Afvalwater Er schuilt een schat aan informatie in ons rioolwater volgens Mark van der Werf, programmaleider duurzaamheid, innovatie en internationaal bij de Unie van Waterschappen. Dat er nu op alle zuiveringen in Nederland bemonsterd wordt voor het testen op niet-infectueuze coronavirusdeeltjes, heeft wel wat voeten in de aarde gehad. “De waterschappen hebben op verzoek van het ministerie van VWS en het RIVM sinds de uitbraak van het coronavirus in Nederland een grote operatie in gang gezet. De bemonstering van rioolwater die we normaal gesproken uitvoeren, is in korte tijd flink uitgebreid zodat we een bijdrage kunnen leveren aan het in beeld brengen van trends van het coronavirus. Het onderzoek specifiek naar coronavirusdeeltjes is uitgebreid van 29 meetpunten in april, naar 80 in augustus. En nu worden bijna alle 318 rioolwaterzuiveringsinstallaties in Nederland wekelijks bemonsterd. En we gaan die frequentie nog opvoeren. De waterschappen nemen de monsters uit het rioolwater en stellen ze beschikbaar aan aan de water laboratoria en het RIVM. Dat doet de analyse van de monsters en interpreteert de gegevens.” Trends Zo wordt het rioolwater van bijna 17 miljoen mensen in Nederland onderzocht. De gegevens staan op het vernieuwde coronadashboard van de rijksoverheid en worden wekelijks bijgewerkt. Van der Werf: “De waterschappen zetten zich volop in om deze ‘Big Brown Data’ te helpen ontsluiten. Met de metingen van het rioolwater kunnen besmettingshaarden en trends in specifieke regio’s vroegtijdig worden gesignaleerd. De meeste mensen die besmet zijn, scheiden namelijk al virusdeeltjes uit nog voordat ze klachten ondervinden. Dit zijn waardevolle gegevens die voorlopen op data van bijvoorbeeld testuitslagen en ziekenhuisopnames.” Vroeg signaal Dat bevestigt Ana Maria de Roda Husman. Zij is afdelingshoofd van het Centrum voor Infectieziektebestrijding binnen het RIVM. “In aanvulling op andere surveillancemethoden kun je via het rioolwater ook signalen van het virus zien van mensen die (nog) geen klachten hebben. Van bijna iedereen lees je in de ontlasting virussporen uit die ook vanuit keel en neus zijn uit te lezen, maar dat gebeurt vaak pas later, omdat mensen die getest worden in teststraten al klachten hebben. Van iedereen die besmet raakt, krijg je via rioolwater al heel vroeg een signaal. En ook nog eens los van leeftijd, onderliggende aandoeningen, etc. Je weet ook Ana Maria de Roda Husman (RIVM) “Ik zie potentie voor nog breder bemonsteren in de toekomst. Ook om terug te kunnen kijken. Dat is nuttig als een nieuw virus opduikt.” Mark van der Werf (Unie van Waterschappen) “Met de metingen van het rioolwater kunnen besmettingshaarden en trends in specifieke regio’s vroegtijdig worden gesignaleerd.” waar de mensen met besmettingen zich ophouden, omdat ze daar ter plekke naar de wc gaan. Bij rioolwateruitslagen krijg je ook bezoekers van een regio in beeld, en woonwerkverkeer of toeristen.” Voor het coronaonderzoek testen onderzoekers rioolwater dat over 24 uur verzameld is. Er wordt geen infectueus virus gemeten, maar RNA, genetisch materiaal van het virus dat de viruseigenschappen bepaalt. De testresultaten laten zien hoeveel virusdeeltjes in het rioolwater zitten. De poep van de keizer Het onderzoeken van onze ontlasting is niet nieuw. Peter Verlaan, directeur zuiveren bij Waterschap Aa en Maas, vertelt het lachend: “Vroeger liet de keizer zijn ontlasting al ontleden. Dan wist men hoe het met de keizer ging. De kennis dat poep veel zegt over onze gezondheid, is dus al eeuwenoud. Die bron hebben wij als waterschappen in handen, omdat wij het rioolwater van alle Nederlanders verwerken en zuiveren.” Ook voordat er getest werd op coronavirusdeeltjes, werd de samenstelling van ons rioolwater al op veel meer geanalyseerd dan strikt gezien nodig is voor het zuiveringsproces. Mark van der Werf: “Rioolwateranalyse geeft bijvoorbeeld een signaal over de consumptie van drugs. Zo wordt in Nederland bijvoorbeeld in Amsterdam, Utrecht en Eindhoven door metingen in het rioolwater onderzocht hoeveel drugs er in die steden wordt gebruikt. Er worden ook metingen gedaan die wijzen op illegale lozingen van drugsafval. Ook trends in medicijngebruik zijn af te lezen. En ook heel interessant: bacteriën die resistent zijn voor antibiotica. Hoe meer mensen deze bacteriën meedragen, hoe minder effectief het gebruik van antibiotica wordt in de bestrijding van ziekten. Microplastics, hormonen, giftige bestrijdingsmiddelen, stoffen die gebruikt worden om bommen te maken: er zijn nog talloze stoffen te bedenken die in het riool geanalyseerd zouden kunnen worden. ‘Big Brown Data’ zijn dé kans om een chemisch en biologisch spoor te volgen en sociale trends in beeld te brengen.” Verbreden Waarom wordt er niet veel meer gebruikgemaakt van de bron van ‘Big Brown Data’? Peter Verlaan: “De waterschappen willen graag meewerken aan het verbreden van de bemonstering. Dat zou veel vaker kunnen, bijvoorbeeld dagelijks op alle zuiveringen, mits we daarvoor een infrastructuur aanleggen. Dat vergt wel heel wat, bijvoorbeeld WATERFORUM NOVEMBER 2020 15
16 Online Touch Home