Luk Grypdonck deel 17 Het 2de luik in de Frans-Duitse Oorlog van 1870: Napoleon III zijn oorlogsdagen van Mars-La-Tour 16/08/1870 tot Sedan 02/09/1870 Het gat … DE DONKERE ZIJDE VAN DE MAAN !!! Op 16 augustus 1870 was de keizerlijke garde aanwezig op het slagveld van Mars-La-Tour. Niet dat het veel uitmaakte, want het Franse leger bleef maar nederlagen incasseren. Het wees wel op de aanwezigheid van Nap III, die zich enkele dagen tevoren nog had teruggetrokken in de vesting van Metz ter verzorging. Nap III was erg ziekelijk: hij leed aan een pijnlijke vorm van jicht en sukkelde met nierfalen en nierstenen. Iets waaraan hij een twee jaar later schielijk zal overlijden. De voorbije dagen had hij ook een hoogoplopende ruzie gehad met zijn veldmaarschalk Generaal François Bazaine. Het kwam tot een serieuze aanvaring tussen beide omtrent de te voeren militaire aanpak van de oorlogssituatie. Bazaine was niet te spreken hoe het allemaal reilde en zeilde in het Franse leger op dat ogenblik. Bazaine wou veel agressiever actie voeren op het slagveld en verweet Nap III slapjanusgedrag te tolereren in Franse rangen. Hij wou andere strategieën en gevechtstactiek en accuratere logistiek. Let wel … Bazaine was niet de 1ste de beste! Hij stond bekend als oorlogsveteraan en vechtjas, die berucht was voor het persoonlijk aanvoeren van acties en gevaar niet schuwde. Zo was van hem geweten dat zijn paard meermaals van onder zijn kont was weggeschoten, wat hem dagelijkse ongemakken bezorgde. Maar Bazaine was niet te stoppen! Nap III niet in goede doen, droeg genoodzaakt het opperbevel over aan Bazaine. Het ganse voorval en de beveloverdracht zal nog een ferm staartje krijgen in 1872 voor een militaire rechtbank en krijgsraad. Nap III steekt dan al onder de grond en Bazaine wordt de gezochte zondebok voor de Franse vernedering. Precies of hij de oorlog in gang had gezet of finaal kon ombuigen!?! Bazaine slaagde er niet in om met een machtsverhouding van vier tegen één de slag in Mars-La-Tour in zijn voordeel te beslechten. Nap III kreeg daar de koerier van de keizerin Eugénie over de vloer met een persoonlijke, vertrouwelijke brief aan hem gericht. Op 23juli 1870 was het regentschap bij afwezigheid van Nap III overgedragen aan keizerin Eugénie. (foto links) Zij was gewoon zijn zaken met flair te bestieren als hij op oorlogspad ging. © Wikipedia Nap III was er effekes niet goed van, bij het doorlezen van de briefinhoud: de Franse keizerin vreesde voor het voortbestaan van de dynastie. Alleen een klinkende overwinning op de Duit se Bondstroepen zou zijn vel vooralsnog kunnen redden … net nu de Fransen terug een pandoering kregen? Nap III brak het koud zweet uit en zag het gat in de maan … de donkere zijde van de maan! Er stond nog veel meer in de brief dat zijn haar ten berge deed rijzen! Januari 1870 was er heftige, sociale onrust en staakten bijna 7.000 mijnwerkers in Creusot die loonopslag eisten. Sindsdien was het blijven rommelen hier en daar, totdat “oorlogskes“ voeren belangrijker scheen! In Parijs en ver daarbuiten waren dagelijkse rellen en gewelddadige opstootjes de norm geworden, dat ordehandhaving een probleem vormde. 07augustus 1870 werd in Parijs de staat van beleg afgekondigd: van 07 tot 13 augustus waren er demonstraties, rellen en baldadigheden tegen de keizer in heel Frankrijk. Er volgde een extra zitting in beide kamers en leidde tot de val van de regering Emiel Ollivier. Nap III was niet meer populair !!! In plaats van uitrusten en zich verzorgen, werd Nap III geplaagd door stress en kopzorgen. Hij had geen andere keuze dan zich op weg te begeven naar het militair kamp ten zuidoosten van Reims in Chalons-en-Champagne. Daar was de afspraak met de andere maarschalk Patrice de MacMahon, die veel zuidelijker en behoedzamer zijn troepenmacht had teruggetrokken zon der verder verlies aan manschappen en materiaal. Het was oorspronkelijk de bedoeling Parijs af te schermen, maar de situatie noodzaakte het 2de legerkorps te versterken en uit te bouwen om de Duitse opmars te blokkeren en tegelijk Bazaine te ontzetten. In Chalons rekruteerde Nap III verse troepen en bracht een omvangrijk legerkorps van 120.000 man op de been. 1
