekenhuis binnen het grote ziekenhuis. Noodziekenhuis binnen het ziekenhuis Bij een grootschalige calamiteit wordt het noodziekenhuis vrijwel direct operationeel. Het heeft een aparte ingang met triage en vormt vanaf daar een gesloten circuit met een spoedafdeling, klinische bedden en

Een adaptief ziekenhuis kent twee standen: ‘normaal’ en ‘crisis’ een IC. Eventueel kan gebruik worden gemaakt van een diagnostiekruimte en een OK. Bij ziekenhuisopname komt de patiënt in een gesluisd, gesepareerd deel van de SEH en gaat via een veilige route naar de IC of een gealloceerde verpleegafdeling. Snel meer of minder (IC-)bedden Binnen de IC en de speciale noodafdeling worden extra gesluisde deuren aangebracht, zodat het aantal bedden snel aangepast kan worden. Extra flexibiliteit komt uit kamers die groot genoeg zijn om een tweede IC-bed te plaatsen of door binnen de noodkliniek kamers ‘acuity adaptable’ te maken, zodat die installatietechnisch volledig geschikt zijn voor crisiszorg. Clustering klinieken Patiënten die minder ernstig ziek zijn gaan via een veilig circuit naar een gesluisde, binnen het noodziekenhuis gelegen klinische afdeling. Door die klinische afdeling modulair op te delen wordt het mogelijk om het noodziekenhuis trapsgewijs, per cluster, op te schalen. In de scenario’s zijn de meeste bouwkundige en technische maatregelen geïntegreerd in het ontwerp. Alleen de eerste klinische clusters worden licht over-gedimensioneerd. Ze hebben grotere kamers, meer technische aansluitingen en een eigen ‘besmet afval’ circuit. De brandwerende deuren hebben een dubbelfunctie als crisissluizen. Daardoor blijven extra investeringen en ingrepen tot een minimum beperkt. 33

veiligheid | De ‘normale stand’. Het ziekenhuis kent een duidelijke scheiding van hotfloor en (poli-) klinieken en kantoor. Functies zijn zo gepositioneerd dat looplijnen/stromen helder zijn. De ‘crisis-stand’. Een deel van het ziekenhuis wordt snel omgeschakeld, met een gesloten geïnfecteerd circuit en een noodziekenhuis. De reguliere zorg kan ongehinderd doordraaien. Menselijk contact In het ‘noodziekenhuis’ moet ruimte zijn voor veilig contact tussen patiënt, partner en familieleden. Zo is er een aparte ruimte waar visueel contact mogelijk is tussen patiënt en diens naasten. Op de IC-afdeling is een ruimte aan de buitenkant van de gevel mogelijk een oplossing om fysiek toch dichtbij te zijn. Denk aan een galerij, waar mensen door audio-ondersteuning contact kunnen leggen met de patiënt. In een normale situatie kan deze buitenruimte ingezet worden voor logistiek. Deze oplossing is onder andere succesvol toegepast in het universitair ziekenhuis Skåne in Malmö (Zweden), dat speciaal is opgezet voor infectieziekten. Installatietechniek aanpassen Installatietechnische oplossingen kunnen veel bijdragen aan het adaptieve karakter van elk ziekenhuis. Een greep uit wat mogelijk is: • De integrale toepassing van ‘smart building’ technologie kan de risico’s bij virusuitbraken sterk terugdringen: bezoekersstromen, logistiek en werkprocessen worden geoptimaliseerd en bijgestuurd op basis van real-time verzamelde data. • Smart building-technologie verbetert de ‘patiëntreis’ van huis tot ziekenhuisafdeling. De patiënt ontvangt voor vertrek van huis realtime informatie over o.a. reistijd en de juiste route in het ziekenhuis. • Dynamische routeaanduiding zorgt voor scheiding van bezoekersstromen. • Gescheiden buizenpostsysteem vanuit het noodziekenhuis verlaagt de druk op het logistieke apparaat en verkleint de kans op incidenten met besmet materiaal. • Er wordt een ‘all air’ luchtbehandelingssysteem geïnstalleerd (met 100% buitenlucht) of een ruim gedimensioneerd ventilatiesysteem, liefst in combinatie met een klimaatplafond in het kader van infectiepreventie. • Alle technische voorzieningen worden, centraal en op afdelingsniveau, ruim gedimensioneerd. • Het afzuigsysteem van de cohortafdeling wordt bij een calamiteit zodanig geschakeld dat de afvoerlucht direct naar buiten verdwijnt. • Extra beschermende voorzieningen voor ernstig verzwakte patiënten, zoals separate afvoer van vuil water en de toepassing van een terugstroombeveiliging en thermische desinfectie. 34 FMT | December 2020 Hoe verder met úw ziekenhuis? In elk ziekenhuis leven ongetwijfeld vragen. Wat moeten we doen? Hoe kunnen we het ziekenhuis pandemie-proof maken? Welke investeringen zijn haalbaar en te rechtvaardigen? De snelheid waarmee COVID-19 de zorgverlening heeft ‘overgenomen’ en veranderd laat zien dat het belangrijk is om kritisch te kijken naar uw bestaande situatie. Niemand in de zorg wil ooit nog verrast worden door een grote uitbraak van een infectieziekte. In principe kunnen veel aspecten uit het geschetste ideale ziekenhuis geprojecteerd worden op elk ziekenhuis. Per gebouw zullen de aanpassingen natuurlijk verschillen.  Meer informatie: www.wiegerinck.nl, www.deerns.nl Ontlasten van het personeel Het zorgpersoneel is zwaar op de proef gesteld, met overbelasting en ziekteverzuim als gevolg. Een urgente aanleiding om samen te kijken naar ontwerpoplossingen die bewezen effectief zijn. Evidence-based design kan het zorgpersoneel ontlasten, zodat ze prettiger en daardoor efficiënter en effectiever kunnen werken. Decentrale verpleegposten en voorraden zijn bewezen effectieve oplossingen. Het beter ontwerpen van logistieke en facilitaire ondersteuning kan de druk op het zorgpersoneel verlichten. Bovendien is het belangrijk hen voldoende prettige (buiten)ruimte te bieden om te ontspannen en bij te komen. Verdere digitalisering kan bijdragen aan een minder zware belasting van personeel. E-health kan helpen om de personeelsinzet te optimaliseren. Nu anticiperen COVID-19 heeft de noodzaak van verandering laten zien. Ziekenhuizen moeten stressbestendiger worden, zodat er in geval van een pandemie direct geschakeld kan worden. Door nu te anticiperen op toekomstige virusziekten, investeren ziekenhuizen automatisch in een doeltreffende oplossing voor andere ziekten en calamiteiten.

