Waterkwaliteit Gevaarlijke cocktail? Zorg is er niet alleen over het toenemend aantal microverontreinigingen in het oppervlaktewater, maar ook over interactie tussen de componenten die de toxische effecten nog kunnen vergroten. De mix of ‘cocktail’ zou schadelijker kunnen zijn dan de optelsom van de indivi duele effecten. De nu meest gebruikte msPAFmethode voor toxische druk houdt daar geen rekening mee. Leo Posthuma (RIVM en Radboud Universiteit): “Voorbeelden van synergisme, en ook het tegenovergestelde - antagonisme - in de toxicologie zijn er. Maar ze zijn erg zeldzaam, zeker als je het hebt over de concentraties die je normaal gesproken in het milieu aantreft. Ongevallen kunnen daarop natuurlijk een uitzondering zijn.” Dat msPAF geen rekening houdt met het ‘cocktaileffect’ noemt Posthuma daarom “verantwoord”. Leonard Osté (Deltares) sluit zich daarbij aan. “Als je alle huidige wetenschappelijke kennis overziet, is synergie in ieder geval niet het grootste risico. Dat zit toch echt in het grote en groeiend aantal verschillende stoffen in oppervlaktewater. Synergie mag je in mijn ogen dan terecht verwaarlozen in msPAF. Bovendien nemen bioassays dat effect uiteraard wel mee.” Leonard Osté, expert Waterkwaliteit en sediment bij Deltares, had de totstandkoming onder zijn hoede en zet meteen een kanttekening. “De kaart is vooral een indicatie van de huidige toxische druk in Nederland. De resultaten op verschillende locaties zijn niet helemaal vergelijkbaar qua methodiek.” De kaart blijkt ingekleurd op basis van msPAF-waarden: meer-soorten Potentieel Aangetaste Fractie. msPAF varieert tussen nul en honderd procent en geeft weer welk deel van de waterorganismen nadelige gevolgen ondervindt van de aanwezige verontreinigingen. Uitgangspunt zijn concentratiebepalingen van zo veel mogelijk stoffen. Voor elke stof wordt die concentratie vermenigvuldigd met een bijbehorende toxiciteitsfactor die weergeeft of inschat (afhankelijk van de beschikbare wetenschappelijke kennis) hoe schadelijk de stof is. Het RIVM ontwikkelde een database waarin de factor voor 12.000 bekende, veel voorkomende stoffen is vastgelegd. Vervolgens worden alle individuele bijdragen opgeteld tot een totale toxische druk, de msPAF-waarde. Osté: “Het rekenwerk is niet echt ingewikkeld. Maar het ontbreekt nog aan een protocol. Hoeveel stoffen neem je bijvoorbeeld minimaal mee? Meet je er honderd of duizend? Reken je met een gemiddelde jaarconcentratie of de mediaan? En wat doe je met stoffen die heel kort pieken? Er zitten nogal wat keuzes achter. Hoe je daar mee omgaat, dat moet allemaal nog wat uitkristalliseren.” Het PBL publiceerde in de Nationale Analyse Waterkwaliteit voor het eerst een overzichtskaart van de toxische druk in het Nederlands oppervlaktewater. Gebieden met veel glastuinbouw, zoals het Westland, kleuren er rood op (bron: Nationale Analyse Waterkwaliteit, Planbureau voor de Leefomgeving). Kanarie “De msPAF-methode is goed opgepikt”, vindt hoogleraar Duurzaamheid en milieurisico’s Leo Posthuma (RIVM, Radboud Universiteit). Als huidig coördinator toxiciteit binnen 30 WATERFORUM NR 4/5 de Kennisimpuls Waterkwaliteit was hij verantwoordelijk voor de lancering van de methodiek in 2016, onder de naam Ecologische Sleutelfactor Toxiciteit. “Inmiddels heb ik in zeker veertig rapportages msPAF-bepalingen teruggezien. Dat is groen en rijp door elkaar, maar het onderschrijft de grote behoefte aan een meetmethode.” msPAF is echter maar de helft van wat de sleutelfactor toxiciteit beoogt, bena drukt Posthuma. “Zeg maar de chemische helft. 12.000 stoffen is veel, maar bij elkaar wordt vaak nog geen halve procent van alle 140.000 in Europa geproduceerde stoffen gemeten.” Om een echt compleet beeld te krijgen van de toxische druk, omvat de sleutelfactor ook bioassays: metingen van het effect van alle verontreinigingen op waterorganismen en biodiversiteit. “Je weet dan niet precies welke stoffen verantwoordelijk zijn, maar je neemt wel álle mogelijke invloeden mee. Ik vergelijk het altijd met de kanariein-de-kolenmijn.” Leonard Osté (Deltares) “Het rekenwerk is niet echt ingewikkeld, maar het ontbreekt nog aan een protocol.”
31 Online Touch Home