VAN … CHALONS-EN-CHAMPAGNE… NAAR SEDAN !!! De rit naar Chalons was bepaald geen cadeau en bood genoeg stof tot nadenken! Loontje kwam om zijn Boontje. Nap III zag de bui hangen: was hondsziek, lag overhoop met één zijner belangrijkste bevelhebbers, had alle veldslagen verloren, kreeg te kampen met geor kestreerde opstand tegen zijn persoon! Daar kwam weinig filosofie aan te pas. Wat bijzonder Nap III verontrustte was de briefinhoud van zijn echtgenote. Ze wondt er geen doekjes rond, dat er koppen zullen rollen als de situatie niet beterde. Nap III wist heel goed waarop zijn echtgenote zinspeelde en ging bij zichzelf te biecht wat hij destijds allemaal had uitgevreten en veroorzaakt om aan de macht te komen. Hij besefte maar al te goed dat revoluties naar bloed ruiken en tot wat sommigen in staat zijn om hun doel te bereiken. Het keizerrijk was om zeep: Bonapartisten, Royalisten, Republikeinen, anarchisten en socialistisch opstandig gepeupel … Wie wil mijn vel en wie is te vertrouwen? Het is erop of eronder…na het vertrek uit Chalons. Nap III hoe ziek hij ook was, nam zich wijselijk voor, dat ingeval het weer misliep op het slagveld hij liever eervol zijn sabel overhandigde aan Bismarck en de capitulatie aanvaardde, dan in Parijs in handen te vallen van een zootje ongeregeld. Hij wist zich veiliger in Duitse gevangenschap. Hoe ironisch het ook mag klinken, maar zo eindigde Nap III zijn keizerschap in Sedan. Op 23 augustus 1870 vertrok het herschikte 2de legerkorps van 120.000 man uit Chalons-en-Champagne in noordelijke richting onder leiding van Nap III en veldmaarschalk Patrice de MacMahon (foto rechts). Het plan bestond erin om het Ardense woud te bereiken en daar onder de Belgische grens (nabij Bouillon, Florenville en Virton) naar rechts, naar het oosten af te bui gen richting Metz. Goede poging! Maar de ganse onderneming was tot mislukking gedoemd. De Duitse troepen hadden reeds de lijn Carignan tot Montmedy volledig onder controle en vulden snel de ruimte op naar de Maas toe tussen Stenay en Mouzon. Nap III mocht een kruis maken over plan A om Metz te ontzetten. © Wikipedia Plan B werd nog hachelijker. De legereenheid van Gen. Pierre Louis Charles de Failly kwam in Beaumont-en Argonne/ Mouzon in serieuze problemen tijdens een verrassingsaanval die uitdraaide op een bloedige veldslag. Rond 12.30 u sloegen Duitse granaten onverwacht in op de Franse bivak, net toen er ravitaillering was geweest, men aan het eten was, zijn wapen aan het kuisen, zijn kledij aan het wassen, aan het uitblazen van uitputtende marsen. Op 30 augustus 1870 stonden plotseling 21.000 Fransen onaangekondigd oog in oog met 80.000 Duitsers, door niet scherp en alert gedrag van bovenaf. De gevechten sleepten aan tot 18 à 19 u en kostten 4800 man het leven. Er werd hard gevochten bij de brug over de Maas in Mouzon. Ettelijke officieren sneuvelden in dit voorhoedegevecht. Resten van eenheden sloegen op de vlucht om met de Failly aansluiting te zoeken bij de hoofd macht van Nap III en MacMahon. De twee zochten langs Charleville-Mézières westelijk uit de greep te blijven van de Duitse achtervolgers. De nacht van 31 aug. op 01 september 1870 schoven Duitse troepen zich bliksemsnel