Amsterdam UMC Imaging Center Winnaar Architectenweb Award Zorggebouw van het Jaar 2020 Samenwerken aan duurzame en veilige zorg Bij ENGIE ontwikkelen we slimme, innovatieve en technische oplossingen voor de zorg om patientveiligheid en continuïteit te verbeteren in een gezonde omgeving. Samen zorgen we voor een duurzame toekomst. engie-services.nl wiegerinck.nl

veiligheid | tekst • Dräger Bouwonderneming Heijmans en technologieconcern Dräger werken al meer dan vijftien jaar goed samen op het gebied van brandmeldsystemen en ontruimingsalarminstallaties (BMI en OAI’s) . Vooral bij grotere en meer complexe projecten. Ook op andere vlakken, zoals bij de realisatie van managementsystemen voor (medische) gassen in de zorg, vinden Heijmans en Dräger elkaar steeds vaker in productieve partnerschappen. B ij Dräger Nederland in Zoetermeer houdt de Business Unit Fire & Gas zich bezig met alles wat met brandveiligheid, en gasdetectie in parkeergarages te maken heeft. “We zijn vooral gespecialiseerd in brandmeld- en ontruimingsalarmsystemen die we toepassen bij projecten in heel Nederland. Daarbij werken we voor alle sectoren”, zegt Marcel Hoogland, business unit manager Fire & Gas bij Dräger. “Van kantoren en ziekenhuizen tot musea en winkels, in zowel nieuwbouw- als renovatieprojecten.” Wat behelst een BMI? Hoe belangrijk dergelijke installaties zijn, blijkt wel uit het feit dat een bedrijfspand pas in gebruik genomen mag worden als de brandmelden ontruimingsalarmsystemen volgens de normen (onder meer NEN 2535 en NEN 2575) zijn geïnstalleerd, in bedrijf gesteld en getest. Volgens het Bouwbesluit 2012 is het doel van een BMI dat mensen veilig kunnen vluchten. Hoogland: “Onze systemen detecteren en melden de brand in een bedrijfspand, zorgen voor alarmering en het activeren van brandbeveiligingsvoorzieningen. Liften gaan naar beneden, ventilatiesystemen worden uitgeschakeld zodat rook zich niet verder verspreidt, binnendeuren sluiten en buitendeuren openen.” Na het detecteren van de brand via de BMI worden personen via het ontruimingsalarmsysteem gealarmeerd. Afhankelijk van het soort en de grootte van het gebouw en de mate van zelfredzaamheid van mensen gebeurt dit via stil alarm, slow whoop en/of met gesproken woord. Zo is voor kantoorpersoneel alleen slow whoop voldoende en wordt bijvoorbeeld voor bezoekers van een groot museum daarnaast een ontruimingsinstallatie met gesproken woord ingezet. In ziekenhuizen of gevangenissen is een stil alarm meer geschikt. Het Bouwbesluit gaat ervan uit dat een pand bij brand in vijftien minuten ontruimd moet kunnen zijn. Bij grote en complexe gebouwen als ziekenhuizen kunnen extra voorzieningen nodig zijn, zoals meer ontruimingssystemen, een betere compartimentering of een sprinkler-/ 36 FMT | December 2020 Beeld: Dräger watermistinstallatie die meer tijd kan creëren om veilig te kunnen vluchten. “Zo heeft Dräger speciaal voor de zorg de tool ‘VluchtWijzer’ ontwikkeld. Die is vooral bestemd voor zorginstellingen waar veel niet-zelfredzame mensen verblijven. Of veilig vluchten mogelijk is, is afhankelijk van de kennis van de beschikbare en de benodigde tijd om mensen veilig te evacueren. Deze tool, die door TNO gevalideerd is, maakt het mogelijk om dit snel en gemakkelijk te berekenen. Met de tool kunnen de beschikbare en benodigde tijd uiteindelijk op elkaar afgestemd worden. Bij oefeningen weet de BHV dan direct hoe snel de opkomsttijd en ontruimingstijd dienen te zijn.” Samenwerking bij (ver)bouwprojecten Dankzij deze kennis, expertise en ervaring doet Heijmans, één van de grootste bouwconcerns in Nederland met activiteiten in vastgoed, bouw en techniek, en infra, veelvuldig een beroep op Dräger. Vooral

