Een waar gebeurd familierelaas over een gezin uit Wulveringem, wat oorlog 1914-18 deed met mensen “ tijdens” en “erna”. Luk Grypdonck deel 3 Een bank achteruit De ochtend van 6 augustus 1914 blazen de Duitsers algemeen de aftocht en moeten overal terrein prijsgeven met zeer zware verliezen. Aan dit scenario had men zich helemaal niet ver- wacht aan Duitse zijde. De nachtelijke verrassingsaanval loopt faliekant af op vijf van de zes aanvalsassen in de Luikse fortengordel. In het Noorden trekt de 34ste Brigade Schwerin aan het kortste einde, in het Noordoosten de 27ste Brigade Keulen en in het Oosten de 11ste Bri- gade Brandenburg. Wat er gebeurde in het Zuiden met de 38ste Brigade Hannover en de 43ste Brigade Cassel, in Sart-Tilman en Boncelles, weten we intussen. Ten slotte in het Oosten de 14de Brigade Halberstadt. Die dreigt hetzelfde lot te ondergaan als de vijf andere Duitse briga- des. Bij hevige gevechten sneuvelt zelfs Gen. Von Wüssow en toevallig is Gen. Erich Luden- dorff in het commando aanwezig. Dat Janneke is berucht om zijn “haantjesgedrag” en neemt terstond de leiding over. Er wordt stevig slag geleverd in Retinne, Bellaire. Aan Belgische als aan Duitse kant vallen enorme verliezen. In de chaos vluchten Duitsers voor onze beschietin- gen in de boomgaarden en geraken domweg in Jupille. Pas later begint het te dagen bij Erich Ludendorff en beseft het pietluttige gat in de Luikse fortengordel. Alzo ligt de Luikse binnen- stad voor het grijpen. De toestand van zijn troepen is rampzalig en ronduit precair te noemen. Ze zijn compleet afgesneden van de Duitse hoofdmacht. In de namiddag van donderdag 06 augustus ‘14 beginnen de Duitsers hun terreurbombardement op stad Luik vanaf de hoogvlak- te van Belleflamme. Alles bij elkaar was het geen dom idee om die dag het Belgisch veldleger te doen vertrekken naar Tienen. Gen. E. Ludendorff riskeert zich op vrijdag 07 augustus 1914 met 5.000 man in de Luikse binnenstad, maar bespeurt geen Belgisch uniform. Onverrichter- zake moet hij afdruipen voor zijn veiligheid, nog altijd geïsoleerd van de rest, en wordt op het matje geroepen wat zijn probleem is. Hij is immers de coördinator in de mislukking. Het ant- woord is simpel: de forten blokkeren en beschieten alle wegen, spoorwegen en bedreigen con- tinu de Duitse troepen. Gen.Von Bulow laat het Hoofdkwartier in Pruisen weten dat Luik pas- seren onuitvoerbaar is. De forten zullen verbeten blijven doorvechten tot 15/16 augustus ‘14 en de Duitsers oponthoud bezorgen tot 18 augustus ‘14. De Pruisen verkroppen moeilijk hun verlies en koelen hun woede in Visé, de Voerstreek en Luik. Huizen worden grootschalig in brand gestoken en onschuldige burgers in grote getale terechtgesteld. Sindsdien nemen ze pa- tent op oorlogsmisdaden, wat hen tot vandaag zal blijven stigmatiseren als gehate Barbaren, Hunnen, Boches en Moffen. DE VLUCHT VOORUIT Zo knijpt de Luikse 3de divisie heelhuids er tussenuit en brengen de Luikenaren “ Het Laatste Nieuws” naar Tienen. Wanneer de 15de Gemengde Brigade komende van Sart-Tilman, Luik binnenkomt, is de volledige ontruiming reeds volop aan de gang. Even kunnen de manschap- pen kortstondig uitblazen en wordt hen eten of drinken toegestopt door burgers. Beschadigde uitrusting of overbodige spullen worden vernield en in de fik gestoken. Léon zijn regiment krijgt instructies: een korte mars met verzameling aan fort Loncin. Een klein uur na het vertrek van de eerste colonnes en konvooien, kunnen zij inschuiven en verlaten Luik. Zelfs de lichtgewonden lopen mee in de rangen, als het mogelijk is. In Loncin is de omgeving nog intact en het fort is onbeschadigd. Hier is nog niet gevochten of de duivel langs geweest. Een