tussen Mézières en de Franse aankomende leger macht. Gedekt door een dikke mist die aanhield tot de middag, verhinderden zij alle door gang door het inmiddels opgezette aanvalsfront. De slag om Sedan kwam op gang rond 4.30 u à 5 u als de rest van de Duitse coalitie de omsingelde beweging voltooide, zodat ontsnappen naar de Belgische grens onmogelijk was. Alras werd het krijgsgewoel overheerst door niet aflatend kanonvuur en overscherende granaten van de gevreesde Duitse Kruppkanonnen. Om 6 u ’s morgens was het prijs: de commandopost van de MacMahon werd getroffen door zo’n granaat. De granaatsplinter verwondingen waren ernstig genoeg, om hem van het slagveld te verwijderen. Het bevel werd rond 7h voorlopig overgenomen door 1ste Gen. Auguste-Alexan der Ducrot, vervolgens definitief door Gen. Emmanuel-Félix de Wimpffen. De ingesloten Franse troepen lagen de godganse dag onder onophoudelijk granaatvuur en geraakten door teveel verliezen en shellshock het noorden kwijt. Velen vluchtten en zochten beschutting in de vesting van Sedan. Praktisch 120.000 Fransen stonden tegenover 200.000 Duitsers. Om 16 u kwam het bevel van Duitse koning Wilhelm I om de algemene beschieting van Sedan, incluis de vesting aan te vatten, kwestie een capitulatie te forceren. Het bombardement was onmense lijk hevig en op verschillende plaatsen brak brand uit. Uiteindelijk kwam de melding binnen dat de Fransen op 2 poorten de witte vlag hadden bevestigd ter overgave. Koning Wilhelm I beval de onmiddellijke stopzetting van de beschieting. Luit.-Kolonel Brousart van de Generale Staf werd als Parlementair op pad gezonden om de overgave te eisen van het Franse leger en de vesting Sedan. Groot was zijn verbazing als hij bij Nap III werd gebracht, wiens aanwezigheid op het slagveld in Sedan onbekend was in het Duitse leger. Wat de capitulatie betrof werd Brousart doorverwezen naar de vervangende opperbevelhebber Gen. de Wimpffen. Nap III schreef onmiddellijk een brief aan Kon. Wilhelm I, waarin hij zich krijgsgevangen meldde. Dezelfde avond werd om 19h udeze brief door zijn vleugeladjudant op het Duitse Hoofdkwartier afgegeven. Een bestand voor een-staakt-het-vuren was van kracht tot ’s anderdaags 02 september 09.00 u. Er mochten geen aanvallen, gevechten, ontsnappingen of uitbraakpogingen door de Fransen worden ondernomen. De Duitse troepen bivakeerden daartoe op de veroverde stellingen. Van Duitse zijde werd opperbevelhebber Von Moltke aangewezen als capitulatieonderhandelaar, wijl de Wimpffen werd voorgedragen we gens zijn langste staat van dienst als Franse opperbevelhebber. Nog dezelfde avond van 01september begon het overleg te Dochéry niet ver van Sedan. 2
Gen. De Wimpffen ging onmiddellijk dwarsliggen en ging niet akkoord bij het horen van de voorwaarden: neerleggen der wapens en krijgsgevangenschap voor het ganse leger. Het overleg werd afgebroken en om 01 u vertrok de Wimpffen terug naar Sedan voor Krijgsberaad met zijn divisiegeneraals en korpscommandanten. De stijfkophouding van de Wimpffen maakte een stemming nodig wie de strijd wou hervatten: 30 van de 32 stemmers vonden bij consensus dat het nu welletjes was geweest. Ze wensten de strijd te staken met het vooruitzicht van een nodeloos bloedbad. Maar de Wimpffen bleef halstarrig en weigerde de onderhandelingen opnieuw aan te vatten. De ochtend van 02 september verscheen Nap III zelf in diens plaats voor een ontmoeting met kanselier Von Bismarck. De twee ontmoetten elkaar halfweg Sedan en Dochéry voor een langdurige bespreking in een klein huisje langs een steenweg. Op de vraag die Kon. Wilhelm I had meegegeven voor Nap III, of hij vredesgesprekken genegen was, wees Nap III erop dat in Parijs de regering op