| veiligheid EMA gebouw – beeld: Infracommunicatie voor de wat grotere en complexere projecten. Heijmans draagt als hoofdaannemer zorg voor de totale renovatie of nieuwbouw van het pand; Dräger kan zorgen voor de engineering, ontwerp en levering van de materialen, aanleg, in bedrijfstelling en onderhoud van de BMI en OAI. Enkele recente samenwerkingsprojecten: het European Medecine Agency Amsterdam (EMA), het Meander Medisch Centrum in Amersfoort, het Internationaal Congres Centrum Ahoy in Rotterdam, het Nationaal Militair Museum in Soest en Paleis het Loo in Apeldoorn. Dat Dräger regelmatig door Heijmans wordt ingeschakeld, is niet vanzelfsprekend. Om in te schrijven op een aanbesteding vraagt het bouwbedrijf altijd offertes voor deze E-installatiewerkzaamheden op bij meerdere partijen. Dräger moet dus telkens meeconcurreren, vakmanschap en ervaring aantonen en een goede prijs bieden. Krachten bundelen Hoogland noemt samenwerken het bundelen van krachten. “Heijmans is een fantastische bouwonderneming. Dräger kan de brandbeveiligingssystemen prima ontwerpen, een goede prijs geven en risico’s afdekken. Dräger vult Heijmans hierbij goed aan. Een project dat opgeleverd moet worden, staat altijd onder druk qua geld en tijd. Hierin moet je goed samenwerken en problemen met elkaar oplossen. Wederzijds respect en vertrouwen zijn dan ook onontbeerlijk. Onze BMI en OAI’s worden in elke ruimte in een gebouw aangebracht. Daarom worden wij al in de ontwerpfase bij een project betrokken. Naast de realisatie van een systeem dragen we ook zorg voor de certificering. Daarvoor schakelen we een extern inspectiebureau in, dat conform het Bouwbesluit en de CCV-regeling het totale systeem inspecteert. Op die manier kan Dräger een totaalpakket bieden. Uit het feit dat Heijmans en Dräger al zo lang samenwerken blijkt dat we samen goed door één deur kunnen op management-, inkoop en uitvoeringsniveau.” Gerrit Salentijn, projectdirecteur Bouw & Techniek bij Heijmans Utiliteit, sluit zich daarbij aan. Volgens hem leveren beide partijen dezelfde kwalitatief hoofdwaardige producten en diensten. “We spreken dezelfde taal en kunnen daarom makkelijk met elkaar schakelen. Dräger is een prima partij, een grote onderneming die in de markt bekend staat als professioneel, zakelijk en betrouwbaar. Heijmans heeft al veel goede ervaringen met Dräger op het terrein van brandmeld- en ontruimingsalarminstallaties. Hun werkwijze past goed bij de onze. Daarbij komt dat Dräger het werk aantoonbaar gecertificeerd uitvoert, en dat kan niet iedereen. Ik vind dat de samenwerking tot nu toe prima verloopt, en ik verwacht in de toekomst zeker vaker de krachten te bundelen, ook op andere terreinen.” Samenwerking in gasmanagementsystemen Dit laatste is al merkbaar aan de toenemende samenwerking bij het realiseren van managementsystemen voor medische gassen in bijvoorbeeld laboratoria en ziekenhuizen. Vooral in ziekenhuizen zijn dit kilometerlange leidingstelsels, die door het hele gebouw lopen en op een veilige manier medische gassen als zuurstof, perslucht en lachgas transporteren. Deze medische gassen moeten onveranderd, dus zonder lekkages of kwaliteitsverlies bij de patiënt in de verpleeg- of behandelkamer aankomen. En dat terwijl de bron, de plaats waar deze gassen worden opgewekt of opgesteld, en het afnamepunt in het bedwandpaneel in de patiëntenkamer, vaak mijlenver van elkaar verwijderd zijn. Steeds vaker weet Heijmans ook op dit vlak Dräger te vinden. Beide partijen hebben daarin met elkaar al de nodige ervaring opgedaan, denk aan het Meander Medisch Centrum. Daar heeft Dräger eveneens het volledige medischegassensysteem geleverd. Momenteel vinden beide partijen elkaar in de renovatie van een groot universitair ziekenhuis. Een complexe opgave waarbij de onderdelen die niet vernieuwd worden, volledig in gebruik moeten blijven. Die continuïteit van de ziekenhuiswerkzaamheden, het verzekeren van de veiligheid en het zoveel mogelijk beperken van (geluids)hinder zijn daar essentieel. De hele renovatie moet aansluiten op en geïntegreerd worden in het bestaande ziekenhuis. Daarom is ervoor gekozen fasegewijs te vernieuwen om uiteindelijk zo min mogelijk overlast te geven. Salentijn: “Daar moeten ook nieuwe installaties aangesloten worden op de bestaande hoofdinstallatie. Dit betreft zowel kanaalwerk, elektra als het medischegassensysteem. Dit installatiewerk vormt een complexe component in de renovatiewerkzaamheden. Reden waarom wij al ruim voor de aanbesteding van het UAV-GC contract Dräger benaderd hebben in verband met de engineering, levering, aanleg, en in bedrijfstelling van het medischegassensysteem in de te vernieuwen gebieden. Frans van Schaik, salesmanager Gas Management Systems bij Dräger is eveneens content met de toenemende samenwerking met Heijmans en het wederzijdse vertrouwen dat daaruit spreekt. Bovengenoemd renovatieproject vindt hij daar een mooi voorbeeld van. “Naast het maken van ontwerp en capaciteitsberekeningen, leveren wij hier circa 20 kilometer buis, zo’n 1.500 afsluiters, ongeveer 100 zone besturingseenheden, circa 1.100 medische gas afnamepunten, bedwandpanelen en decentrale (nood)systemen. En net als bij de BMI en OAI’s bieden we op het terrein van de gas management systemen een totaalpakket. Verkrijgbaar op één plek, heel gemakkelijk en een goed voorbeeld van ‘one-stop shop’.”  Meer informatie: www.draeger.com 37

technologie | tekst • VAMED Techniek, implementatie en financiering van apparatuur Alles in één hand Op 21 september opende het Saxenburgh Medisch Centrum in Hardenberg haar deuren voor patiënten. Een compact, innovatief en compleet ziekenhuis. VAMED heeft het ziekenhuis op gebied van medische apparatuur veel werk uit handen genomen door in te springen als planner én als merkonafhankelijk leverancier. Daardoor is het ziekenhuis nu eigenaar van medische apparatuur waar de nieuwste technologie is toegepast. Hoe verloopt zo’n proces van aanschaf en installatie van apparatuur? V 38 FMT | December 2020 AMED is in 2016 begonnen als partner van Saxenburgh voor de levering van alle medische apparatuur voor de nieuwbouw. Vanaf de start is samen met de architect gekeken naar de functionele planning van alle ruimtes. Niet alleen de grootte van een ruimte is van belang, ook de relaties tussen de ruimtes is geoptimaliseerd in de ontwerpen, wat bijdraagt aan goed lopende medische processen. Hierdoor is, nog voor het aanschaffen van apparatuur, een belangrijke bijdrage geleverd aan het ontwerp. Pakket apparatuur Daarna hebben de experts van VAMED een passend pakket aan medische apparatuur samengesteld. In dat beslissingsproces komt kennis en ervaring op het gebied van zowel radiologie, als CSA, OK en alle andere afdelingen, samen met de wensen van alle belanghebbenden (o.a. eindgebruikers, technici, financieel verantwoordelijken). VAMED werkt leverancieronafhankelijk en kan zo advies geven over alle medische apparatuur. Planning levering en implementatie Met een overzicht voor alle aan te schaffen medische apparatuur startte de volgende gespreksronde met de eindgebruikers, om details voor alle losse apparaten te bespreken. Deze input is gebruikt voor het opstellen van de programma’s van eisen (PvE’s). Tijdens de startfase van de bouw is een wervingstraject gestart om de apparatuur aan te schaffen op basis van de PvE’s. Uitgaande van de bouwplanning heeft VAMED een leverings- en implementatieplanning opgesteld. Zo werden in de zomer van 2019 de eerste apparatuurpendels geleverd en werd eind 2019 de MRI naar binnen gereden. Hierna kon de aannemer het laatste deel van de gevel sluiten. Dat was voor VAMED het startsein voor de leveringen van alle andere apparaten. In september 2020 werd het nieuwbouwproject afgerond door de medische apparaten die nog niet aan vervanging toe waren, naar de nieuwbouw te verhuizen. Nu het nieuwe gebouw in gebruik is genomen, betekent het niet dat de werkzaamheden van VAMED erop zitten. Samen met dochteronderneming Hermed Medrott is zij verantwoordelijk voor het onderhoud van de medische apparatuur. Klantervaring Ruud Rusken, manager vastgoed Saxenburgh, kijkt met een goed gevoel terug op de samenwerking rond de nieuwbouw. ”VAMED heeft ons vanaf het begin ondersteund op het gebied van medische apparatuur. Het grote voordeel van deze samenwerking is dat er voor alle medische apparaten hetzelfde aanspreekpunt is. En dat geldt nu ook voor het onderhoud.”

