Augustin Braem, Augustijnermonnik, pastoor van Vinkem en laatste abt van de Sint-Pietersabdij te Lo Jef Ameeuw Augustin Braem Gedurende meer dan 600 jaar bestond er een nauwe relatie tussen het Augustijnerklooster van Lo en de parochiebevolking van Vinkem. Maurits Van Coppenolle schrijft zelfs dat de kerkelijke geschiedenis van Vinkem versmelt met deze van de nabije abdij van Lo. (1) HOE HET BEGON Een zekere priester Thomas verzamelt op het einde van de 11de eeuw rondom hem een kleine gemeenschap van gelijkgezinden. Hieruit ontstaat begin 12de eeuw een kleine kloostergemeenschap. (2) Paus Calixtus II verleent de gemeenschap een pauselijke goedkeuring in 1119 en Jan van Waasten, bisschop van Terenburg erkent de gemeenschap als proosdij met aan het hoofd een proost. (3) Een proosdij is de residentie van de proost van een kapittel. De proost is de eerste waardigheidsbekleder van een kapittel, dat een bijeenkomst is van de kloosterlingen die de oversten kiezen. (4) VINKEM WORDT PAROCHIE In 1174 schenkt Desiderius, bisschop van Terenburg, het altaar van ‘Veighem’ aan Walter, zevende proost van Sint-Pieters te Lo. (5) Zie uittreksel bovenaan volgende pagina. De schenking wordt op 17 december 1185 bij bulle, gegeven te Verona door Paus Urbanus III, bekrachtigd. (6) Hierdoor wordt het bezit van het altaar door de paus erkend en voor de toekomst verzekerd. In een oorkonde van 18 februari 1229 verleent bisschop Adam van Terenburg aan de proost te Lo de toelating om de kerk van ‘Veighem’ door één van zijn monniken te laten bedienen en de inkomsten van het celebreren van gezongen missen te innen. (7) _____ (1) Maurits Van Coppenolle - Een Houtlandse parochie-Vinkem - Deel 5 (2) Meyerus, Commentarii sive Annales serum Flandricarum - lib III, pag. 31 (3) Monasticon Belge - Tome III - Flandre occidentale - Troisième volume - pag. 892-893 (4) Henri Vandenberghe - gewijd of vervlogen - pag. 310 en pag. 562 (5) Liber memorialis - pag. 31 / archief parochie Lo (6) Monasticon Belge - prévoté Lo - pag. 897 (7) Liber memorialis - pag. 52-53 1 Wapenschild van de proosdij van St.-Pieters-Lo. Het kroontje verwijst naar de grafelijke titel die de oversten kregen bij hun aanstelling. Paus Calixtus II - 1119-1124 © Wikipedia
postkaart Vinkemkerk anno 1910 Uittreksel Cartularium ‘Het altaar van Vinkem wordt geschonken aan de proost van Lo. Deze gunst wordt door Petrus de Doy, opvolger van bisschop Adam bevestigd. De proost moet wel een geschikte persoon aan de bisschop voorstellen. Deze zorgt dan voor de benoeming en de deken van Veurne voor de installatie. De nieuw benoemde pastoor moet bij zijn aanstelling gehoorzaamheid beloven aan de bisschop en zijn opvolgers. (8) Het klooster van Lo moet ook zelf instaan voor het onderhoud en de huisvesting van de pastoor. Tot aan de Franse Revolutie zal de pastoor altijd een kanunnik van Lo zijn. (9) De eerste bekende pastoor is Johannes Boutelgier. Hij wordt aangesteld op 12 maart 1352. De namen van alle gekende kanunnikenpastoors kan men lezen tegen de zuidgerichte buitenmuur van de rechter-zijbeuk van de St.-Omaarskerk te Vinkem. (10) Foto links - steen met namen kanunniken-pastoors Foto’s bovenaan volgende pagina: situering van de locatie waar de steen bevestigd is. _____ (8) Nyudia van de Boogaerde - de vroegste geschiedenis van de St.-Pietersproosdij te Lo - onuitgegeven licentiaatsthesis - p. 46-47 (9) Monasticum Belge - pag. 902 (10) Liber memorialis - steen aangebracht door pastoor Jan Haerens. © postkaart Vinkemkerk - Herman Duron 2
