38 SPECIAL ICT DOOR: ELISABETH VAN DEN HOOGEN De voortschrijdende digitalisering grijpt steeds meer in op het leven van burgers. Het openbaar bestuur moet private partners ter verantwoording roepen, vindt Martiene Branderhorst van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). En als gemeenten zelf gaan sturen met data, dienen ze dat te doen binnen publieke waarden. PUBLIEKE WAARDEN DOOR DATA ONDER VUUR DE MENS MOET IN BEELD BLIJVEN daarmee is het goed.’ Data-analyse biedt volop kansen, weet Branderhorst, ‘maar bespreek dus ook de mogelijke ongewenste effecten.’ IN GESPREK ‘We moeten veel meer gaan handelen vanuit publieke waarden. Techniek is niet beleidsneutraal, er zijn politieke keuzes nodig,’ zegt Martiene Branderhorst, lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur. ‘En de focus in het debat moet verschuiven. Het gaat nu vaak over de kansen van sturen met data, maar we moeten ons ook op de keerzijde richten.’ Branderhorst was voorzitter van de werkgroep die onderzoek deed voor het rapport ‘Sturen of gestuurd worden’ dat 28 mei verscheen (zie volgende pagina]. In haar presentatie eind mei tijdens het congres ICT & Overheid van Binnenlands Bestuur en iBestuur meldde Branderhorst een omslag te zien. ‘Jaren geleden werden bij overheden nog dataprodukten naar binnen gerold waar weinig over was nagedacht. De bewustwording over het belang van legitimiteit van het sturen met data komt nu wel op gang, al is er nog veel handelingsverlegenheid: hoe kan ik er in mijn gemeente op een goede manier aandacht aan besteden?’ Dat kan volgens Branderhorst door het gesprek te starten en daarbij de goede vragen te stellen: voor welk doel worden de data verzameld, is er geen bias in de dataset met kans op discriminatie, wie legt verantwoording af? ‘En vergeet ook niet te vragen of er voorzien is in menselijk contact om de uitkomst te duiden en eventueel te heroverwegen. Je kunt immers niet zeggen: het systeem draaide, dit was de uitkomst en De lijst met vragen die de Raad in het advies biedt, is geen afvinklijstje, waarschuwt Branderhorst. Overheden moeten volgens haar steeds in gesprek blijven, en werken aan een waardegedreven strategie. Zo is ze enthousiast over het ethisch beraad dat in Enschede is opgericht met gemeenteambtenaren, wetenschappers, ethici, experts en inwoners. Een dataproject met een ingewikkeld ethisch vraagstuk? Eerst beraad, om echt stil te staan bij de gevolgen, en dan pas aan de slag. Een voorbeeld van een waardegedreven strategie is ook te vinden in een manifest van de gemeente Nijmegen, dat is gemaakt samen met inwoners en instellingen. Hierin staan afspraken over publieke waarden. Een voorbeeld? ‘Wanneer de gemeente Nijmegen met een dataproject aan de slag gaat, zal het altijd een mens zijn die de duiding doet.’ In een vorige functie bij de gemeente Gouda nam Branderhorst het initiatief tot een datawerkplaats. Gouda werkte hierbij samen met andere gemeenten, de provincie Zuid-Holland, wetenschappers en experts. ‘Zeker de ‘ Bespreek de mogelijke ongewenste effecten’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 21 | 2021
39 Online Touch Home