PLOEGEN, EGGEN, ZAAIEN EN OOGSTEN COLUMN DOOR PIETER TIMMERS, FORWARD MANAGEMENT De misleiding van ons brein In zijn boek ‘Uit onbetrouwbare bron’ laat Daniel Levitin, professor psychologie en neurowetenschappen aan de McGill University in Montreal, ons zien hoe gemakkelijk ons brein te beïnvloeden is door misinformatie. Hij is niet de enige. Daniel Kahnemann, auteur van het boek ‘Ons feilbare denken’, ging hem voor en momenteel verschijnen er meer boeken die laten zien dat ons brein gevoeliger is voor goede verhalen dan voor waarheid en feiten. Als een verhaal onze emotie raakt, zijn we gevoelig voor misleiding Levitins boek is interessant en nuttig voor bedrijven. Dit soort boeken zouden verplichte literatuur moeten zijn voor verkopers en marketeers, echter, ze worden gezien als branchevreemd en dan wordt er geen kennis van genomen. Gevoelsmensen (en/ of onwetend) maken gemakkelijk de fout zich mee te laten voeren in een emotioneel verhaal. Heftigheid, angst en verdriet van anderen raken hen. Ze vallen ten prooi aan mogelijke misleiding. Een actuele vraag luidt: ‘hoe herkennen we nepnieuws?’ VERGISSINGEN DOORZIEN Het boek ‘Uit onbetrouwbare bron’ kan helpen om de vergissingen van ons denken te doorzien. Bovendien helpt het ons om nepnieuws en misinformatie in de (social) media te doorzien. We leven in een tijd waar sprake is van een information overload. Belangrijk om te weten is uit welke bron de informatie komt, hoe wordt deze gepresenteerd en zit er een belanghebbende achter de verstrekte informatie? Een kleine greep uit een reeks van mogelijkheden om ‘waar’ van ‘onwaar’ te onderscheiden: • Misleiding met gemiddelden. Is -normaalhet gemiddelde van alle afwijkingen? Dan kan het zo maar zijn dat het rekenkundige gemiddelde slechts in theorie bestaat en niet in de praktijk. • Misleiding door framing. We zijn gevoelig voor ‘framing’. Hoe wordt de zaak voorgesteld? Een omschrijving als ’70% van de operaties slaagt’ leidt tot meer optimisme dan ‘3 van de 10 operaties mislukt’. • Eerder meningen dan feiten. Ter zake kundige mensen geven feitelijke antwoorden, niet ter zake kundige mensen geven een mening op basis van hun gevoel, dus eigenlijk een niet betrouwbaar antwoord. Bron: ‘Uit onbetrouwbare bron’ - Daniel Levitin JACHTBOUW NEDERLAND AUGUSTUS 2019 17 • Appels met peren vergelijken. Voorbeeld: Een verkiezingsuitslag voor een Tweede Kamer mag en kun je niet vergelijken met een uitkomst van een gemeenteraadsverkiezing. Hoewel er overeenkomsten zijn, is lokaal niet vergelijkbaar met nationaal. • Misleiding door te ruime begrippen. Cijfers over werkeloosheid bij voorbeeld; Is dat een percentage van de gehele bevolking, of de werkende bevolking? Kan elke niet-werkende als werkeloos gezien worden? Tellen zzp’ers, flex- en deeltijdwerkers ook mee? • Misleiding door onbewuste doelgroepselectie. Bij een vrijwillige deelname aan een onderzoek hebben de meest gemotiveerden een grotere invloed op de uitkomst. De groep moet idealiter bestaan uit voor- en tegenstanders. Denk eens aan verkiezingsuitslagen! Wat is de invloed van de niet-stemmers? • Te groot vertrouwen op deskundigen, certificeringen, vergunningen, encyclopedieën en leerboeken. We moeten leren op onszelf te vertrouwen. • Het staat geschreven, dus het is waar. In dit internettijdperk niet vol te houden. Er wordt nu van alles opgeschreven, maar mensen voelen een emotie en bedenken daar een argument bij; niet omgekeerd. Ook op social media. Daar is de ene bron betrouwbaarder dan de andere, maar hoe kom je erachter welke betrouwbaar is en welke niet? • Statusmisleiding. Iemand is deskundig op vakgebied A en spreekt zich op basis van zijn titel uit op vakgebied B. Een longarts heeft, meer dan waarschijnlijk, geen kennis van orthopedie, hoewel beiden zich arts noemen. • Contrakennis. Dit is misinformatie verpakt in feiten. Men roept iets waar geen bewijs voor is, waar andere verklaringen voor zijn of waarvan het tegendeel is bewezen. Dit onderbouwt men met feiten, maar men vergeet de feiten die het verhaal tegenspreken. Mensen zijn eerder op zoek naar een bevestiging van wat ze al weten dan dat ze op zoek zijn naar nieuwe kennis. • Journalistieke misleiding. Eén ooggetuigenverslag wordt als algemeen gepresenteerd. Goede journalistiek laat het nieuws van verschillende kanten zien. • Wetenschappelijke misleiding. Verzonnen gegevens; data die op bepaalde punten zijn gewijzigd. Er zijn mythes over wetenschap. Bijvoorbeeld dat wetenschappers, ook Nederlanders, het eens zijn, of refereren naar onderzoek wat nooit heeft plaatsgevonden. • Breinbehoefte. Ons brein heeft behoefte aan patronen, aan verhalen en wordt wakker van emotie. Dan slaat het ook sneller op. Het brein wil vooral dat we veilig zijn; dan is het rustig. Maar het heeft niet alle bedreigingen goed door en sommige bedreigingen neemt het veel te serieus. • Toeval. Jij belt mij terwijl ik net aan je dacht. Ons brein registreert dat. En al de andere keren dat jij belde en ik niet aan je dacht, worden niet meegeteld. We slaan het bijzondere beter op. Na 9/11 daalde het aantal vliegreizigers enorm. Terwijl vliegen gewoon heel veilig was. Een prachtige wijsheid, die wel wordt toegeschreven aan de Amerikaanse auteur Mark Twain (1835-1910): “Je komt niet in de problemen door wat je niet weet, maar door wat je denkt te weten en toch niet waar is.”
18 Online Touch Home