De zuidkant van de St.-Audomaruskerk te Vinkem met verwijzing naar de plaats waar de steen met de gekende namen van de kanunnikken-pastoors te vinden is. Op 11 oktober 1621 wordt proost Remi de Zaman door Paus Gregorius XV benoemd tot abt en wordt de proostdij alzo verheven tot abdij. Zaman wordt de eerste in een reeks van 11 abten. (11) De tiende abt is Albert De Meuninck. Paus Gregorius XV 1621-1623 © Wikipedia Wapenschild van de abdij van St.-Pieters-Lo. Het betreft een aanpassing van het wapenschild van de proosdij, sinds 1621 bekroond met staf en mijter. Het linkse wapenschild is heraldisch correcter omdat de kroon op het schild moet rusten. De staf en mijter op de rechtse afbeelding staat los van de kroon met onderaan de punt van de staf. Dit schild vind je ook terug in de rechterbovenhoek van de perspectieftekening van de Sint-Pietersabdij van Lo uit de Cartulaire Saint-Pierre de Loo (1093-1794), pag. 3 en 4. _____ (11) Monasticon Belge - pag. 916 © foto’s - Stefaan Duron - Samengesteld wapenschild via Joeri Stekelorum / Jan Van Acker 3
KANUNNIK AUGUSTIN BRAEM Wanneer in 1771 pastoor-kanunnik Petrus Van Stabel in Vinkem overlijdt, krijgt Pater Augustin Braem van abt De Meuninck de opdracht zijn overleden medebroeder in Vinkem op te volgen. Kanunnik Braem is geboortig van het gehucht St.-Elooi te Voormezele (°1735). Hij studeert bij de Jezuïeten in Ieper. Op 19-jarige leeftijd treedt hij toe tot de Augustijnerorde, in de abdij Sint-Pieters te Lo. Op 14 februari 1757 legt hij zijn geloften af en op 19 september 1761 wordt hij priester gewijd. Hij wordt meteen benoemd tot professor wijsbegeerte en theologie. (12) Kanunnik Braem houdt van mooie dingen. Zijn parochiekerk wordt een pareltje. Hij verrijkt het meubilair met nieuwe altaren. Er komt een nieuw ‘dokzaal’ en nieuwe zittingen, dit alles gedeelteijk op eigen kosten. Gedurende elf jaar geeft hij het beste van zichzelf aan zijn parochianen. (13) In het liber memorialis staat duidelijk dat pater Braem zorgt voor nieuwe altaren, nieuwe hoogzaal en nieuwe zittens: novum altaria, novum adverim en nova sedilia. De foto links (St.-Anna-altaar) en rechts (St. -Elooi-altaar) zijn meubels die later werden geplaatst door pastoor Cyrillus Buysschaert in 1905, omdat de oude ‘doormijterd’ waren. Ze werden vervaardigd door dhr. Bourgeois, een meubelmaker uit Oostrozebeke. Kostprijs: 835 Fr. Foto rechts: beeld van de patroonheilige St.-Audomarus. _____ (12) Monasticon Belge - p.926 (13) Liber Memorialis - p. 47 - uit het Latijn vertaald door Jan Haerens - Monasticon Belge - p.926 © foto’s: Luc Herreman (Polaroid) 4