Froukje Peeters Weem “VAMED ondersteunt uw ziekenhuis of gezondheidszorginstelling graag in een nieuwbouw- of renovatieproject als uw partner voor de turnkeyoplossing met een garantie op tijd en kosten. Maar VAMED is ook uw partner voor nieuwe medische apparatuur (als merkonafhankelijk leverancier) inclusief op maat gemaakte fi nanciële oplossingen. VAMED is de ideale partner voor complexere projecten, zoals een verhuizing van oud naar nieuwbouw, voor een functionele planning met procesoptimalisatie of wanneer een renovatie plaats moet vinden met OK’s die nog actief zijn.“ Froukje Peeters Weem – Biomedical Engineer 39

Over VAMED  CheckUP: wat is de status van uw medische apparatuur? In een ziekenhuis bevinden zich vaak veel en verschillende medische apparaten. Na de aanschaf van deze apparatuur vraagt ook het onderhoud, storingsmanagement en de documentatie veel aandacht. Om een duidelijk overzicht te krijgen van de status van de medische apparatuur in een instelling, biedt VAMED de Biomedical CheckUP aan. Met dit traject wordt het volledige beheer van de medische technologie door VAMED in kaart gebracht en geanalyseerd. Dit geeft inzicht in de staat van de medische apparatuur en het bijbehorende onderhoud. Daarnaast wordt er ook gekeken naar onder andere de documentatie, organisatiestructuur, onderhoudsprocessen en instandhouding van de medische techniek. De inzichten die voortkomen uit deze analyse kunnen gebruikt worden voor toekomstige plannen. Bijvoorbeeld scenario’s voor procesoptimalisatie, voorstellen voor de toekomstige organisatiestructuur en naleving van de wettelijke voorschriften. Daarnaast geeft het rapport ook een besparingspotentieel aan. Deze Biomedical CheckUP kan een goede start zijn voor ziekenhuizen die bezig zijn met renovatie en/of nieuwbouwplannen. Maar ook instellingen die voor fi nanciële uitdagingen staan of een beter overzicht willen krijgen in de fi nanciën rond de medische apparatuur, kunnen baat hebben bij het genoemde besparingspotentieel dat voortkomt uit de Biomedical CheckUP. Duurzame en optimale fi nanciering VAMED biedt professionele ondersteuning in de zoektocht naar een op maat gemaakte fi nancieringsoplossing die voorziet in alle behoeften. Daarbij gebruikt het bedrijf zijn innovatiekracht, jarenlange ervaring met succesvol uitgevoerde projecten en in het bijzonder zijn netwerk van banken, investeerders en adviseurs. Voor de fi nancieringspartners heeft de zorgsector niet alleen aan belang gewonnen sinds de pandemie: de verbinding van VAMED met dienstverleners in de gezondheidssector was al eerder een garantie voor de haalbaarheid en duurzaamheid van het gefi nancierde project. Om ervoor te zorgen dat dit ook in de toekomst zo blijft, biedt VAMED fi nancieringsconcepten op maat die verder gaan dan budgetvereisten. Zowel optimalisatie van belasting als van boekhoudkundige kwesties wordt nagestreefd. VAMED geeft informatie over de goedkeuringsprocessen van fi nancieringspartners, toetst op transparante wijze de voorwaarden en budgeteisen en levert tenslotte een gefundeerd besluitvormingshulpmiddel dat de meerwaarde van 40 FMT | December 2020 VAMED is al meer dan 35 jaar actief in de ontwikkeling, ontwerp, bouwplanning, uitvoering en onderhoud van ziekenhuizen en gezondheidszorginstellingen, in meer dan 950 projecten. Het hoofdkantoor is gevestigd in Wenen; VAMED is actief in meer dan 90 landen. VAMED stelt zijn klanten te helpen om effi ciëntie te vergroten en de concurrentiepositie te verstevigen. De projecten van VAMED zijn speciaal afgestemd op de wensen van de klant en kunnen daarmee variëren van advies, ontwikkeling en ontwerp, medische technologiepakketten tot de turnkey-realisatie van nieuwbouw- en renovatieprojecten. Het gevarieerde scala aan projecten omvat zowel universitaire en perifere ziekenhuizen als poliklinieken. De diensten van VAMED variëren van het gebouwonderhoud en gebouwgebonden apparatuur, de service van medische apparatuur, facility management tot het totale operationele beheer van ziekenhuizen of zorginstellingen. In alle projecten is VAMED merkonafh ankelijk. Met twee recente projecten in Duitsland laat VAMED zien dat het zijn ervaring en kennis op een zeer hoog niveau kan aanbieden. Met het Universitair Ziekenhuis UKSH in Sleeswijk-Holstein, met campussen in Kiel en Lübeck die werden geopend in augustus 2019, is een ziekenhuis gerealiseerd dat voldoet aan de allerhoogste kwaliteitsnormen voor patiënt en personeel. VAMED was in het UKSHproject verantwoordelijk voor de nieuwbouw en modernisering van in totaal 255.000 m2 netto vloeroppervlak en heeft de nieuwbouw van het ok-complex met 26 nieuwe ok’s en de renovatie van 16 bestaande ok’s gerealiseerd, evenals de bouw van twee centrale sterilisatieafdelingen. Het ziekenhuis Charité in Berlijn, waar meer dan de helft van de Duitse Nobelprijswinnaars in fysiologie en geneeskunde werken, biedt eersteklas patiëntenzorg en is gekozen als beste ziekenhuis van Europa en op vijf-na-beste ziekenhuis in de wereldwijde ranglijst van ziekenhuizen in 2019. het fi nancieringsconcept in kaart brengt. Dit kan vele vormen hebben: van klassieke bankfi nanciering naar leasestructuren tot complexe projectfi nanciering en beschikbaarheidsmodellen.  Meer informatie: www.vamed.nl