korte pauze, nieuwe consignes en ze marcheren af naar het Westen. Ver achter hen horen ze het terreurvuurwerk (!!!) over stad Luik losbarsten. Léon en zijn strijdmakkers krijgen een geforceerde mars voorgeschoteld en arriveren in Borgworm / Waremme in het holst van de nacht. Uitgeput, oververmoeid, mentaal getormenteerd door gevechtssituaties vallen ze onmiddellijk in slaap waar ze gaan liggen. Wanneer de zon opkomt wordt Léon wakker uit een onrustige slaap waarin demonen de dienst uitmaken. Eén na één krabbelen stijf en stram nog andere jongens recht: Appel bij afroeping. Ze krijgen wat brood en koffiebrouwsel aan de fouragewagen. Verzamelen op bevel! Met lede ogen aanschouwen burgers het tafereel van vuil en smerig aan gepatroneerde troepen. Léon zijn compagnie vertrekt. De ganse nacht en dag is het een onafgebroken stroom van aftrekkende legercolonnes. De vlucht naar Egypte: de vlucht vooruit. Weerom een geforceerde mars. Léon stapt op automatiek, ziet dorpen, streken, gehuchten, waar hij bij naam nog nooit heeft van gehoord. Tijdens het marcheren komt zijn ganse leven als een revue voor de geest, vooral de laatste dagen. Waar zijn we mee bezig? 1
Kristelijk opgevoed en toch anderen moeten doodschieten om in leven te kunnen blijven. Wij of zij!!! Léon was opgelucht toen Luik en Loncin achter hen lag: weg uit de hel en de gruwel. ’s Avonds op vrijdag 07 augustus 1914 bereiken ze Tienen. De zwaargehavende Luikse 3de Legerdivisie wordt met bewondering onthaald en achter de andere divisies beschermd opgesteld in reserve. De laatste eenheden sukkelen binnen op zaterdag 08 augustus 1914. In Tienen en wijde omgeving zijn massaal gevechtsstellingen en bivak opgezet. Vier legerdivisies zijn hier neergestreken: de 1ste uit Gent, de 2de uit Antwerpen, de 5de uit Bergen en de 6de uit Brussel. De 4de uit Namen moet op het thuisfront de forten beschermen. Al deze verse troepen hebben nog geen enkel schot gelost en zijn intact. Inmiddels is het iedereen zonneklaar dat de Luikse legerbende door de gevechten en terugtocht herleid is tot een puinhoop. Van een leger-divisie kan je moeilijk nog gewagen, eerder een zootje ongeregeld. De troepen zijn uitgeput, serieus uitgedund. Na telling van de aanwezigen blijft de teller haperen op ca 7.500 man. De 3de Legerdivisie wordt geherstructureerd en aangevuld tot 19.000 man. De 15de Gemengde Brigade waartoe Léon behoorde, wordt ontbonden en heet voorlopig Brigade N bestaande uit 1ste en 4de Reg. Jagers te Voet. De compagnie machinegeweren en artilleriegroep worden overgeheveld als getalversterking naar de vier brigades binnen de 3de LD. De kledij wordt gewassen, gedroogd of vervangen. De uitrusting terug op punt gesteld. Tal van vuurwapens zijn onklaar geraakt door urenlang ononderbroken schieten, brutale manipulaties en bakken regenwater daarover heen. De wapenmeesters hebben dubbel werk. Door al dat soort over en weer geloop, komt Léon domweg ter oor dat het Waals sergeantje van “rap thuis” op Sart-Tilman ligt. Het Luikse horrorverhaal gaat als een lopend vuurtje en mist zijn uitwerking niet op de overge divisies. Het vrolijk ten oorlog trekken in sommigen hun dwaze gedachtegang, is op slag verstomd. Onderwerp van de dag zijn de geleverde gevechten met de nasleep, maar vooral het Duits gedrag tegen onschuldige burgers, moorden, branden en vervolgens het misbruik van de witte overgavevlag op het slagveld. Dat verhit de Belgische ingesteldheid en verstrakt de houding naar blinde haat. Voor laffe moordenaars is nergens plaats: geen kwartier, geen pardon. Een paar dagen later presenteren wij opnieuw de rekening aan de Duitsers: ditmaal in Halen. Die denken nog altijd door Belgische boter te zullen