Enkele jaren voordien in 1899, laat pastoor Ludovicus Fol, twee nieuwe zittens maken voor het middenkoor van de kerk– en dischmeesters. Prijs: 600 Fr. Meubelmaker Lepoudre uit Veurne: 835 Fr. Waren de andere ook vermolmd? Waren er nu meer kerkmeesters? Waren ze versleten? … In 1906 werden er nog eens twee zittens bijgeplaatst. Ditmaal is het opnieuw meubelmaker Bourgeois die ze maakt. Kostprijs: 950 Fr. Dit zijn dus 4 zittens, die wellicht nu nog in de kerk staan en dus niet meer deze van pater Braem. (foto onder) Abt Albert De Meuninck sterft op 12 juli 1782 onverwacht in zijn abdij. Alle kanunniken worden samengeroepen in hun abdij voor de abtskeuze. Op 4 september 1782 wordt pastoor Braem met algemeenheid van stemmen tot nieuwe abt verkozen. © Foto Stef Duron - boven: hoogaltaar anno 2020 - onder: twee zitbanken (zittens) anno 2020 Hij is dan 45 jaar. EEN NIEUWE TAAK Augustin Braem verlaat zijn parochie Vinkem. Op 23 oktober 1782 wordt hij abt gewijd. Op dat ogenblik kan niemand vermoeden dat hij de laatste abt van de St.-Pietersabdij in Lo zal zijn. Afbeelding onder: de abdij ten tijde van Abt Braem 5
Zijn eerste taak is een opvolger aanduiden voor Vinkem. Het wordt Kanunnik Antonius Franciscus Wenis, die tot 1808 “binst den verdoken tijd zich verborgende, het beste mogelijk zijn parochie van Vinkem blijft bestieren. Hij droeg regelmatig mis op in ‘t hofstede waar in 1889 Chr. Degriek-Demolder woont”. (14) Wenis is de laatste monnik-pastoor van Vinkem. Na de Franse Revolutie nemen diocesane priesters de taak over. Foto Vinkemkerk ten tijde van Wenis (foto anno 1900) TRAGISCH EINDE VAN DE ABDIJ Abt Braem vernieuwt de constituties van zijn abdij. (= de rechtsbepalingen van een kloostergemeenschap). In september 1785 laat hij een nieuwe klok wijden onder de naam Augustin (zijn eigen naam). (15) Er breken echter onzekere tijden aan. In Frankrijk broeit er onrust en in 1789 breekt er resolutie uit. Einde april 1792 worden onze gewesten overweldigd door Franse troepen. De Augustijnen van Loo moeten regelmatig vluchten wanneer hun abdij nog maar eens door de Fransen wordt ingepalmd. Ze duiken onder in Ieper, Nieuwkapelle of bij inwoners in Lo. Komen ze in een rustiger periode terug naar de abdij, dan is deze geplunderd en deels verwoest. Op 17 augustus 1797, ‘s avonds om zes uur, verschijnt plots voor de toegangspoort tot de abdij ‘le citoyen Coppé’ met een escorte van de Franse cavalerie. Coppé is een gewezen gemeenteraadslid van Brugge. De kloosterlingen worden met militair geweld uit hun abdij gezet. Vooraleer te vertrekken geeft abt Braem nog een emotionele toespraak in het Latijn aan zijn medebroeders. Aan de commissaris van de Republiek overhandigt hij een protestbrief omwille van hun arbitraire maatregel waarvan ze slachtoffer zijn. (16) Daarna vertrekt iedereen op zoek naar een veilig onderkomen of schuiloord. Abt Braem die aan de Jacobijnen de eed weigert af te leggen, vlucht naar Frankrijk waar hij onderduikt in de Moeren. Daar wordt hij op 15 november 1798 aangehouden. Op 7 februari 1799 wordt hij naar Brugge overgebracht, waar hij in het tot gevang omgebouwde seminarie tot einde december 1799 opgesloten zit, en er talrijke folteringen ondergaat. (17) Na zijn vrijlating, gedeeltelijk verlamd door de mishandelingen, vindt hij een onderkomen bij zijn zus in Lo, in de Hogebrugstraat, huisnr. 9. Abt Braem sterft op 4 mei 1815, 78 jaar oud. Hij wordt begraven in Lo. Zo eindigt het leven van één van de merkwaardigste pastoors van Vinkem, tevens laatste abt van de St.Pietersabdij van Lo. ____ (14) Liber Memorialis - nota pastoor Jan Haerens (15) Monasticon Belge - p. 927 (16) H. Vandergucht - Loo Illustré - p. 48-49 (17) J.B. Van Bavegem - Het martelarenboek - p. 151 Foto: verdwenen grafsteeun abt Braem (Kerik - Lo) 6
1 Online Touch