huisvesting | tekst • Wilma Schreiber De Universiteit Antwerpen en de Université libre de Bruxelles (ULB) gaan hun krachten bundelen in de bouw van een nieuw vaccincomplex in Antwerpen, Vaccinopolis genaamd. Het consortium IMM/Unity staat aan de lat om dit complex binnen anderhalf jaar tijd te realiseren, omwille van de huidige wereldwijde vraag naar vaccins. Geen eenvoudige opgave, gezien de uitzonderlijk hoge veiligheidsnormen en de extreem korte doorlooptijd. “Alles loopt conform planning. In maart 2021 starten we met de ruwbouw”, aldus Eric Vanhees, als chief operations officer betrokken vanuit Jansen Cleanrooms in Zonhoven (B). D e Belgische federale regering investeert 27 miljoen euro in de oprichting van deze Europese anti-infectieeenheid, met gespecialiseerde infrastructuur in Antwerpen (UAntwerpen). “We hebben nood aan zeer snelle ontwikkeling, productie en verspreiding van vaccins tegen potentieel onbekende ziekteverwekkers. De race naar een vaccin voor COVID zal nog minstens een paar maanden, of misschien zelfs een jaar duren”, aldus prof. Arnaud Marchant van de ULB in een recent persbericht. Inmiddels zijn ook diverse private investeerders aangehaakt en is het totale projectbudget van 40 miljoen euro gegarandeerd. Het complex krijgt een klinische testruimte, laboratoria in bioveiligheidsklasse 2 en 3 (BSL 2 en 3), kantoren, consultatieruimtes en verblijfs- en ontspanningsfaciliteiten. Er kunnen op maximaal dertig personen tegelijkertijd vaccins getest worden in quarantainecondities. Dat gebeurt via Controlled Human Infection Models (CHIM), gecontroleerde humane infectiemodellen. “Hierbij worden gezonde proefpersonen blootgesteld aan een verzwakte versie van een bepaalde ziekteverwekker, of aan de oorspronkelijke ziekteverwekker als er een doeltreffende therapie beschikbaar is”, verklaart prof. Pierre Van Damme van de UAntwerpen in hetzelfde persbericht. “Zo kunnen vaccins sneller ontwikkeld en getest worden, en deze methode is ook relatief goedkoop.” Aan ervaring geen gebrek: beide universiteiten hebben de afgelopen 25 jaar meer dan 500 klinische proeven met vaccins uitgevoerd en werkten samen aan verscheidene onderzoeksprogramma’s voor vaccins. 41

huisvesting | Staalharde garanties In 2021 verrijst op Campus Drie Eiken van Universiteit Antwerpen een complex met 30 bedden en wordt in Brussel een immunologisch laboratorium gebouwd. De opdracht is gegund aan het consortium IMM/ Unity (een initiatief van Jansen Building Group), vanwege de ervaring en specialisatie van de partners in soortgelijke projecten én de staalharde garanties die de betrokken bedrijven afgeven om de vooropgestelde planning te realiseren. Ook de prijs speelde een rol. Het compacte ontwerp van IMM/Unity, met een oppervlakte van 6.500 vierkante meter, resulteert in een lager energieverbruik en een veel kleinere ecologische voetafdruk dan het ontwerp van andere gegadigden. Proof of the sum, Exilab, Abstract Architecten en Establis zijn daarbij verantwoordelijk voor het integrale ontwerp en de engineering van Vaccinopolis. De realisatie is in handen van Jansen Building Group, Jansen Cleanrooms en Cordeel (ruwbouw). Verder nemen Imtech Belgium (elektrische installaties) en Jansen Cleanrooms vijftien jaar het onderhoud voor hun rekening. Prefab bouwsysteem Jansen Cleanrooms verzorgt de volledige binnenafwerking, alsook de technische en HVAC-installatie. De doorlooptijd – normaal gesproken vier tot vijf jaar – is uitzonderlijk kort: op 1 maart 2022 opent Vaccinopolis de deuren. 000, aldus Eric Vanhees, chief operations officer bij Jansen Cleanrooms. “De uitdaging wordt de extreem korte doorlooptijd te verzoenen met de vereiste BSL 3. Dat doen we door goed na te denken over de circulatie van mensen en materialen in het gebouw, kritische ruimtes zo te bouwen dat ze afzonderlijk te desinfecteren zijn en door te kiezen voor gladde oftewel hygiënische en makkelijk te reinigen afwerkingsmaterialen.” Box in a box Die hoge veiligheidseisen zijn noodzakelijk omdat binnen Vaccinopolis wordt gewerkt met veroorzakers van zeer ernstige ziekten. Eén van de grote bouwtechnische uitdagingen is dan ook dat het gebouw tot een hoge graad van perfectie luchtdicht moet zijn. Daarom wordt binnen de buitenschil een gebouw opgetrokken, een zogeheten ‘box in a box’. De wanden ervan worden bekleed met high pressure laminate (HPL) en alle naden worden luchtdicht afgewerkt. Die luchtdichtheid wordt achteraf per ruimte gecontroleerd door een onafhankelijke keuringsinstantie met behulp van rooktesten. “In het afgewerkte gebouw zullen BSL 3-omgevingen in onderdruk gehouden worden. Luchtstromen zijn dus inwaarts, zodat eventuele virussen langs die weg niet kunnen ontsnappen. De toegang verloopt steeds via een sluis met twee deuren, die niet allebei tegelijk open kunnen zijn. Voor de kamers maken we gebruik van een centrale ventilatie-unit; wel zijn alle kamers luchttechnisch 100% van elkaar gescheiden door middel van filters op de in- en uitgaande luchtstroom.” Veelzijdige bescherming Verder wordt in Vaccinopolis gewerkt met bag-in-, bag-out-filters, verpakt in plastic omhulsels die volledig te verzegelen zijn. Materialen en mogelijk besmet afval mogen pas naar buiten als ze dubbel verpakt zijn en aan de buitenkant ontsmet. Zo zijn onderhoudstechnici en de Artist’s impression van Vaccinopolis. De spiegelende gevel geeft het gebouw een hightech uitstraling en laat het tegelijkertijd opgaan in de omgeving. Foto: IMM/Unity 42 FMT | December 2020