apegapen lag en niemand garant stond ter uitvoering. Het moment Von Bismarck Von Moltke liet komen om met Nap III de capitulatie verder te bespreken, kwam Nap III met een raar voorstel op de proppen om het gehele Franse leger over te brengen naar Belgisch grondgebied. Von Moltke was achterdochtig, vertrouwde Nap III voor geen haar en trok naar Kon. Wilhelm I om die hierover in te lichten. Die dacht aan vertragingsmanoeuvres. Trouwens wat moest België in godsnaam aanvangen met 100.000 Fransen? Het ingestelde ultimatum van 09.00 u dreigde te verstrijken en de Wimpffen werd gesommeerd te laten weten wat hij ermee zinnens was. Hij kreeg een duidelijke boodschap dat indien tegen 10 u geen capitulatie was afgesloten, het bombardement in alle hevigheid zou hernemen. Hij ging met tegenzin overstag, beseffende dat hij verantwoordelijk zou worden gehouden voor een te vermijden bloedbad. De door Von Moltke gestelde voorwaarden van de capitulatie werden zonder aarzelen of veel plichtplegingen om 11 u ondertekend in het kasteel Bellevue bij Frénois. (afb. onder: Napoleon III geeft zich over aan Kon. Wilhelm I) Op slag was het ganse Franse leger krijgsgevangene. Legervoorraden, wapens, ge schut, adelaars, vaandels, paarden, de krijgskas en de Sedanvesting werden terstond in beslag genomen. Na de ondertekening van de capitulatie op het kasteel Bellevue greep daarna nog een kleine bijeenkomst plaats van een kwartier tussen Nap III en Wilhelm I. Daarop werd Nap III al over Belgisch grondgebied met Pruisische escorte naar Willemshöhe overgebracht, naar zijn krijgsgevangenenverblijf ver in het Duitse binnenland bij Kassel op 02 september 1870. © Wikipedia Aanstonds werd begonnen met het ontruimen van het slagveld en de vesting Sedan, zoals in de voorwaarden was bedongen. Slechts een 3000 man was ontsnapt naar België en aldaar ontwapend. Op het slagveld trof men 3000 gesneuvelden en 14 000 gewonden aan, zijnde een verlies van 17 000 man. Verder waren reeds eerder 21 000 man gevangen genomen na het débacle van Beaumont/Mouzon. 39 Generaals, 230 stafofficieren, 26 000 onderofficieren en 83 000 manschappen werden naar kampen gedeporteerd. Uiteindelijk waren het er ongeveer 100 000 en werden de hoge officieren naar huis gezonden. Met het plaatsen van hun handtekening verbonden zij zich ertoe, de wapens niet meer op te nemen tegen Duitsland, op straf van hoogverraad en onmiddellijke executie. Het Franse leger liet op het slagveld 419 stuks veldgeschut en Montigny-mitrailleurs en 139 stuks vestinggeschut achter. Het Franse leger van 120 000man was bij de capitulatie sedert 2 dagen verstoken gebleven van levensmiddelen, en zat opeengepakt in en rond de vesting Sedan in weinig benijdenswaardige sanitaire toestanden en de hoogste ellende na de beschieting. Gen. Bazaine zat ingesloten in de vesting van Metz sedert 19 augustus en zag de hoop op ontzetting met de dag slinken. Na meer dan 2maanden was de toestand zo precair dat hij eveneens capituleerde op 29/10/1870. Afgesloten van de buitenwereld wist hij niet dat reeds op 02 september het keizerrijk had opgehouden te bestaan. 133 à 173 000 uitgehongerde krijgsgevangenen uit Metz kwamen de vorige groep aanvullen: vuil, vies, smerig, ondervoed en heel wat onder hen ziek!!! Kort daarna brak een pokkenepidemie uit, gevolgd door tyfus die zivh over Europa verspreidde en naar schatting een half miljoen slachtoffers maakte. Door het transporteren van Franse krijgsgevangenen en het meenemen van uniformen van dode soldaten kon de ziekte zich makkelijk verspreiden. Zowel België als Nederland werden door deze gesel ernstig getroffen: wij kregen met 30 000 doden af te rekenen en de Nederlanders met 23. 000. 3
1 Online Touch