snijden. Op maandag 10 augustus 1914 rond 12 u proberen zij onze voorposten op te rollen, ze krijgen een stevig onthaal. Ze zijn verrast en riskeren het opnieuw om 15 u. De voorposten zijn foetsie … maar ze stoten op de hoofdwacht ongewenst. De Belgische weerstand is danig hevig dat vier aanvalsgolven worden afgeslagen. Met zwaar verlies trekken ze af. Een Duits verkenningsvliegtuig meldt massale troepenconcentraties rondom Tienen, waardoor ze wijselijk terugtrekken naar St-Truiden en Waremme/ Borgworm. Hun intenties kennende, kiezen wij opzettelijk stelling in terrein met surprises. Onze cavalerie stijgt af en legt zich in hinderlaag te samen met infanterie. Op dinsdag 12 augustus 1914 om 08 u ’s morgens komt de Duitse cavalerie massaal opdagen en valt aan in de gemeente Halen. Het wordt een slachting van ruiters en paarden zonder weerga. Met blanke sabel tegen moordend geweervuur links, rechts, onder, boven en plots opduikende, diepe hindernissen eindigt die dag in een bloedige, chaotische catastrofe voor de Duitse Cavalerie. De Slag van Halen der Zilveren Helmen loopt op zijn einde tegen de avond, als de Duitsers er genoeg van hebben en verslagen terug trekken naar Hasselt. EFFEN PAUZE … TOT BERTHA OPDAAGT De 3de Luikse Legerdivisie werd op geen enkel moment verontrust of actief betrokken bij defensieve campagnes in of rond Tienen en de Geteverdediging. Ook niet bij de beruchte Slag van Halen. Er zal genoeg werk aan de winkel geweest zijn om de 3de LD gefatsoeneerd,uitgerust, terug operationeel gevechtsklaar te krijgen. Het Belgisch oppercommando besefte heel goed dat zo ’n maximaal mogelijk aantal parate manschappen bittere noodzaak was tegen dat de volgende Duitse pletwals er aankwam. De noodzakelijke adempauze was niet alleen louter van materiële of praktische aard gepland, maar evenzeer erop gericht zolang het kon, de manschappen fysiek en psychisch te laten “afkoelen” van wat ze meemaakten in Luik. Post-combatieve stress was tastbaar aanwezig, zelfs bij de officieren die ook in de brokken deelden bij de gevechten. Veel medische bekommernis of empathie voor de gewone piot was er aanvankelijk nauwelijks. Die kwam er pas bij problematische proporties. Wat vang je aan met een ganse legerdivisie die in de lappenmand ligt door uitputting en geestelijke aftakeling. De vuurdoop en lijf-aan-lijf-gevechten ontaarden een simpele sterveling in een beestige holbewoner … puur om het vege lijfsbehoud: schieten, steken, kloppen, slaan, stampen, smijten en wurgen!!! Al die jongens sukkelden met beelden, flarden en herbeleving van situaties die je dagen lang uit je slaap houden, je eetlust ontnemen. De zintuigen waren ook van slag: geuren die je associeert met bloed en kruitdampen. Harde opschrikkende geluiden, geroep, gekrijs, schreeuwen, tieren … alles wat de oren te verduren kregen als uw medemens geslacht werd. Zonder uitzondering waren ze allen voor eeuwig en altijd beschadigd. Léon Velleman en zijn strijdmakkers ontsnapten niet aan deze ervaring. Het waren geen simpele van geest meer en ertoe gedwongen opnieuw hetzelfde te doen. Op 16 augustus ’14 werd de pauze brutaal afgebroken. Luik is gevallen!!! Tien van de 12 forten hebben het begeven onder Duitse beschietingen, waaronder het modernste en grootste, bevelvoerend fort Loncin. Op 15 augustus’14 om 17.20 u werd het door een Bertha letterlijk de lucht ingeblazen met zijn verdedigers. Om niet hetzelfde lot te ondergaan hebben de twee laatste, resterende forten Flémalle en Hollogne op 16 augustus tussen 07h10 en 07h25 moeten capituleren. ‘s Anderendaags staan op 17 augustus de Duitsers weer massaal voor onze neus in Tienen. >>> wordt vervolgd in het zomernummer >>> 2
1 Online Touch