| huisvesting De ontvangsthal van het gebouw. Foto: IMM/Unity Op de eerste verdieping bevinden zich onder meer de kantoren en laboratoria. Foto: IMM/Unity Ook de patiëntenkamers worden ingericht conform de strenge veiligheidseisen op BSL 3-niveau. Foto: IMM/Unity COO Eric Vanhees (Jansen Cleanrooms). Foto: UAntwerpen buitenwereld beschermd tegen besmetting. Ook is het HPL, toegepast in het meubilair van (bad)kamers, goed te desinfecteren en is dit materiaal anders dan gewone verf bestand tegen desinfecteermiddelen als waterstofperoxide. “Bovendien wordt al het afvalwater, inclusief dat van de toiletten, opgevangen in killtanks om het virusvrij te maken voor het de riolering ingaat”, voegt Vanhees toe. “Om het energiegebruik te drukken, wordt een warmtewisselaar geplaatst op de ventilatie. Ook dat vereist extra aandacht omdat de luchtstromen voor in- en afvoer volledig gescheiden moeten zijn.” Expertise Voor deze opdracht kan Jansen Cleanrooms bogen op ruime ervaring. Zo bouwde het bedrijf de cleanrooms voor het laboratorium van viroloog Marc Van Ranst op de campus Gasthuisberg van de KU Leuven, op BSL 3+-niveau. En momenteel wordt 2.000 vierkante meter laboratoria en cleanrooms van Univercells gerealiseerd, een bedrijf dat zich bezighoudt met biotechnologische productie. Bij Vaccinopolis is bewust gekozen voor een Design, Build & Mainte“ We verkorten elke fase van het proces” nance-constructie, volgens Vanhees. “Dat stelt ons in staat de kwaliteit, met ingrip van de technieken, vanaf het begin te garanderen. En omdat de opdracht volledig in BIM wordt uitgevoerd, kan de klant zich al in een vroege fase een goed beeld van het project vormen.” Momenteel loopt de engineering voor het project en is de aanvraag voor de omgevingsvergunning ingediend. “Alles loopt conform planning. In maart 2021 starten we met de ruwbouw. Achter de schermen wordt op dit moment alles in detail uitgewerkt en voorbereid.” 43

ict | tekst • TU Delft Still uit video Visualisatieexperiment voor software besmettingsrisico Software TU Delft voor het vaststellen van besmettingsrisico voor specifieke locaties De Delftse aerodynamica-hoogleraar Fulvio Scarano ontwikkelde samen met stromingsleerdeskundige Lorenzo Botto en simulatie-expert Wouter van den Bos software om de besmettingsrisico’s met het coronavirus te berekenen voor een specifieke locatie. Het model plaatst virtueel een ziek persoon in de ruimte en simuleert hoe snel de virusdeeltjes zich verspreiden. De TU Delftonderzoekers hopen dat ontwerpers en ingenieurs de software gaan gebruiken om voorspellingen te doen om te bepalen of bijvoorbeeld zitten in een vliegtuig, klaslokaal of restaurant veilig is. Toevoeging aan CFD-software “Het doel van het model is om het risico op een virusinfectie in te kunnen schatten voor een specifieke locatie”, zegt Van den Bos. “In plaats van een groot en ambitieus CFD-project (Computational Fluid Dynamics, ofwel door een computer berekende stromingen) op te zetten, wat erg lang duurt, was onze strategie om een toevoeging voor al bestaande CFD-software te maken. Dit programma gebruiken CFD-engineers om de luchtstromen in een ruimte met deuren, ramen en ventilatie te simuleren." Verspreiding van virusdeeltjes zichtbaar maken Het model is een plugin die virtueel een ziek persoon in die ruimte plaatst en simuleert hoe snel de virusdeeltjes van die persoon zich verspreiden, gebaseerd op ademen, praten of hoesten. Die snelheid neemt toe naarmate zo iemand langer is, een grotere longinhoud heeft en harder niest of hoest. Om zeker te weten of de simulaties kloppen met de praktijk, valideert het team ze door middel van kwantitatieve visualisatie-experimenten. “Ik maak zichtbaar wat onzichtbaar is”, zegt Scarano. Hij staat op van 44 FMT | December 2020 z’n stoel, hoest voor een scherm met stipjes met een camera erop gericht en laat vervolgens op zijn computerscherm zien hoe de druppels van zijn gekuch zich verspreiden. “Ik vergelijk vervolgens of dit klopt met onze simulaties. Deze cross-check is cruciaal om te verifiëren of de simulatie alle aspecten van de werkelijkheid meeneemt." Besmettingsrisico voorspellen Als alle bestaande gegevens aan de software zijn toegevoegd, kunnen de onderzoekers vervolgens gaan voorspellen wat het besmettingsrisico zal zijn. “Dan kun je op je computer, dus op een veilige manier, uitproberen wat er gebeurt als je bijvoorbeeld honderd studenten gedurende anderhalf uur bij elkaar zet in een collegezaal en er één van hen COVID-19 heeft. Ook wordt het model nauwkeuriger naarmate er meer bekend is over het virus, zoals informatie over de levensduur van het virus en hoeveel virusdeeltjes iemand ziek maken”, zegt Van den Bos. De plugin is waarschijnlijk in februari beschikbaar.  Meer informatie www.tudelft.nl

| bedrijvenindex ADVIESBUREAU CLEANROOMS DEUREN HUISVESTING Sweegers en de Bruijn bv Europalaan 12g, 5232 BC ’s-Hertogenbosch T 088 030 7300 www.swebru.nl Ropa Systems BV Belleweg 9, 5711 DH Someren T +31 (0)493 473637 www.ropasystems.nl Vestiging Doorwerth Record Automatische Deuren B.V. Cardanuslaan 30 Postbus 67, 6865 ZH Doorwerth T 026-3399777 F 026-3399770 www.record-automatischedeuren.nl Valstar Simonis Veraartlaan 4 2288 GM Rijswijk T 070 307 22 22 E rijswijk@valstar-simonis.nl www.valstar-simonis.nl Cadolto Benelux BV Dorpsstraat 8a, 4181 BN Waardenburg T +31 418 651 544 M +31 61066 4074 www.cadolto.nl Vestiging Oosterhout Record/Van Nelfen Deurtechniek Houtduifstraat 6 Postbus 565, 4900 AN Oosterhout T 0162-447720 GEBOUWBEHEERSYSTEEM ULC Installatietechniek b.v. Labradordreef 18 Postbus 2405 3500 GK Utrecht T +31 30 26 50 500 www.ulcgroep.nl INSPECTIES & LOGBOEKBEHEER OK Consultancy Nederland (OKCN) Postbus 2102, 5202 CC ’s-Hertogenbosch T (0)73 62 34 381 www.okcn.nl BOUWBEDRIJVEN Interflow De Stek 15, 1771 SP Wieringerwerf T (0227) 60 28 44 www.interflow.nl Sauter Building Control Nederland BV Postbus 20613, 1001 NP Amsterdam T 020 - 587 67 00 www.sauter.nl GORDIJNSTOFFEN DiiP BV MedicomZes Amsterdam T 020 696 68 86 E amsterdam@medicomzes.nl MedicomZes Groningen T 050 549 54 95 E groningen@medicomzes.nl www.medicomzes.nl BRANDVEILIGHEID Witlox Brandveiligheid BV Nieuwstraat 30 5491 VD Sint-Oedenrode T 0858771198 www.witlox-brandveiligheid.nl M-Wall BV Steenoven 4C 5626 DK Eindhoven T +31 850 18 85 00 www.mwall.nl Inspecties en logboekbeheer Hartveldseweg 34 B, 1111 BG Diemen Postbus 298, 1620AG Hoorn T 020 6680069 www.diip.nl Jan Snel Medical Buildings Willeskop 94, 3417 ME Montfoort Postbus 200, 3417 ZL Montfoort T +31 (0) 348 47 90 90 www.jansnel.com Vescom Nederland B.V. Sint Jozefstraat 20, 5753 AV Deurne Postbus 70, 5750 AB Deurne T +31 493 350 767 E nederland@vescom.com www.vescom.nl HUISVESTING IT & SOFTWARE Jan Snel Medical Buildings Willeskop 94, 3417 ME Montfoort Postbus 200, 3417 ZL Montfoort T +31 (0) 348 47 90 90 www.jansnel.com INSTALLATEUR Ultimo Software Solutions bv Waterweg 3 - 8071 RR Nunspeet T +31(0)341 – 423737 www.ultimo.com Cadolto Benelux BV Dorpsstraat 8a, 4181 BN Waardenburg T +31 418 651 544 M +31 61066 4074 www.cadolto.nl 45

bedrijvenindex | LIFT-OPLOSSINGEN Liftinsight Emmy van Leersumhof 12 3059 LT Rotterdam T +31 (0)85 273 84 22 www.liftinsight.com MEET- EN REGELTECHNIEK MEDISCHE GASSEN EN BEWAKING/MONITORING OPLEIDINGEN TPS technology Benelux B.V. Postbus 196 2130 AD Hoofddorp Contactpersoon E. Schrijver T +31 23 531 75 41 www.tpstechnology.nl www.tpstechnology.de Hogeschool Rotterdam G.J. de Jonghweg 4-6 3015 GG Rotterdam T 010 794 48 90 www.hogeschoolrotterdam.nl OPERATIEKAMERS Hitma Instrumentatie Anton Philipsweg 1, 1422 AL Uithoorn Postbus 175, 1420 AD Uithoorn T +31(0)297 - 514 833 www.hitma-instrumentatie.nl MEDISCHE PERSLUCHT MEDISCHE GASSEN DISTRIBUTIE SYSTEMEN Interflow De Stek 15, 1771 SP Wieringerwerf T (0227) 60 28 44 www.interflow.nl Dräger Nederland B.V. Huygensstraat 3-5, 2721 LT Zoetermeer T 079 – 344 44 888 www.draeger.com MEUBELSTOFFEN Berko Kompressoren Havenweg 14 - 6603 AS Wijchen T 024 - 641 11 11 www.berko.eu BOGE KOMPRESSOREN (NL) B.V. Westerwerf 24 1911 JA Uitgeest T +31 (0) 251 652434 E nl@boge.com nl.boge.com/nl Vescom Nederland B.V. Sint Jozefstraat 20, 5753 AV Deurne Postbus 70, 5750 AB Deurne T +31 493 350 767 E nederland@vescom.com www.vescom.nl NOODSTROOM Q-bital Rob van Liefland Benelux & Nordic E robvanliefland@young-medical.com M +31 6 54 78 58 76 www.vanguardhs.com MEDISCHE GASSEN Elinex Power Solutions Wolweverstraat 15 2984 CE Ridderkerk T +31 (0)180 72 13 59 www.elinex.com Linde Healthcare Benelux De keten 7 Postbus 325, 5600 AH Eindhoven T +31 40 28 25 825 www.linde-healthcare.nl MANN+HUMMEL Vokes Air BV 1e Garnizoensdok 7 3539 JA Nieuwegein Tel 030-6868080 www.airfiltration.mann-hummel.com M-Wall BV Steenoven 4C 5626 DK Eindhoven T +31 850 18 85 00 www.mwall.nl PERSOONSBEVEILIGING SYSTEMEN Jan Snel Medical Buildings Willeskop 94, 3417 ME Montfoort Postbus 200, 3417 ZL Montfoort T +31 (0) 348 47 90 90 www.jansnel.com Ooperon Mijkenbroek 25 4824 AA Breda T + 31 76 57 230 30 www.ooperon.nl PROJECTINRICHTING M-Projectservice BV Steenoven 4C 5626 DK Eindhoven T +31 40 292 79 50 www.m-projectservice.nl STRALINGSWERING Cadolto Benelux BV Dorpsstraat 8a, 4181 BN Waardenburg T +31 418 651 544 M +31 61066 4074 www.cadolto.nl Tinnemans Medical Design BV Belleweg 9, 5711 DH Someren T +31 (0) 493 472399 www.4medicaldesign.com 46 FMT | December 2020

| bedrijvenindex STRALINGSWERING VALIDATIE VLOEREN WASMACHINES Tinnemans Medical Design BVBA Gildenstraat 41,B-2470 Retie T +32 (0) 14 717919 www.4medicaldesign.com Volg ons zusterbedrijf op twitter: @RopaSystems Cleanroom Management International The Netherlands: Luchthavenweg 81 5657 EA Eindhoven T +31 402 88 87 57 www.cmitest.com Nora fl ooring systems B.V. Belgiëstraat 14 5171 PN Kaatsheuvel T 0416-286140 www.nora.com/nl Miele Professional Postbus 166, 4130 ED Vianen T 034-73 78 884 www.miele-professional.nl E professional@miele.nl WANDBEKLEDING WANDBEKLEDING WATERBEHANDELING ZORGTECHNOLOGIE, BOUW EN INRICHTING M-Wall BV Steenoven 4C 5626 DK Eindhoven T +31 850 18 85 00 www.mwall.nl Vescom Nederland B.V. Sint Jozefstraat 20, 5753 AV Deurne Postbus 70, 5750 AB Deurne T +31 493 350 767 E nederland@vescom.com www.vescom.nl BWT nederland Coenecoop 1 2741 PG Waddinxveen E verkoop@bwtnederland.nl T +31 88 750 90 00 VAMED Nederland B.V. Orteliuslaan 897, 3521 BE Utrecht T +31 (0)30 303 64 30 www.vamed.nl Colofon NUMMER 7 DECEMBER 2020 WWW.FMTGEZONDHEIDSZORG.NL 2020 FMT als crossmediaal platform Vakblad, informatieplatform, over actuele ontwikkelingen (cure & care) op het gebied van Facilities (realisering, onderhoud, beheer en exploitatie van zorghuisvesting en verwante facilitaire voorzieningen), Management en Technologie (medische en gebouwgebonden technologie, ICT, eHealth, artifi cial intelligence etc.). Verschijnt 7x per jaar, zowel in print als digitaal / ISSN 1873-8877 www.fmtgezondheidszorg.nl op Twitter: @FMTzorg Uitgever AcquiMedia, Henk van der Brugge Amstelwijckweg 15, 3316 BB Dordrecht Hoofdredactie Cor van Litsenburg info@fmtgezondheidszorg.nl Eindredactie Dietske van der Brugge Redactie ir. René Drost NAMCO / dr. Henk-Jan Hoekjen / prof. dr. ir. Jos Lichtenberg / prof. dr. ir. Masi Mohammadi / Wilma Schreiber / Frank van Wijck / Betty Rombout / Laura van Lith (Zorg Brandveilig) / Reneé van Litsenburg BA / ing. Henk Postema Met medewerking van o.a. NEN / TU/e / Hogeschool Arnhem en Nijmegen / IHE / KIVI Bladmanagement en advertenties Wim Boer, 0184-481042, wim@fmtgezondheidszorg.nl Henk van der Brugge, 0184-481041, henk@acquimedia.nl Vormgeving Dock35 Marketing, Maarten Molenaar Druk Damen Drukkers B.V. Abonnement € 120,- per jaar excl. BTW, biedt tevens toegang tot het digitale magazine. Buiten Nederland, binnen Europa € 145,- per jaar excl. BTW. Informeer vrijblijvend naar een collectief abonnement. 7 Huisvesting Woonzorgcomplex Zuidoever Artificial Intelligence Data verkrijgen uit PACS en EPD Duurzaam Eerste ziekenhuis zonder aardgas Groene trend zet door in de zorg Coverfoto Foto: Zuidoever, meijeske fotografi e Disclaimer & Copyright AcquiMedia heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samengesteld. AcquiMedia, (hoofd)redactie en auteurs kunnen echter op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de gegevens en aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op de informatie in deze uitgave. Het is niet toegestaan om zonder toestemming van de uitgever (incl. bronvermelding en fotocredit) beelden of artikelen uit deze uitgave over te nemen. 47 GEZONDHEIDSZORG

VAMED UW PARTNER VAMED is uw partner voor gezondheidszorg-projecten. Van ontwerp tot turnkey. VAMED garandeert met het leveren van kwaliteit, effi ciëntie en betrouwbaarheid het blijvende succes van uw projecten en uw partners in de gezondheidszorg. VAMED onderscheidt zich onder meer door merk onafhankelijk ontwerp, levering en full-service onder-houd van medische technologie in zorginstellingen. VAMED staat in uw project voor persoonlijke aandacht en een duurzame relatie! Geïnteresseerd? Neem geheel vrijblijvend contact op met 030 303 99 44. WERELDWIJDE ERVARING VAMED is wereldwijd een toonaangevende partner van ziekenhuizen en gezondheidszorginstellingen bij projectontwikkeling, planning, bouw, inrichting en operationeel management. Wij hebben de afgelopen 3 decennia meer dan 900 ziekenhuisprojecten, revalidatiecentra, verpleeghuizen en gezondheids-resorts in 90 landen gerealiseerd en verlenen overal ter wereld diensten op maat. NIEUWBOUW, UITBREIDING, RENOVATIE ADVIES / ONTWIKKELING VAMED begrijpt de gezondheidszorg in de volle breedte en volgt een integrale aanpak. We hebben voortdurend de interacties en alle processen in de patiëntenzorg in beeld. Zo eindigt de verantwoordelijkheid van VAMED in het lifecycle-model niet met een succesvolle overdracht, maar vormt deze met de bijbehorende beschikbaarheidsgarantie en bijvoorbeeld operationeel management een integrale verantwoordelijkheid in de gezondheidszorg. OPERATIONEEL MANAGEMENT PROJECTONTWIKKELING / PLANNING DIENSTEN FINANCIERING BOUW Vamed Nederland B.V., 3528 BE Utrecht Tel: +31 (0) 30 303 64 30 Email: info@vamed.nl www.vamed.nl © Herbst

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48

Home